Doktryny polityczno-prawne

WSTĘP
Każda z doktryn powstaje w określonych realiach społeczno-kulturowych; jest właściwa danej epoce.
-każda doktryna zakłada pewną filozofię- z niej doktryna się wywodzi.
-żadna z doktryn nie występowała czysto w praktyce; zawsze są ze sobą powiązane.
-doktryny polityczno-prawne (państwa i prawa) łączą te dwa elementy => konotacja pozytywistyczna: Państwo tworzy prawo, a
prawo tworzy państwo.
STAROŻYTNOŚĆ
Najstarsze początki państwowości występowały na Dalekim Wschodzie. Powstały tam kontury państwa, które przetrwały do dziś
nie tylko w tamtejszych państwach, lecz także i europejskich.
-występowały takie instytucje jak ród, wspólnota.
Cechy:
-organizacje niewolnicze z cechą despotyzmu
-hierarchizm i biurokracja
-były ugruntowane religijnie (charakterystyczne tylko dla Wschodu)
-uświęcenie nierówności społecznej (było to coś pierwotnego)
-wspólne dobro wszystkich obywateli- Państwo; monarchia ojcem dla obywateli
Szczególnym przejawem państwowości wschodniej była teokracja żydowska i jej mesjanizm. Charakterystyczne było boskie
pochodzenie państwowości, lecz nie przymierze z Bogiem.
Wiele paraleli między naszym kręgiem kulturowym, a wschodnim. Zasadniczą różnicą jest to, że cywilizacja europejska oparta jest
na rozumie i nauce oraz na etyce.
MYŚL HELLEŃSKA I HELLENISTYCZNA
Myśl hellenistyczna oddziaływała bardziej na Europę. Rzymianie dostrzegali wielkości kultury Greckiej i spopularyzowali ją.
Pierwszą podstawową strukturą jest polis – państwo-miasto (jedność terytorialna całkowicie samodzielna i wypełnione
obywatelami. Ich warstwa była obszerna i byli sobie równi)
Arystoteles: gdy władca wejdzie na najwyższą wiedzę powinien widzieć granice polis.
Oprócz obywateli przebywali przybysze i niewolnicy o ograniczonych lub żadnych prawach.
Polis nigdy nie doprowadziły do tyranii, władzy królewskiej przez arystokrację i zgromadzenie obywateli, które wzajemnie się
hamowały (Monteskiusz)
-koncepcja ustroju demokratycznego (Perykles) władza bezpośrednia
-równouprawnienie dotyczyło tylko wolnych obywateli.
-każdy obywatel Aten miał pełną wolność wypowiadania opinii i głosu; jednocześnie była praworządność (dobrowolne poddanie się
prawu) i równość wobec prawa.
-można wszystko robić poza zaburzeniem porządku społecznego normowanego przez prawo.
Sofiści wprowadzili pomysł, że państwo, prawo i polityka są to twory konwencjonalne (państwo z umowy, pozostałe z głosowań);
nie mają nic wspólnego z Religą.
-od razu ujawnili słabości demokracji
Platon i Arystoteles jako pierwsi sklasyfikowali ustroje (na zdegenerowany i prawidłowy). Demokracja była tą pierwszą. Najlepszym
ustrojem była politeja
Platon opisał zręby politeji jako doskonałego ustroju państwa. Stwierdził, że powinna istnieć pewna hierarchia władzy- najmądrzejsi
powinni rządzić. Każdy stan ma inny rozum.
Myśl hellenistyczna: powstają imperia hellenistyczne. W związku tym pojawiła się nowa koncepcja państwa jako rozległego tworu
wielonarodowego o różnych tradycjach.
Król, czy tyran nie był ściśle monarchą Aten, lecz całego imperium, stał się symbolem jedności państwa.
-pojawiają się pierwsze ideologie anarchistyczne(Grek nie pomyślałby o przeciwstawieniu się prawu); wprowadzili ją cynicy
(najważniejsze jest szczęście indywidualne człowieka)
Stoicy cały świat jest rozumny, a człowiek musi się przyporządkować do natury. Podobnie powinny robić władca, polityka i prawo.
Civitas Maxima – państwo światowe, ludzkości. Wcześniej uważano, że nie ma jedności między ludźmi.
Koncepcja stoików chętnie aprobowana przez Rzymian( musieli pogodzić 37 królestw o różnym porządku prawnym)
Do V w n.e. większość myślicieli rzymskich była pod wypływem stoików.
MYŚL RZYMSKA
-korzystano z dorobku greckiego
- II w p.n.e. Poligiusz rozważał dlaczego Rzymianie stworzyli świetnie zorganizowane imperium. Po pierwsze doskonała organizacja,
po drugie łączenie różnych elementów ustrojowych w jednym organizmie państwowym i monarchii (konsulowie), arystokracji
(senatu), demokracji(Zgromadzenie Ludowe).
