Brytyjska metoda na przejrzystość : PRINCE2 dr inż. Wiesław Kosieradzki Artukuł został zamieszczony dzięki uprzejmości Centrum Rozwiązań Menedżerskich S.A. w Warszawie. Wstęp Truizmem jest twierdzenie, że za efektywne wykorzystywanie środków finansowych przedsiębiorstwa odpowiadają jego dyrektorzy. O ile jednak dyrektor produkcji i dyrektor marketingu i sprzedaży w swoich działaniach operacyjnych mogą bezpośrednio wpływać na sposób wykorzystywania tych środków, to dyrektor naczelny i finansowy zwykle wywierają swój wpływ, uczestnicząc w decydowaniu o przeznaczeniu środków na określone przedsięwzięcie oraz wtedy, kiedy dowiadują się, że realizacja zaplanowanego przedsięwzięcia pochłania znacznie więcej środków niż zaplanowano. Wielu dyrektorów finansowych przekonało się osobiście, że w przypadku, kiedy w wyniku zbyt dużych kosztów inwestycji oraz opóźnienia przychodów, jakie w jej wyniku firma miała uzyskać, pojawiają się trudności z utrzymaniem płynności finansowej przedsiębiorstwa. A jak wiadomo, to nie brak zysku lecz trwały brak środków na regulowanie swoich zobowiązań jest przyczyną upadłości firm. W takich przypadkach, by ratować wyniki firmy dyrektor naczelny i dyrektor finansowy muszą dokonywać cudów. Niestety, zwykle jest to bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Dlatego przejrzystość procesów związanych z realizacją wszelkich projektów ma dla nich szczególne znaczenie, gdyż pozwoliłaby im reagować wtedy, kiedy można podjąć skuteczne działania naprawcze. Co pewien czas słyszymy o niepowodzeniach przedsięwzięć podejmowanych przez spółki giełdowe lub urzędy administracji publicznej. W przypadku spółek giełdowych często są to informacje o kolejnych korektach w dół planowanych wyników rocznych. Zwykle przyczynami takich korekt są opóźnienia realizacji inwestycji, znaczne przekroczenie planowanych kosztów, a także realizacja inwestycji nietrafionych, czyli takich, które pomimo zgodnej z planami realizacji nie przyniosły oczekiwanych korzyści. Wdrożenie nowego systemu informatycznego w ZUS jest także przykładem takiego niepowodzenia. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że przyczyna tych niepowodzeń jest taka sama. Jest to nieumiejętność skutecznego zarządzania przedsięwzięciami. Przybliżając problematykę metodycznego zarządzania projektami na przykładzie metodyki PRINCE2™ autor chce przekonać dyrektorów firm, że wprowadzenie takiej metodyki jest kluczem do zapewnienia powodzenia podejmowanych przedsięwzięć oraz pozwoli dyrektorom finansowym wbudować w organizację mechanizmy ograniczające do minimum niebezpieczeństwo wystąpienia sytuacji krytycznych. Pozwoli im to także zabezpieczyć swoje organizacje przed skutkami złego zarządzania przedsięwzięciami, którego konsekwencje zawsze dotykają ich jako osoby odpowiedzialne za finansową kondycję przedsiębiorstwa. W opracowaniu omówiono następujące zagadnienia Co rozumiemy pod pojęciami: przedsięwzięcie, projekt i program. Metodyczne zarządzanie projektami na przykładzie metodyki PRINCE2™. Procesy w zarządzaniu projektami i ich dokumentowanie. Związek pomiędzy metodycznym zarządzaniem projektami a ich powodzeniem. Nowy zawód menedżera projektów. Jak zapewnić, by podejmowane projekty (przedsięwzięcia) kończyły się sukcesem. Przedsięwzięcie, projekt i program Działania prowadzone przez różne organizacje można podzielić na: działania operacyjne lub rutynowe, polegające na wielokrotnym wykonywaniu podobnych lub takich samych czynności, przedsięwzięcia, czyli działania niepowtarzalne prowadzone w celu uzyskania unikatowego wyniku, w określonym czasie i przy wykorzystaniu określonych zasobów (działania takie są czasem nazywane wdrożeniami, a ostatnio coraz częściej projektami; w dalszej części tego opracowania nazwy przedsięwzięcie i projekt są traktowane jako synonimy). By umożliwić osiągnięcie przyjętych celów, projekt może być podzielony na zadania, które muszą być wykonane w określonym porządku. Projekt jest złożony na