Edward Hajduk
advertisement
Edward Hajduk Wykład: Współczesne problemy socjologii Materiał dydaktyczny realizowany w systemie e-learning, Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna w Żarach I Socjologiczny opis grupy społecznej 1. Definicja grupy 2. Stosunek społeczny 3. Instytucje grupy, wartości, zasada odrębności, ośrodek skupienia, kultura grupy 4. Rola społeczna, status społeczny 5. Struktura, społeczna struktura grupy- definicja i podział 6. Podział grup społecznych 7. Grupy społeczne, wspólnoty etniczne, wspólnoty religijne, społeczności terytorialne 8. Oddziaływanie grupy na jej członków i siła jej oddziaływania 9. Mała grupa i jej oddziaływanie na członków 10. Właściwości grupy wyznaczające efektywność jej pracy Grupa społeczna- definicja Def. „Będziemy nazywali grupą społeczną pewną ilość osób (najmniej trzy) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości pewną zasadą odrębności” (J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, PWN Warszawa 1963, s.124) Stosunki społeczne między dwoma członkami grupy Stosunki społeczne między trzema członkami grupy AB B A C Stosunki połeczne łączą jednostki w grupę. W nawiązaniu do F. Znanieckiego “...będziemy nazywali stosunkiem społecznych pewien trwały system obejmujący dwóch partnerów (jednostki lub zbiorowości)- łącznik, czyli jakiś przedmiot, interes, postawę, wspólną wartość- stanowiący “platformę” stosunku oraz pewien układ obowiązków i powinności czyli unormowanych czynności, które partnerzy z obowiązku muszą wobec siebie wykonywać.” (J. Szczepański, s.97) Instytucje grupy: -instytucje edukacji, instytucje polityczne, prawne, -wzory zachowań członków grupy, -wzory działania członków grupy. -formy kontroli zachowań Wartości grupy: -ośrodek skupienia: siedziba partii, kościół, skwer, symbole, rzeczy materialne- dom Zasada odrębności: -reguły rekrutacji członków, promocji ich, eliminacji członków: a)wykluczenia b)izolacji społecznej Ośrodek skupienia członków grupy a. dom, mieszkanie- członkowie rodziny b. klasa szkolna- uczniowie c. kościół- wierni d. stadion- kibice e. klasztor- zakonnicy f. plac, skwer, boisko- grupa rówieśnicza Kultura grupy A. kultura symboliczna literatura, muzyka, film, taniec, malarstwo, rzeźba, sztuka, fotografia, język grupy B. normatywne składniki kultury a. style wychowania b. wzory osobowe c. wzory sukcesu d. wyznaczniki przebiegu życia -strukturalne, np. wykształcenie -kulturowe np. style wychowania w rodzinie -osobowościowe, np. wiedza, umiejętności Społeczne komponenty (składniki) grupy społecznej Rola społeczna Def. „Rola [społeczna- E.H.] jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań (działań), będących reakcjami na zachowanie się innych osób, przebiegających według mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru, który grupa oczekuje od swoich członków” (J. Szczepański, s.76) Wersje roli społecznej: a. postulowana, np. w regulaminie, kodeksie, statucie b. odczytana przez adresatów postulatu c. realizowana przez adresatów Pozycja społeczna członka grupy „Całość (...) praw i obowiązków określa pozycję jednostki, czyli położenie jednostki w grupie w stosunku do innych członków” (J. Szczepański, s.140). „Pozycja społeczna, czyli status społeczny określona jest prestiżem czyli stopniem uznania, jakim cieszy się wykonywanie danej roli w grupie” (J. Szczepański, s.141) a) status przypisany- wyznaczony przez wiek, płeć , rasę b) status dziedziczony, uczeń w szkole ma status odpowiadający pozycji rodziców w pracy zawodowej c) status osiągnięty- wyznaczony przez wiedzę, umiejętności, motywy, aspiracje, doświadczenia zawodowe, sukcesy Struktura grupy społecznej „Układ elementów składowych grupy i zasadę ich wzajemnego przyporządkowania nazywamy strukturą grupy” (J. Szczepański, s. 139) Elementami składowymi (składnikami grupy) są: -członkowie -ośrodek skupienia np. klub sportowy, blok mieszkalny -wzory awansu -wzory sukcesu składniki normatywnej kultury grupy -symbole, np. herb „Struktura społeczna najczęściej oznacza układ i zasadę przyporządkowania sobie członków, instytucji i podgrup składających się na grupę” (J. Szczepański, s.134) Rodzaje struktur grupy: Mikrostruktura to układ najmniejszych elementów składowych: członków i relacji (stosunków) między nimi, np. w rodzinie trójpokoleniowej D B O M S C D= dziadek, B= babcia, O= ojciec, M= matka, S= syn, C= córka ---= stosunki między członkami tego samego pokolenia, - - - = stosunki między członkami pokoleń najbliższych --= stosunki między członkami pokoleń oddalonych Makrostruktura, układ wielkich składników struktury, np. klas lub warstw społecznych, kategorii społecznych, zrzeszeń, instytucji np. szkoły Rząd Wojewoda X1.................................X16 Starosta/prezydent Y1............. Y10.............Yn Wójt Z1.............Z2.................Zn Typy struktur społecznej A. Struktura demokratyczna (np. rodziny, grupy rówieśniczej, klasy szkolnej) A B C B. Struktura autokratyczna (np. wojska, policji, straży pożarnej) A B1.............B2.................B3 C1..C2..C3 = nakazy, zakazy _ >= sprawozdanie z realizacji nakazów ....