-dodano do tego siłę i prawo
-idea przetrwania przez wieki
Cyceron pozostawał pod wpływem Poligiusza; chciał ustroju mieszanego (lecz miał wyraźną niechęć do demokracji i plebsu).
Podkreślał jednak zgodę wszystkich stanów (dodał to jako element pomyślności Imperium). Był obrońcą republiki, lecz dopuszczał
monarchię- jednostkę wybitną.
-podstawowe w życiu publicznym są cnoty- rozum i natura
*Rzym upadł, gdy upadł rozum, moralność
RZYM CESARSKI od Oktawiana do Augusta
- monarchia koniecznością dla Rzymu, lecz bez charakteru tyranii (pierwszy wśród równych)
-pewna fikcja dla utrzymania zgody wszystkich stanów
- Dominat (Castel Gandolfo – dom publiczny) ostatnie 150 lat Rzymu
-wprowadzenie władzy absolutnej; Cesarz źródłem prawa
-zniknęła rola instytucji rzymskich lub była czysto instrumentalna (Senat radą miejską Rzymu)
-Cesarz uważany za słońce i boga- dominuje element religijny.
WCZESNE CHRZEŚCIJAŃSTWO I DOKTRYNA IMPERIALNA BIZANCJUM
Pierwsi chrześcijanie nie rozumieli swej religii jako doktryny (ruch religijny, odnowy moralnej prowadzący do zbawienia); źródłem
wiedzy i poglądów nie było rozumowanie lecz przekaz religijny
Filozofia chrześcijańska – Filon (Żyd nie znał Jezusa) stworzył filozofię żydowską; na nim wzorowali się chrześcijanie. To nie jest nic
innego tylko namysł nad Pismami Świętymi.
-w dobie tworzenia się doktryny nie można było stworzyć niczego oryginalnego, gdyż nie byli oni wykształceni. Głównym
elementem była przemiana moralna człowieka.
-sformułowano pewne koncepcje społeczne
*chrześcijaństwo nie może być obojętne wobec państwa i prawa
św. Ireneusz i św. Klemens
*Orygenes- dzięki państwu można rozpowszechniać chrześcijaństwo (jako twór pogański może służyć celom chrześcijańskim).
Państwo- dar Boga.
Edykt Mediolański 313r
Emancypacja chrześcijaństwa. Konstantyn Wielki ze względów politycznych uznał chrześcijaństwo za religię państwową, kończąc
oficjalne prześladowania.
*Kościół zobowiązał się do obrony cesarstwa i stworzył teologię imperialną- cesarz dając chrześcijanom takie zwycięstwo zażądał
rangi biskupiej i ingerował w sprawy kościelne.
Sobór Nicejski (325 r.) – koniec wczesnego chrześcijaństwa; okrzepnięcie doktryny chrześcijańskiej;
* ustalono, co jest Pismem Świętym, stworzono wyznanie wiary
* nie był oryginalny pod względem polityczno-prawnym, choć kształtował się stosunek do państwa, na ogół krytyczny
(wprowadzono rewolucyjne poglądy oddalające chrześcijaństwo od doktryn politycznych. Najważniejszym zadaniem dla
chrześcijanina jest zdobywanie cnót. Istniało przeświadczenie bliskiego końca świata.)
* komunionizm – wspólna własność ziemi, pracy, dochodów wśród chrześcijan przeciwko Rzymowi
* podstawą rozumowań i koncepcji były prawdy religijne (czyli 4 Ewangelie, Dzieje Apostolskie oraz Listy apostolskie; opierano się
na przekazach ustnych. Nie było jeszcze filozofii chrześcijańskiej)
* w czasie prześladowań nie rozumiano doktryny politycznej – trudno było tworzyć koncepcje.
* pierwsze koncepcje prawa naturalnego; oparcie stosunków społecznych na miłości bliźniego
św. Ireneusz bp – jako ostatni mówił, że nie ma potrzeby kontaktu z państwem
Klemens z Aleksandrii – doceniał instytucje państwowe, choć uważał je za złe. Państwo może być pomocne w szerzeniu
chrześcijaństwa (tak sądził Orygenes – cesarstwo świeckie to dar Boży)
Tertulian – razem krytyką ustroju wyrażał podziw dla aparatu władzy; chrześcijanin ma prawo wziąć udział tylko w wojnie
sprawiedliwej (św. Ambroży nie wpuścił cesarza do Mediolanu w odpowiedzi na mord w Salonikach)
* na mocy umowy z Konstantynem chrześcijanie mieli chronić cesarstwo – wtedy zaczęła się tworzyć polityka imperialna. Powstała
koncepcja cezaropapizmu – opierającej się na absolutnej władzy cesarza jako zwornika wszystkich ludów, tron był elekcyjny;
wymagany wyjątkowy kult cesarza, także religijnego, gdyż był zarazem głową Kościoła oprócz 5 patriarchów. Decydował o
dogmatach. Nie była to jednak władza despotyczna – posiadał obowiązki.