tyle, by realizowane zadania wymagały starannej koordynacji i kontroli (sterowania nimi) w kategoriach: uzyskiwanych wyników i kolejności ich osiągania czasu wykorzystywanych zasobów kosztów Na projekt można także patrzeć z punktu widzenia organizacji pracy, co odzwierciedla następująca definicja: Projekt jest strukturą organizacyjną z określoną odpowiedzialnością za zarządzanie nim, która po jego zakończeniu ulega rozwiązaniu. Często projekt musi być koordynowany z innymi projektami wykonywanymi przez tą samą organizację macierzystą lub organizację nadrzędną. W wielu organizacjach istotną rolę odgrywają programy. Program jest to portfel projektów wybranych, planowanych i zarządzanych w sposób skoordynowany, które razem osiągają zespół określonych celów biznesowych. Metody i techniki zarządzania programami mogą być także stosowane do grupy innych nie związanych projektów należących do określonego biznesu (wg PRINCE2™). Do projektów można więc zaliczyć budowę piramid egipskich i słynnych katedr, ale także wdrożenie systemu informatycznego i zorganizowanie koncertu dla kilkuset tysięcy widzów. Skoro tak, to dlaczego dopiero od około dwudziestu lat zaczęto przywiązywać znacznie więcej uwagi do metodycznego zarządzania projektami? Spośród wielu przyczyn poniżej wymieniono kilka z nich: konieczność konkurowania firm i krajów na rynku globalnym, wzrost wymagań klientów, coraz krótsze terminy realizacji, wzrastający poziom specjalizacji firm połączony z ograniczaniem przez nie własnych zasobów niezwiązanych z głównym obszarem ich działalności, zmienność i niestabilność warunków zewnętrznych, w jakich projekty są realizowane, częste niepowodzenia projektów, w tym także projektów o dużej wartości, jak np. budowa tunelu łączącego Francję i Wielką Brytanię, czy wydłużające się w nieskończoność wdrażanie systemów informatycznych Analiza przyczyn niepowodzeń projektów oraz sposobów zarządzania projektami, które zakończyły się sukcesem, doprowadziły do powstania metodyk zarządzania projektami. Ktoś może mieć wątpliwości, czy ma sens tworzenie metodyki do zarządzania czymś, co z definicji jest niepowtarzalne? Przeprowadzone analizy wykazały, że mimo różniących się celów projektów oraz dziedzin i warunków, w jakich są realizowane, mają one wszystkie wiele wspólnego. Przystępując do dowolnego projektu powinniśmy zadać sobie następujące pytania: Co jest jego celem, czyli co i dla kogo chcemy osiągnąć? Kiedy zaczniemy i jak długo będzie to trwało? W jaki sposób chcemy to osiągnąć? Jakie zasoby i kiedy będą potrzebne oraz czy będą wtedy dostępne? Czy sami wykonamy wszystko, czy zlecimy komuś część lub całość prac? Ile to będzie kosztowało, skąd uzyskamy potrzebne środki finansowe oraz czy przez cały czas realizacji projektu będzie zapewniona płynność finansowa? Kogo i w jaki sposób dotkną skutki zmian wynikłych z realizacji projektu? Kto będzie zarządzał całym przedsięwzięciem i jego istotnymi częściami? Jak należy dokumentować prowadzone działania? Co może przeszkodzić w realizacji naszych zamiarów a co może wpłynąć pozytywnie? Jak będziemy kontrolować postęp prac oraz jakie odstępstwa od planu uznamy za dopuszczalne? Z pewnością trudno jest znaleźć projekt, w odniesieniu do którego powyższe pytania nie mają sensu. A wręcz przeciwnie, można wskazać wiele projektów zakończonych niepowodzeniem, gdyż w odpowiednim czasie nie postawiono takich pytań, lub rozpoczęto ich realizację nie znając odpowiedzi na niektóre z nich. Formułowanie takich pytań i odpowiadanie na nie w określonej kolejności to nic innego, jak część metodyki zarządzania projektami. Metodyczne zarządzanie przedsięwzięciami na przykładzie metodyki PRINCE2™ W wyniku porównania wielu projektów zauważono, że cele i przedmioty projektów różnią się znacznie pomiędzy sobą, ale procesy zarządzania ich realizacją są bardzo podobne, a nawet takie same. Gromadząc doświadczenia pozytywne i eliminując popełnione błędy w Wielkiej Brytanii w wyniku wieloletniego