Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w I połowie XI wieku
advertisement
Autor : Dariusz Lewkowicz Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w I połowie XI wieku 1 Spis treści 1. Wstęp 2. Geneza kryzysu państwa i upadek rządów Mieszka II a) charakterystyka osoby następcy Bolesława Chrobrego b) polityka zagraniczna państwa – sojusz sąsiadów Polski c) problem następstwa tronu po ucieczce Mieszka II 3.Zagadnienie buntu ludowego i reakcji pogańskiej 4. Najazd Brzetysława i jego skutki 5.Odbudowa państwa przez Kazimierza Odnowiciela 6.Uwagi końcowe 7.Bibliografia . 2 Wstęp Rok 1025 był przełomowy dla państwa polskiego .W kwietniu t. r. w katedrze gnieźnieńskiej odbyła się koronacja Bolesława Chrobrego . Po 25. latach zmagań , wojen z Cesarstwem Niemieckim , po wyprawach na Ruś Kijowską , w końcu korona spoczęła na skroniach tego , który był postrachem dla sąsiadów. Postać pierwszego króla z dynastii Piastów została poddana wszechstronnym badaniom historycznym .Dokonano wielu podsumowań jego panowania ,często „wybielając „ władcę i nie dostrzegając jego wad . A jednak , przydomek „Wielki „ raczej w stosunku do jego osoby się nie przyjął . Nie bez przyczyny – panowanie Bolesława wyda gorzkie owoce ,zebrane przez jego następcę . Tematem poniższej pracy jest okres w dziejach Polski uznawany za jeden z najbardziej tajemniczych . Panowania Mieszka II oraz jego braci , odbudowa państwa przez Kazimierza Odnowiciela , problem reakcji pogańskiej i najazdu Brzetysława czeskiego jest bardzo słabo naświetlony przez naukę . Wynika to z kilku przyczyn .Państwo polskie mimo niewątpliwych sukcesów politycznych i militarnych pozostawało ciągle na peryferiach cywilizacji europejskiej .Kronikarze wczesnośredniowieczni rzadko reagowali na wydarzenia w tej części Europy . Wyjątkowo dużo o sprawach polskich pisał Thietmar z Merseburga ,ale zmarł w 1018 r. Inni kronikarze poświęcali sprawom polskim mało uwagi . Oczywiście możemy odwoływać się do Galla Anonima , Wincentego Kadłubka , Jana Długosza oraz Kroniki Wielkopolskiej ,ale w ich wypadku problemem może być stronniczość i niekonsekwentne zapiski ,często niejasne. W badaniach można też bazować na pracach archeologicznych ,ale ze względu na koszty i długi czas badań ,na wyniki należy poczekać .Poza tym trudno jest pisać o okresie porażek państwa polskiego .Są kraje ,gdzie nie jest to zajęcie popularne . Należy też wziąć pod uwagę ,że źródła pisane mogły ulec zniszczeniu w czasie kryzysu z lat 30-ych XI wieku. To powoduje ,że 3 mediewistyka polska ciągle z problemem czasów Mieszka II i jego następców nie uporała się w stopniu zadowalającym .Obok nich jawi się też problem „współpracy rusko-niemieckiej „ z początku lat 30-ych , która przyczyniła się do katastrofy władzy centralnej na ziemiach polskich . Do niedawna ,nie było to wydarzenie chętne przywoływane .Kryzys monarchii polskiej był też dowodem na poparcie tezy następującej : siła państwa nie tkwi jedynie w liczbie wojowników które może wystawić do boju , ani w podbojach ,które nie muszą być trwałe. Prawdziwa siła tkwi w fundamentach ekonomicznych , zręcznej polityce zagranicznej i w przemyślanych decyzjach na polu polityki wewnętrznej .Jak się okazało wkrótce po śmierci Chrobrego, wyżej wymienione czynniki zawiodły. Błędy Chrobrego i jego królewskiego syna będą miały smutne konsekwencje . 