Koncepcja św. Augustyna (cechy katastrofizmu- uważał, że świat doczesny jest stałym zmaganiem się dobra i zła)
-istnieje nieliczne państwo ludzi dobrych (Kościół) i państwo potępionych (ziemskie)
-kościół będzie istniał zawsze, zaś państwa ziemskie będą przemijały
-koncepcja ta wyrosła z poglądów manichejskich(walka dobra ze złem; ostatecznie zwycięży dobro)
-widział rozkład państwa rzymskiego i doszedł do wniosku, że powstaną państwa narodowe.
DOKTRYNA IMPERIALNA BIZANCJUM
Po Konstantynie zaczęła powstawać koncepcja teologii imperialnej(współpraca państwa i kościoła), która przejęło Bizancjum.
Zlepek różnych kultur i ras: przejęto zasadę, że absolutna władza cesarza jednoczy państwo (był wodzem i najwyższym kapłanem)
=> CEZAROPAPIZM obecność w życiu politycznym
-wyjątkowe rytuały: padanie na twarz, okrywanie się
-Cesarz następcą Boga do spraw doczesnych
-Cesarz stoi na czele rodziny monarchów (ponad wszystkimi królami)
-Cesarz głową kościoła (nieformalnie) (5 patriarchów)
-Cesarz nie był despotą; jego podstawowym obowiązkiem było działanie dla dobra poddanych; Cesarz był wybierany,
niedziedziczny
Po upadku Cesarstwa Zachodniego nastąpiły tzw. „mroki średniowiecza” VIII- X w – nie kultywowano kultury rzymskiej. Ze
spuścizny grecko-rzymskiej została tylko obyczajność – jedynymi osobami wykształconymi byli duchowni. Różnica między
terytoriami była ogromna. Pojawił się problem, czy wszystkie państwa podlegają Bizancjum, ponieważ tamtejszy cesarz uznawał się
zwierzchnikiem wszystkich narodów. Doszło do Schizmy wschodniej – papież rzymski jest zwierzchnikiem krajów zachodnich.
Kolejnym problemem było to, czy papież posiada władze świecką nad państwami zachodnimi. Wprowadzono dualizm władzy
duchownej i świeckiej, którą dzierżył cesarz niemiecki. Próbowano się uwolnić spod jego zwierzchnictwa np. Polska za panowania
Bolesława Śmiałego.
Karol Wielki nie nauczył się pisać- dokumentację pisał kler, zanik wiedzy rzymskiej (Bizancjum i Arabowie stali na wysokim poziomie
kulturowym)
Imperium Arabów w 57 lat stało się bardzo rozległe
*Chrześcijaństwo mogło się przebić w państwach germańskich
-dualizm władzy świeckiej i duchowej (Cesarz /Papież)
-choć doktryna głosiła wyższość władzy duchownej, w praktyce cesarze byli silniejsi- konflikt i zwycięstwo cesarzy niemieckich
*Otton I założył Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego
PAPAIZM- doktryna głosząca, że papież ma władzę ogólnoświatową zarówno duchową jak i świecką (może namaszczać i znosić
królów, podlegają mu także niechrześcijanie) od cezaropapizmu różni się tym, że papież uznawał władzę cesarza
-spór o kompetencję między cesarzem i papieżem
Grzegorz Vii (70 lata XI w) za niego wybuchł spór między nim a cesarzem. Problem czy cesarz może mianować biskupów
inwestyturę(wygrał papież). Początek wypraw krzyżowych (zdobycie grobu Chrystusa, odbicie Jerozolimy z rąk muzułmanów,
utworzenie państwa papieskiego i poddanie ziem wschodnich pod władzę papieża)
1141(1140) powstanie tzw. prawa kanonicznego (Gracjan) I Kodeks. Wydzielenie prawa kościelnego z teologii. Zatwierdzenie KPK
1236(?)
Idee papaizmu:
-na świecie może istnieć jedna głowa- papież
-można jest eschatologia- posiadanie władzy duchownej
-prawo kościelne- symbol władzy świeckiej (trwało przez 1000 lat)
-w okresie bezkrólewia w danym kraju rządzi papież (Polska- interrex)
CESARSTWO RZYMSKIE NARODU NIEMIECKIEGO (Barbarossa) Xw
-na wzór Cesarstwa Karola Wielkiego
-ekspansja książąt Rzeszy
-cesarz krzewicielem wiary chrześcijańskiej – jego władza pochodzi od Boga
-wyższość władzy świeckiej na duchowną
-cesarz władcą wszystkich; dziedzic naturalny Rzymu
-nawiązanie do Kodeksu Justyniana – przejęcie wielu unormowań, np. cesarz panem życia i śmierci, brak kontroli nad nim stróż
religii
-konflikt z cesarstwem- wszystko szło w kierunku monarchii narodowych (z dominacją religii)
-w swoim królestwie król jest cesarzem- zrównanie władzy cesarza z królewską
teoria reprezentacji- król ma władzę absolutną ale musi działać poprzez reprezentantów: Rząd, posłów reprezentujących stany
-zaczątki parlamentu
XIII w pierwszy Sejm Rzeszy Niemieckiej (Rudolf z Habsburga); 1295 parlament angielski; Francja- stany generalne 1302r
PRERENESANS (XII/XIII w )- złoty wiek średniowiecza (uniwersytety)
Awerroizm łaciński wywodził się od Awerroes- głosił szereg praw niezgodnych z nauczeniem kościoła
-odwieczność świata w obie strony
-odrzucenie nieśmiertelności indywidualnej duszy ludzkiej (przetrwa tylko gatunek) – różnią ludzie się tylko materią zaś po śmierci
zostanie sam rozum, który niczym się nie różni
-szczęście dotyczy tylko świata doczesnego
-cnota jest związana z naturą (zgodność z nią)
-teoria dwóch prawd- jest prawa wiary(religii) oraz rozumu (nauki, natury) i one mogą być sprzeczne choć są prawdziwe
Św. Tomasz z Akwinu- skonstruował koncepcję polityczno- prawną kościoła, która obowiązuje właściwie do dziś, a także
przeciwstawił się koncepcji papaizmu i cezaropapizmu.
