NBP - BazaTematow.pl
advertisement
Rola i miejsce NBP w systemie finansów państwa. Spis treści Spis treści1 1.Forma instytucjonalna oraz cele i zadania.2 2.Centralny bank państwa - NBP jako bank państwa2 2.1.Niezależność NBP – stosunki z Sejmem i rządem2 2.2. Obsługa bankowa rządu i jego instytucji.3 2.3. Instancje kierownicze NBP – uprawnienia i odpowiedzialność.4 2.4. Kształtowanie polityki pieniężnej.5 2.5. Realizacja polityki pieniężnej.6 2.6. Zarządzanie rezerwami dewizowymi i polityka kursowa.7 2.7. Schemat bilansu NBP.8 AKTYWA8 PASYWA8 3.Bank emisyjny: NBP jako bank emisyjny.9 4.Bank banków: NBP jako bank banków.10 4.1. Regulacje i nadzór bankowy.11 4.2. Kształtowanie standardów i organizowanie rozliczeń pieniężnych.11 5.Polityka NBP w latach dziewięćdziesiątych.12 1. Forma instytucjonalna oraz cele i zadania. 2. Narodowy Bank Polski – jako centralny bank Rzeczypospolitej Polskiej – jest instytucją państwową, posiadającą osobowość prawną, nie podlegającą jednak wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych. Obszarem działania NBP jest terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a siedzibą – miasto stołeczne Warszawa. Kapitał NBP w całości należy do Państwa. Konstytucja RP stanowi, że „Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza”. Konkretyzując zapis konstytucyjny ustawa o NBP określa, że podstawowym celem działalności NBP jest „utrzymywanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP”. Bank centralny ma kluczowe znaczenie dla realizacji polityki pieniężnej kraju i stabilności sektora bankowego. Wymienić należy trzy jego podstawowe funkcje i wynikające z nich działania i obowiązki: 3. Centralny bank państwa - NBP jako bank państwa Cechy: Współudział w formułowaniu polityki gospodarczej Kształtowanie polityki pieniężno - kredytowej Organizowanie i kontrola procesów rozliczeń i rozrachunków w systemie bankowym Współodpowiedzialność za politykę dewizową i politykę kursu walutowego Obsługa kasowo – rozliczeniowa instytucji rządowych Kredytowanie budżetu Obsługa długu rządowego Zarządzanie rezerwami dewizowymi państwa Gromadzenie i analizowanie informacji finansowych Prognozowanie, analiza i ocena procesów gospodarczych oraz sygnalizowanie ewentualnych zagrożeń Reprezentowanie interesów Rzeczpospolitej Polskiej w instytucjach międzynarodowych 2.1. Niezależność NBP – stosunki z Sejmem i rządem Narodowy Bank Polski charakteryzuje się wysokim stopniem niezależności od organów władzy administracyjnej i państwowej, zarówno pod wzglądem instytucjonalnym, funkcjonalnym i finansowym. W niewielu tylko państwach pozycja banku centralnego określona jest w akcie prawnym najwyższej rangi – w konstytucji. W konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej uchwalonej 6 kwietnia 1997 r. sprawom polskiego banku centralnego poświęcony jest art.227, ustanawiający podstawy niezależności Narodowego Banku Polskiego w systemie organów państwa. 2 Niezależność NBP znajduje przede wszystkim oparcie w postanowieniu zawartym w Konstytucji RP , że Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Oznacza to , że NBP samodzielnie podejmuje decyzje dotyczące kształtowania i realizacji polityki pieniężnej oraz innych aspektów działalności NBP. Wsparciem niezależności polskiego banku centralnego jest tryb powoływania oraz status i zasady funkcjonowania organów kierowniczych Banku. Kontrola Sejmu nad działalnością NBP dokonuje się poprzez informowanie Wysokiej Izby o założeniach polityki pieniężnej na nadchodzący rok oraz przedstawienie sprawozdania z realizacji założeń polityki za rok ubiegły. W ten sposób urzeczywistnia się również zasada poddawania pod osąd opinii publicznej polityki pieniężnej ustalanej i realizowanej przez NBP. Prezes NBP w imieniu Rady Polityki pieniężnej przedstawia ponadto Sejmowi kwartalne informacje o bilansie płatniczym oraz roczne bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa. Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. Zgodnie z ukształtowaną praktyką może być również zapraszany do udziału w zebraniach komisji sejmowych, między innymi w celu udzielania wyjaśnień i przedstawienia stanowiska NBP w sprawach będących przedmiotem zainteresowania Sejmu. Niezależność NBP od rządu i jego organów nie oznacza braku współpracy między tymi instytucjami. Przeciwnie, warunkiem prawidłowej i skutecznej polityki pieniężnej z jednej strony, a polityki gospodarczej rządu, z drugiej jest ich ścisłe współdziałanie, zarówno w fazie prac nad dokumentami programowymi, jak i w toku ich realizacji. Z mocy ustawy naczelne organy państwa , organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, banki i inne osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi oraz sami przedsiębiorcy są zobowiązani do przekazywania na żądanie NBP danych niezbędnych do kształtowania polityki pieniężnej oraz sporządzania ocen sytuacji pieniężnej państwa. Szczególnie ścisła współpraca między NBP a organami rządu jest wymagana w dziedzinie polityki walutowej. Ustawa stanowi bowiem, że NBP realizuje politykę walutową określaną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej. Dotyczy to w szczególności ustalania kursu złotego w stosunku do obcych walut. Współdziałanie między rządem a Narodowym Bankiem Polskim sprzyja ustawowe uprawnienie przedstawiciela Rady Ministrów do uczestnictwa w posiedzeniach Rady Polityki Pieniężnej, wprawdzie bez prawa udziału w głosowaniu, ale z upoważnieniem do przedstawienia Radzie opinii rządu na temat rozważanych kwestii oraz wniosków do rozważenia przez Radę. Na podobnej zasadzie prezes NBP uczestniczy w posiedzeniach Rady Ministrów. 2.2. Obsługa bankowa rządu i jego instytucji. Wykonywanie funkcji usługowych na zlecenie rządu i instytucji rządowych przez Narodowy Bank Polski polega głównie na: Obsłudze rachunków budżetu państwa Obsłudze emisji papierów wartościowych 3 NBP prowadzi około 21,5 tys. rachunków bieżących państwowych jednostek budżetowych i urzędów skarbowych oraz około 860 rachunków bieżących państwowych funduszy celowych, wykonując zlecenia dysponentów środków publicznych w zakresie ich gromadzenia, przechowywania i wydatkowania. Na rachunkach bieżących wykonywane są operacje związane z wpływem dochodów oraz dokonywanymi wydatkami budżetowymi. Umożliwia to bieżące monitorowanie przebiegu realizacji budżetu państwa, co jest ważne nie tylko dla rządu lecz również dla banku centralnego, zwłaszcza dla oceny rzeczywistego deficytu budżetowego, mającej z reguły znaczny wpływ na sytuację pieniężną kraju. Wypłaty na rzecz jednostek budżetowych dokonywanie są jedynie do wysokości dochodów zgromadzonych na rachunku bieżącym danych jednostek. Jest to koronna zasada dyscypliny budżetowej, której przestrzeganie chroni przed nie kontrolowanym i nadmiernym wypływem środków pieniężnych, co powoduje powstanie presji inflacyjnej i wzrost cen. Koszty obsługi rachunku bieżącego jednostek budżetowych i państwowych funduszy celowych ponosi NBP. Nie są ona refundowane przez budżet państwa. W coraz szerszym zakresie NBP działa jako agent emisji bonów skarbowych, a także jako organizator i wykonawca przetargów na sprzedaż bonów, stanowiących główne źródło bieżącego deficytu budżetowego. Niezależnie od operacji bonami skarbowymi NBP realizuje także zlecenia związane ze sprzedażą obligacji rządowych, służących do finansowania potrzeb długofalowych, a także obligacji nominowanych w dolarach USA oraz obligacji restrukturyzacyjnych. 2.3. Instancje kierownicze NBP – uprawnienia i odpowiedzialność. Organami Narodowego Banku Polskiego są : Prezes NBP , Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm większością głosów na wniosek Prezydenta RP na 6-letnią kadencję. Ta sama osoba nie może być prezesem NBP dłużej , aniżeli przez dwie kolejne kadencje. Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej , Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Jest przełożonym wszystkich pracowników i ponosi odpowiedzialność za organizację i funkcjonowanie Narodowego Banku Polskiego. Rada Polityki Pieniężnej jest głównym organem w dziedzinie polityki pieniężnej i strategicznej zarządzania NBP. Poza prezesem NBP w skład rady wchodzi 9 członków powoływanych na 6-letnią kadencję. Rada ustala corocznie założenia polityki pieniężnej. Kierując się tymi założeniami, Rada ustala wysokość stóp procentowych NBP, a więc stopy oprocentowania kredytu refinansowego, redyskontowego i lombardowego. Określa również zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków komercyjnych. Ważnym zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest określanie górnych granic zobowiązań, wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych. Zarząd NBP jest organem wykonawczym, kierującym bieżącą działalnością NBP.W jego skład wchodzą: prezes NBP, dwóch wiceprezesów oraz 4-6 członków zarządu. Podstawowym zadaniem Zarządu jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, w tym uruchamianie działań operacyjnych związanych z wprowadzeniem w życie założeń polityki pieniężnej. Do zakresu działania Zarządu należy: Nadzorowanie operacji otwartego rynku Realizacja zadań z zakresu polityki kursowej Okresowa ocena obiegu pieniądza, rozliczeń pieniężnych i obrotu dewizowego 4 Udzielanie upoważnień do wykonywania czynności obrotu bankowego Ocena funkcjonowania systemu bankowego Uchwalanie prowizji i opłat stosowanych przez NBP Określanie zasad gospodarowania funduszami NBP Sporządzanie bilansu oraz rachunku zysków i strat Opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą Określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP1 2.4. Kształtowanie polityki pieniężnej. Wszystkie prace związane z tworzeniem koncepcji polityki pieniężnej skupiają się w Narodowym Banku Polskim. Technologia tworzenia polityki pieniężnej stosowana w NBP obejmuje następujące etapy: Identyfikacja zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań wpływających na sytuację gospodarczą i pieniężną kraju Przyjęcie założeń liczbowych dotyczących celu finalnego Określenie celów pośrednich i operacyjnych Sformułowanie rekomendacji w odniesieniu do sposobu i narzędzi wprowadzenia w życie ustalonej polityki pieniężnej oraz systemy jej monitorowania i reagowania na ewentualne odchylenia przebiegu rzeczywistych procesów pieniężnych od zakładanych. Bank centralny, analizując uwarunkowania zewnętrzne, z reguły swoją uwagę koncentruje na perspektywach koniunktury gospodarczej na świecie, a zwłaszcza w krajach będących największymi rzeczywistymi i potencjalnymi partnerami gospodarczymi Polski, kształtowaniu się sytuacji na rynkach światowych oraz przewidywanym tempie inflacji i stopy procentowej w innych krajach. Wszystkie te czynniki oddziałują silnie na bilans płatniczy , przepływy kapitału i kształtowanie się rezerw walutowych , a w rezultacie na kształtowanie się popytu na pieniądz krajowy. Celem analizy wewnętrznych uwarunkowań jest określenie, jak kształtować się będą krajowe źródła podaży pieniądza. Uwzględniane są zwłaszcza prognozy dotyczące kształtowania się: Sytuacji finansowej przedsiębiorstw oraz źródeł ich finansowania Wielkości i struktury dochodów ludności oraz skłonności do oszczędzania Skali deficytu budżetu państwa i całego systemu finansów publicznych Skuteczności systemu bankowego w funkcji gromadzenia wolnych środków finansowych oraz ich efektywnej alokacji Prognozy te pozwalają na oszacowanie wielkości podaży pieniądza , a następnie zestawienie z przewidywanym popytem na pieniądz. Wielkość tego popytu określana jest jako suma zapotrzebowania na pieniądz krajowy wynikająca z kształtowania się: Rezerw walutowych Wielkości deficytu budżetowego, który musi być pokryty kredytem bankowym Wielkości zapotrzebowania na kredyty dla przedsiębiorstw Wielkości zapotrzebowania na kredyty dla ludności 5 Kolejnym etapem tworzenia polityki pieniężnej przyjęcie założenia dotyczącego skali wzrostu produktu krajowego brutto oraz zakładanego poziomu inflacji. Na tej podstawie określa się