Slajd 1

4.3.2. ROZWÓJ ORGANÓW Z ZARODKÓW
SPOROFIT ROŚLIN ROZWIJA SIĘ Z ZYGOTY, KTÓRA W WYNIKU
WIELOKROTNEGO PODZIAŁU KOMÓREK PRZEKSZTAŁCA SIĘ W
ZARODEK MAJĄCY ZAWIĄZKI NAJWAŻNIEJSZYCH ORGANÓW.
U PAPROTNIKÓW, ZAPŁODNIENIE I ROZWÓJ ZYGOTY ZACHODZI W
RODNI NA PRZEDROŚLU, tj. W GAMETOFICIE, KTÓRY ROZWIJA SIĘ
POZA SPOROFTITEM. ZARODEK POBIERA POKARM Z MACIERZYSTEGO PRZEDROŚLA PRZEZ ZESPOLONĄ Z NIM STOPĘ.
U Psilotum ZARODEK ROZWIJA SIĘ NA PODZIEMNYM PRZEDROŚLU I
SKŁADA SIĘ ZE STOPY ORAZ WIDLASTO ROZGAŁĘZIAJĄCEGO SIĘ
KŁĄCZA (rys. 4.3.1). CZĘŚĆ ODGAŁĘZIEŃ WYRASTA NAD POWIERZCHNIĘ GLEBY I ROZWIJA SIĘ W ULISTNIONĄ CZĘŚĆ PĘDOWĄ. DOJRZAŁY SPOROFIT Psilotum NIE ROZWIJA KORZENIA (rys. 4.32).
CZĘŚĆ PODZIEMNA PĘDU ROZRASTA SIĘ JAKO KŁĄCZE UMOCOWUJĄCE ROŚLINĘ W PODŁOŻU I CZERPIĄCE Z NIEGO WODĘ I
SKŁADNIKI POKARMOWE ZA POMOCĄ CHWYTNIKÓW.
W ZARODKU PAPROCI MOŻNA WYRÓŻNIĆ STOPĘ, ZAWIĄZKI
KORZENIA I PIERWSZEGO LIŚCIA ORAZ STOŻEK WZROSTU PĘDU
(rys. 4.33). PODOBNIE JAK U Psilotum ZARODEK ROZWIJA SIĘ W
SPOROFIT.
STADIUM ZARODKOWE KOŃCZY SIĘ, GDY KORZEŃ WROŚNIE W
GLEBĘ, PIERWSZY LIŚĆ WYSUNIE SIĘ PONAD PRZEDROŚLE I ZAZIELENI SIĘ, W STOŻKU WZROSTU ZACZNĄ SIĘ ROZWIJAĆ ZAWIĄZKI DALSZYCH LIŚCI, A PRZEDROŚLE ZACZNIE OBUMIERAĆ.
U DOJRZAŁYCH PAPROCI ŁODYGA NAJCZĘŚCIEJ MA POSTAĆ
PODZIEMNEGO KŁĄCZA, Z KTÓREGO WYRASTAJĄ W GÓRĘ PIUROPUSZE LIŚCI, A W DÓŁ – KORZENIE PRZYBYSZOWE, KTÓRE
WKRÓTCE ZASTĘPUJĄ KORZEŃ PIERWOTNY POCHODZENIA
ZARODKOWEGO (rys. 4.34).
U ROŚLIN NASIENNYCH ZARODEK ROZWIJA SIĘ W NASIENIU, W
KTÓRYM PROCESY ŻYCIOWE SĄ AŻ DO SKIEŁKOWANIA ZAHAMOWANE. TAKŻE ROZWÓJ SPOROFITU JEST NA CZAS SPOCZYNKU
ZATRZYMANY W STADIUM ZALĄŻKA ZBUDOWANEGO GŁÓWNIE Z
TKANKI MERYSTEMATYCZNEJ.
ZARODEK SKŁADA SIĘ Z OSI ZARODKOWEJ I OSADZONYCH NA NIEJ
LIŚCI ZARODKOWYCH – LIŚCIENI (rys. 4.35). OŚ ZARODKA JEST NA
JEDNYM BIEGUNIE ZAKOŃCZONA MERYSTEMEM WIERZCHOŁKOWYM KORZENIA, NA DRUGIM ZAŚ – MERYSTEMEM
WIERZCHOŁKOWYM PĘDU.
CZĘŚĆ OSI MIĘDZY ZAWIĄZKIEM KORZENIA A MIEJSCEM OSADZENIA LIŚCIENI NAZYWA SIĘ HIPOKOTYLDEM. HIPOKOTYL JEST STREFĄ PRZEJŚCIOWĄ MIĘDZY KORZENIEM A ŁODYGĄ WŁAŚCIWĄ.
U PEWNYCH ZARODKÓW OŚ JEST PRZEDŁUŻONA O NIEWIELKI
NADLIŚCIENIOWY ODCINEK ŁODYGI, A MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY PĘDU ZNAJDUJE SIĘ W ZARODKOWYM PĄKU SZCZYTOWYM
ZAWIERAJĄCYM ZAWIĄZKI LIŚCI WŁAŚCIWYCH. ZARODKOWY PĄK
SZCZYTOWY NAZYWA SIĘ PLUMULĄ, A ODCINEK ŁODYGI MIĘDZY
NIM A LIŚCIENIAMI – EPIKOTYLEM.
MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY PĘDU (LUB EPIKOTYL I PLUMULA)
JEST OTOCZONY W NASIENIU DOŚĆ DUŻYMI LIŚCIENIAMI. LICZBA
LIŚCIENI BYWA RÓŻNA: U NAGONASIENNYCH (np.. U SOSNY WYSTĘPUJE 5 LIŚCIENI), U OKRYTOZALĄŻKOWYCH ZAŚ JEST ICH DWA
(U DWULIŚCIENNYCH) LUB JEDEN – U JEDNOLIŚCIENNYCH.
LIŚCIENIE ZAWIERAJĄ SKŁADNIKI POKARMOWE WYKORZYSTYWANE PRZEZ ROZWIJAJĄCY SIĘ ZARODEK (GROCH, FASOLA).
W CZASIE KIEŁKOWANIA NASIENIA Z ZARODKA ROZWIJA SIĘ
MŁODA ROŚLINA NAZYWANA SIEWKĄ. Z ZAWIĄZKA KORZENIA
ROZWJA SIĘ KORZEŃ PIERWOTNY, WYTWARZAJĄCY NASTĘPNIE
KORZENIE BOCZNE. MOGĄ TEŻ POJAWIAĆ SIĘ ZAWIĄZKI NOWYCH KORZENI NA HIPOKOTYLU (KORZENIE PRZYBYSZOWE) I
PRZEJMOWAĆ FUNKCJE KORZENIA PIERWOTNEGO.
HIPOKOTYL LUB EPIKOTYL ROŚNIE NA DŁUGOŚĆ I WYSUWA PĘDOWĄ CZĘŚĆ ZARODKA PONAD PODŁOŻE. N A WIERZCHŁKU PĘDU
ROZWIJAJĄ SIĘ PIERWSZE LIŚCIE. LIŚCIENIE WIĘDNĄ I ODPADAJĄ.