-oparcie się na Arystotelesie, który był empirystą (podejrzliwość kościoła)
-podstawowe zasady relacji między państwem i kościołem
-przyznanie władzy duchowej papieżowi kierowanemu roztropnością (nie może mieszać się w sprawy świeckie z wyjątkiem
przeciwstawienia się kościołowi)
-monarchia może jest dobrym systemem, lecz ustrój należy dopasować do kraju
-władca nie może być absolutny (tyrana można usunąć nawet przez władzę kościelną, ale gdy narusza prawo Boże)
-władca powinien szerzyć Ewangelię i bronić kościoła- trzymanie się zasad religii jest korzystne dla państwa(lepiej mieć cnotliwego
obywatela niż łajdaka)
-państwo powinno wziąć na siebie ciężar walki z heretykami; zwolennikami kary śmierci
-do dobra trzeba ludzi przymusić (do prawa wierności)
-popieranie inkwizycji- dociekanie prawdy(kary cielesne zmuszą do prawdy)
IDEOLOGIA KACERSKA (X- XIV w )
Kacerzy- ruchy społeczne przeciwko stosunkom społecznym, które nie zyskały aprobaty kościoła.
-ekskomuniki i herezje; niekiedy dotyczyło to stosunków religijnych
-definicja herezji- pogląd na temat religii, zagrożona karą religijną
-walka z państwem feudalnym
1) X w Bogumiłów w Bawarii- uważali, że świat jest podzielony na dobro iż zło; skoro dobrem jest równość ludzi, należy walczyć z
hierarchią- konflikt z kościołem
2) Ruch Katarów(Włochy)- totalna krytyka doczesnego ładu feudalnego
3) Ruch Waldensów- mniej radykalny XI- XII w krytykowali głównie sprawy religijne- kościół zaczął myśleć nad reformami (poparcie
św. Franciszka). Uważali, że nie ma czyśćca, odpustów, kult świętych nie był uznawany, nie uznawali wszystkich sakramentów (tylko
chrzest, eucharystia, małżeństwo)
4) Ruch Albigensów i inne
John Wickliffe wywarł wpływ na Waldensów (doktryna antykościelna w duchu anglikańskim). Nawoływał do swobodnej
interpretacji Pisma Św.- reformacja.
-krytyka przywilejów materialnych, odebranie majątków KK
-sprzeczność ustroju KK z Biblią
KONCYLIARYZM (od łać. Concilium – rada)
-Sobór jest ponad papieżem; może go nawet odwołać
-powstał w okresie niewoli awiniońskiej, by przeciwstawić się istnieniu kilku papieży
-ruch wewnątrzkościelny wywarł wpływ na świeckie zasady władzy( osłabienie władzy królewskiej np. w Polsce) – Sejm ponad
Królem
-szybki rozwój nauk prawnych (najważniejsze nauki społeczne)
-adaptacja prawa rzymskiego do aktualnych problemów panujących w późnym średniowieczu
NOMINALIZM (Ockham) – franciszkanin skłócony z papieżem
Istnieją tylko byty konkretne, wszystko ogólne jest tworem ludzkiego umysłu.