granice dopuszczalnego wzrostu podaży pieniądza, której przekroczenie może spowodować nadmierny wzrost cen i podważenie stabilności siły nabywczej pieniądza. Aby ustrzec się przed taka ewentualnością , z reguły konieczne jest zmniejszenie popytu na pieniądz , np. na drodze redukcji deficytu budżetowego, bądź ograniczenia kredytów dla przedsiębiorstw lub ludności, oraz zmniejszenia możliwości kreacji pieniądza przez banki. Dla kształtowania i kontrolowania sytuacji pieniężnej Narodowy Bank Polski posługuje się trzema kategoriami celów polityki pieniężnej: Celem finalnym, którym jest utrzymanie wzrostu cen na założonym poziomie Celem pośrednim, którym jest przyrost podaży pieniądza Celem operacyjnym, którym jest przyrost pieniądza rezerwowego Przyjmując taka strukturę celów polityki pieniężnej, NBP kierował się wynikami badań i analiz, wskazujących na występowanie w polskiej gospodarce istotnej statystycznej korelacji między celem pośrednim, czyli przyrostem podaży pieniądza a stopą inflacji i między przyrostem pieniądza rezerwowego, czyli celem operacyjnym, a przyrostem podaży pieniądza, czyli celem pośrednim. Z natury rzeczy bank centralny w sposób bezpośredni i najskuteczniejszy oddziaływać może na kształtowanie się tzw. pieniądza rezerwowego, a dopiero pośrednio – na ogólną podaż pieniądza. Skuteczność tej formuły działania w niemałym stopniu zależy od kształtowania się tzw. mnożnika pieniężnego, będącego relacją między przyrostem podaży pieniądza ogółem a przyrostem wielkości pieniądza rezerwowego. Rzecz w tym, Ze w funkcji czasu wielkość mnożnika ulega zmianom. A zatem warunkiem skuteczności polityki pieniężnej jest określany stopień stabilności i przewidywalności kształtowania się tej kluczowej dla polityki pieniężnej relacji. 2.5. Realizacja polityki pieniężnej. W celu realizacji polityki pieniężnej NBP może wykorzystać określone ustawowo narzędzia, zarówno o charakterze administracyjnym, jak i rynkowym. Do kategorii narzędzi administracyjnych należą uprawnienia: Do nakładania na banki obowiązku tworzenia rezerwy obowiązkowej , w całości bądź w części odprowadzanej do banku centralnego Do ograniczania wielkości kredytów i pożyczek udzielanych przez banki klientom – pułapy kredytowe Do nakładania na banki obowiązku utrzymywania nie oprocentowanego depozytu w NBP od zagranicznych środków wykorzystywanych przez banki i krajowych przedsiębiorców Do grupy narzędzi o charakterze administracyjno-ekonomicznym należą uprawnienia NBP do udzielania bankom kredytu refinansowego , w formie kredytu na określone cele, bądź w postaci redyskonta weksli, przedstawionych przez banki komercyjne, lub też w formie kredytu udzielanego pod zastaw papierów wartościowych-kredytu lombardowego. Element administracyjny wyraża się w możliwości stosowania przez bank centralny określonego rodzaju ograniczeń, zarówno jeśli chodzi o kwoty, jak i warunki udzielania kredytu redyskontowego i lombardowego. Do narzędzi o charakterze rynkowym należą natomiast operacje otwartego rynku. Ich podstawą są uprawnienia NBP do emitowania i sprzedawania własnych papierów wartościowych, sprzedawania i kupowania skarbowych papierów wartościowych oraz 6 organizowania obrotu wtórnego skarbowymi papierami wartościowymi oraz emitowanymi przez NBP. Rezerwę obowiązkową banków stanowi wyrażona w złotych część środków pieniężnych w złotych i walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych. Stopa rezerwy obowiązkowej może być zróżnicowana ze względu na umowny okres przechowywania środków pieniężnych oraz waluty. Kwota rezerwy obowiązkowej nie podlega oprocentowaniu, czyli w strukturze aktywów banku komercyjnego należy do aktywów niedochodowych. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami banki uzyskały możliwość nieodprowadzania części rezerwy obowiązkowej na rachunek NBP, lecz utrzymywania jej w kasie banku i wykorzystywania krótkookresowego dla celów wyrównywania pozycji płynności płatniczej. W strukturze kredytów refinansowych udzielanych bankom NBP dominującą pozycje ma kredytowanie inwestycji centralnych. W sumie jednak, udział całości kredytu refinansowego w strukturze pasywów sektora banków komercyjnych systematycznie zmniejsza się i obecnie wynosi około 5%. Oznacza to, że rola tej kategorii oddziaływania NBP na banki komercyjne i na realizację polityki pieniężnej ulega zmniejszeniu. Na czoło narzędzi realizacji polityki pieniężnej wysunęła się najbardziej nowoczesna forma – operacji otartego rynku. 2.6. Zarządzanie rezerwami dewizowymi i polityka kursowa. Narodowy Bank Polski wykonuje funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej poprzez gromadzenie i zarządzanie rezerwami dewizowymi oraz podejmowanie czynności bankowych i innych, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu dewizowego i płynności płatniczej kraju. Dysponuje wartościami dewizowymi i dokonuje nimi obrotu , zarówno we własnym imieniu i na własny rachunek oraz na rachunek innych podmiotów. Może wykonywać czynności obrotu zagranicznego w kraju i za granicą. Polski bank centralny pełni funkcje agenta finansowego rządu RP w zakresie zawierania i realizacji umów kredytowych oraz obsługi zadłużenia zagranicznego państwa. Nie odpowiada jednak za zobowiązania Skarbu Państwa. Głównymi zasadami, na których NBP opiera zarządzanie rezerwami dewizowymi, są: Utrzymanie określonej struktury walutowej Zapewnienie priorytetu bezpieczeństwu i płynności płatniczej państwa Inwestowanie w papiery wartościowe emitowane przez instytucje zagraniczne i międzynarodowe charakteryzujące się wysokim standingiem finansowym i niezawodnością Struktura walutowa rezerw dewizowych powinna spełniać następujące wymagania: Zapewniać bieżącą płatność, wynikającą ze zobowiązań wobec państw i instytucji międzynarodowych Zapewniać pokrycie zobowiązań wobec osób fizycznych, utrzymujących lokaty walutowe w bankach krajowych Zapewnić płynność wewnętrznego rynku walutowego Umożliwić realizację polityki kursowej poprzez dokonywanie skutecznych interwencji na krajowym rynku międzybankowym Zapewnić stabilny i bezpieczny poziom rezerw dewizowych Zapewnić odpowiedni poziom dochodowości rezerw dewizowych Generalnie, polityka NBP w zakresie lokat depozytowych wg walut oraz inwestycji w papiery wartościowe uwzględnia potrzeby płynności finansowej, kształtowanie się stóp 7 procentowych oraz tendencje rozwojowe na rynku pieniężno – kapitałowym, a także imperatyw bezpieczeństwa. Istotnym elementem polityki pieniężnej NBP, będącym też ważnym czynnikiem zarządzania rezerwami walutowymi jest kurs walutowy. Do najważniejszych cech polityki kursowej , której zasady ustala Rada Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej , a realizuje Zarząd NBP, należą: Stosowanie kursu centralnego złotego w stosunku do walut obcych, ustalanego codziennie przez NBP na podstawie wartości koszyka pięciu najważniejszych walut Dopuszczenie do odchyleń kursu rynkowego od kursu centralnego w paśmie od +7% do –7% Stosowanie interwencyjnych zakupów walut na rynku międzybankowym w celu utrzymania kursu rynkowego w paśmie 14-rynkowym Stosowanie instytucji fixingu dewizowego, czyli określenie procedury transakcji zawieranych między NBP a bankami upoważnionymi do czynności obrotu dewizowego w celu ustalenia na koniec dnia tzw. średnich kursów zamknięcia, publikowanych następnego dnia w tabeli kursowej, służących do ujęcia w księgach rachunkowych aktywów i pasywów walutowych na dzień bilansowy oraz będących podstawą do ustalania tzw. Kursów celnych i statystycznych. Kursy fixingowe, zwane również kursami NBP, są stosowane w operacjach NBP z klientami. Stanowią również punkt odniesienia do oceny kształtowania się tzw. Kursów kantorowych, tzn. kursów złotego w stosunku do walut obcych, kształtujących się swobodnie w transakcjach między kantorami walutowymi a klientami indywidualnymi Swoboda kształtowania się kursów walutowych w relacjach między bankami komercyjnymi a ich klientami Polityka kursowa stanowi istotny człon szeroko pojmowanej polityki pieniężnej. Od niej w dużym stopniu zależy stabilność cen i pieniądza. Z drugiej strony, polityka kursowa ma doniosły wpływ na kształtowanie się handlu zagranicznego oraz procesy restrukturyzacyjne w gospodarce narodowej. 