Z ZARODKA POWSTAJE MŁODA ROŚLINA ZBUDOWANA Z KORZENIA I PĘDU (rys. 4.36).
TYPOWY KORZEŃ JEST ORGANEM PODZIEMNYM O BUDOWIE OSIOWEJ. TYPOWY PĘD JEST NADZIEMNĄ CZĘŚCIĄ ROŚLINY I SKŁADA
SIĘ Z ŁODYGI, STANOWIĄCEJ JEGO OŚ ORAZ Z OSADZONYCH NA
NIEJ LIŚCIACH.
PĘDY I KORZENIE ROŚLIN NACZYNIOWYCH MOGĄ SIĘ ROZGAŁĘZIAĆ I TWORZYĆ SYSTEM PĘDOWY ORAZ KORZENIOWY ROŚLINY.
4.3.3. UKSZTAŁTOWANIE I BUDOWA KORZENIA
SYSTEMY KORZENIOWE – MORFOLOGIA I POCHODZENIE
KORZENIE WYSTĘPUJĄ U WSZYSTKICH ROŚLIN NACZYNIOWYCH, Z
WYJĄTKIEM Psilotum.
U WIĘKSZOŚCI NAGOZALĄŻKOWYCH I DWULIŚCIENNYCH MOŻNA
WYRÓŻNIĆ KORZEŃ GŁÓWNY ORAZ KORZENIE BOCZNE – KRÓTSZE I CIEŃSZE OD GŁÓWNEGO. TEGO TYPU SYSTEM KORZENIOWY
JEST NAZYWANY PALOWYM.
KORZEŃ GŁÓWNY ROZWIJA SIĘ Z ZAWIĄZKA KORZENIOWEGO,
DLATEGO JEST NAZYWANY KORZENIEM PIERWOTNYM ROŚLINY.
KORZENIE BOCZNE ROZWIJAJĄ SIĘ Z WTÓRNYCH MERYSTEMÓW
WIERZCHOŁKOWYCH POWSTAJĄCYCH PRZEZ ODRÓŻNICOWANIE
TKANEk STAŁYCH W GŁĘBI KORZENIA MACIERZYSTEGO.
KORZENIE BOCZNE WYRASTAJĄCE WPROST Z KORZENIA GŁÓWNEGO TWORZĄ ODGAŁĘZIENIA PIERWSZEGO RZĘDU. MOGĄ ONE
TWORZYĆ ODGAŁĘZIENIA DALSZE – DRUGIEGO I TRZECIEGO RZĘDU (rys. 4.37).
U PAPROTNIKÓW I JEDNOLIŚCIENNYCH KORZEŃ PIERWOTNY (ZARODKOWY) ZANIKA I NA JEGO MIEJSCE WYRASTA U PODSTAWY
PĘDU, Z WTÓRNYCH MERYSTEMÓW, ZNACZNA LICZBA CIENKICH I
WIOTKICH, TWORZĄCYCH PĘCZEK, KORZENI PRZYBYSZOWYCH.
TEGO RODZAJU SYSTEM KORZENIOWY JEST NAZYWANY WIĄZKOWYM.
KORZENIE PRZYBYSZOWE MOGĄ SIĘ ROZGAŁĘZIAĆ TWORZĄC
KORZENIE BOCZNE, A TE, Z KOLEI, DALSZE ODGAŁĘZIENIA DRUGIEGO I TRZECIEGO RZĘDU.
ZDOLNOŚĆ ROŚLIN DO TWORZENIA KORZENI PRZYBYSZOWYCH
POZWALA IM ROZWIJAĆ SIĘ WEGETATYWNIE (BEZ UDZIAŁU NASION). W TYCH PRZYPADKACH WIAZKOWY SYSTEM KORZENIOWY
TWORZONY JEST PRZEZ LICZNE KORZENIE PRZYBYSZOWE WYRASTAJĄCE Z CEBULI, ROZŁOGU LUB SADZONKI.
PEWNE ROŚLINY Z WIĄZKOWYM SYSTEMEM KORZENIOWYM, ROZRASTAJĄYM SIĘ SILNIE W POWIERZCHNIOWEJ WARSTWIE PODŁOŻA I WIĄŻĄCYM MOCNO GLEBĘ (np.. TRAWY I TURZYCE), SĄ WYKORZYSTYWANE DO USTALANIA WYDM, CHRONIĄC JE PRZED WIATREM I WODĄ, A TAKŻE DO OCHRONY ZBOCZY.
MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY KORZENIA
NA SZCZYCIE KORZENIA WYSTĘPUJE MERYSTEM POWODUJĄCY
WZROST NA DŁUGOŚC ORAZ WYTWARZAJĄCY TKANKI SKŁADAJĄCE SIĘ NA JEGO BUDOWĘ PIERWOTNĄ.
W CZĘŚCI WIERZCHOŁKOWEJ MŁODEGO ROSNĄCEGO KORZENIA
MOŻNA WYRÓŻNIĆ CZTERY STREFY: CZAPECZKĘ, PROTOMERYSTEM, STREFĘ WZROSTU NA DŁUGOŚĆ ORAZ STREFĘ RÓŻNICOWANIA (rys. 4.38).
Rys. 4.38. Wierzchołkowy odcinek korzenia.
Rys. 4.39. Komórka centralnej części
czapeczki z ziarnami skrobi.
CZAPECZKA ZNAJDUJĄCA SIĘ NA SZCZYCIE KORZENIA TWORZY
KOŁPAK OSŁANIAJĄCY MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY. ZBUDOWANA JEST ONA Z KOMÓREK MIĘKISZOWYCH. W MIARĘ WZROSTU
KORZENIA JEJ KOMÓRKI ULEGAJĄ ŚCIERANIU I ZNISZCZENIU
DLATEGO MUSZĄ BYĆ ZASTĘPOWANE PRZEZ WYRÓŻNICOWUJĄCE SIĘ W MIĘKISZ CZAPECZKI KOMÓRKI MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO.
WŁAŚCIWY MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY SKŁADA SIĘ Z PROTOMERYSTEMU ORAZ STREFY WZROSTU NA DŁUGOŚĆ, W KTÓREJ
RÓWNIEŻ ZACHOZDZI PROCES WYRÓŻNICOWANIA SIĘ PRZYSZŁYCH TKANEK.
U WIĘKSZOŚCI SKRZYPÓW I PAPROCI WYSTĘPUJE TYLKO JEDNA
KOMÓRKA INICJALNA UMIEJSCOWIONA NA SZCZYCIE MERYSTEMU, ZWANA KOMÓRKĄ SZCZYTOWĄ.
U ROŚLIN NASIENNYCH PROTOMERYSTEM MA WIĘKSZĄ LICZBĘ
KOMÓREK INICJALNYCH UŁOŻONYCH W 1 – 3 PIĘTRA, KTÓRYCH
POCHODNE ODPOWIADAJĄ PRZYSZŁEMU UKŁADOWI TKANEK
STAŁYCH W KORZENIU: SKÓRKA, KORA PIERWOTNA, WALEC
OSIOWY ORAZ CZAPECZKA (rys. 4.40).
