PATOFIZJOLOGIA

1
PATOFIZJOLOGIA
T: Zaburzenia układu wewnątrzwydzielniczego
12.12.2007
1. Hormon – substancja aktywna biologicznie, w organizmie spełnia rolę pewnego
przekaźnika informacji
a) podział ze względu na rodzaj działania
 działanie parakrynne – hormon działa na komórki sąsiadujące w stosunku do
komórki, która wyprodukowała hormon
 działanie autokrynne – hormon działa na tą samą komórkę, która wyprodukowała
hormon
o intakrynne – hormon zostaje wydzielony na zewnątrz i wraca powrotem do
komórki
o endokrynne – hormon dociera z biegiem krwi do miejsca swojego przeznaczenia
b) podział ze względu na budowę chemiczną
 aminokwasowe - rozpuszczalne w wodzie, z trudnością przenikają przez bariery
lipidowe, np. adrenalina, noradrenalina, dopamina, tyroksyna, melatonina
 peptydowe (białkowe) - rozpuszczalne w wodzie, działają na receptory błony
komórkowej, np. hormon wzrostu (GH)
 steroidowe - rozpuszczalne w tłuszczach, z łatwością przenikają przez bariery
lipidowe, wywierając wpływ także na ośrodkowy układ nerwowy
o 11-dezoksysterydy
o 11-hydroksysterydy
o aromatyczne
c) podział ze względu na rodzaj kontroli
 kontrola typu nerwowego gruczołów dokrewnych przez włókna współczulne (np.
uwalnianie adrenaliny)
 kontrola typu hormonalnego – hormon działa pobudzająco lub hamująco na
wydzielanie gruczołu, np. wpływ hormonów tropowych przysadki (np. hormony
tropowe przysadki)
 kontrola typu metabolicznego – substrat lub produkt przemiany materii hamuje lub
pobudza widzialnie hormonu (np. wpływ pobudzający glukozy na wydzielanie
insuliny i hamujący na sekrecję glukagonu)
2. Układ dokrewny działa za pośrednictwem zamkniętej pętli: sprzężeń zwrotnych (petle
krótkie, długie, ujemne i dodatnie), np.:
pętla
mała
ujemna
podwzgórze
-
+
przysadka
mózgowa
+
gruczoł
docelowy
Pętle zwrotne dodatnie – tylko w PATOLOGII
-
pętla
ujemna
duża
2
3. Mechanizm działania hormonów
a) hormony działają z receptorem
 hormon nie przejdzie przez błonę – receptor musi być w błonie
 hormon przejdzie przez błonę - cytozol
b) powstaje kompleks „hormon – receptor”
c) cAMP (cykliczny AMP) – wtórny przekaźnik informacji
4. Oś podwzgórze – przysadka
a) podwzgórze – anatomiczna część międzymózgowia, należy do układu autonomicznego
i jest połączone z przysadką:
→ przez sieć naczyń krwionośnych: przedni płat – liberyjny i statyny
→ neuronalnie: przez aksony do tylnego płata – wazopresyna i oksytocyna
wazopresyna – hormon antydiuretyczny (działanie antydiuretyczne – oszczędzanie
wody poprzez zwiekszenie jej resorpcji w nerkach), wydzielany pulsacyjnie (odp. na
bodziec)
zaburzenia:
o niedobór wazopresyny - moczówka prosta
 objawia się wielomoczem (poliuria)
 politypsja – patologiczne pragnienie
o nadmiar wazopresyny - zespół Schwarza i Barttera
 hipersekrecja, in. zwiększone wydzielanie wazopresyny
 zatrucie wodne – organizm nie potrafi wydalić wody
 dochodzi do przewodnienia hipotonicznego
 hemoliza krwi
 występowanie drgawek
 brak leczenia – zgon
b) przysadka mózgowa – składa się z 3 płatów:
 przedni – syntetyzuje hormony peptydowe, hormon wzrostu
 środkowy – w zaniku – hormony melanotropowe
 tylny – magazyn wazopresyny i oksytocyny
hormon wzrostu (somatotropina) - GH
 hormon, którego produkcja i stężenie jest zależne od wieku (im organizm jest
starszy, tym mniej jest hormonów)
 nie działa bezpośrednio na metabolizm, działa przez insulinopodobny czynnik
wzrostu (IGF – 1, IGF – 2)
zaburzenia:
o gigantyzm
 nadmierne wydzielanie GH
 nadmierny wzrost kości długich
 występuje podczas okresu dojrzewania
 jest to wzrost nadmierny ale proporcjonalny
o akromegalia
 nadmierne wydzielanie GH
 występuje u osób dorosłych, gdy przyrost kości jest już zakończony
 rozrost tkanek miękkich (przerost np. dłoni, stóp, języka, małżowin usznych),
deformacja stawów i kości
3
→ gigantyzm i akromegalia są kojarzone z wystąpieniem gruczolaków – guzów
tkanki nowotworowej, których komórki produkują hormony – w tym przypadku
produkcja somatotropiny
o karłowatość przysadkowa
 niski wzrost + nawet upośledzenie umysłowe, niedorozwój płciowy
 przyczyna: nacieki zapalne, guzy nowotworowe w obrębie przysadki lub w jej
sąsiedztwie
o karłowatość Larona – brak receptorów dla somatotropiny
→ przyczyna obu typów karłowatości: niskie stężenie lub brak produkcji
somatomedyny (przy prawidłowyn wydzielaniu GH)
5. Tarczyca – pęcherzyki tarczycowe – miąższ tarczycy → magazyn hormonów tarczycy
(tyroksyna, kalcytonina)
Jod – niezbędny pierwiastek do prawidłowego funkcjonowania tarczycy;
dobowe zapotrzebowanie: ok. 150 μg
 brak jodu – zmiany wielkości gruczołu (wole)
 nadmiar jodu – efekt (zespół) Wolff – Chaikoffa – gdy dochodzi do wzrostu stężenia
jodu (np. przy spożyciu) – zahamowanie wydzielania z tarczycy hormonów tyroksyny
(wzmożone zuzycie tlenu) i trójjodotyroniny
zaburzenia:
 zmiany wielkości gruczołu – wole
 zmiany spoistości gruczołu – guzki w obrębie tarczycy
 nadczynność: wzrost stężenia T3 i T4 → tyreotoksykoza (częściej występuje u kobiet;
jest to związane z zaburzeniami autoimmunologicznymi)

