układ nerwowy - BazaTematow.pl
advertisement
Układ nerwowy UKŁAD NERWOWY Nie zawsze było oczywiste, że to mózg jest skupiskiem struktury psychicznej człowieka. Platon wyróżniał 3 dusze: wegetatywną (w trzewiach), emocjonalną (w sercu) i rozumową <nieśmiertelną> (w głowie). Gallen w II wieku naszej ery, badając mózg i widząc jego komory, stwierdził, że tam mieści się dusza. Kartezjusz uważał, że człowiek zależy od bodźców, a że był bardzo wierzący doszedł do wniosku, że dusza musi być w szyszynce – jedynym niesymetrycznym organie mózgu. Na lokalizację struktury psychicznej trafiono zupełnie przypadkowo. W czasie operacji na mózgu, przy znieczuleniu miejscowym, okazało się, że człowiek zaczął się uśmiechać, ruszać ręką. Zapytano go dlaczego. Opisywał, że słyszy dźwięki, orkiestrę, melodię. Inny przypomniał sobie hałasy, które słyszał kilka lat temu, na jakiejś stacji kolejowej. Okazało się, że w części skroniowej kory mózgowej są magazyny tego, co żeśmy w życiu przeżyli, taki film. Drażnione neurony malutkimi elektrodami w dane miejsce przypominały dane wydarzenia. Odpowiednia część mózgu jest też odpowiedzialna za mówienie, za rozumienie tego co się mówi. Dla mówienia odkryto ważne ośrodki mózgu. Odkryto też ośrodek pamięci świeżej. Po wycięciu części mózgu pacjent stracił możliwość uczenia się czegokolwiek. Najmniejsze odwrócenie uwagi od wykonywanej czynności powodowało, że od razu o niej zapominał, np. nie pamiętał czy jadł już obiad. Powstało wiele teorii psychomorfologicznych zakładających bardzo ścisłe lokalizacje funkcji psychicznych. Mapa Klaista, jedna z najbardziej znanych, z 1934 roku jest już jednak nie do obronienia. Było bardzo wiele niedorzecznych pomysłów, np. ośrodek mówienia zdaniami, ośrodek samoistnego i społecznego ja. Późniejsze mapy od wcześniejszych różniły się wielością wymienianych funkcji. Przy niewielkich możliwościach zbadania problemu zawsze pojawiają się tendencje przeciwstawne. Niektórzy uważają, że mózg jest zaktywizowany w całości przy wykonywaniu 1 Układ nerwowy określonych czynności. Przeprowadzając badania na zwierzętach usuwano im część mózgu. Wycięcie części mózgu upośledza zachowanie, niezależnie od tego, która jest to część mózgu, ale od tego jaka jest duża. Teorie dynamiczne mówią, że przy zróżnicowaniu funkcji psychologicznych nawet najprostsza wydawałoby się czynność jest efektem współdziałania wielu części mózgu. Dana część mózgu występuje w określonej konfiguracji z innymi, w zależności od tych konfiguracji mamy do czynienia z różnymi zachowaniami. Powtarzalne bodźce utrwalają pewne połączenia nerwowe między ośrodkami mózgu. Neurony wraz z wypustkami tworzą pewien system z podziałem na określone funkcje (układ nerwowy). Podstawowa rola układu nerwowego to koordynacja pracy elementów organizmu i komunikacja, przesyłanie informacji między różnymi narządami, a także, co jest bardzo istotne, między organizmem a środowiskiem zewnętrznym. Pewne neurony (receptory) są czułe na określoną energię fizyczną. Układ nerwowy przekłada różne kody informacyjne na jeden kod – impuls nerwowy. Impulsy nerwowe biegną po wypustkach nerwów do ośrodkowego układu nerwowego, poprzez rdzeń przedłużony do mózgu. Drogi nerwowe dośrodkowe: bodźce sensoryczne są zamieniane na impuls nerwowy, w mózgu są analizowane, koordynowane i zestawiane ze sobą. Impuls nerwowy jako nośnik informacji powoduje, że uruchomione są też informacje wcześniej zakodowane. Z mózgu impuls nerwowy biegnie do określonych partii mięśni. Układ nerwowy dzielimy na: 1. ośrodkowy (mózg i rdzeń kręgowy); 2. obwodowy, złożony z: a) części somatycznej – kieruje ona mięśniami szkieletowymi; b) części trzewnej – łączy ośrodkowy układ nerwowy z narządami wewnętrznymi; układ trzewny dzielimy na: · · równowadze (zmienione warunki zewnętrzne) natychmiast się włącza; dzieje się to poza możliwością kierowania, nie uświadamiamy sobie tego, np. gdy jest zimno stają włosy na ciele