SCYNTYGRAFIA Podstawową zaletą metod izotopowych jest
advertisement
SCYNTYGRAFIA Badanie nazywane jest również: BADANIE IZOTOPOWE TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Scyntygrafia jest metodą uzyskiwania obrazu narządów, a przede wszystkim oceny ich czynności, przy pomocy niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych (radioznaczników). Izotopy podawane są zwykle bezpośrednio do naczyń, wyjątkowo doustnie. Istnieją specjalne monogramy i wzory, na podstawie których oblicza się dawkę izotopu w zależności od masy i powierzchni ciała. Najczęściej używanym radioizotopem jest technet-99m, rzadziej używa się jodu-131, talu-201 i galu-67. Izotopy te zwykle są związane z odpowiednio dobranymi związkami chemicznymi powodującymi gromadzenie się ich w tym, a nie w innym narządzie. I tak: koloidalna siarka wychwytywana jest przez komórki Browicza-Kupfera wątroby; kuleczki albumin zatrzymują się w naczyniach włosowatych płuc; technet połączony z fosforanami gromadzi się w kościach. Radioizotopy używane w badaniach scyntygraficznych emitują względnie mało szkodliwe dla organizmu promieniowanie gamma. Promieniowanie beta niszczące komórki używane jest w terapii radioizotopowej. Pochłonięta dawka waha się zwykle od 0,1 do 1Gy (Greja). Rozmieszczenie izotopów, oraz drogi ich przepływu, wydzielania i wydalania, obrazuje się na monitorze komputera przy pomocy urządzeń zwanych scyntygrafami albo gammakamerami (ryc. 17-3). Scyntygrafy są aparatami, w których detektor przesuwa się nad badanym narządem. Jego obraz drukowany jest na papierze (ryc. 17-4). Aparaty te są dziś już bardzo przestarzałe a czas badania bardzo długi, więc używa się ich przede wszystkim do badania małych narządów (np. tarczycy). Gamma kamery są nowszą generacją aparatów medycyny nuklearnej (ryc. 17-5). Duża głowica tego aparatu obejmuje swoim polem widzenia całość badanego narządu (wątroby, serca, mózgu, nerek), a badanie trwa znacznie krócej w porównaniu ze scyntygrafem. Wynik badania można otrzymać na błonie fotograficznej, chociaż obecnie utrwala się znacznie częściej w pamięci komputera. W obrazie komputerowym, zależnie od potrzeb, możliwa jest zmiana skal barwnych, filtrowanie, wygładzanie a przede wszystkim badanie czynności narządów. Gamma kamery ruchome (rotujące) umożliwiają uzyskanie obrazów warstwowych (tomograficznych), podobnie jak w tomografii komputerowej (ryc. 17-6). Obrazy te uzyskuje się przez okrężny ruch głowicy aparatu wokół ciała pacjenta. Technika ta określana jest jako tomografia emisyjna pojedynczego fotonu (z angielskiego - SPECT). Badanie izotopowe nie jest badaniem niebezpiecznym. Pochłonięta dawka nie przekracza dwukrotności dawki rentgenowskiego badania płuc, a w niektórych przypadkach jest zdecydowanie mniejsza. Badania izotopowe nie stwarzają wymiernego zagrożenia dla domowników osoby poddanej badaniu. Badania izotopowe nie są badaniami drogimi. Ich koszt jest nieco wyższy od badań ultrasonograficznych, a znacznie niższy od tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Podstawową zaletą metod izotopowych jest badanie czynności narządu: przepływu krwi, filtracji moczu pierwotnego, przepływu żółci w przewodach wątrobowych itp. Zatem, o ile techniki rentgenograficzne lepiej obrazują strukturę narządu, trudno o lepszą technikę diagnostyczną niż metody izotopowe w badaniu funkcji narządów wewnętrznych. Ponadto, badania izotopowe pozwalają niejednokrotnie uniknąć wykonania badań radiologicznych obarczonych ryzykiem powikłań - połączonych z cewnikowaniem naczyń lub podawaniem jodowych środków Ryc.17-3 Zasada badania izotopowego kontrastowych (arteriografia, cholangiografia, koronarografia, urografia). Szczególnie przydatnymi badaniami izotopowymi są: Perfuzyjna i wentylacyjna scyntygrafia płuc w ocenie zaburzeń krążenia płucnego, w tym zatorowości płucnej. Perfuzyjna scyntygrafia mięśnia sercowego, jako badanie selekcjonujące i poprzedzające koronarografię (angiografia naczyń wieńcowych. Statyczna scyntygrafia wątroby w rozpoznawaniu i nadzorze przebiegu przewlekłego zapalenia wątroby. Izotopowe badania nerek w rozpoznawaniu nerkowego tła nadciśnienia. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Wskazania są wymienione w poszczególnych rozdziałach (kości, nerki, układ nerwowy, serce i naczynia, tarczyca, wątroba). Należy jednak wymienić inne grupy patologii, w których badania izotopowe również posiadają swoje zastosowanie: Scyntygrafia guzów sutka (scyntymammografia): różnicowanie łagodnych i złośliwych zmian w sutku. Scyntygrafia hormonalnie czynnych guzów przewodu pokarmowego (carcinoid, gastrinoma, insulinoma). Scyntygrafia krwawienia z przewodu pokarmowego. Scyntygrafia nowotworów pierwotnych i przerzutowych przy pomocy przeciwciał monoklonalnych i innych znaczników onkofilnych (o powinowactwie do guzów). Scyntygrafia przełykowego zarzucania treści żołądkowej: nawracające zapalenia płuc u dzieci. Scyntygrafia przytarczyc: lokalizacja gruczolaka przytarczyc. Scyntygrafia rdzenia nadnerczy: nadciśnienie tętnicze wywołane guzem rdzenia nadnerczy. Scyntygrafia ślinianek: guzy ślinianek, zaburzenia wydzielania śliny, zwłaszcza jednostronne. Scyntygrafia szpiku kostnego: -nacieczenie nowotworowe szpiku kostnego. Scyntygrafia uchyłka Meckela: krwawienie z przewodu pokarmowego, zwłaszcza u dzieci. Scyntygrafia żołądkowego zarzucania treści dwunastniczej: podejrzenie żółciowego zapalenia żołądka, zwłaszcza u dzieci. Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza W niektórych ośrodkach medycznych wykonuje się badania na życzenie pacjenta, bez skierowania, ale i wówczas do badania kwalifikuje lekarz zakładu medycyny nuklearnej wykonującego badanie. SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Badania z reguły nie wymagają przygotowania. Do badania scyntygraficznego dróg żółciowych,, zarzucania treści dwunastniczej do żołądka oraz żołądkowej do przełyku chory powinien być na czczo - do innych badań nie musi. Chorzy powinni mieć cewnik żylny (venflon) założony w szpitalu kierującym na badanie lub na miejscu,, w pracowni izotopowej. Małym dzieciom należy podać środek uspokajający celem zapewnienia nieruchomego ułożenia pod głowicą aparatu. U dzieci wskazane jest podanie środka uspokajającego BADANIA POPRZEDZAJĄCE Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Jeżeli wykonano badania radiologiczne lub ultrasonograficzne należy dostarczyć jego wynik lekarzowi opisującemu badanie scyntygraficzne. OPIS BADANIA Radioznacznik podaje się najczęściej dożylnie (cewnik żylny - venflon), rzadziej doustnie lub inhalacyjnie. Dożylne podanie radioznacznika jest bezbolesne, rzadko może wystąpić krótkotrwałe