procesu rozwoju i doskonalenia opracowano metodykę PRINCE® 2 (PRojects IN Controlled Environments, czyli projekty w sterowalnym otoczeniu. PRINCE® - jest zarejestrowanym znakiem handlowym CCTA). Metodyka PRINCE2™ jest własnością Rządu Wielkiej Brytanii, ale jest udostępniona do swobodnego stosowania przez wszystkich zainteresowanych. [W Polsce metodyka PRINCE2™ jest dostępna w implementacji PRINCE2™-SPOCE-CRM, opracowanej przez K. Bradley’a i SPOCE Project Management Ltd., przy czym jest uzupełniona o narzędzia wspomagające zarządzanie projektami. Jej jedynym dystrybutorem i właścicielem praw jest CRM S.A.] Specyfiką metodyki PRINCE2™ jest to, że uwzględnia ona w równym stopniu interesy trzech stron występujących w projektach: biznesu, dostawcy i użytkownika. Jest realizowane poprzez przyjęcie określonych zasad realizacji projektu. Na rysunku 1 pokazano przykładową organizację projektu. Określając role poszczególnych uczestników projektu metodyka określa także wzajemne relacje pomiędzy nimi. Dla projektów o dużej liczbie użytkowników i dostawców metodyka określa bardziej złożoną organizację. Metodyka określa główne role w projekcie wskazując, których nie wolno pominąć i których nie można łączyć. Inna jest bowiem rola menedżera projektu (coraz częściej nazywa się go także szefem projektu), którego zadaniem jest organizacja projektu i sterowanie jego realizacją, a inna audytora, który powinien czuwać nad jakością wyników projektu. Łączenie tych ról jest jedną z najczęstszych przyczyn niepowodzeń. Dla każdej z ról określono związane z nią zadania oraz zakres odpowiedzialności. Inną ważną przyczyną niepowodzeń jest bezpośredni wpływ inwestora lub sponsora na bieżącą realizację projektu. Dlatego metodyka PRINCE2™ nie dopuszcza takiego oddziaływania. Inwestor może oddziaływać na projekt jedynie poprzez swojego przedstawiciela w komitecie sterującym, który powinien być powołany w każdym projekcie. Jego rolą jest podejmowanie strategicznych decyzji dotyczących projektu. Są to decyzje o zatwierdzeniu założeń projektu i zgodzie na rozpoczęcie realizacji kolejnych etapów, decyzje o udostępnieniu dodatkowych zasobów lub o przerwaniu realizacji projektu w wyniku zmian zaistniałych w jego otoczeniu. Komitet sterujący, w którym na równych prawach są reprezentowani: inwestor, finalni użytkownicy produktów projektu oraz dostawcy usług lub produktów, odpowiada za terminową realizację projektu, za jego produkty i ich jakość oraz za koszty. Dlatego decyzje komitet sterujący powinien podejmować poprzez szukanie konsensu, a nie w wyniku dominacji którejś ze stron. Rozdzielenie ról szefa projektu i przewodniczącego komitetu sterującego pozwala oddzielić bieżące zarządzanie projektem od związanych z nim decyzji strategicznych. Istotnym elementem metodyki PRINCE2™ jest obowiązek zarządzania ryzykiem. Kiedy przystępuje się do realizacji projektu, zwykle dominuje optymizm i w sposób mniej lub bardziej świadomy pomijane są zagrożenia, które mogą się pojawić w trakcie realizacji, a które mogą spowodować, że projekt straci sens. Metodyka wymaga, by wszystkie takie zagrożenia były zidentyfikowane przed podjęciem decyzji o realizacji projektu, a ich rejestr był stale uaktualniany. Nie oznacza to, że nie należy podejmować projektów obarczonych dużym ryzykiem. Trzeba mieć tylko świadomość ewentualnych zagrożeń i przeanalizować skutki, gdyby któreś z nich stało się faktem. Mając tę świadomość można podjąć odpowiednie działania w celu ograniczenia zagrożeń lub przygotować stosowne plany awaryjne. Brytyjska metoda na przejrzystość : PRINCE2 część 2 Artukuł został zamieszczony dzięki uprzejmości Centrum Rozwiązań Menedżerskich S.A. w Warszawie. Podstawą PRINCE2™ jest osiem procesów, które w mniejszym lub większym stopniu powinny wystąpić w czasie realizacji każdego projektu: Przygotowanie założeń projektu Planowanie Konstruowanie projektu Strategiczne decyzje projektu Sterowanie etapem Zarządzanie wytwarzaniem produktów Zarządzanie