W BEZPOŚREDNIM SĄSIEDZTWIE KOMÓREK INICJALNYCH PROTOMERYSTEMU, NAZYWANYM „CENTRUM SPOCZYNKOWYM”, PODZIAŁY ZACHODZĄ RZADKO. KOMÓRKI TEGO OBSZARU ODZNACZAJĄ SIĘ WIĘKSZĄ ODPORNOŚCIĄ NA USZKODZENIA np.. PROMIENIOWANIEM JONIZUJĄCYM, DZIĘKI CZEMU MOŻLIWA JEST
REGENERACJA SYSTEMU KORZENIOWEGO W PRZYPADKU JEGO
USZKODZENIA.
ZA PROTOMERYSTEMEM ZNAJDUJE SIĘ STREFA WYDŁUŻANIA,
ZWANA TEŻ MERYSTEMATYCZNĄ STREFĄ RÓŻNICOWANIA (rys. 4.40
B), W KTÓREJ ZACHODZĄ INTENSYWNE PODZIAŁY KOMÓREK.
DZIĘKI TYM PODZIAŁOM ORAZ DZIĘKI ZWIĘKSZANIU SIĘ WYMIARÓW KOMÓREK, MA MIEJSCE INTENSYWNY WZROST KORZENIA NA
DŁUGOŚĆ GŁÓWNIE W WYNIKU ZWIĘKSZANIA SIĘ WYMIARÓW
KOMÓREK.
W STREFIE TEJ MOŻNA WYRÓŻNIĆ POJEDYŃCZĄ ZEWNĘTRZNĄ
WARSTWĘ KOMÓREK, KTÓRA TWORZY PRASKÓRKĘ (PROTODERMĘ). POD PRASKÓRKĄ ZNAJDUJĄ SIĘ KOMÓRKI PRAMIĘKISZU
(MERYSTEMU PODSTAWOWEGO) TWORZĄCE CYLINDER PRAKORY,
OTACZAJĄCY ZNAJDUJĄCĄ SIĘ W ŚRODKU PRAMIAZGĘ (PROKAMBIUM). PROKAMBIUM TWORZY WALEC ZŁOŻONY Z KOMÓREK O
MNIEJSZEJ ŚREDNICY.
BUDOWA PIERWOTNA KORZENIA
STREFA WZROSTU NA DŁUGOŚĆ PRZECHODZI STOPNIOWO W
STREFĘ RÓŻNICOWANIA, ZWANĄ TEŻ STREFĄ DOJRZAŁOŚCI, W
KTÓREJ KORZEŃ ZBUDOWANY JEST GŁÓWNIE Z TKANEK STAŁYCH. CHARAKTERYSTYCZNY UKŁAD TYCH TKANEK, POWSTAŁYCH W WYNIKU DZIAŁALNOŚCI MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO, JEST NAZYWANY BUDOWĄ PIERWOTNĄ KORZENIA (rys. 4.41).
Rys. 4.41.
PRASKÓRKA RÓŻNICUJE SIĘ ZWYKLE W SKÓRKĘ (EPIDERMĘ)
KORZENIA. Z POWODU INNEJ NIŻ W PĘDZIE BUDOWY JEST ONA
TEŻ NAZYWANA EPIBLEMĄ lub RYZODERMĄ. KOMÓRKI SKÓRKI
KORZENIOWEJ WYTWARZAJĄ WŁOŚNIKI, DLATEGO STREFA RÓŻNICOWANIA JEST RÓWNIEŻ NAZYWANA WŁOŚNIKOWĄ. ROZWÓJ
WŁOŚNIKA PRZEDSTAWIONO NA rys. 4.42. MŁODA SKÓRKA KORZENIA, ZWŁASZCZA JEJ KOMÓRKI WŁOŚNIKOWE, SĄ UKŁADEM
CHŁONNYM ROŚLINY.
Rys. 4.42.
POD SKÓRKĄ ROZWIJA SIĘ Z PRAMIĘKISZU STOSUNKOWO GRUBY
CYLINDER TKANKI MIĘKISZOWEJ, KTÓRY TWORZY KORĘ PIERWOTNĄ. JEJ NAJBARDZIEJ WEWNĘTRZNA, PRZEWAŻNIE POJEDYŃCZA
WARSTWA KOMÓREK WYKSZTAŁCIŁA SIĘ W KORZENIU JAKO ENDODERMA, CZYLI ŚRÓDSKÓRNIA. W ŚCIANACH KOMÓREK ENDODERMY WYSTĘPUJĄ PASEMKA CASPARY‘EGO BIEGNĄCE DOKOŁA
KOMÓRKI (rys. 4.41 i 4.43) A,B).
W CIANACH KOMÓREK ENDODERMY WYSTĘPUJĄ PASEMKA CASPARY’EGO, BIEGNĄCE DOKOŁA KOMÓRKI (rys. 4.41 i 4.43 A, B).
PASEMKA TE SĄ BARIERAMI DLA PRZEPŁYWU ROZTWORÓW
WODNYCH, KTÓRY ODBYWA SIĘ APOPLASTEM, tj. ŚCIANAMI
KOMÓRKOWYMI OD SKÓRKI DO ENDODERMY.
W STARSZYCH CZĘŚCIACH KORZENI ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH
MOGĄ ODKŁADAĆ SIĘ GRUBE WARSTWY ŚCIANY WTÓRNEJ, ZAWIERAJĄCE OPRÓCZ CELULOZY LIGNINĘ I SUBERYNĘ. NA PRZEKROJU POPRZECZNYM MAJĄ ONE KSZTAŁT LITERY U (rys. 4.43 C).
CZĘŚĆ TYCH KOMÓREK DREWNIEJE, NATOMIAST INNE, LEŻĄCE
NAPRZECIW PASM DREWNA, CZĘSTO POZOSTAJĄ ŻYWE I ZACHOWUJĄ ŚCIANY JEDNOLICIE CIENKIE. ŚCIANY TE UMOŻLIWIAJĄ
PRZENIKANIE WODY I JONÓW Z KORY PIERWOTNEJ DO TKANEK
DREWNA. KOMÓRKI TE SĄ NAZYWANE PRZEPUSTOWYMI.
TKANKI ZNAJDUJĄCE SIĘ WEWNĄTRZ CYLINDRA TWORZONEGO
PRZEZ ENDODERMĘ STANOWIĄ WALEC OSIOWY, CZYLI STELĘ.
PRZYLEGAJĄCA DO ENDODERMY, ZEWNĘTRZNA WARSTWA WALCA OSIOWEGO WYKSZTAŁCA SIĘ JAKO CYLINDER OKOLNICY,
ZWANEJ TEŻ PERYCYKLEM.
WEWNĄTRZ CYLINDRA OKOLNICY WYSTĘPUJE WIĄZKA PRZEWODZĄCA W POSTACI PASM DREWNA I ŁYKA, KTÓRYCH PIERWSZE
ELEMENTY UŁOŻONE SĄ PROMIENIŚCIE, tj. NAPRZEMIANLEGLE
(rys. 4.41).