nadczynność
o gruczolak przedniego płata przysadki – hipersekrecja TSH
o choroba Gravesa – Basedowa
 o podłożu autoimmunologicznym (przeciwciała IgG przeciw receptorom TSH)
 objawy
 oftalmopatia (wytrzeszcz oczu); nieleczona – utrata wzroku
 obrzęk przedgoleniowy – obrzęk i zaczerwienienie przedniej części goleni
stopy; świąd skóry
 zaburzenia głosu
 nerwowość, nadpobudliwość
o choroba Plummera
 gruczolak tarczycy produkujący T3 i T4
 TSH ulega znacznemu obniżeniu
o zapalenie tarczycy
 niekontrolowane uwalnianie zgromadzonego T3 i T4
 poziom TSH maleje
 objawy w nadczynności tarczycy:
 zwiększona przemiana materii
 szczupła sylwetka
 pobudzenie
 nerwowość
 zwiększenie potliwości
4
 objaw „aksamitnej skóry” – skóra gładka, miękka i miła w dotyku
 rozwój krążenia hiperkinetycznego – zwiększenie objętości krwi krążącej z
przyspieszoną czynnością serca, zwiększenie jego objętości wyrzutowej →
tzw. serce tarczycowe, zespół tarcz(yc)owo – sercowy
− tachykardia
− kołatanie serca
− szmery sercowe
− zmiany w zapisie EKG
PRZEŁOM TARCZYCOWY – stan ostrego zagrożenia życia !!!
 niewydolność narządów, układów
 diagnoza na obrazie klinicznym
 temp. 38, 390C
 tachykardia > 140
 pobudzenie OUN (ośrodkowego układu nerwowego)
 przyczyny:
 zapalenie tarczycy
 zabiegi w pobliżu tarczycy
 skutek nadmiernego badania palpacyjnego

niedoczynność
a) defekt wrodzony
o anomalie anatomiczne
o kretynizm
 niedorozwój umysłowy
 upośledzenie wzrostu
 upośledzenie słuchu
 starczy wygląd
o usunięcie tarczycy
b) defekty nabyte
o zniszczenie miąższu w przebiegu procesu zapalnego
o przeciwciała przeciw receptorom TSH
o niedobór (wole niedoczynne) bądź nadmiar jodu (zespół Wolff – Chaikoffa)
o leki hamujące syntezę hormonów tarczycy (sole litu)
o choroba Hashimoto
 przewlekłe zapalenie gruczołu tarczowego
 równomierne powiększenie gruczołu tarczowego
 najczęstszy rodzaj zapalenia tarczycy
6. Przytarczyce - 2 pary gruczołów umieszczone na górnym i dolnym biegunie tarczycy
Parahormon → hormon polipeptydowy – zaburzenie:
Tężyczka – niedobór wapnia we krwi + niedobór magnezu
 występowanie drętwień, mrowień w obrębie języka, warg, palców dłoni i nóg
 kurcze mięśni rąk i nóg
 bóle mięśni
5
7. Cukrzyca - przewlekła choroba metaboliczna, o heterogennym charakterze;
charakteryzuje się przewlekłą hiperglikemią i nieprawidłową przemianą węglowodanów,
tłuszczów i białek
Typu I – „insulinozależna”