-nie ma sprawiedliwości lecz czyny sprawiedliwe (jest to zmienne)- kwestionowanie pojęć etycznych, moralnych i prawnych
-małżeństwo jest relacją a nie bytem realnym
-prawo jest relacją – jest zmienne (nie ma stałych zasad)
WOLUNTARYZM – Ockham przeniósł wartości teologiczne na płaszczyznę prawną
-Bóg stworzył świat bo chciał – koncepcja Dei absoluta
-jest najlepszym ze światów ale nie jedynym
-prawo zależy od woli ustawodawcy – nawet krzywdzące jest prawem
-sankcja wchodzi w istotę prawa
-brak dobra wspólnego (wyekspanowano inne elementy)
DANTE – jaskółka renesansu (twórca klasycznego języka włoskiego) „De Monarchia”
-rozwinięcie koncepcji uniwersalnej światowej władzy cesarskiej (awerroizm)
-władca nieustannie musi walczyć i nie jest w stanie rządzić państwem
-mogą istnieć królestwa ale pod jednym zwierzchnikiem
-ogrodem cesarstwa mają być Włochy z racji historycznych
-władza duchowna w pewnych sprawach jest wyższa niż cywilna (res mixtae)
MARSYLIUSZ Z PADWY- poglądy heretyckie, uciekł do Niemiec
-państwo jest płodem woli ludzi, rząd jest podstawowy i ma całą władzę – państwo jest samowystarczalne i powinno być całkowicie
świeckie
-prawodawcą jest cały lud, on wie co jest dobre i będzie mu posłuszne
-dopuszczenie rad specjalistycznych, lecz lud ma się zgodzić na prawo
-kwestionowanie jakichkolwiek wyższych praw (muszą być zgodne z wolą ludu)
-kościół nie ma żadnej władzy, ani nie może być korporacją; powinien być wspólnotą wiernych podległych państwu; jeśli nie wierzypodlega tylko państwu(początek koncepcji komunistycznych)
ODRODZENIE – przejście od średniowiecza do nowożytności, brak wybitnych dzieł
-szybki rozwój gospodarczy i wzrost ludności pozarolniczej (powstawanie miast)
-rozwój nauk praktycznych (medycyny, fizyki, architektury, astronomii)
-poszerzenie horyzontów- odkrycie Ameryki, Afryki
-wynalezienie druku
-przewrót w pojęciach religijnych- reformacja- powrót do Pisma Świętego, zaś nie interpretacji teologicznej
-antropocentryzm wiara w człowieka (przeciwko Arystotelesowi)
-powstanie państw narodowych, rozbicie ustroju feudalnego; nowe określenie suwerenności- rozwój monarchii absolutnych
(problem pogodzenia z hierarchią społeczną)
MACHIAVELLI- koncepcje typowo laickie; Sobór Trydencki umieścił pisma na i.k.z (indeks ksiąg zakazanych)
-empirysta uważał, że polityka jest szatańska
-ilość dobra i zła na świecie równoważy się, świat jest zmienny, imperia powstają i upadają
człowiek kieruje się losem (na co fortuna nie ma wpływu) i cnotą (jego osiągnięcia)
-władca musi wiedzieć, że ludzie są zawistni
-podstawą działań człowieka winny być jego własne doświadczenia
-Włochy to jeden nieustanny chaos, który ujawnia prawdę o człowieku
-dyktator musi posiadać pełną władzę i zwalczać wrogów
-poddani muszą kochać władcę i bać się jego
-nie należy ufać poddanemu a łaskawość cedzić
-ambiwalentny stosunek do kościoła(poddanie się losowi)
-religia jest potrzebna, gdyż umacnia cnoty obywatelskie
-monarchia i dyktatura to stany przejściowe; najlepiej łączyć różne formy ustrojowe
JEAN BODIN- urodzony w płd. Francji; kariera prawnicza w Paryżu, czynny w życiu politycznym, znał Jana Zamoyskiego(ideologia
szlachecka)
-interesował się Polską z wzajemnością
-teoretyk suwerenności- jest immanentną cechą państwa(podstawową)- budował ją na koncepcji suwerenności rodziny
-państwo= wspólnota rodzin (za Arystotelesem szeroko rozumiany ród)
Rzeczpospolita jest narzędziem wspólnoty rodzin, jej istotą jest prawo
-prawo organizuje państwo, a nie szczęście
-monarcha nie jest związany prawem pozytywnym; jest ponad państwem (podobieństwo do władzy absolutnej papieży)
-suwerenność- jednostajna i stała cecha PAŃSTWA (ciągłość, niezbywalność, niezależność, niepodzielność, niewarunkowość)
-pierwotną władzą ustawodawstwo i przywileje, reszta to pochodne
-król nie tyle rozstrzygał spory, co wydawał prawo; tylko on wypowiada wojnę i zawiera pokój, nakłada podatki, włada monetą,
mianowanie urzędników, ostateczne rozstrzyganie spraw sądowych (włącznie z abolicją)
-ustawa- rozkaz suwerena używającego władzy(woluntaryzm)
-ustawy zgodne z prawem boskim i naturalnym; władca może im podlegać lecz ryzykuje bunt i anarchię, nie ma jednak podstawy
do sprzeciwu wobec władzy
-dopuszczał demokrację, lecz tam suwerenność nie jest doskonała
-krytyka ustroju mieszanego- suweren może być tylko jeden
-obywatele mogą być równi, lecz muszą być podlegli królowi. Nie może być dwukrólewie
-władca ma za zadanie dbać o własność poddanych, strzec wartości pieniądza, wagi i miary