dodatkowo chroniąc przed ochłodzeniem. Pojawiają się też świadome reakcje: biegać, cieplej się ubrać. Układ nerwowy, koordynator i przekaźnik informacji, na poziomie człowieka ma duży stopień skomplikowania. Układ nerwowy powoduje zamianę różnych kodów informacyjnych na ten sam sygnał – impuls nerwowy, który jest nie zniekształcany po drodze. Akson ma rozliczne 2 Układ nerwowy rozgałęzienia po to, aby impuls nerwowy dochodził do drugiej komórki wielokrotnie, dzięki czemu może być sprawdzana jego wartość. Regulacja dotycząca metabolizmu, zachowania energii, odbywa się na zasadzie samoregulacji, poza naszą kontrolą i możliwością oddziaływania. Przy określonym uszkodzeniu pnia mózgu możemy stracić zdolność np. oddychania, czy przełykania. Bywa, że noworodki rodzą się bez odruchu ssania, takie dziecko nie może być karmione piersią. W centralnym układzie nerwowym wyodrębniamy 3 zasadnicze części: pień mózgu, układ limbiczny i korę mózgową. 1. Pień mózgu, w którym wyróżniamy: 1.1. Wzgórze – tu docierają wszystkie sygnały sensoryczne; istnieje połączenie między wzgórzem a ciałem migdałowatym. 1.2. Podwzgórze – odpowiada za podstawowe funkcje życiowe, od mowy do łaknienia, pracę układu naczyniowego, serca. W podwzgórzu znajdują się ośrodki głodu (po ich usunięciu można jeść w nieskończoność); w podwzgórzu odkryto też ośrodek wielkiej przyjemności („niebo”) i wielkiej nieprzyjemności („piekło”). 1.3. Układ siatkowaty – odpowiada za stan gotowości, za podejmowanie określonej aktywności; układ siatkowaty pełni rolę wzmacniacza lub wyhamowywacza wielkości sygnału, który do nas dociera; z układem siatkowatym wiążemy też zapotrzebowanie na bodźce. Od niego zależy jak bardzo ktoś potrzebuje wrażeń, podniet – albo świętego spokoju. W odniesieniu do mózgu możemy powiedzieć to co do mięśni – ma zapotrzebowanie na nieustanną stymulację, nieustannie musi być uaktywniany przez bodźce, inaczej komórki mózgowe zamierają. Mózg pozbawiony bodźców po jakimś czasie zaczyna sam produkować dla siebie różne doznania. Jeśli w odpowiednim czasie nie uaktywni się komórek mózgowych, później może być już za późno. 2. Układ limbiczny wygląda jak obgryziony u dołu obwarzanek, składa się z następujących części: 2.1. Węchomózgowie – w pradziejach węch był bardzo istotny dla przeżycia, dzięki niemu można było odróżnić swoich od obcych. 2.2. Hipokamp – w miarę rozwoju zapewnia uczenie się, zapamiętywanie pewnych informacji potrzebnych do najprostszych zachowań. Dzięki temu organizm nie reaguje na każdy następny bodziec jako na nowy. 2.3. Ciało migdałowate – jest absolutnie podstawową centralą, decydującą o reakcji emocjonalnej organizmu; część informacji ze wzgórza idzie do kory mózgowej, część do ciała migdałowatego (bliżej); często może dojść do tego, że ciało migdałowate decyduje, np. ktoś 3 Układ nerwowy jedząc zupę słucha dowcipu i parska śmiechem; ciało migdałowate decyduje czy dana sytuacja człowiekowi zagraża, decyduje o zachowaniach typu atak-ucieczka; ciało migdałowate reaguje emocjami, działa na pojedyncze bodźce; zachowania uruchamiane przez ciało migdałowate współcześnie bardziej nam przeszkadzają niż pomagają. Przy wyciętym ciele migdałowatym ludzie wcale nie potrafią przywiązywać się do czegoś czy kogoś, są pozbawieni głębi przeżyć emocjonalnych. 3. Kora mózgowa – składa się z około 12 miliardów komórek, jest złożona z dwóch półkul mózgowych; ma grubość 1,5 – 2,5 mm; lewą i prawą półkulę mózgową dzielimy na 4 płaty: czołowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy; czołowy od ciemieniowego oddzielony jest bruzdą Rolanda, czołowy od skroniowego – bruzdą Sylwiusza; w płacie potylicznym mieszczą się ośrodki analizy i syntezy wzrokowej, w skroniowym – słuchowej, w przedniej części płata ciemieniowego – dotyku, w tylnej części płata czołowego mieści się cała okolica ruchowa; wielkość reprezentacji dotyku zależy od tego jaka część ciała odgrywa największą rolę w ruchu