Karel Zeman - czeski Méličs: opisy filmów Diabelski wynalazek

Karel Zeman - czeski Méliès: opisy filmów
Diabelski wynalazek (Vynález zkázy)
Czechosłowacja, 1958, 78 min. (dubb.)
Reżyseria: Karel Zeman
Scenariusz: František Hrubín (na motywach książki „Dwa lata wakacji” Juliusza Verne‘a)
Zdjęcia: Jiří Tarantík
Muzyka: Zdeněk Liška
Obsada: Lubor Tokoš, Arnošt Navrátil, František Šlégr, Miloslav Holub, Václav Kyzlink,
Jana Zatloukalová, Felix le Breux,
Otto Šimánek, Alena Kreuzmannová, František Řehák i inni
Największy sukces w historii czeskiej kinematografii, który w 1958 roku dosłownie
okrążył cały świat, zdobywając szturmem światowe festiwale i miliony widzów w kinach.
Historia diabolicznego milionera pragnącego zdobyć świat za pomocą broni masowego
rażenia, luźno oparta na „Strasznym wynalazcy” Juliusza Verne’a, to dosłownie katalog
nowych środków wyrazu, charakterystycznych dla późniejszej twórczości Karela Zemana:
pełno w nim rozmaitych maszyn zderzonych z dziką naturą, ożywionych epokowych rycin
(inspirację stanowiły ryciny pierwszych ilustratorów książek Verne’a) powstałych przez
namalowanie prążków na całych dekoracjach (łącznie z kostiumami), rozmaitych efektów
specjalnych (z zastosowaniem już najstarszych trików Mélièsa), animacja lalkowa,
rysunkowa, poklatkowa czy wycinankowa połączona jest tu z grą żywych aktorów. Świat
powietrza, który wypełniają majestatyczne balony, pędzące chmury, słońce, latające
cuda techniki, uderzające o brzegi morskie fale, zderza się ze światem podwodnych
głębin, przecinanym oryginalnymi łodziami podwodnymi, pełnym dziwacznych morskich
stworzeń
pokaz: 4 lutego, godz. 18:00, sala Stolica, kino Iluzjon
Skradziony balon (Ukradená vzducholoď)
Czechosłowacja, 1966, 88 min. (dubb.)
Reżyseria: Karel Zeman
Scenariusz: Karel Zeman, Radovan Krátký (na motywach książki „Dwa lata wakacji“
Juliusza Verne‘a)
Zdjęcia: Josef Novotný, Bohuslav Pikhart
Muzyka: Jan Novák
Obsada: Michal Pospíšil, Hanuš Bor, Jan Čížek, Josef Stráník, Jan Malát, Jitka
Zelenohorská, Čestmír Řanda i inni
Tworząc tę wyrafinowaną artystycznie adaptację powieści Juliusza Verne’a „Dwa lata
wakacji“, Karel Zeman inspirował się reklamami secesyjnymi i gazetowymi kolażami.
Ekscytujący lot balonem pięciorga chłopców przenika się tu z zabawnie przedstawionym
szpiegostwem na rzecz przechwycenia wynalazku gazu niepalnego. Gwałtowne tempo
akcji świetnie współgra z pędzącym ku postępowi światem końca XIX wieku. Oprócz
wiernego oddawania świata dziecięcego, magia stylu Zemana polega również na poetyce
różnorakich wynalazków i maszyn. Łodzie powietrzne, niesforne wozy, groteskowe środki
transportu z końskimi nogami, przyjazne łodzie podwodne – w świecie Zemana wszystkie
żyją jakby swoim własnym życiem. W filmie reżyser po raz pierwszy stosuje format
panoramiczny, który pozwala jeszcze doskonalej wizualnie oddać jego bogaty świat z
wieloma czysto filmowymi gagami. Film został nagrodzony na festiwalach w Teheranie,
Rimini i w Sorrento.
pokaz: 5 lutego, godz. 17:45, sala Mała Czarna, kino Iluzjon
Dwaj muszkieterowie (Bláznova kronika)
Czechosłowacja, 1964, 84 min. (dubb.)