= współpraca Podział grup wg P. Sztompki (2003), Socjologia. Analiza społeczeństwa (s.199-223) Kryteria podziału Obiektywne kryteria A. Liczba członków B. Trwałość grupy C. Sposób rekrutacji ................................................. D. Intensywność uczestnictwa członków grupy w życiu grupy E. Korzyści członków z uczestnictwa w grupie (grupy zadaniowe) F. Stopień zorganizowania grupy Podział grup A. Liczba członków A1 małe A3 duże -rodzina -naród -drużyna piłki nożnej -partia polityczna -klasa szkolna -armia -mała wioska A2 średnie -studenci jednego wydziału -mieszkańcy jednego bloku wielopiętrowego W grupie trzyosobowej lub liczebnie większej możliwe są: -koalicje -strategie „dziel i rządź” -mediacje -reprezentacje grupy -większości akceptujące wartości grupy B Trwałość grupy B1 Krótkotrwałe -uczestnicy kursu -kuracjusze sanatorium B2 Trwałe -studenci jednego roku -posłowie sejmu C Sposób rekrutacji C1 przypisane członkowstwo (przez urodzenie) -rodzina -naród -rasa B3 Bardzo trwałe -naród -wyznawcy katolicyzmu -mieszkańcy dużego miasta -rodzina C2 przymusowe członkostwo -klasa szkolna -więźniowie -armia C3 dobrowolne członkostwo -partia polityczna -subkultura młodzieżowa -kibice jednej drużyny sportowej D Intensywność uczestnictwa członków w działalności grupy D1.1 = jednofunkcyjne D2.1. = wielofunkcyjne +zespół pracowniczy +rodzina +grupa aktorów teatru +grupa przyjaciół +chór żeński D1.2. = zakres wymagań rozległy D2.2. = zakres wymagań ograniczony +zakon +klasa szkolna +drużyna sportowa +ochotnicza straż pożarna D1.3. = rygoryzm i zakres kontroli duży D2.3. rygoryzm i zakres kontroli mały +wojsko +krąg koleżeński +policja +słuchacze UTW +zakon +słuchacze studium podyplomowego +mafia E Korzyści z członkostwa w grupie zadaniowej E1 Grupy zadaniowe zadania addytywne, np. układanie kostki brukowej przez wiele osób -ostateczny wynik zależy od tego jak pracują wszyscy indywidualnie zadania kompensacyjne, np. sędiowie skoków narciarskich wystawiają oceny, skrajne są odrzucane zadania kooperacyjne, np. realizowane przez zawodników drużyny piłkarskiej, orkiestrę symfoniczną -wynik zależy od współpracy pełniących różne role zadania dysjunktywne, np. złożenie petycji do marszałka Sejmu przez delegację zw. Zawodowych -wynik zależy od pracy najsprawniejszego członka grupy zadania komunikacyjne, np. praca przy taśmie produkcyjnej, budowie domu, orkiestra symfoniczna -wtynik zależy od pracy najmniej wydajnego członka grupy E2 Grupy wielofunkcyjne: np. rodzina, społeczność terytorialna, wspólnota wyznaniowa -daje poczucie bezpieczeństwa -zaspokajają potrzeby emocjonalne -zaspokajają potrzeby uznania F Stopień zorganizowania F1 wysoki =role dokładnie zdefiniowane =pozycje społeczne dokładnie wyróżnione =reguły współdziałania trwałe ------------------------------------+wojsko, policja +orkiestra symfoniczna +rada nadzorcza banku F2 niski =wymaganie roli określone sytuacyjnie =pozycje społeczne zmienne =reguły współdziałania płynne -------------------------------------+krąg rówieśniczy +uczestnicy wycieczki autokarowej +uczestnicy przyjęcia imieninowego, +rodzina współczesna Subiektywne kryteria podziału grup G. 1. Grupy członkowskie X. jest członkiem grup X. ocenia bardzo pozytywnie grupę X. ocenia bardzo negatywnie grupę H. 2. Grupy z którymi subiektywnie identyfikują się członkowie innych grup 2.1. grupa odniesienia porównawczego: a) pozytywnego, b) negatywnego 2.2. grupa odniesienia normatywnego pozytywnego „istotni inni” „grupy istotne” dla X-a Syntetyczne typologie grup a. grupy pierwotne wspólnoty etniczne, wyznaniowe b. grupy wtórne organizacje: drużyna sportowa, klasa szkolna c. formalne, ZHP, rok studiów d. nieformowalne, grupa rówieśnicza Komponenty (składniki) społeczeństwa Grupy społeczne, rodzina, klasa szkolna, drużyna sportowa Wspólnoty etniczne: klan, plemię, mniejszości narodowe, naród Wspólnoty religijne: wyznawcy religii: -katolickiej -prawosławnej -świadkowie Jehowy Społeczności terytorialne liczba mieszkańców -wieś wyposażenie w instytucje -miasto małe -miasto średnie -miasto duże -metropolia -osiedle -dzielnica miasta II. Oddziaływanie grupy na jej członków 1. Przypisanie roli społecznej: a) im bardziej atrakcyjna rola, tym większy wpływ grupy na zachowanie pełniącego tę rolę b) im dokładniej odpowiada rola ta aspiracjom członka grupy, tym większy wpływ grupy na jego zachowania c) im łatwiej pełnienie roli pogodzić z innymi rolami, tym większy wpływ grupy na zachowania członka grupy 2. Zaspokajanie potrzeb a) im więcej potrzeb zaspakaja grupa, tym większy wpływ na zachowania członków grupy b) im ważniejsze potrzeby są zaspakajane przez grupę, tym większy wpływ ma grupa na zachowanie się jej członków c) im większy udział ma grupa w zaspakajaniu ważnej potrzeby jej członków, tym większy wpływ grupy na ich zachowania 3. Cechy grupy: im bardziej spójna jest grupa, tym silniej oddziaływuje na swoich członków im wyższy prestiż ma grupa, tym silniej oddziaływuje na swoich członków im bardziej atrakcyjny są członkowie wzajemnie dla siebie, tym silniejszy wpływ grupy na ich zachowania 4. Nagrody i kary im bardziej atrakcyjne nagrody może stosować grupa, tym silniejsze oddziaływanie na członków im większa jest nieuchronność kar stosowanych przez grupę, tym większy wpływ grupy na jej członków Uwaga: zagrożonej karą (atakiem, inwazją) może być bardziej skuteczne niż wymierzenie kary 5. Skuteczność kar i nagród- odrębny problem do analizy Oddziaływanie grupy na członka grupy Uwarunkowania siły oddziaływania grupy wyznacza a) spójność grupy b) ilości potrzeb zaspokajanych przez grupę c) prestiż grupy w porównaniu z prestiżem innych grup, do których należy jednostka d) prestiż grupy w porównaniu z grupami, z którymi daną grupę porównuje jednostka, „swoją grupę” e) atrakcyjność gratyfikacji (nagród) dostarczanych jednostce przez grupę, f) atrakcyjność innych członków grupy g) straty, jakie spowodować może opuszczenie grupy lub usunięcie jednostki z grupy h) ważność potrzeb członków grupy zaspakajanych przez grupę i) okres w życiu członka grupy, w którym jest on jej członkiem j) stopień izolacji członka grupy od innych grup k) możliwość kontrolowania przez grupę wpływu innych grup na tego samego jej członka Grupa mała i sposoby oddziaływania na członków 1. Liczba członków umożliwia bezpośredni kontakt każdego członka z każdym innym 2. Kontroli innych członków grupy podlegają wszelkie zachowania każdego członka 3. O prestiżu członków grupy małej decydują walory intelektualne, przymioty moralne, umiejętności organizatorskie, poczucie humoru, umiejętności negocjacyjne, udział w realizacji celów grupy 4. W grupie małej mogą tworzyć się dwie struktury: formalna i nieformalna 5. Małe grupy są składnikami wielkich grup albo działają poza grupami wielkimi; ograniczają albo wspomagają działalność wielkich grup społecznych 6. Grupy celowe (zadaniowe) i wielofunkcyjne -grupy osiadłe, o stałym ośrodku skupienia, np. rodzina, klasa szkolna, drużyna sportowa, drużyna harcerska -grupy nomadyczne, wędrujące, np. grupy rówieśnicze, grupa subkultury młodzieżowej, uczestnicy ucieczki, turyści piesi, rowerowi, kibice Grupy małe oddziaływują na członków grupy przez: -przyswajanie hierarchii wartości -wsparcie emocjonalne lub społeczne -nagradzanie albo karanie, natychmiastowe -zaspokajanie potrzeb społecznych np. akceptacji poglądów, zachowań -przydzielanie ról, zadań -wspomaganie członków w dążeniach realizowanych poza grupą -wzmacnianie przez grupę prestiżu członków grupy Właściwości grupy wyznaczające efektywność jej pracy 1. Grupy złożone z samych specjalistów w jakiejś dziedzinie pracują gorzej niż grupy zróżnicowane pod względem fachowości w tej dziedzinie. 2. Gdy członkowie grupy o wyższym statusie są lepiej zorientowani jak rozwiązywać problemy nad którymi pracuje grupa, grupa pracuje wydajniej niż wówczas, gdy lepsze rozeznanie w problemach nad którymi pracuje grupa mają członkowie o niższym statusie 3. Gdy wszyscy członkowie grupy akceptują różnice statusów występujących w grupie, grupa pracuje wydajniej niż gdy różnice nie są przez nich akceptowane 4. Kierownicy grup wysokowydajnych w większym stopniu niż kierownicy grup niskowydajnych: a. poświęcają czas na planowanie pracy grupy, b. przestawiali członkom grupy prawo do samokontroli własnej pracy, c. cieszę się autorytetem u członków grupy d. poświęcają uwagę motywowaniu członków grup do pracy 5. Grupy spójne i akceptujące normy dobrej roboty pracują wydajniej niż grupy pozbawione przynajmniej jednej z tych cech 6. Grupy w których wymiana pomysłów nie napotyka na utrudnienia pracuje wydajniej niż grupy, w których wymiana pomysłów jest utrudniona 7. Grupy 3-4 osobowe pracują wydajniej niż grupy liczniejsze. III. Wiedza o członkach grupy i o grupie Gdy grupa społeczna jest spójna, to skutecznie realizuje swoje cele Gry grupa ma wysoki prestiż, to łatwiej zachować jej spójność Jeśli zwiększa się liczba członków grupy, to wzmacnia się tendencja do wyodrębnienia się podgrup Grupy o strukturze hierarchicznej są bardziej zachowawcze niż grupy o strukturze demokratycznej Grupy nagradzające zachowania innowacyjne są bardziej dynamiczne niż grupy dyskryminujące takie zachowania członków Grupy zadaniowej integruje wspólny cel, grupy ideologiczne wizja ładu społecznego Grupy zadaniowej tworzą hierarchię społeczną wyznaczoną przez kompetencje, profesjonalizm członków a grupy ideologiczne tworzą hierarchię opartą na wierności wartościom światopoglądowym, etycznym, politycznym W grupach małych uznanie członków grupy u innych członków wyznaczają ich walory osobowe, w grupach dużych pozycja społeczna Im silniejszy konflikt między grupami, tym większe znaczenie stereotypów, uprzedzeń we wzajemnych kontaktach między członkami tych grup Literatura zalecana Bilewicz M. (2006), Co nam daje przynależność do grupy a czego nas pozbawia. Poradnik Psychologiczny, 25.11.2006 Olbrycht J. (1987), Spoistość małej grupy społecznej, Wyd. UŚ Katowice Oleszkowicz A., Senejko A. (2013), Psychologia dorastania. Zmiany rozwojowe w dobie globalizacji. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Rozdział 9 Wzrost znaczenia grupy rówieśniczej (s. 186-206) Szczepański J. (1964), Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa Sztompka P. (2003), Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków (s.199-225) Walter G. Stephan, Cookie W. Stephan (2003), Wywieranie wpływu przez grupy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk (s.124-129) Wojciszke B. (2010), Sprawczość i wspólnotowość. Podstawowe wymiary postrzegania społecznego, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, Rozdział 5 (s.260-272) Pytania: 1. Co odróżnia grupę społeczną od pasażerów autobusu komunikacji miejskiej? 2. Jakie są struktury grupy i społeczne struktury grupy? 3. Jak dzielimy grupy społeczne? 4. Jakie są sposoby oddziaływania grupy na jej członków? 5. Jakie są sposoby oddziaływania małej grupy na jej członków? 6. Co wyznacza efektywność pracy grupy? IV. Socjologiczny opis członków grupy 1. Rola społeczna członka grupy wyznaczająca udział jego w realizacji celów grupy a. postulowana, b. postrzegana, c. realizowana 2. Pozycja społeczna członka grupy i jej powiązanie ze znaczeniem roli społecznej. a. przypisana, b. dziedziczona, c. osiągana 3. Pozycja społeczna, status społeczny, prestiż 4. Intensywność uczestnictwa w działalności grupy 5. Konformizm i jego uwarunkowania 6. Dewiacje Społeczne komponenty (składniki) grupy społecznej Rola społeczna Def. „Rola [społeczna- E.H.] jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań (działań), będących reakcjami na zachowanie się innych osób, przebiegających według mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru, których grupa oczekuje od swoich członków” (J. Szczepański, s.76) Wersje roli społecznej: a. postulowana np. w regulaminie, kodeksie, statucie b. odczytana przez adresatów postulatów, np. studentów, nauczycieli c. realizowana przez adresatów postulatów Pozycja społeczna członka grupy „Całość (...) praw i obowiązków określa pozycję jednostki, czyli położenie jednostek w grupie w stosunku do innych członków.” (J. Szczepański, s.140) „Pozycja społeczna, czyli status społeczny, określona jest prestiżem czyli stopniem uznania, jakim cieszy się wykonywanie danej roli w grupie” (J. Szczepański, s.141) a) Status przypisany – wyznaczony przez wiek, płeć, rasę, narodowość b) Status dziedziczony- uczeń w szkole, ma status odpowiadający pozycji rodziców w grupie pracowniczej c) Status osiągany – wyznaczony przez wiedzę, umiejętność, motywy, aspiracje, doświadczenia zawodowe, sukcesy członka grupy Intensywność uczestnictwa w działalności grupy określonego przez jej cechy D1.1 = jednofunkcyjne D2.1. = wielofunkcyjne +zespół pracowniczy +rodzina +grupa aktorów teatru +grupa przyjaciół +chór żeński D1.2. = zakres wymagań rozległy D2.2. = zakres wymagań ograniczony +zakon +klasa szkolna +drużyna sportowa +ochotnicza straż pożarna D1.3. = rygoryzm i zakres kontroli duży D2.3. rygoryzm i zakres kontroli mały +wojsko +krąg koleżeński +policja +słuchacze UTW +zakon +słuchacze studium podyplomowego +mafia Konformizm „Konformizm to dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości” (B. Szacka, 2003:162) Trzy powody owego dostosowania: -wykonywanie gotowych wzorów zachowania w grupie -obawa przez karą -uzyskanie aprobaty, innych członów grupy (tamże, s.163) 1. Wiedza o zachowaniach członków grupy w sytuacji presji grupy. Komformizm i nonkonformizm Gdy członek grupy zachowuje się zgodnie z presją zewnętrzną a niezgodnie z własnym przekonaniem, to wywołane tym napięcie jest tym większe im: a) ważniejsze jest dla niego to zachowanie (np. opinia, którą wygłasza wbrew własnemu przekonaniu) b) mniej atrakcyjna jest nagroda spodziewana przez niego za zachowanie pod presją zewnętrzną, c) im mniej dokuczliwe mogą być konsekwencje związane z niepodporządkowaniem się presji grupy Członkowie, którzy zachowują się zgodnie z presją zewnętrzną a niezgodnie z własnym przekonaniem przejawiają skłonność: a) do zmiany przekonań w kierunki akceptacji zachowania zgodnych z presją zewnętrzną, b) do wyolbrzymiania wielkości nagrody, którą można osiągnąć albo kary, którą się unika 3. Członkowie grupy, których obiecana nagroda albo grożąca kara nie motywuje do zachowania niezgodnego z ich przekonaniem, wykazuje tendencje do pomniejszenia wartości proponowanej nagrody albo do pomniejszania groźby kary oraz do wzmocnienia siły własnych przekonań. 