JT Marcinkowski – Recenzja rozprawy doktorskiej lek. dent
advertisement
Prof. dr hab. med. Jerzy T. Marcinkowski kierownik Katedry Medycyny Społecznej, kierownik Zakładu Higieny Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Poznań, dnia 26 września 2014 r. RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ lek. dent. Joanny Zemlik pt. „Aktywność prozdrowotna matek a występowanie próchnicy wczesnodziecięcej u dzieci do 36 miesiąca życia” (promotor: dr hab. n. med. Bożena Zawadzka, prof. UJK) – wydana zgodnie z pismem z dnia 18.08.2014 r. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisława Głuszka – Dziekana Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Priorytetem współczesnej medycyny, a szczególnie społecznej, stała się promocja zdrowia jako proces umożliwiający ludziom kształtowanie potrzeb i kompetencji do rozwiązywania problemów zdrowotnych oraz zwiększania potencjału zdrowia. Populacja w wieku rozwojowym i jej zdrowie jest inwestycją w społeczeństwo jutra, ma wpływ na pomyślność i stabilizację kraju. W świetle dokumentów WHO konieczne jest przewartościowanie ochrony zdrowia z modelu naprawczego na prewencyjny. Oceniana praca lek. dent. Joanny Zemlik doskonale wpisuje się w ten właśnie kierunek. Skala problemu, jakim jest próchnica wczesnodziecięca, wymaga interdyscyplinarnych, wielokierunkowych działań w obszarze medycyny społecznej. Efektywność opieki stomatologicznej nad dziećmi i młodzieżą, określana wymiernymi wskaźnikami zdrowia jamy ustnej, zależy w dużej mierze od świadomości społeczeństwa oraz szeroko zakrojonej edukacji zdrowotnej w zakresie profilaktyki próchnicy - a w szczególności próchnicy wczesnodziecięcej w powiązaniu ze stylem życia matki w czasie ciąży oraz podejmowaniem stomatologicznych zabiegów profilaktycznych w okresie noworodkowym i niemowlęcym. Oceniana dysertacja zdaje się tą lukę wypełniać nie tylko od strony naukowej, ale też aplikacyjnej. W dostępnym piśmiennictwie nie napotkałem J.T. Marcinkowski – Recenzja rozprawy doktorskiej lek. dent. Joanny Zemlik „Aktywność prozdrowotna matek a występowanie próchnicy wczesnodziecięcej u dzieci do 36 miesiąca życia” opracowań, które w sposób jednoznaczny potwierdzałyby znaczenie aktywności prozdrowotnej matek w profilaktyce próchnicy u dzieci do 36 miesiąca życia, dlatego też podjęcie przez Doktorantkę tego, jakże ważnego zagadnienia, zwłaszcza w polskich realiach ochrony zdrowia, uważam za bardzo trafne. Przedstawiona mi do oceny rozprawa doktorska liczy ogółem 268 stron wydruku komputerowego, który został starannie przygotowany. Posiada układ klasyczny, typowy dla prac doktorskich o charakterze empirycznym: 1) Wstęp, 2) Cel badań, 3) Materiał i metodyka, 4) Wyniki badań, 5) Dyskusja, 6) Wnioski, streszczenie (w języku polskim i angielskim), piśmiennictwo, spis tabel i rycin, aneks, zgodę Komisji Bioetycznej i ankietę autorską. Dysertacja jest bardzo dobrze zaplanowana i metodycznie przeprowadzona prawidłowo. Użyte w tekście skróty zostały wyjaśnione i zebrane w specjalnie utworzonym „indeksie skrótów”, co ułatwia percepcję czytanego tekstu. Ocena merytoryczna 1. Wstęp (część teoretyczna) We „Wstępie” (strony 8-58) Autorka omawia teoretyczne koncepcje zdrowia i zadania prospektywne medycyny o dość dużym stopniu ogólności – moim zdaniem treści te są niekonieczne, a nawet przeciążają i tak obszerną część teoretyczną. Spójną część stanowią podrozdziały od 1.4 do 1.7 dotyczące rozwoju narządu żucia, uzębienia oraz etiologii próchnicy wczesnodziecięcej, a także wynikach badań skriningowych dzieci do trzeciego roku życia. Interesującą lekturę stanowią podrozdziały 1.8 – 1.12, w których autorka omawia opiekę perinatalną kobiety w okresie ciąży, zachowania ryzykowne ciężarnej i ich wpływ na występowanie próchnicy wczesnodziecięcej – Early Childhood Caries (ECC). Przywołuje też obowiązki rodzica wobec dziecka w tym zakresie. Choć skrótowo, ale nakreśla aspekty formalno-prawne pracy lekarza dentysty z pacjentem nieletnim. Część wstępną kończy podrozdział zawierający zalecenia WHO w zakresie zdrowia jamy ustnej dzieci i młodzieży. Ta część pracy została opracowana bardzo dobrze w oparciu o literaturę w języku ojczystym oraz bogate piśmiennictwo zagraniczne. Syntetyczne opracowanie przedmiotu badań, jak i forma gramatyczna oraz język, świadczą o dużej wiedzy, jak i umiejętnościach edytorskich Doktorantki w tym zakresie. 