PIERWSZE ELEMENTY DREWNA RÓŻNICUJĄ SIĘ Z PROKAMBIUM W
SĄSIEDZTWIE OKOLNICY, A WIĘC W ZEWNĘTRZNEJ CZĘŚCI WALCA
OSIOWEGO. SĄ TO NACZYNIA LUB CEWKI O MAŁEJ ŚREDNICY I
PIERŚCIENIOWATYCH LUB SPIRALNYCH ZGRUBIENIACH ŚCIAN. TA
WCZESNA POSTAĆ DREWNA PIERWOTNEGO JEST NAZYWANA
PROTOKSYLEMEM.
POMIĘDZY PASMAMI DREWNA RÓŻNICUJE SIĘ ŁYKO. JEGO PIERWSZE ELEMENTY SĄ NAZYWANE PROTOFLOEMEM.
PÓŹNIEJSZE ELEMENTY PRZEWODZĄCE DREWNA PIERWOTNEGO
RÓŻNICUJĄ SIĘ KU ŚRODKOWI WALCA OSIOWEGO, TWORZĄC tzw.
METAKSYLEM. JEDNOCZEŚNIE RÓŻNICUJĄ SIĘ DALSZE ELEMENTY ŁYKA JAKO METAFLOEM. PRZY WIĘCEJ NIŻ DWU PASMACH,
DREWNO NA PRZEKROJU POPRZECZNYM MA KSZTAŁT GWIAZDY,
KTÓREJ RAMIONA SĄ ZAKOŃCZONE MAŁYMI NACZYNIAMI PROTOKSYLEMU. PASM PROTOKSYLEMU (I FLOEMU) MOŻE BYĆ 1, 2, 3,
4 LUB WIĘCEJ, W ZWIĄZKU Z CZYM WYRÓŻNIA SIĘ BUDOWĘ
MONARHCICZNĄ, DIARCHICZNĄ, TRIARCHICZNĄ, TETRAARCHICZNĄ itd.., A PRZY DUŻEJ LICZBIE – POLIARCHICZNĄ. TEGO TYPU
WALEC OSIOWY NAZYWA SIĘ AKTYNOSTELĄ.
NAPRZEMIANLEGŁY, PROMIENIOWY UKŁAD PROTOKSYLEMU I
PROTOFLOEMU, DOŚRODKOWE RÓŻNICOWANIE SIĘ DREWNA
ORAZ DOBRZE WYKSZTAŁCONA OKOLNICA I ENDODERMA, TO
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY BUDOWY PIERWOTNEJ WIĘKSZOŚCI KORZENI, RÓŻNIĄCE JĄ OD BUDOWY PIERWOTNEJ
WIĘKSZOŚCI ŁODYG, KTÓRYCH STRUKTURA JEST BARDZIEJ
ZŁOŻONA.
WIELE KORZENI KOŃCZY ROZWÓJ NA WYKSZTAŁCENIU BUDOWY
PIERWOTNEJ. SĄ TO PRZEDE WSZYSTKIM CIENKIE KORZENIE
SYSTEMÓW WIĄZKOWYCH ORAZ KORZENIE BOCZNE DALSZYCH
RZĘDÓW. W STREFACH STARSZYCH, ZEWNĘTRZNE WARSTWY
KORY PIERWOTNEJ KORKOWACIEJĄ I STAJĄ SIĘ TKANKĄ OKRYWAJĄCĄ, OCHRANIAJĄCĄ WNĘTRZE KORZENIA. NAZYWA SIĘ ONA
EGZODERMĄ ALBO PODSKÓRNIĄ.
POWSTAWANIE KORZENI BOCZNYCH I PRZYBYSZOWYCH
ROZWOJ KORZENI BOCZNYCH ZOSTAJE ZAPOCZĄTKOWANY W
STREFIE RÓŻNICOWANIA BUDOWY PIERWOTNEJ KORZENIA
MACIERZYSTEGO.
W PEWNYM MIEJSCU PERYCYKLU (OKOLNICY) KOMÓRKI ZACZYNAJĄ SIĘ INTENSYWNIE DZIELIĆ I POWSTAJE OBSZAR KOMÓREK
MERYSTEMATYCZNYCH, KTÓRE ORGANIZUJĄ SIĘ W MERYSTEM
WIERZCHOKOWY KORZENIA. POWSTAŁY ZAWIĄZEK KORZENIA
PRZECISKA SIĘ PRZEZ KORĘ PIERWOTNĄ I ROZERWAWSZY
SKÓRKĘ WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ JAKO KORZEŃ BOCZNY
(rys. 4.45).
KORZENIE PRZYBYSZOWE ZAWIĄZUJĄ SIĘ GŁÓWNIE W WĘZŁACH PĘDÓW, A CZASEM RÓWNIEŻ W STREFIE BUDOWY WTÓRNEJ KORZENI. ICH ZAWIĄZKI TWORZĄ SIĘ W GŁĘBI ORGANÓW
MACIERZYSTYCH PRZEZ ODRÓŻNICOWANIE GRUPY KOMÓREK I
UFORMOWANIE SIĘ MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO KORZENIA, KTÓRY, PODOBNIE JAK KORZEŃ BOCZNY, PRZECISKA SIĘ
PRZEZ TKANKI LEŻĄCE NA ZEWNĄTRZ OD NIEGO AŻ POJAWI SIĘ
NA POWIERZCHNI ORGANU.
BUDOWA WTÓRNA KORZENIA
W WYNIKU PODZIAŁU KOMÓREK MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO KORZEŃ ROŚNIE NA DŁUGOŚĆ ORAZ POWIĘKSZA SIĘ JEGO
PIERWOTNA GRUBOŚĆ I PIERWOTNA BUDOWA ANATOMICZNA.
DALSZY WZROST NA GUBOŚĆ ORAZ WTÓRNA BUDOWA ANATOMICZNA SĄ WYNIKIEM PRZYROSTU WTÓRNEGO WSKUTEK DZIAŁALNOŚCI MERYSTEMÓW BOCZNYCH – KAMBIUM I FELOGENU.
PRZYROST WTÓRNY KORZENI WYSTĘPUJE CZĘSTO U NAGOZALĄŻKOWYCH I DWULIŚCIENNYCH, ZWŁASZCZA U DUŻYCH FORM DRZEWIASTYCH, TWORZĄCYCH GRUBE PALOWE SYSTEMY KORZENIO0WE. ZAPOCZĄTKOWUJE GO POJAWIENIE SIĘ KAMBIUM I FELOGENU W STREFIE RÓŻNICOWANIA SIĘ BUDOWY PIERWOTNEJ.
MERYSTEMY TE POWSTAJĄ W WYNIKU AKTYWIZACJI NIEZRÓŻNICOWANYCH POZOSTAŁOŚCI PROKAMBIUM. KOMÓRKI KAMBIUM
ZACZYNAJĄ SIĘ DZIELIĆ NAJPIERW PO WEWNĘTRZNEJ STRONIE
PASM ŁYKA PIERWOTNEGO, TAM GDZIE SĄSIADUJE ONO Z DREWNEM PIERWOTNYM, A NASTĘPNIE W OKOLNICY, W MIEJSCU, W
KTÓRYM DOCHODZĄ DO NIEJ KRAWĘDZIE DREWNA ZAKOŃCZONE
ELEMENTAMI PROTOKSYLEMU (rys. 4.46 A).