4. Napięcie spowodowane przez dysonans powstały na skutek spostrzeżenia, że inni odrzucają jakiś nasz pogląd jest tym większe im: a) więcej przemawia przeciwko naszym poglądom np. a1) im więcej jest ludzi, o których wiemy że nie zgadzają się z nami a2) im bardziej jesteśmy przekonani o kompetencjach osób, które się z nami nie zgadzają a3) im bardziej są te osoby atrakcyjne dla nas a4) im większy jest zakres rozbieżności. b) im mniej przemawia za naszymi poglądami np. b1) im bardziej brak danych potwierdzających nasze przekonania b2) brak ludzi, którzy mogą wspomagać nasz pogląd b3) im mniej sami jesteśmy przekonani o własnych kompetencjach c) im ważniejsza jest opinia będąca przedmiotem sporu dla nas lub dla grupy, której jesteśmy członkiem 5. Gdy członkowie grupy wiedzą o istniejących w grupie rozbieżnościach, to wraz ze wzrostem atrakcyjności grupy dla jej członków wzrasta intensywność czynności zmierzających do zmniejszenia rozbieżności poprzez zmianę własnej opinii lub wpływanie na innych aby zmienili swoje opinie. 6. W stosunku do członków grupy, którzy stanowczo obstają przy swoich poglądach niezgodnych z poglądami większości powstają niechętne nastawienia, szczególnie wówczas, gdy: a) grupa jest atrakcyjna dla jej członków b) bardzo znaczący jest dla grupy pogląd odnośnie do którego występuje rozbieżność 7. Im bardziej członek grupy przekonany jest o własnych kompetencjach dotyczących spornego problemu, tym mniej skłonny jest zmienić pogląd w następstwie dostrzeżenia jego niezgodności z poglądami innych członków grupy 8. Członkowie grupy, którzy wiedzą, że ich poglądy mają poparcie innych mniej stanowczo reagują na niezgodność opinii w grupie niż ci, którzy sądzą, że nikt się z nimi nie zgadza. 9. Członkowie, którzy doświadczają rozbieżności poglądów z ich opinią, zmierzają do zmiany opinii innych, przede wszystkim tych, których opinia odbiega najbardziej od ich poglądów 10. Członkowie grupy, którzy mają spójne poglądy, dostrzegając w grupie rozbieżność opinii, będą intensyfikowali kontakty z tymi, którzy się z nimi nie zgadzają. 11. Wzrost napięcia wywołany dostrzeżeniem przez członków rozbieżności opinii odnośnie problemów ważnych dla grupy skłania ich do wymiany poglądów sprzyjających redukcji rozbieżności A. Malewski (1975), O nowy kształt nauk społeczny. PWN, Warszawa (s.214-218) 2. Dewiacje Dewiacje są to zaburzenia zachowania, które są niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzielaną wizję ładu” (Frieske 1991: 155) K. Frieske (1991), Dewiacje społeczne, w: Zbigniew Krawczyk, Witold Morawski (red.) Socjologia. Problemy podstawowe, PWN, Warszawa Ta definicja jest źródłem pytań 1. czy dewiacja to zachowania nad którymi ludzie mają kontrolę, czy wszelkie, które odbiegają od uznanych za normalne (B. Szacka, 2003: 165) 2. czy istnieje dewiacja pozytywna? Np. opiekowanie się gromadą kotów i zaniedbywanie siebie 3. kto ustala, co jest normą a co zachowaniem niezgodnym z normą? np. całowanie się młodej pary nieletnich na imieninach dziadków 4. jakie są granice tolerancji i kto je wyznacza? np. co jest plagiatem a co zaniedbaniem we wskazaniu źródeł R. Mertona typologia dewiacji R. Merton (1982), Teoria socjologiczna i struktura społeczna, tłum. Ewa Morawska, Jerzy WersensteinŻuławski, PWN, Warszawa. Omawia ją B. Szacka (2003: 168-169) 1. Konformizm- akceptacja wartości uznawanych w danej grupie i przestrzeganie wzorów zachowań stanowiących normatywne składniki kultury grupy 2. Innowacja- akceptacja wartości uznawanych w grupie połączone z wprowadzeniem nowych wzorów ich realizacji 3. Rytualizm- nieuznawanie wartości upowszechnianych w grupie ale dostosowanie się do wzorów zachowań Bunt i ucieczka, czynne przeciwstawianie się grupie, wartościom i wzorom zachowań albo opuszczenie grupy z tych samych powodów Dewiacja jest efektem socjalizacji w kulturze subkultur dewiacyjnych np. mafii włoskiej lub jest efektem nieskutecznej kontroli zachowań niezgodnych z wzorami zachowań zgodnymi z normami moralnymi np. odpisywaniu zadań od kolegi na klasówce 4. Pozytywne funkcje dewiacji: -pozwala wyjaśnić sens norm społecznych -pozwala wyznaczyć granice normatywne kultury grupy -wpływa na spójność grupy przez stawianie oporu odchyleniom od standardów grupowych -ułatwia ujawnianie się negatywnych emocji niezadowolonym członkom grupy -jest źródłem zmiany społecznej, normatywnych składników kultury grupy (B. Szacka, 2003:173-174) Literatura: 1. Malewski A. (1975), O nowy kształt nauk społecznych. PWN Warszawa (s.214-218) 2. Szacka B. (2003), Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa, Rozdz. VII (s.159-176) 3. Sztompka P. (2003), Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków (s.280-287) Pytania: 1. Jaka jest postulowana rola społeczna studenta? 2. Co wyznacza status studenta wśród studentów grupy ćwiczeniowej? 3. Co wyznacza intensywność uczestnictwa członka grupy w działalności grupy? 