2. Cel badań str. 2 J.T. Marcinkowski – Recenzja rozprawy doktorskiej lek. dent. Joanny Zemlik „Aktywność prozdrowotna matek a występowanie próchnicy wczesnodziecięcej u dzieci do 36 miesiąca życia” Cel badań (strona 59) został jasno i prawidłowo sformułowany. Autorka określiła w nim swoje zamierzenia badawcze dotyczące związku przyczynowoskutkowego między aktywnością prozdrowotną matek a intensywnością występowania i stopniem zaawansowania klinicznego próchnicy u ich dzieci w wieku do 36 miesiąca życia. Istotne znaczenie dla końcowych rezultatów badań ma fakt, że Doktorantka prowadziła badania nie tylko na grupie dzieci z rozpoznaną chorobą próchnicową, ale też na grupie dzieci (grupa kontrolna) bez zmian próchnicowych – co umożliwiło zwiększenie wiarygodności weryfikacji przyjętych hipotez. 3. Materiał i metodyka Zastosowane metody badań zostały jasno określone. Grupa badawcza, jak i kontrolna, w których przeprowadzono badania, zostały dobrze scharakteryzowane. Szczegółowo przedstawione kryteria włączenia i kryteria wyłączenia dzieci do i z badanych grup umożliwia powtórzenie i porównanie badań przez innych autorów. Na podkreślenie zasługuje staranność doboru metod statystycznych opracowania wyników badań między innymi: dla określenia siły związku pomiędzy zmiennymi zastosowano współczynnik korelacji Spearmana, a do sporządzenia modelu prognostycznego zestawu zbadanych cech sprzyjających występowaniu próchnicy wczesnodziecięcej oraz umożliwiającej ocenę siły dyskryminacyjnej wybranego zestawu cech zastosowano statystykę lambda Wilksa. 4. Wyniki badań Wyniki badań (strony 67-183) udokumentowano w formie licznych tabel (łącznie 100) i rycin (łącznie 106), co umożliwia ich lepszą interpretację i zrozumienie dla czytającego. Zastosowane metody statystyczne umożliwiły autorce nie tylko weryfikację przyjętych hipotez, ale utworzenie modelu prognostycznego indukcji ECC. Analizie i ocenie poddano trzy główne obszary, tj.: 1. korelacje pomiędzy przebiegiem ciąży, sposobem rozwiązania i stanem noworodka w chwili urodzenia a wskaźnikami występowania próchnicy wczesnodziecięcej; 2. korelacje pomiędzy stanem zdrowia jamy ustnej dziecka a poziomem wiedzy matki; str. 3 J.T. Marcinkowski – Recenzja rozprawy doktorskiej lek. dent. Joanny Zemlik „Aktywność prozdrowotna matek a występowanie próchnicy wczesnodziecięcej u dzieci do 36 miesiąca życia” 3. korelacje pomiędzy warunkami środowiskowymi dziecka a występowaniem próchnicy. Najistotniejsze zależności dotyczyły: wiedzy matki dotyczącej okresu perinatalnego i czynników kriogennych oraz aktywności zdrowotnej matki, wdrażania czynności profilaktycznych codziennych i profesjonalnych u dziecka, żywności kriogennej w diecie dziecka oraz indukcji ECC i powikłań ECC. Ponadto autorka poddała krytycznej ocenie źródła wiedzy matek z których korzystały dla uzyskania poziomu wiedzy warunkującej aktywność zdrowotną na rzecz zdrowia własnego i dziecka. Wartością dodaną w pracy jest porównanie wyników grupy badanej (282 dzieci) z grupą kontrolną (55 dzieci). Dobrze, że autorka dokonała tabelarycznego zestawienia wyników z obydwóch grup stosując kryterium najwyższego i najniższego poziomu istotności zależności pomiędzy zmiennymi (tabele 89, 90, 91, 92, 93). Szkoda tylko, że Autorka zbyt ogólnie potraktowała tytuły tabel wyżej wymienionych. Przy tak licznych zmiennych, nie kwestionowaną oryginalnością badań autorki jest stworzenie modelu prognozującego indukcję próchnicy wczesnodziecięcej (strony 179-183). W kontekście rozpatrywanej profilaktyki próchnicy i zdrowia jamy ustnej dziecka do 3 roku życia – moim zdaniem – autorka zbyt mało uwagi poświęciła na najważniejszy rezultat swoich badań, jakim jest określenie czynników warunkujących powstanie plam próchnicy i uszkodzeń obejmujących szkliwo i zębinę uzębienia mlecznego u dziecka. 