-na kościół patrzył z punktu widzenia interesu państwa
REFORMACJA- kontynuacja średniowiecznego kacerstwa, krytyka materialnej i politycznej potęgi kościoła, pociągnęła za sobą
aparat państwowy(kacerze głosili anarchię)
URLICH VON HUTTEN- określany jako rycerz, humanista i publicysta; patriota
-krytyka egoizmu książąt Rzeszy
-popierał poglądy Lutra- krytyka wystawnego trybu życia dostojników duchownych, celibatu i zagubienia powołania kapłańskiego,
konsumpcjonizm
-należy dowartościować mieszczaństwo (w Polsce Konstytucja 3 Maja) – wprowadzenie mieszczaństwa do sejmu
-nacisk na interesy narodowe Niemiec jako całości oraz chrześcijaństwa jako całości
-atakowany z kręgów kościelnych
MARTIN LUTER- opublikował 95 tez przeciwko odpustom; kwestionowanie prymatu papieża- ekskomunika
-ucieczka do landów carskich; ukrycie u Fryderyka Mądrego
-tłumaczenie Biblii na język niemiecki
-człowiek jest zawsze wewnętrznie wolny (chrześcijanin), lecz jest służebny wobec wszystkiego innego na mocy własnej decyzji
-świadome podporządkowanie się władzy
-prymat władzy świeckiej nad duchowną
-zło może powstrzymać tylko władza absolutna(może karać za naruszenie przykazań)
-powołaniem człowieka jest praca (jako centrum życia człowieka, zwłaszcza na roli, kobieta-wychowanie dzieci)
-szybki rozwój ekonomiczny konsekwencją doktryny Lutra
-krytyka KK: 3 sakramenty, odwoływanie się do Biblii, a nie orzeczeń teologicznych
Thomas Münzer- przywódca wojny chłopskiej w płd. Niemczech (Muhlhausen)
-potępienie wszelkiej hierarchii państwowej i kościelnej
-reformację należy przeprowadzić siłą
SCHELZER- wiara nie potrzebuje żadnych pośredników tylko Pismo Święte
-krytyka formalizmu i ceremoniału KK, nie można przedstawiać świata Boskiego dziełami sztuki, krytyka handlu relikwiami i
odpustami
-wprowadzenie języka narodowego w nabożeństwie
-najlepszym ustrojem jest arystokracja- prawo federalne
KALWIN – kalwiniści nazywani hugenotami (w Polsce arianie)
-jedynym źródłem wiary jest Biblia
-pochwała każdej pracy
-bogactwo jest zaletą, a ubóstwo jest naganne (tak samo ascetyzm)
-własność prywatna jest nienaruszalna
-dopuszczenie lichwy jako źródła przedsiębiorczości i rozwoju( należy pracować tak aby oddać z procentem i samemu zarobić)
-najlepszy jest arystokratyzm, rządy mają sprawować pastorowie na wzór mędrców Platona.
MONARCHOMACHIA- doktryna skrajnie antykrólewska (tzw. królobójcy)
-ludowładztwo pierwotną władzą państwa, monarchia jest jedynie delegowana przez lud
-króla należy krytykować i upominać- zabić w razie sprzeciwu
-duży wpływ w Polsce- szlachta miała niską ocenę władzy królewskiej
ERAZM Z ROTTERDAMU – nazywany papieżem humanistów
-wystąpił z zakonu lecz nie przystąpił do reformacji
-duże kontakty z Polakami (Jan Łaski zakupił jego bibliotekę)
-krytyk dziedzictwa średniowiecza we wszystkich dziedzinach
-należy budować nową naukę od początku
-antropocentryzm- najwyższą wartością(zbawienie)
-należy nawiązać do antyku i Ewangelii (ad fontes)
-tępiciel kołtuństwa we wszelkiej postaci
-opowiedział się za republiką, zaufanie do ludu, oparcie na wzajemnym szacunku
-rząd ma być służbą, wzorem cnót(zwłaszcza umiejętności słuchania rad innych)
-reforma kościoła jest konieczna ale nie wojną
-irenizm- obrona pokoju religijnego, pacyfizmu
-wojna- polityka prowadzona siłą
RENESANSOWE UTOPIE- ruch mentalny popularny s renesansie, lecz zawsze obecny (każdy marzy o idealnej sprawiedliwości,
idealnym ustroju); nie są do wprowadzenia w życie, ze względy na usposobienie człowieka. Istniało ok. 87 utopii w ciągu 200lat
Pochodzi od Św. Tomasza More’a, który w swoim dziele stworzył wyspę idealną; z gr. Oznacza „miejsce, którego nie ma nigdzie”
TOMASZ MORE – ideałem był kult pracy, wykorzystanie osiągnięć nauki, wspólna własność, ogólna harmonia- państwo
szczęśliwości
-adwokat, przyjaciel Henryka VIII, kanclerz Anglii, czynny w polityce, ścięty ponieważ nie zgodził się na odmowę zwierzchnictwa
papieża (jest sukcesorem Apostoła)
-cechy państwa szczęśliwości: zła ocena wszelkich instytucji ludzkich; powinni rządzić ludzie najmądrzejsi, źródłem wszelkiego zła
jest własność prywatna- trzeba wprowadzić własność wspólną
-wyspa dzieli się na okręgi rolniczo-rzemieślnicze, a te na rodziny
-władza pochodzi z wyboru- demokracja
-praca radosnym obowiązkiem, każdy wyrób ludzki jest wspólny
-wszyscy mają możliwość zdobywania wiedzy
-wojny podejmowane są tylko z konieczności i w obronie
-tolerancja religijna, duchowni nie posiadają żadnej władzy politycznej
TOMASSO CAMPANELLA – pochodził z ubogiej części Włoch, wstąpił do dominikanów, trafił do więzienia, posądzony o herezję; tam