4. Zachowania członka grupy w sytuacji presji wywieranej na niego przez grupę 5. Negatywne i pozytywne funkcje dewiacji V. Wiedza o grupie i członkach grupy Wiedza o grupie jest wiedzą o powiązaniach grupy lub o powiązaniach między cechami grupy a zachowaniami członków grupy. Taka wiedza jest przydatna liderom grup a także rodzicom, nauczycielom, kapłanom, politykom, trenerom, menedżerom. Wiedza o członkach grupy jest wiedzą o pozycji społecznej i roli społecznej oraz o stosunkach społecznych między członkami i postawie wobec grupy, jej wymagań. Wiedza ta przydatna jest tym kategoriom podmiotów, które generują proces socjalizacji i kontrolą jego przebieg: rodzicom, nauczycielom, dowódcom wojskowym, kapłanom, liderom partii politycznych, liderom organizacji pozarządowych. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 1. 2. 3. 4. 5. 6. A. Wiedza o grupie społecznej Im bardziej spójna grupa, tym bardziej pozytywna ocena grupy przez jej członków Jeżeli grupa społeczna jest zintegrowana, tym bardziej skutecznie realizuje swoje cele Im bardziej jest grupa społeczna izolowana, tym większe znaczenie mają doświadczenia jej członków w osiąganiu celów, np. dawniej zakony, dawniej społeczności wiejskie Im wyższy prestiż ma grupa społeczna w opinii członków innych grup, tym większa gotowość jej członków do ujawniania swojego członkostwa Im większe sukcesy ma grupa, tym bardziej pozytywnie wartościowane jest członkostwo w niej Im grupa jest bardziej spójna, tym dokładniej kontroluje zachowania swoich członków poza nią Małe grupy autonomiczne np. grupy subkultur młodzieżowych bardziej ograniczają funkcje socjalizacyjne wielkich grup np. wspólnot etnicznych, wspólnot religijnych, niż grupy małe będące częścią grup wielkich, np. partii politycznych, związków zawodowych Jeżeli grupa jest spójna, to skutecznie realizuje swoje cele Grupy zadaniowe są bardziej efektywne niż grupy ideologiczne Wraz ze wzrostem liczby członków nasila się tendencja do tworzenia się podgrup w obrębie grupy Grupy o strukturze demokratycznej sprzyjają bardziej aktywności swoich członków niż grupy o strukturze autokratycznej Jeżeli grupa jest stale zagrożona z zewnątrz to łatwiej motywować jej członków do współdziałania Jeżeli grupa ma atrakcyjny cel wspólny, to łatwo motywować jej członków do współpracy w jego realizacji Jeżeli grupa ideologiczna ma charyzmatycznego przywódcę, to łatwiej może motywować jej członków do realizacji celów wspólnych Jeżeli grupa ma lidera uznawanego za autorytet także poza nią, to członkowie grupy chętnie potwierdzają przynależność do niej Jeżeli grupa ma niski prestiż w środowisku, to jej członkowie ukrywają przynależność do grupy Jeżeli grupa doznaje stale porażki, to następuje jej dezorganizacja lub rozpad Wraz z upływem czasu trwania (przebiegu dyskusji) w grupie zmniejsza się wymiana informacji o problemie dyskutowanym a zwiększa się wymiana informacji o samopoczuciu uczestników dyskusji Grupy, której członkowie mają atrakcyjny cel możliwy do zrealizowania działają bardziej skutecznie niż grupy, których członkowie akceptują tylko te same wartości Grupy o strukturze hierarchicznej są bardziej konserwatywne niż grupy o strukturze demokratycznej Grupy akceptujące jedna hierarchię wartości silniej oddziaływują na swoich członków niż grupy, które takiej hierarchii nie mają B. Wiedza o członkach grupy Im bardziej zachowania jakiegoś członka grupy są źródłem nagrody dla innych, tym częściej będą go wybierać i tym chętniej będą się z nim kontaktować Kontakty z członkami grupy mającymi wysoką popularność lub wysoki status przynoszą większe nagrody aniżeli kontakty z członkami o niskiej popularności lub niskim statusie Jeżeli kontakty z członkami grupy mającymi wysoką popularność przynoszą większości członków większe nagrody niż kontakty z członkami o niskiej popularności, to członkowie bardzo popularni częściej wybierają się wzajemnie i kontaktują się ze sobą aniżeli członkowie grupy mało popularni. Im większa przeciętna atrakcyjność grupy dla jej członków, tym silniejsza tendencja do zachowań zgodnych z normami tej grupy Im wyższy status członka poza obrębem danej grupy, tym wyższe uznanie, jakim cieszy się w grupie Zagrożenie własnej wartości występuje wtedy, gdy bardziej pochlebnym przekonaniom jednostki o własnych możliwościach towarzyszą, niezgodnie z nimi i znacznie mniej pochlebne przekonania o własnych osiągnięciach lub o ocenach uzyskiwanych od innych. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Jeżeli członek grupy ma bardzo wysoki i bardzo pewny status, to przywiązuje mniejszą wagę do zachowań, które są widocznymi symbolami jest wyższego statusu, np. ubioru Jeżeli członkowie grupy nie mają sprawdzonej wiedzy o ocenie ich grupy przez członków innych grupy odniesienia (z którą porównują grupę) to zastępują ten brak stereotypem, plotką Jeżeli o rozwiązaniu problemu dyskutowanego wypowie własną opinię członek grupy uznany za autorytet, to inni jej członkowie będą selekcjonowali informacje wspomagające opinię autorytetu i takie będą ujawniali Im wyższą pozycję społeczną ma członek grupy, tym więcej rodzajów jego zachowań, poglądów, podlega obserwacji i ocenie ze strony innych członków grupy. Jeżeli dwóch lub więcej ludzi, uznaje podobne wartości to będą oni szczególnie często nagradzać się wzajemnie i lubić się wzajemnie Im bardziej ludzie nagradzają się