5. Dyskusja Umiejętnie napisany rozdział „Dyskusja” (liczący 20 stron), podzielony – dla większej przejrzystości na podrozdziały – świadczy o dużej wiedzy Doktorantki w zakresie zagadnień będących przedmiotem rozprawy, jak też umiejętnościach krytycznej oceny uzyskanych wyników badań własnych. Przeprowadzone badania mają znaczenie nie tylko poznawcze, ale również – co istotniejsze – praktyczne. Należy zgodzić się z Doktorantką, że należałoby wprowadzić edukację zdrowotną promującą zdrowie jamy ustnej matki i dziecka do programu nauczania wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z potencjalnymi kandydatami na rodziców. Wyniki badań własnych mogą stać się podstawą do postulowania takich działań. 6. Wnioski Wnioski w liczbie sześciu zostały sformułowane poprawnie i są odpowiedzią na postawione pytania badawcze. Zawarte (poza wnioskami) postulaty świadczą o dużym zaangażowaniu autorki w działania prewencyjne. str. 4 J.T. Marcinkowski – Recenzja rozprawy doktorskiej lek. dent. Joanny Zemlik „Aktywność prozdrowotna matek a występowanie próchnicy wczesnodziecięcej u dzieci do 36 miesiąca życia” Streszczenia Streszczenia – w języku polskim i w języku angielskim – zostały napisane poprawnie na 2,5 stronach. Szkoda, że Autorka nie podała tutaj tytułu rozprawy doktorskiej, co jest szczególnie ważne w odniesieniu do języka angielskiego (bibliografia). Warto byłoby dodać jeszcze słowa kluczowe. Piśmiennictwo W dysertacji Doktorantka cytuje w sposób poprawny (w kolejności wg nazwisk autorów) 462 pozycje piśmiennictwa. Należy podkreślić, że w piśmiennictwie blisko jedna trzecia pozycji jest obcojęzyczna. Piśmiennictwo zostało starannie dobrane i ściśle odnosi się do omawianych zagadnień. Spis tabel i spis rycin Spis tabel i spis rycin zostały wykonane poprawnie – każdorazowo z podaniem strony, na której się znajdują. Aneks W „Aneksie” Autorka przedstawiła zagadnienia związane z prawami pacjenta, ochroną prawną dziecka, zgodą na leczenie dziecka, konstytucyjny mi prawami dziecka i związanymi z tymi zagadnieniami dylematami etyczno-prawnymi. Najwyraźniej Autorce chodziło o odciążenie i tak już obszernej części teoretycznej („Wstępu”). Ponadto „Aneks” zawiera zgodę Komisji Bioetycznej na przeprowadzone badania. Na końcu „Aneksu” została zawarta użyty w badaniach własnych anonimowy kwestionariusz ankiety. PODSUMOWANIE I WNIOSEK Reasumując doceniam doktorantkę lek. dent. Joannę Zemlik jako dojrzałego badacza umiejącego nie tylko zaplanować, przeprowadzić i opisać badania własne, ale także je krytycznie skomentować, co w pracy badawczej jest szczególnie cenne. Widoczna jest wyraźna myśl przewodnia pracy, dostrzega się, że Autorka w pełni opanowała umiejętność zaplanowania a następnie wykonania badań naukowych. Praca str. 5 J.T. Marcinkowski – Recenzja rozprawy doktorskiej lek. dent. Joanny Zemlik „Aktywność prozdrowotna matek a występowanie próchnicy wczesnodziecięcej u dzieci do 36 miesiąca życia” ma wyraźne cechy prawidłowo wykonanego badania naukowego, którego wyniki czyta się z zainteresowaniem, a to z uwagi na wartki język narracyjny i dobór dobrze wykonanych licznych rycin i tabel. Całość rozprawy doktorskiej robi bardzo dobre wrażenie, wskazując jednoznacznie na opanowanie warsztatu naukowego przez Autorkę. Przy tym przedstawiona rozprawa zawiera interesujące wyniki mało obadanego zagadnienia dotyczącego aktywności prozdrowotnej matek na występowanie próchnicy u dzieci do trzeciego roku życia. Dlatego też z pełnym przekonaniem stwierdzam, że rozprawa doktorka spełnia warunki określone w art. 13 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 z późn. zm.) i wnoszę do Wysokiej Rady Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach o dopuszczenie lek. dent. Joanny Zemlik – Autorki pracy pt. „Aktywność prozdrowotna matek a występowanie próchnicy wczesnodziecięcej u dzieci do 36 miesiąca życia” do dalszych etapów przewodu doktorskiego. str. 6