PASMA KAMBIALNE ŁĄCZĄ SIĘ NASTEPNIE Z SOBĄ, TAK ŻE NA
PRZEKROJU POPRZECZNYM LINIA KAMBIUM STAJE SIĘ CIĄGŁA, O
ZARYSIE FALISTYM, KTÓREGO KSZTAŁT ZALEŻY OD LICZBY RAMION DREWNA PIERWOTNEGO (rys. 4.46 B). KOMÓRKI KAMBIUM
DZIELĄ SIĘ PERYKLIMALNIE, A ICH POCHODNE RÓŻNICUJĄ SIĘ DO
ŚRODKA W ELEMENTY DREWNA WTÓRNEGO, A NA ZEWNĄTRZ – W
ELEMENTY ŁYKA WTÓRNEGO.
OBSZARY KAMBIUM, ZNAJDUJĄCE SIĘ PO ZEWNĘTRZNEJ STRONIE PASM ŁYKA, ZACZYNAJĄ FUNKCJONOWAĆ NAJWCZEŚNIEJ
ODKŁADAJĄC INTENSYWNIE DREWNO WTÓRNO, WSKUTEK
CZEGO SAME ODSUWANE SĄ STOPNIOWO NA ZEWNĄTRZ, TAK ŻE
FALISTA POCZĄTKOWO LINIA KAMBIUM OSTATECZNIE SIĘ
WYRÓWNUJE I PRZYBIERA NA PRZEKROJU POPRZECZNYM
ZARYS KOLISTY (rys. 4.46 C).
KAMBIUM SKŁADA SIĘ Z WARSTWY KOMÓREK INICJALNYCH
ORAZ KILKU WARSTW ICH RÓŻNICUJĄCYCH SIĘ POCHODNYCH.
KOMÓRKI INICJALNE DZIELĄ SIĘ PŁASZCZYZNAMI STYCZNYMI
(PERYKLINALNIE), WSKUTEK CZEGO NA PRZEKROJU POPRZECZNYM UKŁAD KOMÓREK KAMBIUM JEST DRABINKOWATY (rys.
4.47). PO STYCZNYM PODZIALE KOMÓRKI INICJALNEJ JEDNA KOMÓRKA POTOMNA ZACHOWUJE CHARAKTER INICJALNY, DRUGA
ZAŚ PODLEGA RÓŻNICOWANIU. JEŻELI CHARAKTER INICJALNY
ZACHOWUJE ZEWNĘTRZNA KOMÓRKA POTOMNA, A RÓŻNICUJE
SIĘ WEWNĘTRZNA, POWSTAJE WÓWCZAS ELEMENT DREWNA.
GDY RÓŻNICUJE SIĘ ZEWNĄTRZNA POCHODNA, POWSTAJE ELEMENT ŁYKA.
DZIĘKI ODKŁADANIU PRZEZ KAMBIUM DREWNA WTÓRNEGO DO
WNĘTRZA KORZENIA, A ŁYKA WTÓRNEGO NA ZEWNĄTRZ, DREWNO I ŁYKO PIERWOTNE CORAZ BARDZIEJ ODDALAJĄ SIĘ OD SIEBIE. DREWNO PIERWOTNE ZOSTAJE W ŚRODKU KORZENIA, A ŁYKO PIERWOTNE JEST ODSUWANE NA ZEWNĄTRZ. RÓWNOCZEŚNIE ZATRACA SIĘ NAPRZEMIANLEGŁY UKŁAD DREWNA I ŁYKA
PIERWOTNEGO, KTÓRY PRZEKSZTAŁCA SIĘ W NAPRZEMIANLEGŁY UKŁAD DREWNA I ŁYKA WTÓRNEGO.
NA PRZEKROJU PODŁUŻNYM KAMBIUM MOŻNA STWIERDZIĆ, ŻE
JEST ONO ZBUDOWANE Z DWU RODZAJÓW KOMÓREK: O
KSZTAŁCIE WRZECIONOWATYM, SILNIE WYDŁUŻONYM ORAZ
ZNACZNIE KRÓTSZYCH, O KSZTAŁCIE ZBLIŻONYM DO RÓWNOWYMIAROWEGO, tzw. KOMÓRKI PROMIENIOWE.
Z KOMÓREK WRZECIONOWATYCH POWSTAJĄ ELEMENTY PRZEWODZĄCE DREWNA I ŁYKA (CEWKI, NACZYNIA, KOMÓRKI SITOWE), WŁÓKNA DRZEWNE I ŁYKOWE ORAZ MIĘKISZ DRZEWNY I
ŁYKOWY. W DREWNIE I ŁYKU WTÓRNYM WYSTĘPUJE DOŚĆ DUŻO
MIĘKISZU DRZEWNEGO I ŁYKOWEGO, W KTÓRYM MAGAZYNOWANE SĄ MATERIAŁY POKARMOWE. ZWŁASZCZA U ROŚLIN
WIELOLETNICH KORZENIE PEŁNIĄ CZĘSTO ROLĘ ORGANÓW
ŚPICHRZOWYCH
KOMÓRKI M IĘKISZU DRZEWNEGO I ŁYKOWEGO TWORZĄ PASMA
UŁOŻONE RÓWNOLEGLE DO OSI KORZENIA I WRAZ Z INNYMI
WYTWORAMI KOMÓREK WRZECIONOWATYCH STANOWIĄ SYSTEM PODŁUŻNY DREWNA I ŁYKA WTÓRNEGO. KOMÓRKI PROMIENIOWE KAMBIUM ODKŁADAJĄ NATOMIAST KOMÓRKI MIĘKISZOWE, KTÓRE TWORZĄ PASMA BIEGNĄCE PROMIENIŚCIE, tj. PROSTOPADLE DO OSI KORZENIA. SĄ TO PROMIENIE MIĘKISZOWE,
STANOWIĄCE PASMA ŻYWYCH KOMÓREK, KTÓRE PRZEZ WARSTWĘ KAMBIUM ŁĄCZĄ DREWNO I ŁYKO WTÓRNE, PODOBNIE JAK
TO MA MIEJSCE W ŁODYDZE (por. rys. 4.77), PRZY CZYM PIERWSZE TAKIE PROMIENIE ODKŁADANE SĄ PRZEZ KAMBIUM W KORZENIU NAPRZECIWKO PASM DREWNA PIERWOTNEGO. TWORZĄ
ONE SYSTEM POPRZECZNY WTÓRNYCH TKANEK DREWNA I ŁYKA.
WRAZ Z PIONOWYMI PASMAMI MIĘKISZU DRZEWNEGO I
ŁYKOWEGO STANOWIĄ ONE ŻYWY UKŁAD, W KTÓRYM ODBYWA
SIĘ PRZEWODZENIE NA KRÓTSZE ODLEGŁOŚCI, GŁÓWNIE W KIERUNKU PROMIENISTYM, tj. WZDŁUŻ PROMIENI DO ŚRODKA LUB
OD ŚRODKA. UMOŻLIWIAJĄ ONE TRANSPORT WODY Z DREWNA
DO ŁYKA I TRANSPORT SUBSTANCJI POKARMOWYCH Z ŁYKA DO
DREWNA.