zakresem etapu Zamykanie projektu przy czym procesy te są ze sobą powiązane i zwykle występują przemiennie w kolejności wynikającej ze złożoności projektu oraz fazy i stanu jego realizacji. Pokazano je na rysunku 2. Metodyka PRINCE2™ uwypukla w projekcie: Elementy działań Strukturę organizacyjną Planowanie Kontrolowanie Etapy Zarządzanie ryzykiem Jakość w projekcie Zarządzanie konfiguracją produktów Sterowanie zmianami. Wyraźnie też odróżnia etapy zarządcze i etapy techniczne projektu. Ilustruje to rysunek 3. Produkty projektu i proces ich wytwarzania mają główny wpływ na sposób jego realizacji. Dokładne określenie produktów projektu, kolejności ich wytworzenia, związanych z tym działań, terminów i kosztów ułatwia śledzenie odchyleń realizacji od planu. Dla powodzenia każdego przedsięwzięcia bardzo ważny jest nie tylko sposób podejmowania decyzji, ale także kto ją podejmuje oraz na podstawie jakich informacji. Jasne i jednoznaczne określenie tych zasad, a następnie ich przestrzeganie w trakcie realizacji projektu, stanowią siłę metodyki PRINCE2™. Widać to na przykładzie procesu “Strategiczne decyzje projektu”, w którym wyróżniono następujące podprocesy: SDP-1 Decyzja o rozpoczęciu konstruowania projektu SDP-2 Decyzja o realizacji projektu SDP-3 Decyzja o wprowadzeniu w życie planu kolejnego etapu lub planu awaryjnego SDP-4 Doraźne decyzje strategiczne SDP-5 Zatwierdzenie zamknięcia projektu Do realizacji tych podprocesów ma uprawnienia jedynie komitet sterujący projektu po rozpatrzeniu określonych dokumentów. Przykładowo, aby komitet sterujący mógł zrealizować podproces SDP-1, to znaczy, by mógł podjąć decyzję o rozpoczęciu konstruowania projektu, musi dysponować następującymi dokumentami i informacjami przygotowanymi w ramach procesu Przygotowanie założeń projektu – PZP: Określenie zespołu zarządzania projektem i jego funkcji Dokument Podstawowe założenia projektu [Dokument ten jest omówiony dalej]. Określenie formuły organizacyjnej projektu Rejestr ryzyka Wstępny plan konstruowania projektu. Wynikiem tego podprocesu jest: Zatwierdzenie (lub nie) dalszej realizacji projektu Zatwierdzenie przedłożonych dokumentów i przekazanie ich do procesu Konstruowanie projektu KP Powiadomienie organizacji (inwestora) o podjętej decyzji. Warto podkreślić, że przed zrealizowaniem każdego z wymienionych podprocesów oprócz innych informacji i dokumentów komitet sterujący musi otrzymać od szefa projektu uaktualnione uzasadnienie biznesowe, czyli potwierdzenie, że dalsza realizacja projektu ma sens, oraz uaktualniony rejestr ryzyka, czyli informacje o wszystkich zagrożeniach dla biznesu, projektu i jego dalszej realizacji. Szef projektu musi też natychmiast informować komitet sterujący o wszystkich odchyleniach realizacji projektu od planu (produkty merytoryczne, terminy, koszty) w stopniu przekraczającym wcześniej określony poziom, i do tego jeszcze nie po ich wystąpieniu, lecz natychmiast po wystąpieniu okoliczności, które do takich odchyleń doprowadzą. Niepoinformowanie o wystąpieniu takich odchyleń jest niewybaczalnym błędem, gdyż zbyt późne poinformowanie inwestora o występujących odchyleniach może znacznie pogłębić wynikłe z tego straty. Doświadczenie pokazuje, że działania podjęte odpowiednio wcześnie przez komitet sterujący, mogą znacznie ograniczyć takie straty. W takich sytuacjach szef projektu musi także przedstawić propozycje działań naprawczych. W skrajnych przypadkach opracowywane są plany awaryjne, o uruchomieniu których decyduje komitet sterujący. Niezależnie od przyczyn i sposobu wprowadzenia zmian w realizacji projektu, muszą być one wprowadzane w sposób w pełni kontrolowany i udokumentowany. Oznacza to w praktyce, że w przypadku realizacji projektu zgodnie z zatwierdzonym planem komitet sterujący nie ingeruje w proces realizacji projektu, ale ma obowiązek natychmiastowej reakcji w sytuacjach zagrażających powodzeniu projektu. Warto też zwrócić uwagę na jedno szczególne wymaganie. Metodyka PRINCE2™ wymaga, aby przed zamknięciem każdego projektu jego realizatorzy opisali popełnione błędy oraz sposoby rozwiązania występujących problemów. Nikt nie jest nieomylny, ale prawdziwym błędem jest powtarzanie błędów popełnionych wcześniej. Metodyka zarządzania projektami gwarantuje, że żadna nauczka z przeszłości nie pójdzie w zapomnienie. Dokumentacja projektu Metodyka PRINCE2™ wprowadza jednolity system dokumentacji projektów. Składają się na niego: Teczka projektu Teczka etapu (teczki etapów) Teczka jakości Teczka merytoryczna Każda z nich ma określoną zawartość: Teczka projektu: Organizacja projektu Plany Uzasadnienie biznesowe Rejestr ryzyka Dokumenty dotyczące sterowania Lista produktów Sprawozdanie z nabytych doświadczeń Teczka etapu: Organizacja Plany Dziennik etapu Korespondencja Lista produktów Teczka jakości: Charakterystyka produktów Oceny jakości Zagadnienia realizacyjne (problemy) Rejestr problemów realizacyjnych Rejestr jakości Teczka merytoryczna: Elementy konfiguracji Rejestr konfiguracji Lokalizacja elementów Poprawki specyfikacji Dzięki temu informacje dotyczące różnych projektów są spójne. O ile przy realizacji jednego projektu może to nie mieć znaczenia, to już przy realizacji kilku projektów lub programów, wprowadzenie jednolitego systemu dokumentacji oraz określonych wymagań informacyjnych jest jednym z najważniejszych elementów skutecznego zarządzania projektami. Ilustrują to wymagania stawiane dokumentowi Podstawowe założenia projektu, a mianowicie, metodyka wymaga, by dokument ten zawierał następujące informacje: Cel dokumentu Przesłanki projektu Cele projektu Zakres projektu i jego styk z innymi podmiotami Najważniejsze produkty projektu Ograniczenia Założenia, przy jakich projekt ma być realizowany Ogólne korzyści biznesowe i ich uzasadnienie Wstępna ocenę ryzyka Oczekiwania klienta co do jakości Kryteria akceptacji Ogólny plan projektu Ocenianie stanu realizacji i składanie sprawozdań Wymagania finansowe i budżetowe Czas realizacji Wszystkie inne informacje dodatkowe istotne dla powodzenia projektu. To nie jest biurokracja. To jest minimum informacji potrzebnych komitetowi sterującemu do podjęcia decyzji odnośnie celowości realizacji projektu. W przypadku niepowodzenia projektu dzięki temu dokumentowi łatwiej jest ustalić przyczyny niepowodzeń lub popełnione błędy. Nie po to jednak, by szukać winnych, lecz po to, by nikt więcej takich błędów nie popełnił. Sformalizowanie procesów zarządzania projektami uniemożliwia decydentom ingerowanie w sposób nieformalny w ich realizację. Każda zmiana musi być udokumentowana. Stąd niektórzy decydenci obawiając się utraty możliwości “bezkarnego” wpływania na przebieg projektów wyszukują podobne argumenty. Sprzyja im nierzadki zwyczaj pisania obszernych sprawozdań i notatek. Niestety zbyt często zamiast krótkich, angielskich stwierdzeń “no comment” – bez uwag, lub “no progress” – brak postępu, wypowiadanych jest wiele zbędnych zdań lub zapisywanych jest wiele kartek papieru, zmuszających inne osoby do marnowania czasu na słuchanie lub czytanie takich “informacji”. Także w tym przypadku metodyka może pomóc narzucając strukturę informacji oraz ograniczając objętość sprawozdań i informacji nawet do kilku zdań lub kilkudziesięciu znaków. Menedżer projektu, czyli specjalista od doprowadzania projektów do pozytywnego końca. Inną przyczyną niepowodzeń projektów jest powierzanie zarządzania nimi osobom, być może nawet o wysokich kwalifikacjach w dziedzinie, której dotyczy projekt, ale nie posiadających umiejętności i wiedzy o zarządzaniu projektami. To z tego powodu w ostatnich latach rozwinięto metodyczne zarządzanie projektami oraz pojawił się nowy zawód: menedżer projektu, a w wielu kontraktach na realizację projektów umieszczana jest klauzula wymagająca, by były one zarządzane zgodnie z określoną metodyką. Warto podkreślić, że w USA, Wielkiej Brytanii i w wielu innych krajach określono wymagania kwalifikacyjne dla osób, które ten zawód