wzajemnie, tym bardziej wzajemnie się lubią Podobieństwo wartości, w szczególności podobieństwo poglądów i podobieństwo w stopniu konformizmu w stosunku do norm grupy jest źródłem nagród Im większa jest wartości globalna nagrody otrzymywanej w wyniki danego rodzaju działań, tym częściej ludzie przejawiają te działania Nowi wyznawcy danego poglądu tym bardziej będą przewyższać starszych wyznawców pod względem aktywności w propagowaniu tego poglądu i w przekonywaniu innych a) im bardziej doniosły jest ten pogląd dla ich nowej grupy b) im bardziej atrakcyjna jest dla nich nowa grupa c) im mniej atrakcyjni są dla nich dawni współwyznawcy Literatura 1. Malewski A. (1975), O nowy kształt nauk społecznych. PWN Warszawa (s.214-218) 2. Szacka B. (2003), Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa, Rozdz. VII (s.159-176) 3. Sztompka P. (2003), Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków (s.280-287) Pytania: 1. Jakie cechy grupy się łączą (korelują) a jakie się wykluczają? 2. Jakie cechy grupy sprzyjają realizacji jej celów? 3. Jakie cechy grupy wzmacniają oddziaływanie jej na członków? 4. Jakie cechy członków grupy łączą się a jakie wykluczają? 5. Jakie cechy członków grup sprzyja ich uznaniu przez innych członków grupy? 6. Jakie cechy członków grupy sprzyjają wpływowi na działalność grupy? VI. Procesy społeczne „Pojęcie procesu służy do opisania ciągu, sekwencji następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu (nazywają je wtedy fazami lub etapami)” (P. Sztompka 2003: 438-439) Wymieniamy trzy kierunkowe procesy społeczne: a) socjalizacja, b)wychowanie, c)wykluczenie (marginalizacja) „Wyróżniają się one tym, że po pierwsze żadna faza procesu nie jest identyczna z jakąkolwiek inną (a więc proces jest nieodwracalny), oraz po drugie, że każda faza późniejsza w czasie przybliża (upodabnia) stan systemu do pewnego stanu wyróżnionego: preferowanego, upragnionego lub przeciwnie- postrzeganego negatywnie (a więc jakiegoś celu, standardu kierunkowego: pożądanego ideału lub przeciwnie- nieuchronnego fatalnego końca)” (P. Sztompka 2003: 439-440) np. rozwój biologiczny człowieka, rozwój intelektualny człowieka, zmiany chorobowe nerek Rozwój społeczny Procesy rozwoju „charakteryzują się, w porównaniu z innymi procesami kierunkowymi, dwiema jeszcze dodatkowymi cechami: a) kierunek procesu jest pozytywny tzn. z upływem czasu zwiększa się poziom pewnej zmiennej lub kompleksu zmiennych, ze względu na które proces rozpatrujemy (np. rośnie liczba ludności- mówimy o rozwoju demograficznym; zwiększa się produkt globalny społeczeństwa- mówimy o rozwoju gospodarczym; rośnie liczba przestępstw- mówimy o rozwoju przestępczości itp.) oraz b) kierunkowa sekwencja zmian społecznych jest uruchomiona, popychana przez mechanizmy wewnątrzspołeczne (inaczej: immanentne, endogenne, czyli zamknięte w ramach rozważanego systemu).” (P. Sztompka 2003: 440) Postęp społeczny „Chodzi tu o taki postęp rozwojowy, którego kierunek jest wartościowany, oceniany pozytywnie. Postęp przybliża nas nieustannie do takiego stanu społeczeństwa, które jest uznawane za dobry, sprawiedliwy, szczęśliwy, godny itp. Przeciwieństwem jest regres, oddalenie od takich wysoko cenionych wartości i tym samym zbliżanie się do wartości przeciwnych.” (P. Sztompka, 2003: 441-442) „Socjalizacja to proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze” (P. Sztompka, 2003: 391) Socjalizacja to wchodzenie jednostki do społeczeństwa „Z tej perspektywy socjalizacja to procesy, za pośrednictwem których jednostka staje się pełnowartościowym członkiem zbiorowości społecznych” (P. Sztompka, 2003: 392). Poziomy tego procesu tamże s 392) 1. Najbardziej ogólny: socjalizacja polega nas zdobyciu umiejętności i wiedzy wymaganej od wszystkich np. poszanowanie innych, tolerancja dla odmienności, porozumienie się z innymi, 2. Niższy poziom to wejście do konkretnej kultury, opanowanie idei wartości, przekonań, reguł, symboli danej zbiorowości 3. Najniższy poziom to opanowanie konkretnych ról społecznych powiązanych z określonymi pozycjami, np. ról rodzinnych, syna, córki” „Socjalizacja to złożony wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury” (B. Szacka, 2003: 137). Socjalizacja to: -opanowanie umiejętności posługiwania się urządzeniami technicznymi, językiem etnicznym, zaspakajanie różnych potrzeb -opanowywanie norm i wzorów zachowań, ról społecznych -przyswajanie wartości cenionych w grupie, do której należy jednostka Socjalizacja jest procesem, który zachodzi pod wpływem: a) wzmocnienia doświadczanych przez jednostkę nagród b) naśladowanie zaobserwowanych zachowań innych jednostek c) rozumieniu symboli kultury: języka, znaków plastycznych, muzyki, gestów (zob. B. Szacka, 2003:138) Socjalizacja jest procesem społecznym, którego efektem jest: A. kształtowanie przekonania dotyczącego wyznaczników przebiegu życia jednostki a) jej cech osobowych, b) korzystnego zbiegu okoliczności, przypadku, szczęścia. c) roli Stwórcy