W WYNIKI ANTYKLINALNEGO (tj. W PŁASZCZYŹNIE PROMIENISTEJ) PODZIAŁU KOMÓREK KAMBIUM POWIĘKSZA SIĘ OBWÓD
DREWNA WTÓRNEGO ORAZ ŚRENICA CYLINDRA KAMBIALNEGO.
MIAZGA KORKORODNA (FELOGEN) KORZENIA POWSTAJE W WYNIKU PODZIAŁÓW PERYKLINALNYCH KOMÓREK OKOLNICY W
CAŁYM OBWODZIE. TWORZĄ ONE CYLINDER KOMÓREK MERYSTEMATYCZNYCH PODOBNY DO KAMBIUM. FELOGEN ODKŁADA
NA ZEWNĄTRZ KOMÓRKI POCHODNE RÓŻNICUJĄCE SIĘ W TKANKĘ KORKOWĄ. RÓŻNICUJĄCE SIĘ RZADZIEJ POCHODNE WEWNĘTRZNE TWORZĄ ZWYKLE CIENKĄ WARSTWĘ KOMÓREK MIĘKISZOWYCH FELODERMY.
MIKORYZA
JEST WSPÓŁŻYCIEM SYSTEMU KORZENIOWEGO Z GRZYBAMI, W
KTÓRYM OBAJ PARTNERZY CZERPIĄ KORZYŚCI. GRZYBOM UŁATWIA MIKORYZA ZAOPATRZENIE W ORGANICZNE SUBSTANCJE
ODŻYWCZE (W CUKRY), NATOMIAST KORZENIE UZYSKUJĄ WIĘK-
SZĄ POWIERZCHNIĘ CHŁONNĄ I DOSTĘP DO SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W REZULTACIE ROZŁOŻENIA PRÓCHNICY GLEBOWEJ
PRZEZ GRZYBY. GRZYBY WYTWARZAJĄ PONADTO WITAMINY I
HORMONY POBUDZJĄCE WZROST I PRZEMIANĘ MATERII KOMÓREK KORZENIA.
WYRÓŻNIA SIĘ DWA RODZAJE MIKORYZY: ZEWNĘTRZNĄ (EKTOTROFICZNĄ) I WEWNĘTRZNĄ (ENDOTROFICZNĄ).
W MIKORYZIE ZEWNĘTRZNEJ STRZĘPKI GRZYBA OPLATAJĄ
KRÓTKIE KORZENIE BOCZNE I TWORZĄ WOKÓŁ NICH SWEGO
RODZAJU „MUFKĘ” (rys. 4.48).
STRZĘPKI WNIKAJĄ TAKŻE DO KORY PIERWOTNEJ, ALE ROZRASTAJĄ SIĘ TYLKO W PRZESTWORACH MIĘDZYKOMÓRKOWYCH I
NIE PRZERASTAJĄ DO WNĘTRZA KOMÓREK.
MIKORYZĄ ZEWNĘTRZNĄ CHARAKTERYZUJE SIĘ WIELE GATUNKÓW DRZEW, W TYM DĄB, BRZOZA SOSNA, ŚLIWA, JABŁOŃ,
GRUSZA I INNE.
W MIKORYZIE WEWNĘTRZNEJ STRZĘPKI GRZYBA WNIKAJĄ GŁĘBIEJ DO KORZENIA, NATOMIAST NA ZEWNĄTRZ NIE TWORZĄ
WIĘKSZEJ OTOCZKI. ROSNĄ NIE TYLKO W PRZESTWORACH MIĘ-
DZYKOMÓRKOWYCH LECZ RÓWNIEŻ WNIKAJĄ DO WNĘTRZA
KOMÓREK.
MIKORYZA WEWNĘTRZNA WYSTĘPUJE U PEWNYCH DRZEW, U
WIELU ROŚLIN ZIELNYCH, U ZBÓŻ, JAK np.. U OWSA, ŻYTA,
PSZENICY i KUKURYDZY.
WSPÓŁŻYCIE KORZENI Z BAKTERIAMI WIĄŻĄCYMI AZOT
ZJAWISKO TO JEST SZCZEGÓLNIE ROZPOWSZECHNIONE W
RODZINIE MOTYLKOWATYCH, ALE WYSTĘPUJE RÓWNIEŻ np..
U OLSZY, OLIWNIKA i ROKITNIKA.
BAKTERIE Z RODZAJU Rhizobium, WSPÓŁŻYJĄCE Z ROŚLINAMI
MOTYLKOWATYMI, WYSTĘPUJĄ W GLEBIE JAKO WOLNO ŻYJĄCE
SAPROFITY, NIE MAJĄCE ZDOLNOŚCI DO WIĄZANIA AZOTU
ATMOSFERYCZNEGO. PO NAPOTKANIU KORZENIA ODPOWIEDNIEJ ROŚLINY, WNIKAJĄ DO NIEGO PRZEZ WŁOŚNIKI. ISTNIEJE
PRZY TYM ŚCISŁY ZWIĄZEK POMIĘDZY GATUNKIEM ROŚLINY I
GATUNKIEM LUB ODMIANĄ BAKTERII, KTÓRA MOŻE ZAINFEKOWAĆ KORZENIE.
ROZPOZNANIE SIĘ BAKTERII I KORZENIA NASTĘPUJE ZA POŚREDNICTWEM SPECYFICZNYCH BIAŁEK – LEKTYN, WYSTĘPUJĄCYCH
NA POWIERZCHNI WŁOŚNIKÓW, MAJĄCYCH ZDOLNOŚĆ WIĄZANIA
SIĘ Z CUKROWCAMI ŚCIANY KOMÓRKOWEJ DANEGO GATUNKU
LUB ODMIANY BAKTERII.
Z WŁOŚNIKA BAKTERIE PRZEDOSTAJĄ SIĘ W POSTACI NICI INFEKCYJNEJ DO KORY PIERWOTNEJ KORZENIA, GDZIE ICH OBECNOŚĆ
WYWOŁUJE INTENSYWNE PODZIAŁY KOMÓRKOWE W MIEJSCU
ZAKAŻENIA, CZEMU TOWARZYSZY PODWYŻSZONY POZIOM
CYTOKININ – HORMONÓW POBUDZAJĄCYCH PODZIAŁ KOMÓREK
ROŚLINNYCH.
W WYNIKU PODZIAŁU KOMÓREK POWSTAJĄ NA KORZENIACH
BRODAWKOWATE NAROŚLA, tzw. BRODAWKI KORZENIOWE (rys.
4.49).
W TETRAPLOIDALNYCH KOMÓRKACH BRODAWEK WYSTĘPUJĄ
BAKTERIE, KTÓRE PRZEKSZTAŁCAJĄ SIĘ Z FORM PAŁECZKOWATYCH W NIEREGULARNIE ROZGAŁĘZIONE BAKTEROIDY, ZDOLNE
DO WIĄZANIA AZOTU CZĄSTECZKOWEGO ATMOSFERY. W KOMÓRKACH BRODAWEK BAKTEROIDY ZNAJDUJĄ BOGATE ŹRÓDŁO SUBSTANCJI ORGANICZNYCH DOSTARCZAJĄCYCH ENERGII
ORAZ ELEKTRONÓW I PROTONÓW NIEZBĘDNYCH DO REDUKCJI
N2 DO NH3.