4 Geneza kryzysu państwa O tym ,że w państwie Bolesława Chrobrego istniały grupy niezadowolonych pisały już współczesne mu kroniki . Do tych grup zaliczano zarówno możnowładztwo jak i ludność wiejska – zarówno wolni jak i niewolni. W pierwszym przypadku powody niezadowolenia tkwiły w ograniczeniu roli dawnej arystokracji plemiennej i wiążącej się z tym centralizacji władzy. Chrobry był władcą bezwzględnym .Nie mamy co prawda wiadomości o konkretnych prześladowaniach w stosunku do możnych ,ale należy to przyjąć za pewnik, skoro zdarzało się to w XI wieku ,choćby za rządów Bolesława Szczodrego , a u progu tego stulecia w sąsiednich Czechach . Chrobry był znany z bezwzględności . Karał okrutnie ,nawet za naruszanie postu piątkowego kazał wyrywać wszystkie zęby . 1 Liczne wojny jakie pierwszy w dziejach król Polski prowadził, możnym i drużynnikom dawać mogły łupy ,ale ludność wiejska musiała ponosić ciężary zmagań polsko- niemieckich i polsko-ruskich . Niezadowolenie musiało narastać ,skoro już w 1022 roku ,źródła odnotowały zaburzenia na terenach Wielkopolski . Zostały one stłumiane ,były jednak sygnałem ,że sprawy idą w złym kierunku . Rozwój instytucji centralnych państwa , rozbudowa struktur kościelnych musiały być kosztowne – Chrobry chciał nadrabiać zaległości cywilizacyjne bardzo szybko ,a to odbijało się na obciążeniach ludności miejscowej . Koronacja też była wydarzeniem kosztownym. Po śmierci króla nic się nie miało zmienić . Desygnowany na tron Mieszko II miał kontynuować politykę ojca .2 Problem następstwa tronu po śmierci Chrobrego do dziś budzi wątpliwości historyków. Nie wiemy dlaczego desygnował Mieszka , a pominął starszego ze swoich synów – Bezpryma . Być może rolę odgrywała niechęć 1 2 Rochala P. , Niemcza 1017 , Warszawa 2004 , s. W państwie patrymonialnym panujący mógł wyznaczyć następcę tronu pomijając zasadę starszeństwa – przyp. autora. 5 Bolesława do jego matki , nieznanej z imienia księżniczki węgierskiej .Ostatecznie Bezprym został wysłany do Rawenny ,do klasztoru pod wezwaniem Św. Romualda . Od władzy odsunięto również najmłodszego z synów Chrobrego – Ottona. O nim wiadomo jeszcze mniej . Prawdopodobnie w 1025 roku przebywał w Polsce , ale jego królewski brat wypędził go ok. 1027 r. podobno za sprzyjanie władcy niemieckiemu – Konradowi II .3 Podobnie jak Bezprym nie prowadził za życia ojca żadnej działalności politycznej , przynajmniej źródła o tym milczą . Jedynym uprawnionym do tego był Mieszko II. Należy przyznać Bolesławowi Chrobremu ,że bardzo starannie przygotował swego ukochanego syna do sprawowania rządów. Mieszko był człowiekiem zarówno obytym w świecie jak i gruntownie wykształconym. Było to zjawisko zdumiewające w skali kontynentu .Władca państwa ,które niespełna 70 lat temu przyjęło chrzest zna przynajmniej trzy języki obce. 4. Umie też pisać i czytać .Taki władca był kimś niezwykłym ( pamiętajmy ,że czytać i pisać w Anglii potrafił z monarchów jako pierwszy dopiero Henryk V w XV wieku ) .Młody władca przebył twardą szkołę wojenną u boku ojca w czasie prowadzonych przez Polskę wojen z cesarzem Henrykiem II . Dowodził nawet samodzielnie dużymi oddziałami ,zatem trudno pogodzić się z tezą ,że wybór następcy przez Bolesława był chybiony. Stwarzał jednak groźbę .Dawał do ręki wrogom państwa zarówno wewnętrznym jak i zewnętrznych znakomite dla dyplomacji narzędzie – pretendentów do tronu , obu z prawego łoża , na dodatek rozżalonych decyzją rodzica i gotowych upomnieć się o swoje w przyszłości .Nie mamy danych mówiących bowiem o dzielnicach ,które by rodzeństwu Mieszka II zostały przekazane . Po śmierci Bolesława w 1025 r. miała miejsce koronacja Mieszka II .Nic nie wiemy o potencjalnych problemach .Jak się wydaje kryzys narastał powoli i wybuchł dopiero ok. 1031 r. Przez pierwsze 6 lat Mieszko rządził bez przeszkód 3 4 Szczur Stanisław , Historia Polski-średniowiecze , Kraków 2002 , s. Łacina , greka i niemiecki – przyp. autora. 6 .U progu panowania wmieszał się w wewnętrzne rozgrywki w Cesarstwie . Okazja była wymarzona .Po bezpotomnej śmierci Henryka II w 1024 r. i wygaśnięciu w ten sposób dynastii Liudolfingów w Rzeszy doszło do rozłamu. Wprawdzie królem Niemiec obrano Konrada II ( był praprawnukiem po mieczu samego Ottona I Wielkiego ) ,ale nie chcieli się z tym wyborem pogodzić liczni niemieccy feudałowie , zwłaszcza ze Szwabii i Lotaryngii . Opozycjoniści , na czele których stanął książę Szwabii Ernest , Fryderyk lotaryński i jego żona Matylda szwabska . Przywódcy buntu przeciągnęli na swoją stronę Mieszka II .Niepoślednią rolę odegrała z pewnością Matylda. Ok. 1027 r. podarowała ona królowi polskiemu księgę pt. „ Liber officiorum quem Romanum appellant „ Zdobiła ją miniatura z wizerunkiem Mieszka i Matyldy .Do dzieła dołączono list od księżnej pełen komplementów pod dla polskiego władcy .Prawdopodobnie opozycja w Niemczech zapewniła Mieszka II o uznaniu jego praw do korony. Podobnie jednak jak w wielu innych sprawach dowodów bezpośrednich na poparcie tej tezy brak. Zabiegi Matyldy były z pewnością skuteczne. Wojska Mieszka II zaatakowały w styczniu 1028 r. Saksonię , której możni poparli Konrada i podważali mieszkowe prawa do korony. Mimo ,że główny przeciwnik Konrada jeszcze w 1027 r. został pokonany , Mieszko dotrzymał obietnicy .5 Najazd był niezwykle niszczący i wywołał przerażenie w całym kraju. Mimo to niewiele dał Polakom. Już w roku następnym tj. w 1029 , Konrad II zorganizował wyprawę na Polskę ,która utknęła pod Budziszynem .Zagrożenie od strony Węgier sprawiło ,że Konrad II tym razem się wycofał. Nie zapomniał jednak o Mieszku. Usiłując 5 Szczur S. , Historia Polski – średniowiecze....s 78. 7 unormować stosunki z Węgrami rozpoczął montowanie koalicji przeciwko Mieszkowi II. W jej skład wchodził książę czeski Udalryk oraz cesarz i władca Rusi Kijowskiej Jarosław Mądry. Siły zgromadzone przeciwko Mieszkowi były bardzo poważne m.in. , u boku Jarosława znajdowały się drużyny Wikingów norweskich ( wśród nich przyszły król Norwegii Harald Haardrada ).6 Wg kronik niemieckich dużą rolę w montowaniu koalicji odegrał Bezprym ,który w tym czasie opuścił klasztor w Rawennie być może wezwany przez samego Konrada. Koalicja nie uderzyła jednocześnie. I tak jeszcze w 1029 r. Udalryk zaatakował Morawy i oderwał je do Polski . W roku 1030 książęta ruscy : Jarosław Mądry oraz Mścisław i zajęli Bełz .7 Decydujący okazał się 1031 rok. Jednoczesne