B. przekazaniu wiedzy jednostce o tym, które grupy kształtują jej losy: rodzina pochodzenia, społeczności lokalne, grupy etniczne (ich historia), wspólnota religijna C. przyswojenie jednostce wiedzy, o tym na dzieje których grup będzie wpływała pełniąc role publiczne: a) rodziny założonej, b) społeczności lokalnej, c) kategorii zawodowej, wspólnoty etnicznej, wspólnoty religijnej D. ukształtowanie przekonania o pozytywnych przejawach udziału jednostki w życiu innych jednostek: a) interweniowanie w sytuacjach beznadziejnych innych. b) wyręczanie, c) stwarzanie celowe utrudnień, d) tworzenie dzieł, e) redukcja aspiracji aby inni mogli realizować własne, f) dzielenie się dobrami niezwrotnymi, g) nabywanie dóbr aby gromadzić środki finansowe potrzebne np. do leczenia chorych, h) udział w kwestowaniu E. przyswojenie jednostce kryteriów moralnej oceny ludzi, a są nimi cechy: a) przypisane (rasa, narodowość), b) społeczne (rola społeczna, status społeczny), c) osobowościowe (sukcesy zawodowe, motywy działania) F. opanowanie przez jednostkę sposobów rozwiązywania sporów słownych: losowanie, głosowanie, perswazja, czyja władza tego racja, odwołanie się do wyników badań naukowych, zasada pierwszeństwa, odwoływanie się do autorytetu G. orientacja myślenia jednostki na a) przeszłość: rozumienie historii grupy, przestrzeganie wzorów zachowań przejętych od przeszłych pokoleń b) przyszłość: wybór celów indywidualnych , wspólnych, dobór metod, realizacja celów, dokonywanie zmian we wzorach zachowań, działań stosowanych przez pokolenia przeszłe. Socjalizacja jest procesem społecznym zachodzącym w relacjach bezpośrednich. O następstwach przesądza styl demokratyczny, autokratyczny, liberalny (niekonsekwentny) Pośrednie oddziaływanie dokonuje się przez dzieła kultury symbolicznej: literackie, muzyczne, plastyczne. W ujęciu historycznym można ustalać udział trzech wielkich dziedzin kultury w socjalizacji kolejnych pokoleń społeczeństwa: a) religii, b) filozofii, c) nauki. Odnotować można utrzymującą się rolę religii, redukcję roli filozofii i wzrastającą rolę nauki. Literatura: Socjalizacja 1. Szacka B. (2003), Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa, Rozdz. VII (s.159-176) 2. Sztompka P. (2003), Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków (s.280-287) Literatura: Style wychowania 1. Kohl M.K., Schooler C. (1986), Praca a osobowość, Studium współzależności, PWN, Warszawa 2. Konarzewski K. (1982), Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, PWN, Warszawa Literatura: Następstwa, efekty socjalizacji 1. Hajduk E. (2005), Człowiek dobry, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków (s.23-53) 2. Hajduk E. (2004), Sposoby rozwiązywania sporów słownych [w:] M. Chałubiński, J. Goćkowski, J. Kaczmarek- Murzyniec, A. Woźniak (red.) Koncepcje socjologiczne Stanisława Ossowskiego a teoretyczne i praktyczne zagadnienia współczesności, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń Pytania 1. 2. 3. 4. 5. 6. Jakie są różnice między socjalizacją w rodzinie i w szkole? Jakie są różnice między socjalizacją w klasie szkolnej i w grupie rówieśniczej? Jakie są różnice między socjalizacją w szkole i w kościele? Jakie są różnice między socjalizacją na uczelni i w partii politycznej? Jakie są następstwa socjalizacji? Czy socjalizacja jest procesem kierunkowym? Egzamin: Zagadnienia do wyboru. Wybrać jedno. Tekst 1-2 stron 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Uczniowie klasy maturalnej i widzowie sztuki teatralnej w teatrze Uczniowie klasy maturalnej i kibice drużyny koszykówki męskiej Studenci jednego roku studiów i niezorganizowani pasażerowie autokaru wycieczki do Paryża Partia polityczna i związek zawodowy Nauczyciele jednej szkoły i pracownicy jednego oddziału w banku w mieście X Aktorzy jednego filmu i członkowie orkiestry filharmonii Policjanci Komendy Miejskiej w mieście X i strażnicy Straży Miejskiej w mieście X Uczniowie klasy maturalnej i studenci jednego roku studiów Przykład opisu: rodzina pełna i grupa rówieśnicza A. Podobieństwa B. Różnice 1. Grupy małe 1. Rodzina grupa formalna, rówieśnicy grupa nieformalna 2. Bezpośrednie oddziaływanie wzajemne w grupie 2. Ośrodek skupienia rodziny- mieszkanie Ośrodek skupienia rówieśników- boisko, skwer 3. Pozytywne postawy wzajemne członków 3. Rodzina- grupa trwała, rówieśnicy- grupa nietrwała grupy gwarantują trwałość grupy 4. Cechy osobowe członków grupy podstawą 4.Różny wiek członków grupy, rówieśnicy- ten sam wiek prestiżu, uznania 5. Współdziałanie członków grupy w realizacji 5. Zaspokajają różne potrzeby członków rodziny celów wspólnych Zaspokajają potrzeby społeczne, np. akceptacji -grupa rówieśnicza 6. Mają ośrodek skupienia 6. Rodzina jest częścią większej grupy, np. narodu Grupa rówieśnicza jest autonomiczna, nie należy do innych grup. -------------------------------UWAGA STUDENCI!!! Termin oddania opracowania egzaminacyjnego proszę uzgodnić z prowadzącymi ćwiczenia z przedmiotu: „Socjologia ogólna”.