FUNKCJE KORZENI
KORZENIE SŁUŻĄ DO POBIERANIA WODY I SOLI MINERALNYCH Z
GLEBY ORAZ PRZYTWIERDZANIA ROŚLIN DO PODŁOŻA.
WODA JEST POBIERANA PRZEZ WŁOŚNIKI ORAZ PRZEZ CIENKOŚCIENNE KOMÓRKI EPIDERMY KORZENIA. PRZEZ MIĘKISZ KORY
PIERWOTNEJ WODA DOCIERA DO ENDODERMY. DALSZY PRZEPŁYW APOPLASTEM JEST ZABLOKOWANY PRZEZ PASEMKA
CASPARY’EGO. PRZEZ PROTOPLASTY KOMÓREK ENDODERMY I
OKOLNICY WODA DOCIERA DO WNĘTRZA WALCA OSIOWEGO,
GDZIE JEST WCIĄGANA DO CEWEK I NACZYŃ DREWNA. CEWKA-
MI I NACZYNIAMI JEST UNOSZONA W GÓRĘ DO ŁODYG I LIŚCI, A
STAMTĄD, GŁÓWNIE PRZEZ SZPARKI, W POSTACI PARY WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ (PAROWANIE WODY Z POWIERZCHNI
ROŚLINY NAZYWAMY TRANSPIRACJĄ).
SYSTEM KORZENIOWY PRZENIKA DO PODŁOŻA I ROZPRZESTRZENIA SIĘ NA RÓŻNYCH POZIOMACH GLEBY, WYKORZYSTUJĄC JEJ
ZASOBY WODNE I MINERALNE.
OBLICZONO, ŻE WIĄZKOWY SYSTEM ŻYTA SKŁADAŁ SIĘ ZE 143
KORZENI, KTÓRE MIAŁY 35 600 KORZENI BOCZNYCH I RZEDU,
2 300 000 KORZENI II RZĘDU i 11 500 000 KORZENI III RZĘDU.
WSZYSTKIE TE KORZENIE MIAŁY RAZEM PONAD 14 BILIONÓW
WŁOŚNIKÓW OKREŚLAJĄC POWIERZCHNIĘ KONTAKTU TEGO
SYSTEMU KORZENIOWEGO Z GLEBĄ.
ZDOLNOŚĆ KORZENI DO PODTRZYMYWANIA ROŚLINY W GLEBIE
ORAZ GLEBY PRZEZ ROŚLINĘ MA DUŻE ZNACZENIE DLA OCHRONY POWŁOKI GLEBOWEJ PRZED EROZJĄ WODNĄ LUB WIETRZ-
NĄ, ZWŁASZCZA NA STOKACH GÓRSKICH. JEST ONA RÓWNIEŻ
WYKORZYSTYWANA DO USTALANIA WYDM PRZEZ OBSIEWANIE
ICH ROŚLINAMI O ODPOWIEDNIM SYSTEMIE KORZENIOWM.
KORZENIE SĄ ORGANAMI CUDZOŻYWNYMI, ZALEŻNYMI OD PĘDU,
KTÓRY ZAOPATRUJE JE W PODSTAWOWE ZWIĄZKI ORGANICZNE, JAKIMI SĄ CUKRY. SĄ TAKŻE MIEJSCEM SYNTEZY AMINO-
KWASÓW, HORMONÓW – GIBERELIN I CYTOKININ ORAZ ALKALOIDÓW (np.. NIKOTYNY), KTÓRE Z PRĄDEM TRANSPIRACYJNYM
ODPROWADZANE SĄ NASTĘPNIE DO LIŚCI I INNYCH ORGANÓW
PĘDOWYCH.
JEDNA Z FUNKCJI KORZENI U ROŚLIN WIELOLETNICH POLEGA
NA MAGAZYNOWANIU SUBSTANCJI POKARMOWYCH, KTÓRE
PRZEMIESZCZAJĄ SIĘ DO KORZENI Z ORGANÓW NADZIEMNYCH
W CIĄGU LATA, A NASTĘPNIE W KIERUNKU PRZECIWNYM NA
WIOSNĘ. TKANKĘ ŚPICHRZOWĄ STANOWI W KORZENIACH MIĘKISZ KORY PIERWOTNEJ, DREWNA LUB ŁYKA.
PRZEKSZTAŁCENIA KORZENI
KORZENIE PEWNYCH ROŚLIN MAJĄ NIETYPOWĄ BUDOWĘ I SPEŁNIAJĄ NIETYPWOE FUNKCJE. OTO NAJWAŻNIEJSZE RODZAJE
TEGO TYPU PRZEKSZTAŁCEŃ.
KORZENIE SPICHRZOWE. WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN DWULETNICH,
JAK MARCHEW, BURAK, RZODKIEWKA. W WYTWORZENIU ORGANU SPICHRZOWEGO UCZESTNICZY PODSTAWOWA (GÓRNA)
CZĘŚĆ KORZENIA ORAZ HIPOKOTYL. W PIERWSZYM ROKU ROZWOJU, ROŚLINY DWULETNIE WYKSZTAŁCAJĄ SKUPIONĄ ROZETKĘ LIŚCI NA SILNIE SKRÓCONYM PĘDZIE. W CIĄGU LATA MAGAZYNUJĄ W KORZENIU SUBSTANCJE POKARMOWE, KTÓRE W
NASTĘPNYM ROKU ZUŻYWAJĄ NA SZYBKIE WYTWORZENIE
WYSOKIEGO PĘDU KWIATOSTANOWEGO, KWIATÓW, OWOCÓW I
NASION.
KORZENIE SPICHRZOWE SĄ GRUBE I MIĘSISTE WSKUTEK OBFITEGO WYKSZTAŁCENIA MIĘKISZU SPICHRZOWEGO W KORZE PIERWOTNEJ, ŁYKU LUB DREWNIE (U MARCHWI np.. ok.. 70 % TKANKI
SPICHRZOWEJ STANOWI MIĘKISZ ŁYKOWY, U RZODKWI NATOMIAST ok.. 95 % STANOWI MIĘKISZ DRZEWNY.
KORZENIE BURAKA MAJĄ NIETYPOWĄ BUDOWĘ WTÓRNĄ. WYS-
TĘPUJE W NICH KILKA KRĘGÓW KAMBIALNYCH, TWORZĄCYCH
SIĘ SUKCESYWNIE NA ZEWNĄTRZ PIERWSZEGO. DRUGI I
NASTĘPNE KRĘGI KAMBIUM WYTWARZAJĄ MAŁE WIĄZKI
DREWNA I ŁYKA WTÓRNEGO ORAZ DUŻE ILOŚCI MIĘKISZU
WYPEŁNIAJĄCEGO SIĘ CUKRAMI ZAPASOWYMI. W TEN SPOSÓB
POWSTAJE CHARAKTERYSTYCZNY, BARDZO GRUBY I MIĘSISTY
KORZEŃ BURAKA.