uderzenie niemieckie od zachodu i ruskie od wschodu spowodowało utratę Łużyc i Milska oraz Grodów Czerwieńskich . Mieszko II skapitulował i zawarł z cesarzem układ pokojowy. W tym momencie możemy mówić o porażce polityki mocarstwowej Mieszka II , ale jeszcze nie o kryzysie . Jak się okazało klęska monarchy uaktywniła siły ,które za panowania jego ojca były jeszcze za słabe . Na dodatek sukcesy militarne Bolesława wytrącały szereg argumentów opozycji . Porażka jego syna zmieniła sytuację . W tym samym roku Mieszko II został zmuszony do ucieczki z kraju. Kierunek jej był prawdziwym problemem. Droga na Węgry była odcięta przez wojska ruskie , Saksonia – niedawno ją spustoszył i byłby tam niemile widziany . Pomorze było obszarem zbyt niebezpiecznym , zresztą tamtejsi możni poparli pretensje Bezpryma . Mieszko udał się do Pragi ,licząc ,że przez wgląd na koneksje rodzinne, książę Udalryk nie odważy się podnieść ręki na króla ( żona Mieszka II –Rycheza była siostrzenicą cesarza Ottona III ) . Mieszko II liczył też ,że toczący spór z Konradem II Udalryk udzieli mu gościny. Przeliczył się jednak – Czesi pojmali polskiego władcę i wykastrowali go .Była to zemsta za oślepienie Banaszkiewicz J. ,Lestek i Lechici w średniowiecznej tradycji skandynawskiej [ w] Kwartalnik Historyczny nr 2/2001 ,ss. 4-7. 7 Nestor , Powieść minionych lat , Warszawa 1987 , s.83. 6 8 przez Chrobrego króla Czech Bolesława III Rudego . Władzę w Polsce przejął Bezprym. O rządach najstarszego z synów Chrobrego wiadomo niewiele . Trudno nawet cokolwiek powiedzieć o etymologii jego imienia .8 Wiadomo ,że jednym z jego pierwszych posunięć było odesłanie Konradowi II insygniów królewskich, co można potraktować jako gest przyjaźni w stosunku do cesarza. Do Niemiec miała je zabrać Rycheza ,co oznacza ,że była wykonawczynią woli szwagra. Razem z nią do Niemiec udał się jej syn –Kazimierz. Było to korzystne z punktu widzenia Bezpryma ,gdyż w ten sposób pozbywał się kandydata do tronu. Musiał jednak podzielić się władzą ze swym przyrodnim bratem Ottonem ,który decyzją cesarza otrzymał własną dzielnicę – Śląsk. Panowanie Bezpryma trwało krótko . Wg „Kroniki z Hildesheim „ został „ ...zamordowany przez swoich... „ w 1032 r. O kulisach zabójstwa możemy jedynie domniemywać .Najbardziej prawdopodobne jest to , że Bezprym postanowił usunąć zwolenników Mieszka II i wszczął krwawe prześladowania .Władca wszędzie wietrzący zdradę i spisek musiał wzbudzić opozycję ,nawet wśród tych którzy mu pierwotnie sprzyjali . Wg źródeł niemieckich inspiratorami zabójstwa Bezpryma mieli być ....jego bracia. By uporządkować sytuację Konrad II zorganizował zjazd żyjących Piastów w Merseburgu. W obliczu buntu ludowego i rozpadających się struktur władzy centralnej , polscy książęta – Mieszko II ( zrzekł się tytułu królewskiego na zjeździe ) , Otto oraz Dytryk ( syn jednego z przyrodnich braci Chrobrego ) zgodzili się na podział państwa. Najprawdopodobniej Mieszko II otrzymał Małopolskę i Mazowsze , 8 Być może pochodzi od słowiańskiego słowa bezprzem –oznaczającego kogoś skrytego i małomównego - przyp. autora . 