organów: u kota – łapy, u człowieka – palce u rąk, usta, język (to nam zapewnia wyraźną, prawidłową mowę); w obu półkulach są ośrodki odpowiedzialne za drugą stronę organizmu, ponieważ drogi nerwowe się krzyżują; ośrodki mowy mieszczą się w lewej półkuli; między półkulami są połączenia, jeśli przetniemy je to nie będzie można nazwać przedmiotu, który jest w polu widzenia prawej półkuli (po lewej stronie); żaden inny gatunek nie posiada tak rozbudowanej części płata czołowego (29% kory mózgowej) jak człowiek; odpowiada więc on za najbardziej ludzkie funkcje; charakterystyczna dla płata czołowego jest planowość – zakładanie sobie pewnych celów i utrzymywanie kierunków działania; płat czołowy odpowiada też za głębię przeżyć emocjonalnych; w przedniej części prawego płata czołowego mieszczą się ośrodki strachu i złości, a lewego – „termostat” utrzymujący równowagę psychiczną człowieka; po wycięciu prawej części płata czołowego (tam gdzie znajdują się emocje) żona mówi, że ma cudownego męża. Zróżnicowanie mózgu. Lewa półkula odpowiada za motoryczne i sensoryczne funkcje prawej strony i odwrotnie. W lewej półkuli mieszczą się ośrodki mowy. Rozdzielenie półkul powoduje, że przedmiot pokazany lewemu oku (prawej półkuli) jest wyodrębniany, ale nie może być nazwany. Badania dotyczące półkul trwają od około 30 lat. Ewolucyjnie dochodziły funkcje półkul, człowiek ma najwięcej funkcji i lokalizują się one, w którejś z półkul. Na bazie pełnej jednolitości obydwu półkul, żeby mogła się pojawić jakaś nowa funkcja, coś musiało zostać wyparte. Lewa półkula dąży do zorganizowania, spójności, poszukiwania przyczyn, tworzy koncepcję. Potrzebna jest ciągła konfrontacja bieżących informacji z informacjami zakodowanymi. Prawa 4 Układ nerwowy półkula jest bardziej praktyczna, zajmuje się sytuacjami, które wymagają natychmiastowego rozwiązania. Prawa półkula jest bardziej emocjonalna. W niej mieszczą się umiejętności przestrzennego widzenia świata. Lewa myśli bardziej abstrakcyjnie, jest nastawiona na strategię i logikę. Należy wspomnieć o zróżnicowaniu mózgu według płci. Do 8 tygodnia życia mózg dziecka jest żeński. Dopiero wtedy pojawiają się geny, które uruchamiają pracę hormonów. Estrogen (typowy żeński hormon) jest niezbędny do rozwoju np. mózgu. Testosteron jest w jakimś stopniu zamieniany na estrogeny, dla stworzenia sobie warunków rozwoju mózgu. Ilość testosteronu może się różnić nawet czterokrotnie. Typy, które mają dużo hormonu przeciwnej płci są bardziej uzdolnione. Mózg kobiety wyróżnia się znacznie większą ilością powiązań między półkulami i ośrodkami w obu półkulach. Kobieta ma więc tendencje do całościowego oglądu rzeczywistości, działań całościowych. Mężczyźni bardziej skupiają się na wybranych bodźcach. Kobiecie trudno się skupić na czymś pojedynczym, mężczyzna bardziej działa na zasadzie szufladek. Świat męski jest bardziej podzielony na sektory. Kobiecy mózg ma większą wrażliwość zmysłową, kobieta jest bardziej wrażliwa na bodźce zewnętrzne, przede wszystkim słuchowe. Mężczyźni są bardziej wrażliwi na bodźce wzrokowe. Kobieta lubi szepty. Przy większej wrażliwości mózgowej u kobiet jednocześnie jest bardzo istotna prawa półkula emocjonalna. Kobieta od samego początku rozwoju bardziej nastawiona na stosunki międzyludzkie, mały chłopiec natomiast bardziej na przedmioty. Dziewczynka prawie od pierwszych dni reaguje na wyraz twarzy matki, chłopiec długo dostrzega ją jako piłeczkę. Chłopiec lubi się bawić rzeczami, dziewczynka bardziej jest nastawiona na stosunki międzyludzkie, ocenę moralną tego co się wokół niej dzieje. („Mężczyźni są z Marsa, a kobiety z Wenus” J. Graya – znana książka na ten temat). Kobieta jak ma problem ważne jest, żeby z nią porozmawiać, niekoniecznie znajdując rozwiązanie. Mężczyźni nie mają ciągłej tendencji do skoncentrowania się na poprawieniu czegoś, kobieta ulepsza, mężczyzna naprawia jak się już coś całkiem zwali. 5 Układ nerwowy 6