napisał „Państwo słońca”
-państwo ma strukturę teokratyczną- najwyższym władcą jest słońce- najwyższy kapłan( najlepsze prawo wyznaniowe z papieżem
na czele)
-wszystko jest wspólne
-kary na prawie talionu- „oko za oko”
-uznawał karę śmierci i samobójstwo
-nieustanny postęp nauki i powszechny obowiązek pracy
-najwyższe cnoty: religijność, wiedza, miłość do ojczyzny
FRANCISZEK BACON- dzieło „Nowy organ”- nowa metodologia nauk empirycznych+ „Nowa Atlantyda”- utopia; wyspa, która zanikła
(prawdopodobnie istniała kiedyś)
-ustrój monarchiczny, urzędniczy- pilnowali zgodności z prawem
-perfekcyjne zorganizowanie państwa; pochłonięcie zdobywaniem wiedzy
-nie prowadzi się wojen; własność wspólna przy drugorzędnym znaczeniu własności prywatnej
MYŚL POLITYCZNA POLSKIEGO RENESANSU- prawnicy zajmowali bardzo wysoką pozycję społeczną
Stanisław ze Skarbimierza
-teoretyk wojny sprawiedliwej- jest to tylko zmierzająca do przywrócenie pokoju
Paweł Włodkowic
-wydelegowany na Sobór w Konstancji; bronić swoich ziem i Litwy(nawet poganie mają prawo do własnego państwa)
-wygrywał wszelkie starcia z Niemcami
-Oboje odwiedzili Jana Husa
JAN OSTRORÓG- pełnił liczne stanowiska państwowe
-przedstawił plan reformy RP(tendencja do dominacji szlacheckiej) – „Memoriał o urządzeniu RP”
-wzmocnienie władzy królewskiej przez uniezależnienie od cesarza (także papieża)
-opodatkowanie duchowieństwa
-zniesienie świętopietrza i opłat za podstawowe usługi religijne i dziesięcin
-do kompetencji władzy królewskiej należy wybór biskupów
-papież nie może narzucać polityki królowi
-wprowadzenie języka polskiego do liturgii (język obcy okazjonalnie- gdzie jest mniejszość)
-polonizacja administracji- czynności prawnych, rejestrów, hipotek
-upowszechnienie prawa pisanego; wzorowanie się na prawie rzymskim, dopasowanym do panującej sytuacji
-reforma sądownictwa: ujednolicenie sądownictwa, zmniejszenie instancji, zakaz tortur i noszenia broni w sądzie, uznanie obrony
koniecznej
FILIP KALLIMACH – doradca króla Jana Olbrachta, Włoch (Toskania)
-bronił interesów dogmatycznych Jagiellonów, napisał „Rady Kallimacha”
-jego koncepcje były dosyć obce Polakom (wpływ Machiavellego)
-politykę rozumiał jako obronę racji stanu
-natura ludzka jest parszywa; człowiek powinien kierować się interesem
-obrona władzy królewskiej; król jest skrępowany prawem, silne zaplecze urzędnicze; zasobny skarb, utworzenie Rady Królewskiej
-ograniczenie przywilejów szlacheckich
-prawo broni interesu i władzy, a nie sprawiedliwości
ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI- wykształcony humanista związany z rodem Łaskich; pełnił funkcje dyplomatyczne; dzieło „O prawie
RP”; półkoncyliarysta
-państwo to RP- wzajemne stowarzyszenie ludzi; należy do wszystkich obywateli i mieszkańców
-państwo opiera się na surowości obyczajów i sztuce wojennej
-zwolennik elekcyjnych rządów królewskich przy ograniczeniu roli sejmów
-zniesienie przywiązania chłopów do ziemi; zniesienie pańszczyzny i dziesięciny
-prawo musi wszystkich obowiązywać na równi, ale najważniejszy jest obyczaj; musi być oparte na prawie rzymskim, postulował
niezależność sądów
-kościół powinien pracować dla kościoła i RP; nabożeństwa w języku polskim, sobory ważnym elementem władzy kościelnej,
zakończenie sporów i wojen religijnych, bogactwa KK powinny służyć szkolnictwie
-armia musi mieć zapewniony budżet
-prymat wiedzy praktycznej nad teoretyczną
PIOTR SKARGA- jezuita urodzony w Grójcu, pierwszy rektor Akademii Wileńskiej
-kaznodzieja Zygmunta III Wazy; bronił Soboru Trydenckiego i kontrreformacji; zwolennik wzmocnienia władzy królewskiej;
dopatrywał upadku Polski w anarchii „Kazania Sejmowe”
-wolność musi być w pewnych granicach
-zniesienie przywilejów szlacheckich; wzmocnienie znaczenia Senatu
-wzmocnienie pozycji Króla i KK
-brak tolerancji dla innowierców
-wszystkie stany powinny korzystać z wolności osobistej
JAN ZAMOYSKI- kanclerz 3 królów; wykształcony we Włoszech, współpracował i przyjaźnił się z Batorym „Straciliśmy własne zdanie:
-trybun ludu szlacheckiego- gloryfikacja jej w państwie
-szlachta wywodziła się z rycerstwa i posiadała cnoty
-współpracował przy redakcji artykułów henrykowskich (prawo kardynalne)
-założenia: swobody polityczne dla szlachty, wysoka moralność obywateli, zaszczyty mogą być zdobywane nie dziedziczone;
wolność (każdy może być królem/szlachcicem)
-podkreślał znaczenie wolności religijnej oraz współpracę szlachty z królem
ARIANIE(Bracia Polscy)- od podważenie dogmatu o Trójcy Św.