9 Otto – Śląsk , zaś Dytryk – Wielkopolskę . Nie wymieniono w tym miejscu Pomorza .Tamtejsze poczucie odrębności ,słabość chrześcijaństwa i partykularyzmy ekonomiczne i społeczne spowodowały ,że już ok. 1005 r. dzielnica ta zaczęła się oddalać od państwa piastowskiego .Szerzej temat ten podnosi B. Śliwiński w artykule pt. „Pomorze w polityce i strukturze państwa wczesnopiastowskiego ( X-XII w. ) „ .9 Podział ustalony w 1032 r. w Merseburgu nie utrzymał się długo. W roku następnym zmarł Otto , a jego dzielnica przeszła we władanie Mieszka. W tym samym roku najprawdopodobniej Mieszko wypędził z Wielkopolski Dytryka i zjednoczył na nowo kraj. Mieszko panował jako książę całej Polski krótko ,bo do maja 1034 r. Zmarł w zagadkowych okolicznościach ,wg kronik niemieckich „gwałtowną śmiercią „ .Wg kroniki z Hildesheim równolegle upadło na ziemiach polskich chrześcijaństwo .Jedno jest pewne . Pięciolecie po śmierci Mieszka II było jednym z najbardziej niespokojnych i zagadkowych w dziejach Polski . 9 Śliwiński B. ,Pomorze w polityce i strukturze państwa wczesnopiastowskiego ( X-XII w. ) [w] Kwartalnik Historyczny , nr2/2000 ss.16-20. 10 Zagadnienie buntu ludowego i reakcji pogańskiej Praktycznie wszystkie prace dotyczące dziejów państwa wczesnopiastowskiego podają datę panowania syna Mieszka II – ( 1034 –1058 ) .Problem polega jednak na tym ,że rządy Kazimierza Odnowiciela w latach 30-ych XI wieku są nam praktycznie nieznane . Wg Kroniki Wielkopolskiej to nie Kazimierz , a pochodzący z nieprawego łoża syn Mieszka II – Bolesław miał być księciem Polski w latach 1034-1039 . Niektórzy historycy wskazują bowiem na elementy, wskazujące na prawdopodobieństwo tej tezy : 1)drugi przydomek Kazimierza Odnowiciela : Mnich wskazuje na to ,że był on przeznaczony do stanu duchownego ,co automatycznie usuwało go z grona dziedziczących władzę . 2.Bunt Miecława – zarządcy Mazowsza .Być może ów wierny cześnik Mieszka II nie chciał uznać władzy Kazimierza ,gdyż uważał ,że jest on uzurpatorem . 3. Bunty możnych przeciwko Kazimierzowi ok. 1037 r. Nie wiadomo czym były spowodowane. Niezależnie od tego ,czy Bolesław istniał czy nie , nie zachowały się żadne dane na jego temat. Wg wyżej wspomnianej Kroniki Wielkopolskiej był niebywale okrutny i z tego powodu został zabity ,zaś wzmianki o nim wymazano z dokumentów i ludzkiej pamięci .W ostatnich latach archeologia daje nam jednak dowody ,że być może ktoś taki istniał naprawdę . Na tle kryzysu politycznego i dynastycznego państwa pierwszych Piastów miał miejsce bunt ludowy połączony z reakcją pogańską . O tym wydarzeniu wspominają liczne zapiski kronikarskie .10 O jej przyczynach wspomniano już we wstępie. Należy dodać ,że ludność musiała w owym czasie upatrywać w strukturach Kościoła fundamentu władzy świeckiej . Samo chrześcijaństwo było religią warstw uprzywilejowanych ,stąd być może uderzenie „ w katedry i 10 M.in. Gall Anonim ,Kronika Polska ,s. 42-43 ; Nestor ,Powieść minionych lat , s. 83 i inne. 11 biskupów „ To ,że poganie stanowili jeszcze duży odsetek ludności nie należy wątpić .Pamiętajmy ,że nawet na Śląsku jeszcze w XIII wieku działały świątynie pogańskie . W Wielkopolsce musiało być podobnie. Procesy chrystianizacyjne odnotowywały postępy ,ale choćby z racji niewielkiej liczby duchownych nie mogły być one szybkie . Jeśli w XII wieku jeden duchowny na ziemiach polskich przypadał na ponad 1000 mieszkańców ,to