Reżyseria: Karel Zeman
Scenariusz: Pavel Juráček, Karel Zeman
Zdjęcia: Václav Huňka
Muzyka: Jan Novák
Obsada: Petr Kostka, Miloslav Holub, Emília Vašáryová, Valentina Thielová, Karel Effa,
Vladimír Menšík, František Smolík i inni
„Jestem błaznem i pajacem, a historię mam w małym paluszku, dlatego spisuję słynną
kronikę, której to sławne dzieje będą wychwalane rymami i ozdobione dzwoneczkami“.
Tymi słowami zaczyna się piąty pełnometrażowy film Karela Zemana, którego akcja
rozgrywa się w okresie wojny trzydziestoletniej. Już w tym pierwszym zdaniu zauważyć
można znamiona satyry, która w filmie bierze sobie za cel absurd konfliktów wojennych,
powierzchowny heroizm i nieustanne przepisywanie historii. Groteskowy, miejscami
absurdalny humor przenika całe dzieło Zemana. Wyjątkowo skupia się on na ośmieszaniu
wysoko postawionej szlachty: cyniczny muszkieter wytrwale zmienia strony konfliktu
zgodnie z tym, która mu akurat odpowiada, dystyngowana hrabina w złości ochlapuje się
bitą śmietaną, a poseł cesarski nieustannie tylko neurotycznie podskakuje. W kontraście
do małostkowości bohaterstwa, sławy i bogactwa stoi pragnienie miłości i zwykłego,
prostego życia, które ucieleśnia para głównych zakochanych bohaterów.
Zeman udoskonalił w filmie swój charakterystyczny styl, ponownie łącząc grę aktorską z
animacją, wystylizował również obraz wykorzystując średniowieczne ryciny Matthäusa
Meriana i stare mapy. Często posiłkował się techniką dorysowywania (płaskich dekoracji
zaprezentowanych przed kamerą tak, by stwarzały wrażenie niezwykłej, fantastycznej
przestrzeni), widoczną zwłaszcza we wnętrzach majestatycznych sali zamkowych, która
pozwoliła reżyserowi idealnie oddać głębię perspektywy. Film otrzymał wiele nagród, m.
in. na festiwalach w Cannes, Addis Abebie czy San Francisco.
pokaz: 6 lutego, godz. 18:00, sala Mała Czarna, kino Iluzjon
Janek i Marzenka (Pohádka o Honzíkovi a Mařence)
Czechosłowacja, 1980, 67 min. (lektor)
Reżyseria: Karel Zeman
Scenariusz: Karel Zeman
Zdjęcia: Zdeněk Krupa
Muzyka: Karel Svoboda
Obsada: Otakar Brousek, Jaroslav Moučka, František Filipovský, Antonín Procházka, Naďa
Konvalinková, Zdeněk Vašek, Helena Vondráčková
Ostatni film Karela Zemana, nakręcony w 1980 roku. Oryginalny, pełnometrażowy film
animowany, powstały klasyczną metodą animacji wycinankowej. Zeman sam napisał do
filmu scenariusz na motywach tradycyjnych czeskich baśni. Reżyser celnie i z dużą
wrażliwością łączy wiele znanych motywów bajkowych – głównemu bohaterowi pomagają
zaczarowane skrzaty, odbywa się walka ze smokiem, bohaterowie poświęcają samych
siebie dla miłości, odbywa się turniej rycerski o piękną dziewczynę, który w ostatniej
chwili wygrywa nieznany rycerz i wiele innych. Główny bohater, mały rycerz Janek,
wyrusza w świat w poszukiwaniu sukcesu i bogactwa, ale zamiast tego spotykają go tam
kłopoty i cierpienia. Na końcu opowieści dowiaduje się jednak, że ważny w życiu jest nie
przepych i blichtr, ale przyjaźń prostych ludzi. Melancholijna, nastrojowa baśń Zemana
otrzymała wiele nagród, m. in. we Włoszech i Portugalii. Ciekawostką jest, że głosu
rusałce Marzence udzieliła gwiazda czeskiego popu, Helena Vondráčková.
pokaz: 7 lutego, godz. 10:45, sala Mała Czarna, kino Iluzjon
Wyprawa w przeszłość (Cesta do pravěku)
Czechosłowacja, 1955, 93 min. (dubb.)