z reguły < 30 r.ż.
brak insuliny → skutek zniszczenia komórek β na drodze autoimmunologii lub w
wyniku działania czynników środowiskowych, takich jak:
o zakażenia wirusowe
 wrodzona różyczka
 świnka
 CMV – wirus cytomegalii
 Coxackie (mimikra antygenowa)
o hipoteza diety stosowanej w żywieniu niemowląt – skrócenie naturalnego karmienia
(zastąpienie mlekiem krowim)
 istnieje predyspozycja genetyczna
Typu II – „insulinoniezależna”
 zaburzenia działania i wydzielania insuliny
 występuje insulinooporność
 wydzielanie stopniowo spada niszcząc nadmiernie obciążone komórki β
 najczęściej u osób starszych, z otyłością lub innymi zaburzeniami metabolicznymi
patogeneza → eksperci: cukrzyca typu II – składowa zespołu dysmetabolicznego
(zespół X)
 występowanie wrodzonego upośledzenia działania insuliny
 insulinooporność prowadząca do hiperglikemii
 otyłość, siedzący tryb życia, starzenie się, itp.
Typu III






genetyczne upośledzenie funkcji komórek β
genetyczne upośledzenie działania insuliny
choroby części zewnątrzwydzielnczych trzustki (np. mukowiscydoza)
endokrynopatia (np. akromegalia, zespół Cushinga)
cukrzyca wywołana lekami
infekcje (np. różyczka, CMV)
Typu IV = cukrzyca ciężarnych - przejściowe zaburzenie u zdrowych kobiet, ustępujące po
zakończeniu ciąży; u ok. połowy ciężarnych kobiet z cukrzycą, ok. 15 lat po zakończeniu
ciąży rozpocznie się pełnoobjawowa cukrzyca typu II
a) rozpoznanie cukrzycy
 objawy cukrzycy oraz przygodna glikemia ≥ 200 mg/dl.
 FPG ≥ 126 mg/dl (test obciążenia glukozą)
 glikemia > 200 mg/dl w 2. godzinie
b) stany przedcukrzycowe
 upośledzona tolerancja glukozy IGT w 2. godzinie OGTT glikemia ≥ 140 mg/dl i
< 200 mg/dl.
 upośledzona glikemia na czczo IFG FPG ≥ 110 mg/dl i < 126 mg/dl
6
c) powikłania
 zaburzenia w naczyniach krwionośnych
o makroangiopatia (duże naczynia)
 choroba wieńcowa
 miażdżyca naczyń obwodowych
 choroba naczyń mózgowych i udar niedokrwienny mózgu
o mikroangiopatia (raczej przewlekłe)
 retinopatia – uszkodzenie naczyń w siatkówce oka
 neuropatia – zaburzenia mikrokrążenia nerwów; zaburzenia odczuwania bólu,
temperatury
 nefropatia – uszkodzenie naczyń nerkowych
 ostre powikłania
o śpiączka cukrzycowa
 hipersmolarna ( u osób typu II)
 hiperglikemiczna / ketonowa ( w typie I)
o hipoglikemia – diagnoza i triada Whipple’a:
 glikemia < 2, 5 mmol / l
 objawy hipoglikemii
 ustąpienie objawów po podaniu glukozy
8. Nadnercza:
 rdzeń – katecholaminy (adrenalina i noradrenalina)
guz chromochłonny rdzenia nadnerczy → hipersekrecja katecholamin → nadciśnienie
oporne na leki
 kora – hormony steroidowe
o zespół nadnerczowo-płciowy
 wrodzony przerost nadnerczy związany z występowaniem bloków
enzymatycznych na szlaku biosyntezy glikokortykoidów i mineralokortykoidów
 pod wpływem ACTH nadnercza zwiększają produkcję androgenów
 klasyczny przerost nadnerczy ujawnia się po porodzie lub w dzieciństwie
 zaburzenia elektrolitowe, występowanie nadciśnienia tętniczego, maskulinizacje i
hirsutyzm, obojnactwo płodów XX
o zespół Conna - zwiększone wytwarzanie aldosteronu
o zespół Cushinga - nadmierne wydzielanie glikokortykosteroidów (guz)
Choroba Cushinga - spowodowana nadmiernym wydzielaniem ACTH przez
gruczolaka przysadki mózgowej
objawy:
 cienka skóra i jej zanik
 nadciśnienie tętnicze
 otyłość Cushingoidalna (głównie w tułowiu, w obrębie karku [byczy kark],
kończyny szczuplejsze)
 hiperlipidemia
o choroba Addisona (Cisawica)
 przewlekła niedoczynność nadnerczy
 niedostateczne wytwarzanie hormonów w korze nadnerczy, niszczone przez
przeciwciała (autoimmunologia), m.in. przez gruźlicę
objawy:
 ogólne osłabienie i łatwe męczenie się
 brunatne (cisawe) przebarwienie skóry, hiperpigmentacja
 napady hipoglikemii (niedociśnienie tętnicze)