uprawiają, oraz że są to bardzo wysokie wymagania. Także w Polsce w lipcu 1999 zostało zawiązane Stowarzyszenie Project Management Polska, które stawia sobie za cel spopularyzowanie metodycznego zarządzania projektami i podniesienie rangi tego zawodu. Realizując projekt menedżer projektów powinien zapewnić: właściwą wiedzę i zasoby wtedy, kiedy są potrzebne i tam, gdzie są potrzebne, wytworzenie produktów projektu terminowo i efektywnie, zwracając uwagę na trzy elementy zarządzania projektami: styl zarządzania, strukturę organizacyjną, podejście do rozwiązywania problemów. Wymagania stawiane menedżerom projektów są bardzo duże. Na przykład Project Management Institute wymaga od menedżera projektów opanowania wiedzy i umiejętności w następujących dziedzinach: Zarządzanie integracją działań Zarządzanie zakresem prac Zarządzanie czasem Zarządzanie kosztami Zarządzanie jakością Zarządzanie zasobami ludzkimi Zarządzanie komunikacją Zarządzanie ryzykiem Zarządzanie zakupami a H.J. Harrington – czołowy specjalista w dziedzinie restrukturyzacji organizacji i procesów, dodał jeszcze: Zarządzanie zmianami wprowadzanymi przez projekt lub które za sobą pociągnie. Każdy projekt powinien przyczyniać się do realizacji strategii organizacji. Dlatego menedżerowie projektów powinni znać i rozumieć: proces planowania strategicznego (i brać w nim udział) cele, priorytety i strategię organizacji kryteria wyboru projektów do realizacji relacje swojego projektu z innymi projektami zasoby organizacji i kryteria ich przydzielania do projektów. Wiedzy tej i odpowiedniego doświadczenia nie można zdobyć bez specjalizowania się w zarządzaniu projektami. Zakończenie Zalet metodycznego zarządzania projektami jest wiele. Dlatego metodyka PRINCE2™ jest stosowana nie tylko w projektach rządowych w Wielkiej Brytanii, ale także wprowadziło ją wiele czołowych firm światowych takich, jak np. Hewlett Packard. Kilka z tych zalet jest szczególnie ważnych. Dzięki niej nawet mniej doświadczeni szefowie projektów mogą uniknąć wielu istotnych błędów, doświadczonym zaś ułatwia współpracę z wszystkimi uczestnikami projektu i odciąża naczelną kadrę kierowniczą od bieżącego zarządzania projektami, zapewniając jednak skuteczny nadzór nad ich realizacją. Warto przyjrzeć się temu, kto zarządza projektami w naszych przedsiębiorstwach? Czy są to ludzie dysponujący przedstawionym powyżej zasobem wiedzy i odpowiednim doświadczeniem? A może są to specjaliści, często nawet wybitni w swojej dyscyplinie, którym kazano kierować projektem, bez przygotowania ich do tej odpowiedzialnej i wymagającej szczególnych kwalifikacji roli? Może wtedy zrozumiemy, dlaczego tak wiele projektów kończy się niepowodzeniem. W interesie przedsiębiorstw i ich dyrektorów leży, by realizowane projekty były zarządzane profesjonalnie przez odpowiednio przygotowanych menedżerów projektów. Przecież projekty zakończone sukcesem to nie tylko sukces menedżera projektu, to sukces dyrektora naczelnego, który dzięki terminowej realizacji zrealizuje kolejny krok swojej strategii, a także dyrektora finansowego, gdyż osiągnie finansowe cele firmy, za których osiągnięcie odpowiada. Wdrożenie metodyki zarządzania projektami PRINCE2™ można uprościć, wykorzystując jej polską implementację PRINCE2™-SPOCE-CRM. Wzory organizacji projektów, opisy procesów zarządczych oraz występujących w nich podprocesów, wzory dokumentów wraz z określonymi w nich minimami informacyjnymi mogą być w krótkim czasie wdrożone w dowolnej organizacji. Bibliografia Managing Successful Projects with PRINCE2™ - Central Computer and Telecommunications Agency, London The Stationary Office; Bradley K., Podstawy Metodyki PRINCE2™, Centrum Rozwiązań Menedżerskich S.A. (w opracowaniu wykorzystano rysunki z tej publikacji); Gray C.F., Larson E.W., Project Management – The Managerial Process. The McGraw-Hill Companies Inc. 2000; Mereditth J.R., Mantel S.J., Jr., Project Management A Managerial Approach. John Wiley & Sons, 2000;