proporcje te 100 lat wcześniej musiały być jeszcze mniej korzystne .11 Zresztą obyczaje pogańskie były obecne nawet wśród arystokracji .Przykładem tego może być postępowanie Bolesława Chrobrego .12 Reakcja pogańska łączyła się zatem z niechęcią do władzy i tęsknotą do dawnego stylu życia : bez wielkich obciążeń podatkowych na rzecz państwa i Kościoła . Zasięg buntu był ograniczony zarówno w sferze chronologii jak i terytorium . Miał miejsce w latach 1031-1032 i objął swym zasięgiem Wielkopolskę i prawdopodobnie Kujawy. Należy podkreślić ,że uczestniczyli w nim głównie mieszkańcy wsi. Same ośrodki grodowe ( Poznań ,Gniezno ) nie ucierpiały zbytnio ,ich zagładę spowodował dopiero najazd czeskiego księcia Brzetysława kilka lat później. Dowodzi tego bogaty łup wywieziony przez Czechów z katedry gnieźnieńskiej . Gdyby zamieszki ogarnęły miasta ,Czesi nie mieli by się z czego cieszyć. Najazd czeski z 1038r. był często traktowany w opracowaniach historycznych w kategoriach zemsty za działania Chrobrego u progu XI wieku. Z pewnością ten motyw postępowania istniał w świadomości ówczesnych elit rządzących .Jednak z perspektywy szerszej inne powody wydają się bardziej przekonujące . Po pierwsze Brzetysław dążył do korony królewskiej i uniezależnienia się od Cesarstwa . Mogły mu w tym pomóc zarówno nabytki terytorialne i osłabienie swego północnego sąsiada ( czyli Polski ) by ta już nigdy nie stała się Królestwem. Osłabić państwo można było na dwa sposoby : Ihnatowicz I. ,Mączak A., Zientara B., Zarnowski J. , Społeczeństwo Polskie od X do XX wieku , Warszawa 1996 r. , s. 80. 12 Tamże ,s.80 . 11 12 odrywając od niego terytoria najlepiej zagospodarowane i najbogatsze – w tym wypadku Śląsk albo Pustosząc kraj poprzez uprowadzenie ludności w niewolę .Brzetysław wykorzystał oba sposoby. Po drugie – zajmując Gniezno i tamtejszą katedrę wywoził nie tyle łupy materialne wielkiej wartości , ale przede wszystkim relikwie Świętego Wojciecha i Braci Męczenników. Towarzyszący wyprawie biskup praski Sewer miał je zabrać do Pragi . Wiązało się to z czeskimi planami erygowania w Pradze arcybiskupstwa .O wadze tego faktu świadczą choćby zabiegi Chrobrego z przełomu X/XI wieku o powołania archikatedry w Gnieźnie. Najazd był niszczący . Główne grody Wielkopolski i ośrodki kościelne właśnie wtedy popadły w ruinę . Towarzyszył im zamęt polityczny ,niektórzy historycy uważają ,że miał też miejsce ciąg dalszy reakcji pogańskiej. Obszar bez władcy , administracji centralnej , porządku stawał się swoistą „czarną dziurą „ grożącą także sąsiadom nieobliczalnymi konsekwencjami . Zostało to zrozumiane przez następcę Konrada II – Henryka III ( panował od 1039 r ) 13 Odbudowa państwa przez Kazimierza Odnowiciela . Sąsiedzi Polski ,którzy przed kilku laty doprowadzili nieomal do katastrofy państwa Mieszka II wsparli jego syna – Kazimierza w walce o jego jedność. Przyczyny diametralnej zmiany polityki Niemiec i Rusi Kijowskiej były oczywiste. Obszar niestabilności u granic był zjawiskiem niepożądanym choćby przez wzgląd na możliwość rozlania się buntów antyfeudalnych i pogańskich we wschodniej części cesarstwa ( pamiętajmy o roli Związku Wieleckiego ) oraz na Rusi ( tam chrześcijaństwo ) było równie świeżej daty co w Polsce . Niemcy