pieczenie w miejscu wkłucia. Wystąpienie bólu jest zjawiskiem nieprawidłowym, występuje wyłącznie przy pęknięciu żyły. Doustnie radioznacznik podaje się rzadko (badanie tarczycy) - jest to bezbarwny płyn bez smaku. Niektóre pomiary scyntygraficzne rozpoczyna się bezpośrednio po podaniu radioznacznika (angioscyntygrafia mózgowa, badanie pierwszego przejścia, renoscyntygrafia), badanie wątroby około 10 min. od podania, badanie scyntygraficzne kości i statyczną scyntygrafię nerek - DMSA po 3-4 godzinach od podania radioznacznika. Pacjent w czasie od podania radioznacznika do pomiarów scyntygraficznych może wykonywać dowolne czynności; przy niektórych badaniach (np. kości) zaleca się wypicie 0,5-1l płynu obojętnego (woda, soki) celem wydalenia z moczem resztek izotopu krążącego we krwi. Do większości badań izotopowych nie trzeba być na czczo. Wyjątkiem jest cholescyntygrafia (badanie dróg żółciowych) i izotopowe badanie żółci. W scyntygrafii perfuzyjnej pacjent spożywa śniadanie zawierające 0,5 l mleka między podaniem radioznacznika a wykonaniem badania. Badanie scyntygraficzne wykonuje się w różnych pozycjach: zwykle leżącej, rzadziej stojącej lub siedzącej. Dłonie i stopy bada się po ich położeniu na detektorze gamma kamery. Szereg narządów bada się w projekcji przedniej, tylnej i dwóch projekcjach bocznych. Do badania izotopowego nie trzeba się rozbierać. Jeżeli między głowicą aparatu a ciałem chorego znajdują się duże przedmioty metalowe (monety w kieszeniach, duże wisiorki na szyi, duże metalowe klamry pasków) należy je usunąć. Czas wykonywania pomiarów scyntygraficznych jest zależny od rodzaju badania i wynosi od 1 do 60 min. Wyniki badań scyntygraficznych przekazywane są w formie opisu, z dołączonymi niekiedy wydrukami, kliszami fotograficznymi (scyntygramami). Ryc.17-4 Schemat badania izotopowego przy użyciu scyntygrafu Ryc.17-5 Schemat badania izotopowego przy użyciu gammakamery Ryc.17-6 Schemat badania izotopowego przy użyciu gammakamery rotującej CZAS Badanie trwa zwykle kilkadziesiąt minut, w określonych przypadkach nawet 2-5 dni. INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna). Ciąża. W czasie badania Wszelkie nagłe dolegliwości (np. ból, zwłaszcza ból za mostkiem, duszność). JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma specjalnych zaleceń. Zaraz po badaniu izotopowym należy wypłukać z organizmu resztki izotopu przez wypicie 0,5-1 litra płynów obojętnych (woda, herbata, soki). Jedynie po badaniu izotopowym tarczycy należy wstrzymać się przez 2-3 dni z dłuższym noszeniem przy szyi małych dzieci. Wszelkie inne formy kontaktu z drugimi osobami są zupełnie nieszkodliwe. MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet będących w ciąży i w okresie laktacji. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia.ciężarnych. <<< Powrót Opracowano na podstawie: dr n. med. Piotr Lass Scyntygrafia "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996 SCYNTYGRAFIA TARCZYCY Badanie nazywane jest również: BADANIE IZOTOPOWE TARCZYCY TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Badanie polega na uzyskiwaniu obrazu tarczycy, jej odszczepów pozagruczołowych i przerzutów nowotworowych tej tkanki po dożylnym lub doustnym podaniu dawki izotopu promieniotwórczego - jodu-131 lub technetu-99m. Izotopy te gromadzą się w miąższu tarczycy i w jej guzkach, tym lepiej, im bardziej różnicowana (tj. dojrzała czynnościowo i morfologicznie) jest tkanka guzka. Niezróżnicowane nowotwory nie gromadzą radioznacznika w ogóle (guzki "zimne"). Łagodne gruczolaki tarczycy gromadzą znacznik tym lepiej, im bardziej zróżnicowana jest tkanka guzka. Gruczolaki słabo zróżnicowane gromadzą radioznacznik słabiej w porównaniu z resztą miąższu tarczycy ("guzki chłodne"), gruczolaki dobrze zróżnicowane wychwytują znacznik w stopniu identycznym z resztą gruczołu ("guzki obojętne") lub minimalnie większym ("guzki ciepłe"). Gruczolaki autonomiczne, niezależne od hormonu tyreotropowego (TSH), wychwytują całość podanego radioznacznika ("guzki gorące"). W obrazie scyntygraficznym jako "guzki zimne" (nie gromadzące izotopu), ujawniają się nie tylko nowotwory złośliwe, ale i torbiele. Dlatego w przypadku stwierdzenia "guzka zimnego" przeprowadza się dodatkowo badanie ultrasonograficzne i ewentualnie biopsję cienkoigłową. Patrz dodatkowo "Teoretyczne i techniczne podstawy badania" w "Scyntygrafia" w rozdziale "Badania obrazowe wielonarządowe" CZEMU SŁUŻY BADANIE Badanie służy ocenie morfologii tarczycy i stopnia zróżnicowania tkanki w guzkach tarczycy. Rozpoznanie "guzek tarczycy" nie jest równoznaczne z rozpoznaniem nowotworu. Złośliwe raki tarczycy są chorobą dość rzadką, stanowiącą kilka procent wszystkich guzków tego narządu. Przeważnie są to torbiele (których się w ogóle nie operuje, a jedynie nakłuwa i aspiruje zawartość) lub łagodne gruczolaki, które operuje się w zależności od wyników badań, między innymi właśnie scyntygrafii. Z innych wskazań, scyntygrafia ocenia wielkość gruczołu i stopień ewentualnego schodzenia za mostek (wole zamostkowe). Po operacji całkowitego usunięcia tarczycy scyntygrafia służy do oceny doszczętności zabiegu, a po zabiegach częściowej resekcji gruczołu badanie ocenia gromadzenie znacznika w występującym niekiedy wolu nawrotowym. Scyntygrafię tarczycy wykonuje się również przy podejrzeniu rzadko występujących wad rozwojowych gruczołu (np. wrodzony brak jednego z płatów) lub odszczepów tarczycy (np. wole językowe). WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Wole guzkowe. Wole zamostkowe. po operacji tarczycy. Wady rozwojowe tarczycy. Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza BADANIA POPRZEDZAJĄCE Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Jeżeli wykonano badanie ultrasonograficzne tarczycy, konieczne jest dostarczenie jego wyniku lekarzowi opisującemu badanie scyntygraficzne. SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Nie ma specjalnych zaleceń. U dzieci wskazane jest podanie środka uspokajającego OPIS BADANIA Roztwór radioznacznika (technet-99m) podaje się doustnie godzinę przed wykonaniem pomiaru scytygraficznego. Technet-99m można również podać dożylnie. W tym przypadku pomiary scyntygraficzne wykonuje się po15 minutach po podaniu radioznacznika. Rzadziej wykonywana scyntygrafia jodowa wymaga doustnego podania kapsułki jodu-131 na 24 godziny przed badaniem. Kapsułkę podaje się w zakładzie medycznym wykonującym badanie. Od chwili podania radioznacznika do momentu wykonania badań scyntygraficznych nie ma specjalnych zaleceń dotyczących sposobu zachowania się pacjenta. Podczas pomiaru scyntygraficznego, który trwa około 5 minut, pacjent powinien