W ORGANY SPICHRZOWE MOGĄ TAKŻE PRZEKSZTAŁCAĆ SIĘ
KORZENIE BOCZNE I PRZYBYSZOWE. POWSTAJĄ WÓWCZAS
BULWY KORZENIOWE. NA PRZYKŁAD U DALII, U PODSTAWY
PĘDU TWORZY SIĘ WIĄZKA BULW KORZENIOWYCH, MAGAZYNUJĄCYCH NA OKRES ZIMY SUBSTANCJE POKARMOWE (rys. 4.50).
MAJĄ ONE CZAPECZKĘ KORZENIOWĄ I BUDOWĘ ANATOMICZNĄ
CHARAKTERYSTYCZNĄ DLA KORZENIA, NIE WYSTĘPUJĄ NA NICH
NATOMIAST ZAWIĄZKI LIŚCI I TE CECHY RÓŻNIĄ JE OD ZEWNĘTRZNIE PODOBNYCH, PODZIEMNYCH BULW POCHODZENIA
PĘDOWEGO, WYSTĘPUJACYCH U NIEKTÓRYCH ROŚLIN.
KORZENIE PODPOROWE WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN O WYSOKICH
NADZIEMNYCH PĘDACH, KTÓRYCH SYSTEM KORZENIOWY NIE
WYRASTA NA DUŻĄ GŁĘBOKOŚĆ ALBO ROŚNIE W GRZĄSKIM
PODŁOŻU. SPEŁNIAJĄ ONE FUNKCJĘ DODATKOWEGO UMOCOWANIA ROŚLINY W PODŁOŻU. SĄ TO KORZENIE PRZYBYSZOWE,
KTÓRE WYRASTAJĄ Z ŁODYGI NA PEWNEJ WYSOKOŚCI NAD
ZIEMIĄ, A NASTĘPNIE ROSNĄ W DÓŁ (PIONOWO LUB UKOŚNIE) I
WNIKAJĄ DO GLEBY (rys. 4.51). ROSNĄ WIĘC ONE CZĘŚCIOWO W
POWIETRZU I CZĘŚCIOWO W GLEBIE.
KORZENIE PODPOROWE WYKSZTAŁCA KUKJURYDZA I WIELE
ROŚLIN TROPIKALNYCH, np.. MONSTERA, PANDANY, FIGOWCE I
PEWNE PALMY.
KORZENIE CZEPNE WYSTĘPUJĄ CZĘSTO U PNĄCZY I EPIFITÓW.
NA PRZYKŁAD U BLUSZCZU, Z ŁODYGI PO STRONIE PODPORY
WYRASTAJĄ KORZENIE PRZYBYSZOWE, KTÓRE WNIKAJĄ W
ZAŁOMY ŚCIANY LUB INNEJ PODPORY, PRZYMOCOWUJĄC DO
NIEJ ROŚLINĘ.
EPIFITY SĄ ROŚLINAMI NIE ZAKORZENIAJĄCYMI SIĘ W GLEBIE,
LECZ OSIEDLAJĄCYMI SIĘ NA PNIACH I GAŁĘZIACH WYSOKICH
DRZEW. PRZYMOCOWUJĄ SIĘ DO NICH ZA POMOCĄ KORZENI
CZEPNYCH, KTÓRE PRZYTWIERDZAJĄ SIĘ LUB OWIJAJĄ
DOKOŁA GAŁĘZI (rys. 4.118 A).
KORZENIE POWIETRZNE WYSTĘPUJĄ U PEWNYCH EPIFITÓW, np..
U STORCZYKÓW. ZWISAJĄ SWOBODNIE W DÓŁ I ZA ICH POMOCĄ
ROŚLINA POBIERA WODĘ Z POWIETRZA (rys. 4.52 A). KORZENIE
TE SĄ OTOCZONE WIELOWARSTWOWĄ SKÓRKĄ O SPECJALNEJ
BUDOWIE (rys. 4.52 B) ZWANĄ WELAMENEM. WELAMEN SKŁADA
SIĘ Z KILKU WARSTW KOMÓREK MARTWYCH O POROWATYCH
CELULOZOWYCH ŚCIANACH. W OKRESIE BEZDESZCZOWYM
KOMÓRKI WYPEŁNIONE SĄ POWIETRZEM, WSKUTEK CZEGO
KORZENIE MAJĄ WÓWCZAS ZABARWIENIE SREBRZYSTOBIAŁE.
TKANKA TA WCHŁANIA Z POWIETRZA PARĘ WODNĄ, A W CZASIE
DESZCZU JAK GĄBKA SILNIE NASIĄKA WODĄ I STAJE SIĘ PRZE-
ŹROCZYSTA.
KORZENIE ODDECHOWE WYSTĘPUJĄ U PEWNYCH ROŚLIN KLI-
MATU CIEPŁEGO, ROSNĄCYCH NA TERENACH BAGNISTYCH.
BAGNISTE PODŁOŻE JEST UBOGIE W TLEN, KTÓRY SŁABO ROZPUSZCZA SIĘ W WODZIE. KORZENIE ODDECHOWE STANOWIĄ
BOCZNE ODGAŁĘZIENIA POZIOMYCH KORZENI PODZIEMNYCH
WYRASTAJĄCE PIONOWO W GÓRĘ PONAD POWIERZCHNIĘ
PODŁOŻA I SŁUŻACE DO POBIERANIA TLENU. MOGĄ ONE OSIĄGAĆ 1,5 m WYSOKOŚCI. POWIETRZE WNIKA DO NICH PRZEZ OTWORY PODOBNE DO PRZETCHLINEK, A DALEJ KANAŁAMI POWIETRZNYMI AERENCHYMY PRZEMIESZCZA SIĘ DO PODZIEMNYCH CZĘŚCI SYSTEMU KORZNIOWEGO. KORZENIE ODDECHOWE
U Sonneraria alba, DRZEWA NALEŻĄCEGO DO FORMACJI NAMORZYNÓW, PRZEDSTAWIONO NA RYSUNKU 4.53.
KORZENIE PASOŻYTÓW. PASOŻYTY CZERPIĄ SUBSTANCJE POKARMOWE Z ŻYWYCH ROŚLIN, Z KTÓRYMI POŁĄCZONE SĄ ZA
POMOCĄ SSAWEK. U PASOŻYTNICZYCH ROŚLIN WYŻSZYCH
SSAWKI MOGĄ BYĆ PRZEKSZTAŁCONYMI KORZENIAMI. SĄ TO
UTWORY MAJĄCE ZDOLNOŚĆ WNIKANIA DO WNĘTRZA ROŚLINY
ŻYWICIELSKIEJ DZIĘKI WYDZIELANIU ENZYMÓW TRAWIĄCYCH
BLASZKI ŚRODKOWE I ŚCIANY KOMÓRKOWE JEJ TKANEK. PO
OSIĄGNIĘCIU TKANEK PRZEWODZĄCYCH ŻYWICIELA SSAWKI
ŁĄCZĄ SIĘ Z NIM I POBIERAJĄ BEZPOŚREDNIO Z NICH SUBSTANCJE POKAMOWE, KTÓRE NASTĘPNIE WŁASNYMI WIĄZKAMI
PRZEWODZĄCYMI DOPROWADZAJĄ DO TKANEK PASOŻYTA (rys.
4.123 B, C).