2.7. Schemat bilansu NBP. AKTYWA PASYWA 1. Aktywa podstawowe ogółem 1.1. Złoto monetarne 1.2. Wartości dewizowe i gotówka w walutach obcych 1.3. Udział Rzeczpospolitej Polskiej w MFW 1.4. Udział Rzeczpospolitej Polskiej w Banku Światowym 1.5. Rachunki NBP w bankach krajowych 1.6. Kredyty refinansowe banków 1.7. Kredyty redyskontowe 1.8. Kredyty lombardowe 1.9. Pozostałe należności od banków 1.10. Zadłużenie budżetu państwa oraz 1. Banknoty i monety w obiegu 2. Papiery wartościowe NBP w obiegu 3. Depozyty przyjęte 3.1. Depozyty banków krajowych 3.2. Depozyty budżetu państwa 3.3. Depozyty pozostałych podmiotów 3.3.1. W złotych 3.3.2. W walutach obcych 3.4. Depozyty banków i innych jednostek zagranicznych 4. Pozostałe zobowiązania i przychody przyszłych okresów 4.1. Różne zobowiązania 4.2. Przychody przyszłych okresów 8 inne należności od budżetu 1.11. Rządowe papiery wartościowe 4.2.1. W złotych 4.2.2. W walutach obcych 5. Pozostałe fundusze i rezerwy 2.Pozostałe aktywa ogółem 5.1. Fundusze operacyjne 2.1. Pozostałe kredyty 5.2. Rezerwa na należności od 2.2. Nieruchomości i ruchomości banków z tytułu kredytów refinansowych 2.3. Materiały i przedmioty nietrwałe 5.3. Rezerwa rewaluacyjna 2.4. Udziały i akcje 6. Fundusze zasadnicze 2.5. Pozostałe należności i zapasy 6.1. Fundusz statutowy 2.6. Podział wyniku finansowego 6.2. Fundusz rezerwowy 2.7. Rozliczenia międzyokresowe 7. Wynik finansowy Zysk / strata (-) 4. Bank emisyjny: NBP jako bank emisyjny. Cechy: Wpuszczanie w obieg znaków pieniężnych Organizowanie obiegu pieniężnego Prowadzenie operacji otwartego rynku Regulowanie ilości pieniądza w obiegu rynkowym (tak aby jego nadmiar nie powodował inflacji, a ewentualny niedobór nie utrudniał obsługi procesów gospodarczych ) Uprawnienie NBP do wyłączności emisji pieniądza gotówkowego realizowane jest w pełnym cyklu , obejmującym określenie wzorów i wartości nominalnej banknotów oraz monet , a także wielkości emisji, jak również terminów wprowadzenia ich do obiegu, poprzez zasilanie gospodarki w znaki pieniężne oraz kontrolę stopnia zużycia cyrkulujących banknotów i monet i wreszcie wycofywanie z obiegu egzemplarzy, nie odpowiadających przyjętym standardom. Prezes NBP uprawniony jest ponadto do wycofywania z obiegu określonych znaków pieniężnych, które po upływie wyznaczonego terminu przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze RP i podlegają wymianie na zasadach określonych w zarządzeniu prezesa NBP. Natomiast fałszywe znaki pieniężne, zarówno krajowe jak i opiewające na waluty obce, podlegają zatrzymaniu bez prawa do zwrotu ich wartości. Przy kształtowaniu polityki emisyjnej pierwszoplanowe znaczenie ma określenie wielkości zapotrzebowania gospodarki na pieniądz gotówkowy (banknoty i monety). Zależy to od trzech zasadniczych czynników: wielkości produktu krajowego brutto, poziomu cen oraz szybkości obiegu jednostki pieniężnej. Należy ponadto zwrócić uwagę, że długofalową tendencją jest stopniowe wypieranie pieniądza gotówkowego z ogólnego obiegu pieniężnego na rzecz pieniądza gotówkowego (czeki, przelewy, karty płatnicze itd.) dla którego podstawę stanowią wkłady pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych. Współcześni w Polsce pieniądz gotówkowy stanowi około 20% ogólnej podaży pieniądza. Udział ten będzie malał wraz z rozwojem usług bankowych oraz postępu technologicznego w sferze rozliczeń i płatności. 