leżeć nieruchomo. (szczegółowy opis przebiegu badania scyntygraficznego znajduje się na rozdziale "Badania obrazowe wielonarządowe").Wynik badania przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi wydrukami lub kliszami fotograficznymi (scyntygramami). Badanie z użyciem technetu-99m trwa około 60 minut. Badanie z użyciem jodu-131 trwa około 24 godzin INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Przyjmowane leki (zwłaszcza hormony tarczycy, leki przeciwtarczycowe, jod w dowolnej formie, np. kalium iodatum używane do pędzlowania gardła w laryngologii, lub jako lek wykrztuśny czy amiodaron), które mogą hamować wychwyt radioznacznika przez tarczycę do kilku miesięcy. Radiologiczne badania kontrastowe (cholangiografia, cholecystografia, arteriografia, tomografia komputerowa z kontrastem) blokują wychwyt radioznacznika przez tarczycę około 6 miesięcy Nawyki pokarmowe: ryby morskie i rzepay spożywane w większej ilości mogą upośledzić wychwyt radioznacznika przez tarczycę. Ciąża. W czasie badania Wszelki nagłe dolegliwości (np. ból, duszność, kołatanie serca). JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma specjalnych zaleceń. Należy ograniczyć noszenie przy szyi małych dzieci przez około 2 dni. Zaraz po badaniu należy wypłukać z organizmu resztki izotopu przez wypicie około 0,5-1 l płynów obojętnych (woda, herbata, soki). MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży i w okresie laktacji. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia. Opracowano na podstawie: dr n. med. Piotr Lass Scyntygrafia tarczycy OSTEODENSYTOMETRIA "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk Badanie nazywane jest również: BADANIE DENSYTOMETRYCZNE KOŚCI Nazwa zwyczajowa: Badanie gęstości kości TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Wspólną cechą wszystkich metod densytometrycznych stosowanych w badaniu gęstości kości jest zjawisko osłabienia promieniowania w trakcie jego przenikania przez struktury kostne, niezależnie od źródła promieniowania. Energia wiązki promieniowania po przejściu przez ciało osoby badanej ulega osłabieniu o wartość pochłoniętą i rozproszoną, padając na umieszczony poza ciałem detektor promieniowania wyzwala w nim impulsy w postaci prądu elektrycznego. Powstałe impulsy elektryczne są przesyłane do komputera i przeliczane na różnorodne jednostki gęstości kości w stosunku do znanego wzorca. Obecnie do pomiaru gęstości kości wykorzystuje się promieniowanie jonizujące lub falę ultradźwiękową. Metody z użyciem promieniowania jonizującego Zależnie od źródła zastosowanego promieniowania: izotopu promieniotwórczego lub lampy rentgenowskiej z odpowiednimi filtrami, energii emitowanego promieniowania, systemów kodowania uzyskanych sygnałów, istnieją różne techniczne odmiany tych metod. W niektórych ośrodkach medycznych w kraju badanie wykonuje się metodą DEXA (dual energy X-ray absorptiometry) absorpcjometria wiązek promieniowania rentgenowskiego o dwóch różnych energiach. Metoda ta pozwala dokonać pomiaru gęstości kości pozbawionego błędu spowodowanego obecnością innych tkanek (tkanek miękkich) otaczających badaną kość. W niektórych typach aparatów głowica emitująca promieniowanie wykonuje okrężny ruch wokół ciała pacjenta, co umożliwia uzyskanie pomiarów warstwowych (tomograficznych). Pozwala to dodatkowo ocenić wielkość kości i uzyskać ich obraz przestrzenny. Dawka stosowanego promieniowania rentgenowskiego jest bardzo niska (zwłaszcza jeśli nie wykonuje się badania w projekcji bocznej) i jest do kilkudziesięciu razy mniejsza niż w rutynowym badaniu rentgenowskim klatki piersiowej. Najczęściej stosowanymi jednostkami pomiarowymi masy kostnej są: - BMD (bone mineral density) - jest to gęstość składników mineralnych kości wyrażona w g/cm2 lub g/cm; - BMC (bone mineral content) - jest to zawartość składników mineralnych kości wyrażona w g/cm3 lub mg/ml. Wyrażona gęstość kości w BMD i BMC może być różna nawet u ludzi zdrowych - zależnie od wieku, płci i rasy. Dlatego w wydrukach komputerowych, dla ułatwienia interpretacji wyników, stosowane są dodatkowo odpowiednie wskaźniki odnoszące uzyskaną wartość pomiaru do masy kości osób zdrowych, ich norm dla wieku i płci. Metody z użyciem fali ultradźwiękowej W metodzie tej używane są głowice ultradźwiękowe emitujące fale o częstotliwości zazwyczaj 0,5 MHz. Wysyłane fale z przylegającej do kości głowicy emisyjnej odbierane są przez znajdującą się po przeciwległej stronie głowicę odbiorczą. Uzyskane impulsy są odpowiednio przetwarzane i przesyłane do komputera, z którego po dokonaniu analizy uzyskuje się odpowiednie parametry oceniające własności kości. Najczęstszym miejscem pomiarów tą techniką jest kość piętowa z powodu stosunkowo cienkiej warstwy korowej w tej kości w porównaniu z warstwą beleczkową oraz małą warstwą otaczających tkanek miękkich (wszystkich tkanek poza tkanką kostną). Na osłabienie fali ultradźwiękowej ma wpływ nie tylko gęstość kości, ale i jej struktura, czyli rozmieszczenie przestrzenne beleczek kostnych. W badaniu osteodensytometrycznym osłabienie emitowanej wiązki promieniowania jonizującego w obrębie kości zależy głównie od jej gęstości. Metody z użyciem fali ultradźwiękowej dają więc nieco inny rodzaj informacji diagnostycznych o tkance kostnej. Przy użyciu tej techniki uzyskuje się następujące parametry opisujące kość: - SOS (speed of sound) - prędkość fali ultradźwiękowej w m/s - ocenia gęstość i elastyczność kości; SCYNTYGRAFIA KOŚCI I STAWÓW Badanie zwane jest również: BADANIE IZOTOPOWE KOŚCI I STAWÓW Do badań izotopowych kości i stawów zalicza się: - Statyczną scyntygrafię kości, - Trójfazową scyntygrafię kości, - Scyntygrafię zapaleń kośćca, - Scyntygrafię stawów. TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Badanie to polega na uzyskiwaniu przy pomocy niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych (radioznaczników) obrazu kości i stawów oraz ocenie ich stanu czynnościowego. Wprowadzone do krwiobiegu radioznaczniki gromadzą się w miejscach, w których odbywa się intensywny proces jednoczesnego tworzenia i zanikania tkanki kostnej; w miejscach tych przeważa jednak proces zanikania tkanki kostnej (osteolizy). Radioznaczniki gromadzą się również w zmienionych zapalnie stawach. Scyntygraficzne badanie kości powtórzone trzykrotnie po podaniu radioznacznika bada napływ krwi do kości i stwierdza ewentualny obrzęk otaczających tkanek miękkich (badanie trójfazowe). Istnieją również radioznaczniki gromadzące się w miejscach bakteryjnego zapalenia kości (znakowane izotopem nanokoloidy, immunoglobulina ludzka, granulocyty). Badanie wykonuje się przy pomocy urządzeń zwanych gammakamerami, sprzężonymi z systemem komputerowym. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Zaletą scyntygrafii jest objęcie badaniem całego kośćca po jednorazowym podaniu radioznacznika. Aby osiągnąć ten sam efekt przy pomocy aparatu rentgenowskiego trzeba wykonać wiele zdjęć. Statyczna scyntygrafia kośćca służy wykrywaniu z dużą dokładnością i na wczesnym etapie rozwoju ognisk osteolizy, głównie nowotworowych. Badanie to pozwala na stwierdzenie miejsc osteolizy już przy utracie wapnia rzędu 8%, podczas gdy badanie radiologiczne ujawnia takie miejsca dopiero przy odwapnieniu rzędu 40%-50%. Badanie scyntygraficzne kości i stawów służy również wykrywaniu stanów zapalnych i nietypowych postaci złamań. Trójfazowa scyntygrafia kości umożliwia ocenę ukrwienia kości i istnienie obrzęku otaczających tkanek miękkich. Scyntygrafia zapaleń kośćca pozwala na odróżnienie zapaleń od procesów jałowych i nowotworowych. Scyntygrafia stawów służy głównie do odróżnienia reumatoidalnego zapalenia stawów od zapalenia łuszczycowego. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Statyczna scyntygrafia kośćca Podejrzenie przerzutów nowotworowych do kości. Zapalenie kości krwiopochodne i zewnątrzpochodne. Ocena zajęcia kości w owrzodzeniach podudzi, w tym w stopie cukrzycowej. Choroby metaboliczne (np. choroba Pageta). Ocena gojenia się przeszczepów kostnych. Ocena skuteczności radio- i chemioterapii przerzutów kostnych. Nietypowe postacie złamań - zaklinowane i powolne (marszowe i stresowe). Trójfazowa scyntygrafia kośćca Ocena stanu ukrwienia odłamów kostnych. Scyntygrafia zapaleń kośćca Wykrywanie ognisk zapalnych. Różnicowanie zespołu bolesnego biodra po wszczepieniu endoprotezy stawu biodrowego. Scyntygrafia stawów Nietypowe postacie zapaleń stawów, a w szczególności: wczesna diagnostyka zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, różnicowanie łuszczycowego i reumatoidalnego zapalenia stawów. Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza BADANIA POPRZEDZAJĄCE Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Jeżeli wykonano badanie radiologiczne kośćca, zwłaszcza tomokomputerowe, jego opis bywa przydatny dla lekarza opisującego badanie scyntygraficzne. SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Nie ma specjalnych zaleceń. Małym dzieciom należy podać środek uspokajający według wskazań lekarza pediatry celem zapewnienia nieruchomego ułożenia pod głowicą aparatu. U dzieci wskazane jest podanie środka uspokajającego OPIS BADANIA Bezpośrednio przed wykonaniem pomiarów scyntygraficznych należy oddać mocz, który zalegając w pęcherzu przesłaniałby obraz kości krzyżowej na scyntygramie. Pacjent nie musi być rozebrany do badania, ale z jego ubrania powinny być usunięte metalowe przedmioty (monety w kieszeniach, klamry pasków) mogące przesłonić obraz. W czasie scyntygraficznego badania kośćca pacjent leży na brzuchu lub plecach. Radioznacznik podaje się dożylnie, najlepiej przez cewnik żylny (wenflon), przed wykonaniem właściwych pomiarów scyntygraficznych. Statyczna scyntygrafia kości Czas trwania pomiaru wynosi 20-40 min., po 3-4 godzinach od podania radioznacznika. Trójfazowa scyntygrafia kośćca Scyntygrafia trójfazowa obejmuje trzykrotne wykonywanie zdjęć. Pierwsza faza - około 3 min. od podania radioznacznika (faza ukrwienia), druga faza - około 10 min. później (10 minutowa faza tkanek miękkich), trzecia faza - dalej jak w badaniu statycznym. Scyntygrafia zapaleń kośćca i scyntygrafia stawów Oba badania przeprowadza się jak badanie statyczne. Wyniki badań są przekazywane w formie opisu, niekiedy z dołączonymi wydrukami, kliszami fotograficznymi (scyntygramami). CZAS Badanie trwa do 4 godzin od podania radioznacznika INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna). Ciąża. W czasie badania Wszelkie nagłe dolegliwości (np. ból, duszność). JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Zaraz po badaniu należy wypłukać z organizmu resztki izotopów przez wypicie 0,5-1 litra płynów obojętnych (woda, herbata, soki). MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży i w okresie laktacji. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia. Opracowano na podstawie: dr n. med. Piotr Lass Scyntygrafia kości i stawów "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996 SCYNTYGRAFIA NEREK Badanie nazywane jest również: BADANIE IZOTOPOWE NEREK, RENOSCYNTYGRAFIA Do badań izotopowych nerek zalicza się: - Statyczną scyntygrafię nerek, - Renografię izotopową, - Renoscyntygrafię izotopową. TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Scyntygrafia nerek jest to obrazowa metoda badania struktury i czynności nerek (obu razem lub każdej z osobna). Obraz otrzymuje się poprzez podanie niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych (radioznaczników) - zwykle technetu-99 lub coraz rzadziej jodu-131, które gromadzą się na krótki czas w nerkach. Poprzez dobór odpowiednich metod i radioznaczników (sprzężenie izotopów z wybranymi związkami chemicznymi) można ocenić ukrwienie nerek, wielkość filtracji kłębkowej, wydzielanie cewkowe oraz wydalanie moczu. Wszechstronna ocena przedstawionych powyżej parametrów możliwa jest dzięki zastosowaniu specjalnego oprzyrządowania (gammakamery połączonej z komputerem). Niekiedy badania izotopowe nerek uzupełnia się także o testy farmakologiczne, które polegają na ocenie funkcji nerek po podaniu badanemu dodatkowo leków: kaptoprilu bądź furosemidu. Po zakończeniu badania uzyskuje się barwny wydruk przedstawiający nerki oraz ewentualne dane liczbowe i wykresy określające zachowanie poszczególnych wskaźników. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Statyczna scyntygrafia nerek Badanie ocenia strukturę narządu (kształt, wielkość, położenie, ruchomość, rozmieszczenie radioznacznika w miąższu nerek). Renografia izotopowa Badanie ocenia czynność nerek (ukrwienie nerek, wielkość filtracji kłębkowej, wydzielanie kanalikowe, wydalanie moczu). Renoscyntygrafia izotopowa Renoscyntygrafia łączy dwa poprzednie badania i daje dodatkowo możliwość obliczenia tzw. radioklirensów nerkowych (wielkość przepływu osocza lub filtracji kłębkowej) dla każdej nerki osobno. Oddzielna ocena funkcji każdej nerki jest o tyle ważna, że badania biochemiczne (krwi i moczu) oceniają funkcje obu nerek, gdy tymczasem możliwe jest znaczne uszkodzenie jednej nerki przy wzmożonej czynności drugiej i pozornie prawidłowych parametrach krwi lub moczu. Test farmakologiczny z kaptoprilem, często stosowany w diagnostyce nadciśnienia tętniczego, pozwala różnicować nadciśnienie na tle miąższowego uszkodzenia nerek od nadciśnienia naczyniowo-nerkowego. Test farmakologiczny z furosemidem służy do oceny ewentualnego wodonercza i podmiedniczkowego zwężenia moczowodu. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Nadciśnienie tętnicze. Zwężenie tętnicy nerkowej. Guzy nerki i nadnerczy. Wielotorbielowate zwyrodnienie nerek. Gruźlica nerek. Blok odpływu moczu (kamica nerkowa, martwica brodawek nerkowych, podmiedniczkowe zwężenie moczowodu). Wady wrodzone nerek. Ocena nerki przeszczepionej. Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Badanie wykonuje się pacjentom będącym na czczo. Badanie to wymaga nieruchomej pozycji pacjenta wobec głowicy gammakamery dlatego małym dzieciom należy podać środek uspokajający przepisany wcześniej przez lekarza pediatrę. U dzieci wskazane jest podanie środka uspokajającego BADANIA POPRZEDZAJĄCE Lekarz prowadzący określa zakres koniecznych badań dodatkowych zwłaszcza oceniających funkcje nerek. Konieczne jest określenie stężenia kreatyniny w surowicy. W przypadku jawnej niewydolności nerek obraz scyntygraficzny można uzyskać tylko przy pomocy zastosowania niektórych znaczników izotopowych. Jeśli wykonano badanie ultrasonograficzne jego opis bywa przydatny dla lekarza opisującego badanie scyntygraficzne. OPIS BADANIA Pacjent do badania układa się w pozycji na brzuchu. Nie musi być rozebrany, powinien jednak odłożyć na bok metalowe przedmioty (monety w kieszeniach, klamry pasków) mogące przysłonić obraz. Radioznacznik podaje się dożylnie (zwykle do żyły w dole łokciowym), najlepiej przez cewnik żylny (venflon), w określonym czasie przed wykonaniem właściwych pomiarów scyntygraficznych. Statyczna scyntygrafia nerek Statyczna scyntygrafia nerek rozpoczyna się po jednej lub po 4 godzinach po iniekcji radioznacznika, w zależności do rodzaju użytego radioznacznika izotopowego. Czas pomiaru wynosi około 10 min. Renografia i renoscyntygrafia izotopowa Renografię i renoscyntygrafię izotopową rozpoczyna się w momencie iniekcji radioznacznika. Czas rejestracji wyników wynosi około 30 minut. Jeśli wykonuje się test farmakologiczny z kaptoprilem, badanie powtarza się po podaniu badanemu uprzednio doustnie 50 mg kaptopilu. W teście farmakologicznym z furosemidem badanemu podaje się dożylnie w 15 minucie wykonywania pomiarów scyntygraficznych 40-80 mg furosemidu i, bez dodatkowego dostrzykiwania radioznacznika, ponownie rejestruje się przez 15 minut wydalanie moczu przez nerki. Wyniki badań przekazywane są w formie opisu, niekiedy z dołączonymi wydrukami i kliszami fotograficznymi (scyntygramami). CZAS Badania trwają zwykle kilkadziesiąt minut INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Występowanie okoliczności uniemożliwiających dokładne wykonanie zbiórki dobowej moczu (np. biegunka). Aktualnie przyjmowane leki. Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna). Ciąża. W czasie badania Wszelkie nagłe dolegliwości (np. ból, duszność). JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Zaraz po badaniu należy wypłukać z organizmu resztki izotopu przez wypicie 0,5-1 l płynów obojętnych (woda, herbata, soki). MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet będących w ciąży. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia. <<< Powrót Opracowano na podstawie: dr n. med. Piotr Lass prof. dr hab. med. Bolesław Rutkowski Scyntygrafia nerek "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996 SCYNTYGRAFIA OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO (OUN) Badanie nazywane jest również: BADANIE IZOTOPOWE OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO Do badań izotopowych OUN zalicza się: Statyczną scyntygrafię mózgu, Tomograficzne badanie przepływu mózgowego, Angioscyntygrafię mózgową, Mielografię, Cysternografię izotopową. TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Badanie to ocenia strukturę, a przede wszystkim czynność układu nerwowego przy pomocy niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych (radioznaczników) - technetu-99m lub, rzadziej, ksenonu-133. Rejestracji rozmieszczenia lub przepływu izotopu dokonuje się za pomocą aparatów zwanych gammakamerami. W statycznej scyntygrafii mózgowia radioznacznikiem jest technet-99m w postaci nadtechnecjanu, który gromadzi się w guzach mózgu i ogniskach niedokrwienia lub technet-99m połączony z kompleksem MIBI gromadzący się w guzach mózgu. W angioscyntygrafii mózgowej stosuje się technet-99m połączony z kompleksem DTPA, obrazujący przepływ krwi przez mózg. Tomograficzne badanie przepływu mózgowego wykonuje się przy pomocy technetu-99m połączonego z kompleksem HMPAO, obrazującego prawidłowy przepływ mózgowy. W ogniskach niedokrwiennych mózgu obserwuje się brak gromadzenia radioznacznika - "ognisko zimne". We wszystkich badaniach przepływu mózgowego i w statycznej scyntygrafi mózgu radioznacznik wprowadza się do krwiobiegu. W mieloscyntygrafii i cysternografii stosuje się technet-99m-DTPA podany do płynu mózgowo- rdzeniowego. Badania różnią się czasem odczytu - w mielografii, gdzie chodzi o ocenę przestrzeni płynowych kanału kręgowego, pomiar (zdjęcia) wykonuje po 4 godzinach; w cysternografii, gdzie chodzi o ocenę przestrzeni płynowych mózgu, zdjęcia rejestruje się po 6, 24 i 48 godzinach. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Techniki izotopowe w neurologii wykorzystywane są przy badaniu przepływu mózgowego, ocenie struktury mózgu i patologii kanału kręgowego oraz krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego, w zależności od rodzaju radioznacznika i sposobu jego podawania. Angioscyntygrafia mózgowa i tomograficzne badanie przepływu mózgowego Badania te pozwalają na ocenę przepływu krwi przez łożyska naczyniowe tętnic szyjnych, przednich i środkowych tętnic mózgu (angioscyntygrafia mózgowa) oraz przepływu przez drobne naczynia mózgu, w tym także unaczynniające ośrodki podkorowe (tomograficzne badania przepływu mózgowego). Wykazują także obecność ognisk niedokrwiennych mózgu. Badanie uzupełnia się niekiedy testami farmakologicznymi, które badają wpływ leków (acetazolamid i aminofilina) na przepływ w naczyniach mózgowych. Testy farmakologiczne oceniają reaktywność krążenia mózgowego i wykrywają ukryte upośledzenie przepływu mózgowego. Statyczna scyntygrafia mózgu Badanie to pozwala na różnicowanie guzów mózgu i ognisk niedokrwiennych, w tym na ocenę niejasnych diagnostycznie ognisk patologicznych wykrytych przy pomocy badania tomokomputerowego. Mielografia i cysternografia izotopowa Mielografia pozwala na uzyskanie obrazu kanału kręgowego (wykrycie zwężenia i przepukliny), cysternografia pozwala na ocenę krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego. Cysternografię izotopową wykonuje się również przy podejrzeniu płynotoku (wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego do jamy nosowej lub przewodu słuchowego). WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Angioscyntygrafia mózgowa i tomograficzne badanie przepływu mózgowego Naczyniowe choroby mózgu, a w szczególności: a. przemijające ataki niedokrwienne ośrodkowego układu nerwowego, b. podejrzenia o zwężenia tętnicy szyjnej, c. zaniki korowe o nieznanej etiologii (przyczynie). Statyczna scyntygrafia mózgu Guzy mózgu. Ropień mózgu. Opryszczkowe zapalenia mózgu. Wątpliwości diagnostyczne po wykonaniu tomografii komputerowej mózgu. Mielografia i cysternografia izotopowa Zaburzenia krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego. Wodogłowie normociśnieniowe. Podejrzenie płynotoku. Inne choroby naczyniowe mózgu. BADANIA POPRZEDZAJĄCE Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Konieczne jest dostarczenie lekarzowi wykonującemu badanie opisów poprzednio wykonanych badań obrazowych (tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, ultrasonografii dopplerowskiej). SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Nie ma specjalnych zaleceń. Małym dzieciom podaje się środek uspokajający, według wskazań lekarza pediatry, celem zapewnienia nieruchomego ułożenia dziecka pod głowicą gammakamery. U dzieci wskazane jest podanie środka uspokajającego OPIS BADANIA W badaniach przepływu mózgowego i w statycznej scyntygrafii mózgu radioznacznik podaje się dożylnie zwykle przez cewnik żylny (wenflon); w mielografii i cysternografii izotopowej radioznacznik podaje się do kanału kręgowego przez nakłucie lędźwiowe lub podpotyliczne. W zależności od rodzaju badania radioznacznik podaje się z różnym wyprzedzeniem. Angioscyntygrafia mózgowa i tomograficzne badanie przepływu mózgowego W czasie obu badań pacjent leży na plecach. Czas trwania pomiaru w angioscyntygrafii mózgowej wynosi około 1-2 min., bezpośrednio po iniekcji; w tomograficznym badaniu przepływu mózgowego około 10-20 min., po 20 min. od podania radioznacznika. Statyczna scyntygrafia mózgu W czasie badania pacjent siedzi. Rejestrację wykonuje się w projekcjach: przedniej, tylnej i bocznych. Czas pomiaru statycznej scyntygrafii mózgowej wynosi 20 min., 3-4 godziny od podania radioznacznika. Mielografia i cysternografia izotopowa W czasie obu badań pacjent leży. Rejestrację wykonuje się w projekcji tylnej po 4, 6, 24 i 48 godzinach od podania radioznacznika. Każdy pomiar scytygraficzny w podanych czasach trwa około 20 min. Wyniki badań są przekazywane w formie opisu, niekiedy z dołączonymi wydrukami i kliszami fotograficznymi (scyntygramami). CZAS Angioscyntygrafia mózgowa trwa około 5 minut. Tomograficzne badanie przepływu mózgowego trwa około 30 minut. Statyczna scyntygrafia mózgu trwa około 5 godzin. Mielografia i cysternografia izotopowa trwa około 48 godzin INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna). Ciąża. W czasie badania Wszelkie nagłe dolegliwości (np. ból, duszność). JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma specjalnych zaleceń dotyczących zachowania po badaniu przepływu mózgowego i statycznej scyntygrafii mózgu. W mielografii i cysternografii izotopowej po nakłuciu kanału kręgowego pacjent przez około 1 godzinę powinien leżeć na brzuchu, a następnie ułożyć się w pozycji na plecach. Nie wolno podnosić głowy! Reżim łóżkowy obowiązuje przez 24 godziny. Zaraz po badaniu należy wypłukać z organizmu resztki izotopu przez wypicie 0,5-1l płynów obojętnych (woda, herbata, soki). MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak praktycznie powikłań. U niektórych pacjentów po mielografii i cysternografii izotopowej (nakłuciu lędźwiowym), którzy nie przestrzegają "reżimu łóżkowego" i nie wypili dostatecznej ilości płynów mogą wystąpić objawy zespołu popunkcyjnego. Zespół ten występuje zwykle w 3-4 dobie po nakłuciu. Pacjent odczuwa silne bóle głowy i karku, zawroty głowy i nudności. Objawy te wyraźnie nasilają się w pozycji stojącej lub siedzącej. Po kilku dniach zespół popunkcyjny ustępuje bez śladu. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży i w okresie laktacji. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia. <<< Powrót Opracowano na podstawie: dr n. med. Piotr Lass Scyntygrafia ośrodkowego układu nerwowego "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996 SCYNTYGRAFIA SERCA I NACZYŃ Badanie nazywane jest również: BADANIE IZOTOPOWE SERCA I NACZYŃ, SCYNTYGRAFIA SERCA I NACZYŃ Do badań izotopowych serca i naczyń zalicza się: Scyntygrafię perfuzyjną mięśnia sercowego, Badanie pierwszego przejścia, Wentrikulografię izotopową (badanie bramkowe), Scyntygrafię ognisk zawału mięśnia sercowego, Arteriografię izotopową, Wenografię izotopową, Limfoscyntygrafię kończyn dolnych. TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Badania wykonuje się po wprowadzeniu do krwiobiegu niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych (radioznaczników) - głównie technetu-99m połączonego z odpowiednimi nośnikami, rzadziej talu-201. Bada się przepływ znacznika przez serce i/lub naczynia (badanie pierwszego przejścia, arteriografia izotopowa, wenografia izotopowa, limfoscyntygrafia), gromadzenie się radioznacznika w mięśniu sercowym (scyntygrafia perfuzyjna serca), zachowanie się w jamie lewej komory serca krwi znakowanej radioznacznikiem (wentrikulografia izotopowa). Badanie wykonuje się przy pomocy urządzeń zwanych gammakamerami, sprzężonych z systemem komputerowym. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Badania służą ocenie czynności układu krwionośnego. Stanowią cenny łącznik między oceną kliniczną, elektrokardiograficzną i ultrasonograficzną a badaniami inwazyjnymi, zwłaszcza w przygotowaniu do zabiegu operacyjnego na sercu lub naczyniach. Scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego Pozwala na nieinwazyjną ocenę ukrwienia mięśnia sercowego w czasie wysiłku i w stanie spoczynku. Badanie informuje o wielkości, lokalizacji i odwracalności ognisk niedokrwiennych mięśnia lewej komory serca, głównie w przygotowaniu do zabiegu operacyjnego lub zabiegu naprawczego naczyń wieńcowych (koronaroplastyki). W nietypowych zawałach mięśnia sercowego lokalizuje strefę niedokrwienia. Badanie pierwszego przejścia Ocenia czynność (frakcję wyrzutową) lewej i prawej komory serca oraz wielkość przecieku krwi między jamami serca w ubytkach przegrody międzyprzedsionkowej, międzykomorowej oraz w przetrwałym przewodzie tętniczym (przewodzie Botalla). Badanie jest wykonywane głównie u dzieci, kwalifikowanych do zabiegu operacyjnego (terapeutycznego). Wentrikulografia izotopowa (badanie bramkowe) Badanie to ocenia frakcję wyrzutową lewej komory (objętość krwi wyrzucanej z lewej komory serca w wyniku jej skurczu) jako całości, a także regionalne wahania frakcji wyrzutowej zależne od stopnia upośledzenia ruchomości ściany lewej komory serca, głównie u chorych po przebytym zawale serca. Scyntygrafia ognisk zawału mięśnia sercowego Badanie to lokalizuje miejsce oraz wielkość ognisk zawałowych na podstawie wychwytu w strefie martwicy radioznaczników fosforanowych. Arteriografia izotopowa Arteriografia izotopowa stosowana jest głównie w ocenie drożności przeszczepów naczyniowych metodą pierwszego przejścia lub znakowanych krwinek. Wenografia izotopowa Badanie to ocenia drożność żył głębokich u chorych przygotowanych do operacji żylaków kończyn dolnych. Limfoscyntygrafia kończyn dolnych Badanie to stosowane jest w ocenie spływu chłonki z kończyn dolnych. Wykrywa miejsce upośledzenia odpływu limfatycznego. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego Choroba wieńcowa, zwłaszcza w przygotowaniu do zabiegu pomostowania (by-passu) lub koronaroplastyki. Nietypowe formy zawału mięśnia sercowego. Elektrokardiograficzne i/lub biochemiczne trudności diagnostyczne zawału mięśnia sercowego (kolejny zawał, blok odnogi, zmiany w poziomie enzymów diagnostycznych z przyczyn pozakardiologicznych, np. w przewlekłym zapaleniu wątroby). Badanie pierwszego przejścia Ocena przecieków krwi między komorami/przedsionkami serca, zwłaszcza w kwalifikacji dzieci do zabiegów kardiochirurgicznych w ubytkach przegrody międzykomorowej i międzyprzedsionkowej lub przetrwałym przewodzie Botalla. Ocena frakcji wyrzutowej obu komór serca (objętość krwi wyrzucanej z lewej i prawej komory serca w wyniku ich skurczu). Wentrikulografia izotopowa (badanie bramkowe) Pozawałowe zaburzenie ruchomości ściany lewej komory (akineza, hipokineza, dyskineza). Scyntygrafia ognisk zawału mięśnia sercowego Nietypowe postacie zawału mięśnia sercowego. Arteriografia izotopowa Ocena drożności przeszczepów naczyniowych w dużych tętnicach. Wenografia izotopowa Kwalifikacja do zabiegu operacyjnego żylaków kończyn dolnych. Limfoscyntygrafia kończyn dolnych Obrzęk limfatyczny kończyn dolnych. Badania są wykonywane na zlecenie lekarza BADANIA POPRZEDZAJĄCE Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Jeżeli wykonano badanie echokardiograficzne, jego opis bywa przydatny dla lekarza opisującego badanie scyntygraficzne. SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Nie ma specjalnych zaleceń. Pacjenci przed badaniem perfuzji mięśnia sercowego powinni być na czczo. Powinni również zabrać ze sobą śniadanie oraz 1/2 litra mleka. U dzieci patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Przy badaniu dzieci może zaistnieć konieczność znieczulenia ogólnego OPIS BADANIA Radioznacznik podaje się dożylnie (z wyjątkiem limfoscyntygrafii kończyn dolnych), najlepiej przez cewnik żylny (wenflon), w określonym czasie przed wykonaniem właściwych pomiarów scyntygraficznych. Pacjent nie musi być rozebrany do badania, powinien natomiast usunąć większe metalowe przedmioty (monety w kieszeniach, metalowe broszki, klamry pasków), mogące przysłaniać obraz. Scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego Pierwszego dnia wykonuje się próbę wysiłkową na cykloergometrze (rowerze) lub bieżni i w czasie największego wysiłku podaje się dożylnie izotop (technet-99m-MIBI). Drugiego dnia wykonuje się badanie w spoczynku, w pozycji leżącej. Wykonuje się rejestrację projekcji przedniej, lewoskośnej i bocznej. W ośrodkach medycznych dysponujących gammakamerą rotującą (SPECT) głowica aparatu wykonuje obrót wokół ciała pacjenta. W tym przypadku pacjent w czasie badania leży nieruchomo, a rejestrację różnych projekcji uzyskuje się poruszając głowicą aparatu. Czas pomiaru trwa 20-40 min., w zależności od typu aparatu. Badanie pierwszego przejścia W czasie badania pacjent leży. Rejestrację wykonuje się w projekcji lewoskośnej, radioznacznik podaje się pod aparatem bezpośrednio przed wykonaniem pomiarów scyntygraficznych. Czas pomiarów wynosi około 2 min. Scyntygrafia ognisk zawału mięśnia sercowego W czasie badania pacjent leży. Rejestrację wykonuje się w projekcji przedniej, lewoskośnej i bocznej. Pacjent leży nieruchomo również w czasie rejestracji wyników. Radioznacznik podaje się 1 godzinę przed wykonaniem pomiarów scyntygraficznych. Czas pomiarów wynosi około 10 min. Wentrikulografia izotopowa (badanie bramkowe) W czasie badania pacjent leży. Rejestrację wykonuje się w projekcji przedniej. Radioznacznik podaje się pod aparatem bezpośrednio przed wykonaniem pomiarów scyntygraficznych. Czas pomiarów wynosi około 2 min. Arteriografia izotopowa W czasie badania pacjent leży. Rejestrację wykonuje się w projekcji przedniej bezpośrednio po podaniu izotopu (wariant pierwszego przejścia) lub około 1 godziny po podaniu izotopu (wariant znakowanych krwinek). Rejestracja wyników trwa ok. 1 min. Wenografia izotopowa W czasie badania pacjent stoi. Bezpośrednio przed wykonaniem pomiarów scyntygraficznych do żyły stopy pacjenta podaje się izotop. Rejestrację wykonuje się w projekcji przedniej. Wenografię rejestruje się dwa razy po około 20 min. Limfoscyntygrafia kończyn dolnych Badanie wykonuje się po podskórnym podaniu radioznacznika (monokoloidu znakowanego technetem-99m). Iniekcji dokonuje się w grzbiet stopy. Po iniekcji pacjent udaje się na dwugodzinny spacer celem umożliwienia właściwego spływu znacznika, po czym rejestruje się (po 1 i 2 godzinach) zdjęcia w projekcji przedniej. Limfoscyntygrafię rejestruje się dwa razy po około 20 min. U dzieci patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Wyniki badań są przekazywane w formie opisu, niekiedy z dołączonymi wydrukami, kliszami fotograficznymi (scyntygramami). Scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego trwa 2 dni. Badanie pierwszego przejścia trwa około 5 minut. Scyntygrafia ognisk zawału mięśnia sercowego trwa około 90 minut. Wentrikulografia izotopowa trwa około 30 minut. Arteriografia izotopowa trwa około 5 minut lub 60 minut. Wenografia izotopowa trwa około 60 minut. Limfoscyntygrafia kończyn dolnych trwa około 3 godzin INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem - Aktualnie przyjmowane leki. - Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna). - Ciąża. W czasie badania - Wszelkie nagłe dolegliwości (np. ból, duszność), zwłaszcza w czasie próby wysiłkowej poprzedzającej wysiłkowe badanie przepływu krwi (perfuzji) w mięśniu sercowym. JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma specjalnych zaleceń. Zaraz po badaniu należy wypłukać z organizmu resztki izotopu poprzez wypicie 0,51 litra płynów obojętnych. U dzieci patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. U dzieci patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży i w okresie laktacji. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia. <<< Powrót Opracowano na podstawie: dr n. med. Piotr Lass Scyntygrafia serca i naczyń "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996 SCYNTYGRAFIA WĄTROBY Badanie nazywane jest również: BADANIE IZOTOPOWE WĄTROBY Do badań izotopowych wątroby zalicza się: Statyczną scyntygrafię wątroby, Scyntygrafię dróg żółciowych (cholescyntygrafię), Scyntygrafię naczyniaków wątroby. TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Scyntygrafia wątroby jest metodą uzyskiwania obrazu narządu, a przede wszystkim oceny jego czynności przy pomocy niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych (radioznaczników). Radioznaczniki podaje się dożylnie. Przez układ krwionośny przedostają się one do wątroby, gdzie gromadzą się w komórkach Browicza-Kupfera (znakowany technetem-99m koloid siarkowy w statycznej scyntygrafii wątroby) lub wydzielają i wydalają się z żółcią (znakowane technetem99m pochodne kwasu iminodwuoctowego - IDA). W scyntygrafii naczyniaków wykorzystuje się zdolność przylegania technetu do krwinek czerwonych przy specjalnym podaniu radioznacznika (znakowanie in vivo). Krwinki te gromadzą się w naczyniaku, co daje możliwość otrzymania jego obrazu w badaniu scyntygraficznym. Rozmieszczenie izotopów (ich przepływ przez narząd, wydzielanie lub wydalanie) uzyskuje się na papierze, kliszy lub monitorze komputera przy pomocy urządzeń zwanych scyntygrafami lub gammakamerami. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Statyczna scyntygrafia wątroby Statyczna scyntygrafia wątroby umożliwia nieinwazyjną ocenę struktury tego narządu, a przez uzyskanie także obrazu śledziony - pośrednią ocenę ciśnienia w żyle wrotnej i pobudzenia immunologicznego śledziony (zwiększonego na przykład w zapaleniach). Badanie ocenia zaawansowanie uszkodzenia miąższu wątroby występującego w procesach zapalnych i marskości wątroby i potrafi wykryć guzy wątroby słabo widoczne w badaniu ultrasonograficznym. W tym zakresie badanie to bywa lepsze, a przynajmniej uzupełniające w stosunku do badania ultrasonograficznego. Scyntygrafia dróg żółciowych Scyntygrafia dróg żółciowych (cholescyntygrafia) ocenia szybkość wydzielania żółci przez miąższ wątroby i odpływ żółci do dwunastnicy, a zatem drożność przewodów żółciowych. W odróżnieniu od radiologicznych badań kontrastowych nie powoduje uczuleń i jest badaniem preferowanym w ocenie czynnościowych zaburzeń odpływu żółci (dyskinezy żółciowe). Scyntygrafia naczyniaków wątroby Scyntygrafia naczyniaków wątroby różnicuje naczyniaki od bezobjawowych zmian złośliwych wykrytych przypadkowo w badaniu ultrasonograficznym. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA Statyczna scyntygrafia wątroby Powiększenie wątroby lub śledziony z nieznanej przyczyny. Przewlekłe zapalenie wątroby. Polekowe i poalkoholowe uszkodzenie wątroby. Marskość wątroby. Hemochromatoza i choroba Wilsona. Guzy wątroby pierwotne i przerzutowe. Torbielowatość wątroby. Naczyniaki wątroby. Trudności diagnostyczne w badaniu ultrasonograficznym. Scyntygrafia dróg żółciowych (cholescyntygrafia) Choroby dróg żółciowych (kamica, zwężenie) zwłaszcza u osób uczulonych na rentgenowskie kontrasty jodowe. Czynnościowe zaburzenia odpływu żółci (dyskinezy żółciowe). Zarzucanie żółci do żołądka (refluks dwunastniczo-żołądkowy). Scyntygrafia znakowanymi radioizotopem krwinkami w kierunku naczyniaków wątroby Różnicowanie niejasnych interpretacyjnie miejsc o podwyższonej gęstości w obrazie ultrasonograficznym wątroby. Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza BADANIA POPRZEDZAJĄCE Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Jeżeli wykonano badanie ultrasonograficzne, należy dostarczyć jego wynik lekarzowi opisującemu badanie scyntygraficzne. SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Nie ma specjalnych zaleceń. Do scyntygraficznego badania dróg żółciowych chory powinien być na czczo. Małym dzieciom należy podać środek uspokajający, celem zapewnienia nieruchomego ułożenia dziecka pod głowicą gammakamery. U dzieci wskazane jest podanie środka uspokajającego OPIS BADANIA Radioznacznik podaje się dożylnie, zwykle przez kaniulę żylną (cewnik), w określonym czasie przed wykonaniem właściwych pomiarów scyntygraficznych. Pacjent nie musi być rozebrany do badania, powinien natomiast usunąć większe metalowe przedmioty (monety w kieszeniach, klamry pasków) mogące przysłonić obraz. Statyczna scyntygrafia wątroby Początek scyntygraficznego badania wątroby następuje od 10 do 15 min. po wprowadzeniu (iniekcji) radioznacznika. W czasie badania pacjent leży. Rejestrację wykonuje się w projekcji: przedniej, tylnej i bocznych. Czas dokonywania pomiaru trwa od 10 do 5 min. Niekiedy wykonuje się rejestrację tylko w jednej lub dwóch projekcjach. W zależności od rodzaju projekcji pacjent przyjmuje określoną pozycję. W nowszych typach aparatów głowica sama obraca się dookoła ciała pacjenta. Scyntygrafia dróg żółciowych (cholescyntygrafia) Scyntygrafię dróg żółciowych rozpoczyna się po 5 min. od wprowadzenia (iniekcji) radioznacznika. Badanie to wykonuje się jedynie w projekcji przedniej, w czasie której pacjent leży. Czas pomiarów wynosi około 60 min. Scyntygrafia naczyniaków wątroby Scyntygrafię naczyniaków wątroby wykonuje się w dwóch fazach: faza dynamiczna trwa około 2 min. bezpośrednio po podaniu radioznacznika, natomiast faza statyczna trwa 20 min. - i rozpoczyna się godzinę po podaniu radioznacznika. Rejestrację wykonuje się jedynie w projekcji przedniej, w czasie której pacjent leży. Wyniki badań przekazywane są w formie opisu, z dołączonymi niekiedy wydrukami, kliszami fotograficznymi (scyntygramami). CZAS Statyczna scyntygrafia wątroby trwa około 30 minut. Scyntygrafia dróg żółciowych trwa około 70 minut. Scyntygrafia naczyniaków wątroby trwa około 90 minut INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem Aktualnie przyjmowane leki. Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna). Ciąża. W czasie badania Wszelki nagłe dolegliwości (np. ból, duszność). JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma specjalnych zaleceń. Zaraz po badaniu należy wypłukać z organizmu resztki izotopu przez wypicie 0,5-1 l płynów obojętnych (woda, herbata, soki). MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży i w okresie laktacji. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia. <<< Powrót Opracowano na podstawie: dr n. med. Piotr Lass Scyntygrafia wątroby "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996