niepokoiły się wzrastającą pozycją Czech i ambicjami Brzetysława . Henryk III nie aprobował bowiem ekspansji czeskiej na południe. Te powody , oraz działalność matki Kazimierza –Rychezy i jej braci : arcybiskupa Hermana i palatyna Ottona na dworze cesarskim wystarczyły ,by zapewnić Kazimierzowi wsparcie cesarskie. Podobnie postąpił Jarosław Mądry. Wsparcia nie odmówił także król Węgier Piotr Orseolo . Zakładając ówczesne realia Kazimierz mógł liczyć na kilka tysięcy wojowników . Było to zbyt mało .Zadanie bowiem było bardzo trudne. Od państwa odpadły nie tylko peryferia ,takie jak Milsko ,Łużyce ,czy Grody Czerwieńskie , ale także Pomorze , Śląsk i Mazowsze . Wielkopolska razem z dawnymi ośrodkami władzy książęcej była zniszczona i też właściwie poza kontrolą . Na dodatek Pomorzanie zawarli sojusz z Miecławem i jego zwolennikami na Mazowszu. Kazimierz nie mógł zatem bazować na poparciu zagranicy ,musiał mieć zwolenników wśród tych możnych ,którzy traktowali silną władzę książęcą w kategoriach „ mniejszego zła „ . Nie byli to oczywiście wszyscy arystokraci .Jeszcze w 1038-1039 r. wielu z nich występowało przeciwko Kazimierzowi .13 Swoją pozycję wzmocnił Kazimierz jeszcze jednym aktem politycznym. W 1040 r. poślubił siostrę Jarosława Mądrego –Dobronegę . Było to tym łatwiejsze ,że Jarosław popadł w konflikt z 13 Wyrozumski Jerzy , Wielka Historia Polski [T.2 ] , Kraków 1999 , s. 106 . 14 Miecławem prawdopodobnie na tle ekspansji na obszarze Jaćwierzy14 .Akcja restytucyjna rozpoczęła się od Małopolski ,a ściślej rzecz ujmując od Krakowa. Był to gród ,który nie tylko nie ucierpiał w latach 30-ych XI wieku ,ale znajdowała się tam siedziba biskupa – jedyna ,która ocalała na ziemiach piastowskich . Zadaniem Kazimierza było bowiem nie tylko odzyskanie ziem , ale także odbudowa struktur administracji centralnej ,oraz kościelnej. Dlatego poparcie Kościoła dla swej misji Kazimierz miał zapewnione. Akcja „odzyskiwania „ utraconych ziem rozpoczęła się od Mazowsza . Przy wsparciu hufców ruskich ( w skład których ponownie ziemie polskie ujrzały Normanów ) przeprowadzono wyprawy przeciw zbuntowanej dzielnicy .15 Jak silny musiał być opór przeciwko rewindykacji władzy Piastów świadczy fakt ,że były trzy wyprawy w latach 1041 – 1047 . Może to świadczyć ,że separatyzm dotknął nie tylko lokalną warstwę możnych ,ale i niższe grupy społeczne . Sam Miecław zginął w walce, o czym zaświadcza Nestor w swej kronice. 16 Pomoc Pomorzan dla buntowników była spóźniona . Ich wojska pokonał sam Kazimierz , prawdopodobnie wsparty tym razem przez Węgrów . Polscy historycy , m. in. profesor Gerard Labuda są zdania ,że wydarzenie to umożliwiło Kazimierzowi zhołdowanie przynajmniej wschodniej części Pomorza .17 W latach 40-ych XI wieku spacyfikowano Wielkopolskę ,chyba najbardziej zniszczoną w czasie Tamże, s. 109 Słownik władców Europy średniowiecznej , praca zbiorowa pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego s. 174 16 Nestor , Powieść minionych lat , s.87 17 Śliwiński Błażej , Pomorze w polityce i strukturze państwa wczesnopiastowskiego ,KH NR2/2000 ,s. 20 14 15 15 kryzysu państwa . O skali spustoszeń świadczy decyzja Kazimierza ,by ośrodek decyzyjny w państwie przenieść do Krakowa. Oznacza to ,że zarówno