-udali się na emigrację po wygnaniu
-należeli do tzw. hugenotów
-krytyka pańszczyzny i niewolnictwa chłopów, posłuszeństwo władzy, płacenie podatków, zakaz brania udziału w wojnach i
obejmowania urzędów
-współżycie z kościołem na zasadzie tolerancji(życie w ubóstwie)
WIEK XVII- XVIII – okres wczesnokapitalistyczny (rozwinął się po Kodeksie Napoleona)
-okres pierwszych zwycięstw rewolucji mieszczańskiej; duży rozwój nauk
XVII w z jednej strony powstawał kapitalizm, a z drugiej strony absolutyzm przeżywał swoje apogeum(Ludwik XVI)
-wzrost znaczenia burżuazji
-próby odbudowania Christianitas, wojny religijne
KONTRREFORMACJA- KK sam dostrzegał racje reformatorów; zatwierdzenie i powstanie Towarzystwa Jezusowego(zlikwidowany w
czasie Rewolucji Francuskiej)
-1543-63 Sobór Trydencki- przemiany kościoła
-podniesienie kwalifikacji duchownych, wizytacje biskupów w diecezji i obowiązek przebywania w nich
-obowiązek kazań
-zwoływanie synodów
-tworzenie seminariów duchownych
-KK nie zgodził się z reformacją: papież absolutną głową KK, oprócz Pisma Świętego liczy się tradycja i orzeczenia doktrynalne
kościoła
FRANCISZEK SUAREZ- franciszkanin o poglądach dominikańskich, sztandardowy teolog kościoła
-władza pochodzi od ludu
-lud może być różny, ale władzę sprawuje poprzez przedstawicieli (także władzę królewską)
-władzę posiada papież w drodze sukcesji i posiada większą niż władze państwowe
-kontrreformacja wprowadziła inkwizycję i indeks ksiąg zakazanych, a także karę śmierci- niepełny sukces soboru
-nie udało się zjednać Anglii i Niderlandów
IDEOLOGIA MONARCHII ABSOLUTNEJ
-absolutyzm gwarantował porządek oraz ujednolicone prawo(łatwiej rządzić)
-król stawał się rozjemcą w konfliktach społecznych
-król uosobieniem życia narodowego (cały naród jednoczył się wokół króla)
-najbardziej rozbudowany był absolutyzm francuski
-kard. Richelieu, Leon XIV, Jacques Bossieu- twórca
-król ponad wszelkim prawem, pan życia i śmierci poddanych; odpowiedzialny tylko przed Bogiem, identyczność króla z państwem,
adoracja monarchy na wzór bizantyjski
SZKOŁA PRAWA NATURALNEGO- była to tzw. racjonalistyczna szkoła prawa
-powstała wraz z Grotiusem i trwała do śmierci Kanta
-kilkuset prawników i filozofów do niej należało
HUGO GROTIUS- założyciel formalny
-racjonalizm kartezjański- punktem wyjścia nie są dane empiryczne ale pojęcia abstrakcyjne tworzą prawo (kto zrozumie co to jest
dziecko, to wyprowadzi z tego prawa dziecka)
-zerwanie z prawem wiecznym- prawo stanowione należy rozpatrywać jako dzieło wyłącznie ludzkie
-uznanie 2 stanów człowieka, w jakich może żyć: stan natury (kończący się umową społeczną) i stan prawa
-podstawową umową społeczną jest umowa o zrzeszeniu się, później umowa o władzę, następnie reguła, że umów należy
dotrzymywać
-mechanizm tworzenia się państwa i prawa