Reżyseria: Karel Zeman
Scenariusz: Karel Zeman, J. A. Novotný
Zdjęcia: Václav Pazderník, Antonín Horák
Muzyka: Emil František Burian
Obsada: Vladimír Bejval, Petr Herrmann, Josef Lukáš, Zdeněk Husak
Jeden z najciekawszych dziecięcych filmów przygodowych w historii światowej
kinematografii. O jego popularności świadczyło wprowadzenie do amerykańskiej
dystrybucji (z rozszerzonym prologiem i epilogiem), co nastąpiło po fenomenalnym
sukcesie filmu „Diabelski wynalazek”.
To popularno-naukowe dzieło opowiada o czwórce chłopców, którzy na najzwyklejszej
łódce wyruszają w podróż do prehistorii. Wyprawa w pełną tajemnic przeszłość naszej
planety przypomina ciekawy podręcznik pełen użytecznych uwag i wniosków,
prezentowanych w formie chłopięcej zabawy. Dzięki temu anegdotycznemu evergreenowi
już kilka generacji dzieci i dorosłych zapoznało się z prehistorią ludzkości. Pomysłowe
triki i efekty specjalne należą do podręcznikowych metod tworzenia filmowych iluzji.
pokaz: 7 lutego, godz. 12:15, sala Mała Czarna, kino Iluzjon
Przygody Münchhausena (Baron Prášil)
Czechosłowacja, 1961, 83 min. (dubb.)
Reżyseria: Karel Zeman
Scenariusz: Karel Zeman, Josef Kainar (na motywach książki Gottfrieda Augusta
Bürgera)
Zdjęcia: Jiří Tarantík
Muzyka: Zdeněk Liška
Obsada: Miloš Kopecký, Jana Brejchová, Rudolf Jelínek, Karel Höger, Jan Werich, Rudolf
Hrušínský, Eduard Kohout i inni
W tej wyjątkowej adaptacji znanego dzieła Gottfrieda Augusta Bürgera Zeman inspirował
się rycinami z oryginalnego wydania książki autorstwa jednego z najważniejszych
ilustratorów XIX wieku, Gustava Doré. Reżyser ożywił czarno-białe zdjęcia specyficznymi
tonami barwnymi – wykorzystał różnorodne kolory jako podkreślenie zmieniających się
nastrojów i zaskakujących zwrotów akcji. Pełen unikatowych trików filmowych i
zabawnych gagów film otrzymał mnóstwo międzynarodowych nagród, między innymi na
festiwalu w Cannes czy w Locarno.
Amerykański reżyser Terry Gilliam – członek legendarnej grupy Monty Python – zdradził,
że film Zemana był pierwotną inspiracją jego wersji tej słynnej opowieści. W zabawnej
adaptacji Zemana narracja barona Münchhausena przenika się z romantyczną opowieścią
współczesnego fantasty Tonika, który staje się rywalem barona w miłosnej potyczce.
Tytułową rolę zagrał Miloš Kopecký, Rudolf Jelínek wcielił się w postać astronauty Tonika,
w roli kapryśnej królewny Bianki wystąpiła ówczesna gwiazda Jana Brejchová (znana
polskim widzom z „Miłości blondynki” Formana). W rolach epizodycznych filmu wystąpił
szereg innych legend czeskiego filmu, takich jak Jan Werich czy Rudolf Hrušínský.
pokaz: 8 lutego, godz. 16:00, sala Mała Czarna, kino Iluzjon