9 Cykl obiegu pieniądza gotówkowego rozpoczyna się od zasilenia w gotówkę banków komercyjnych przez bank centralny. Z kolei banki komercyjne wypłacają swoim klientom monety i banknoty zgodnie z ich dyspozycjami. Pobrana z banku gotówka jest następnie przez klientów na zakup towarów, opłaty usług itp. Z reguły jakaś część pieniądza gotówkowego pozostaje w posiadaniu klientów, zwłaszcza osób fizycznych, bądź w formie pogotowia kasowego, bądź jako forma oszczędności. Generalnie jednak większość pieniądza gotówkowego wraca do banków komercyjnych prowadzących rachunki bankowe klientów, a stamtąd do banku centralnego. Po przeprowadzeniu selekcji oraz wymianie zużytych banknotów i monet, co dokonywane jest w pionie emisyjnym Narodowego Banku Polskiego, oraz zwiększeniu emisji o wartość pieniądza gotówkowego, wynikającego z przyrostu zapotrzebowania, następuje ponowienie cyklu obiegu pieniądza. NBP odpowiadając za płynność obiegu pieniądza gotówkowego, prowadzi badania i analizy sytuacji pieniężnej pod kątem rozpoznawania czynników strukturalnych jak i koniunkturalnych, wzmagających bądź zmniejszających zapotrzebowanie gospodarki na monety i banknoty. 5. Bank banków: NBP jako bank banków. Cechy: Oddziaływanie na system bankowy, mające na celu egzekwowanie przyjętej polityki monetarnej Kształtowanie polityki stopy procentowej Prowadzenie polityki refinansowania banków i oprocentowania kredytów refinansowych Prowadzenie polityki rezerw obowiązkowych banków kredytowych w banku centralnym Funkcje nadzorcze związane z przestrzeganiem prawa bankowego i z zapewnieniem bezpieczeństwa zgromadzonych wkładów Tworzenie regulacji zapewniających płynność systemu bankowego Kredytodawca ostatniej instancji Organizowanie systemu informacyjnego dla całego systemu bankowego NBP jako bank centralny, wykonując swoje funkcje powinien zmierzać do osiągnięcia określonych celów ekonomicznych i społecznych. Z analizy aktów prawnych wynikają trzy zasadnicze powtarzające się zadania: Utrzymywanie równowagi pieniężnej , która formułowana jest jako utrzymywanie wartości pieniądza zarówno w stosunkach wewnętrznych, jak i zewnętrznych Prowadzenie polityki finansowej zmierzającej do zmniejszenia bezrobocia i osiągnięcia pełnego zatrudnienia co jest zawarte w większości ustaw regulujących pozycję prawną banku centralnego, oraz popieranie wzrostu dochodów realnych Popieranie pełnego wykorzystania bogactw naturalnych i przystosowania polityki kredytowej do szybkiego rozwoju produkcji – z zadaniem tym wiąże się takie prowadzenie polityki , aby zapewniała dobrobyt społeczeństwu poprzez zapobieganie inflacji, spekulacji, tendencjom deflacyjnym, które są sprzeczne z interesem społecznym. 2 10 4.1. Regulacje i nadzór bankowy. Reforma bankowa i utworzenie dwupoziomowego systemu bankowego w Polsce pociągnęły za sobą konieczność wprowadzenia i rozwinięcia regulacji bankowych oraz nadzoru nad działalnością banków komercyjnych. Było to niezbędne w celu zapewnienia odpowiednich warunków bezpieczeństwa i stabilności sektora bankowego, a zwłaszcza skłonienia banków do przestrzegania zasad rozważnego gospodarowania powierzonymi środkami pieniężnymi oraz egzekwowania tych zasad w praktyce. Utworzono Komisję Nadzoru Bankowego do zadań której należą: Kształtowanie zasad działalności banków, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa oszczędności i depozytów powierzonych przez klientów Nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw , statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych, dotyczących między innymi płynności płatniczej , wypłacalności , ryzyka kredytowego i kursowego Dokonywanie okresowych ocen sytuacji ekonomicznej banków oraz stanu bezpieczeństwa finansowego sektora bankowego Dokonywanie ocen wpływu polityki pieniężnej, podatkowej oraz regulacji bankowych na rozwój i stabilność sektora bankowego Istotnym kierunkiem działań Komisji jest zapobieganie powstawaniu zagrożeń w systemie bankowym oraz przenoszenia się skutków ewentualnych upadłości na inne banki. Chodzi głównie o regulowanie procesu licencjonowania banków oraz oddziaływanie na stabilność warunków ich funkcjonowania, monitorowanie rozwoju sytuacji finansowej banków i odpowiednio wczesne wykrywanie niebezpieczeństwa braku wypłacalności, a także o podejmowanie odpowiednich działań prewencyjnych. 4.2. Kształtowanie standardów i organizowanie rozliczeń pieniężnych. Ważną funkcją banku centralnego jest działalność normotwórcza i organizacyjno – systemowa, a także podmiotowo – ekonomiczna w systemie rozliczeń pieniężnych, mająca na celu zapewnienie płynności rozliczeń, sprawności obsługi zleceń płatniczych i bezpieczeństwa obrotów płatniczych. Prezes NBP określa formy i tryb przeprowadzenia rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków, szczegółowe zasady tworzenia, utrwalania, przekazywania i przechowywania dokumentów rozliczeniowych, a także sposoby przeprowadzania rozrachunków międzybankowych. W krajowym obrocie płatniczym stosowane są następujące bezgotówkowych: Polecenie przelewu Rachunek czekowy Akredytywa Karty kredytowe Rozliczenia planowe oraz okresowe rozliczenia saldami formy rozliczeń W celu realizacji zleceń płatniczych w ramach rozrachunków międzybankowych banki wymieniają zlecenia płatnicze klientów i rejestrują wzajemne wierzytelności, wynikające z tych zleceń. Rozliczenia międzybankowe mogą być dokonywane za pośrednictwem izby rozrachunkowej lub za pośrednictwem innych banków lub na drodze bezpośredniej 11 wymiany zleceń między bankami. Bez względu na to jaki system rozliczeń wykorzystuje dany bank , końcowy efekt znajduje odzwierciedlenie na rachunku bieżącym w NBP. W celu zapewnienia płynności rozliczeń międzybankowych banki muszą posiadać odpowiednie środki pieniężne na tym rachunku, aby w żadnych okolicznościach nie doszło do zakłócenia w systemie rozliczeń międzybankowych. Ważnym ułatwieniem dla banków było zintegrowanie w 1994 r. rachunków bieżących z rachunkiem rezerw obowiązkowych. Zwiększyła się w ten sposób bieżąca płynność płatnicza banków. 6. Polityka NBP w latach dziewięćdziesiątych. GŁÓWNE CECHY POLITYKI NBP ZAPOCZĄTKOWANEJ W 1990 R. W styczniu 1990 r. wprowadzono w Polsce plan stabilizacyjny określany jako plan Balcerowicza. Był on nakierowany, w krótkim okresie, na walkę z inflacją , a w dłuższej perspektywie na zasadnicze przyspieszenie przemian ustrojowych. Plan ten radykalnie zrywał z dotychczasową koncepcja polityki gospodarczej. Było to widoczne w silnym wyeksponowaniu działalności banku centralnego, w czym przejawiało się nadawanie aktywnej roli strumieniom pieniężnym i systemowi finansowemu w kształtowaniu życia gospodarczego kraju. Pomimo pewnej ewolucji , rozpoczętą wtedy politykę gospodarczą w podstawowych zarysach kontynuowano w następnych latach. Podstawowe cechy polityki polskiego banku centralnego, zapoczątkowanej u progu obecnej dekady, można ująć w czterech punktach: 1. Ostatecznym celem działalności NBP stała się walka z inflacją. Działalność NBP od 1990 r. została nakierowana przede wszystkim na ograniczenie dynamiki wzrostu cen.. W latach 1990-1991 odbywało się to w sposób naturalny , gdyż rząd realizował swój program stabilizacyjny. Z czasem NBP został główną instytucją władz państwowych stawiającą sobie jako podstawowy cel działalności ochronę siły nabywczej złotego. 2. Głównym sposobem ograniczania inflacji stała się dla banku centralnego kontrola podaży pieniądza. Kontrola masy pieniężnej w obiegu. 3. Kontrolę nad podażą pieniądza i inflacją starano się osiągnąć poprzez prowadzenie polityki dodatniej stopy procentowej. Głęboka reorientacja w dziedzinie polityki stóp procentowych dokonana w 1990 r. umożliwiła z czasem większą kontrolę NBP nad podażą pieniądza i presją inflacyjną. 4. 5. Polityka kursu walutowego. Wprowadzenie systemu wewnętrznej wymienialności oznaczało , że gospodarka stała się gospodarką otwartą. Fakt ten znalazł swe odbicie w znaczeniu kursu walutowego dla kontroli podaży pieniądza i skali inflacji. Zmianom w sferze wymienialności złotego towarzyszyły zmiany w polityce kursowej. 6. Bibliografia: H. Gronkiewicz - Waltz ”Bank centralny od gospodarki centralnie planowanej do rynkowej” Zbigniew Polańskiego „ System finansowy w Polsce” 12 Władysław Baki „Bankowość centralna – funkcje, metody, organizacja” x60 13