Gniezno jak i Poznań do pełnienia funkcji siedziby księcia się nie nadawały. Z kwestii terytorialnych pozostawała sprawa Śląska. Już na przełomie X i XI wieku była to dzielnica najgęściej zaludniona i najbogatsza .Tam znajdowała się największa liczba grodów ,zaś linia Odry miała kluczowe znaczenie z punktu widzenia obronności państwa piastowskiego .Kazimierz ,co zrozumiałe, nie mógł się pogodzić z jej utratą . Wykorzystał konflikt księcia Brzetysława z cesarzem Henrykiem III i podjął wojnę z Czechami .Pierwsza wyprawa miała miejsce stosunkowo wcześnie ,bo już w 1040 r. Wojskom Kazimierza towarzyszyły posiłki cesarskie ,ale Brzetysław ukorzył się przed Henrykiem III w Ratyzbonie ( 1041 ) i zyskał prawo do Śląska za cenę złożenia hołdu i trybutu .18 Dalsze postępowanie Henryka cechuje niezdecydowanie. W czasie wyprawy polskiej na Śląsk popiera jeszcze Kazimierza ,ale w 1050 r. grozi mu wojną ,gdyby nie zrezygnował ze swych planów opanowania spornej dzielnicy. Ostatecznie dochodzi do zawarcia pokoju polsko-czeskiego w 1054 r. Polacy zatrzymują Śląsk ,ale za cenę wypłacania Czechom rocznego trybutu w wysokości 30 grzywien złota i 500 grzywien srebra rocznie .19Nie była to cena wygórowana w przypadku przejęcia obszaru tak ważnego dla wszystkich państw regionu . Ostatnie lata rządów upłynęły Kazimierzowi na rozwiązywaniu problemu pomorskiego. Wynika bowiem ,zwłaszcza ze źródeł niemieckich ,że elity polityczne Pomorza współpracowały z Brzetysławem i czyniły wysiłki dyplomatyczne celem osłabienia pozycji państwa polskiego .Niektórzy historycy uważają ,że było to ostatnie zwycięstwo Kazimierza ,który zdołał narzucić jakąś formułę zwierzchnictwa całemu Pomorzu , prawdopodobnie na zasadzie trybutarnej .Brakuje jednak co do tego pewności. 18 19 .Szczur S. Historia Polski ...,s.106-107 tamże , s.107 16 Uwagi końcowe Panowanie następców Bolesława Chrobrego do niedawna było ocenianie rozmaicie przez historyków. O ile Kazimierz Odnowiciel był traktowany w kategorii władców wybitnych ,to Mieszko II nie cieszył się takim uznaniem. Zarzucano mu ,że poniósł porażki ,zarówno wojenne jak i w polityce wewnętrznej. Nie pamięta się ( aby nie uszczuplać wielkości Chrobremu ) ani o jego wykształceniu ,ani o liczbie wrogów , którym musiałby z pewnością uleć nawet jego wojowniczy ojciec . Wielką szkodą z punktu widzenia historyka jest brak źródeł polskich ,które uległy być może zniszczeniu w latach 30-ych XI wieku. Państwo pierwszych Piastów okazało się niezwykle żywotnym i stałym elementem ówczesnej polityki europejskiej . Pierwszy raz już w połowie XI wieku okazało się ,że Polska jest państwem potrzebnym . Rządy Kazimierza Odnowiciela były nacechowane swoistą schizofrenią. Z jednej strony ciągłe walki o granice – z drugiej odbudowa państwa. Większość problemów udało się niepowodzeniem zakończyło się np. władcy rozwiązać ,aczkolwiek powtórne erygowanie biskupstwa kujawskiego w Kruszwicy. Dzieło Kazimierza miał kontynuować jego starszy z synów – Bolesław II Szczodry ( zwany też Śmiałym ) . 17 Bibliografia I Źródła 1.Gall Anonim , Kronika polska , Wrocław 2003 ; 2.Nestor , Powieść minionych lat , Warszawa 1987 ; II Opracowania 1.Davies Norman , Boże Igrzysko – Historia Polski , Kraków 1991 ; 2.Historia chrześcijaństwa [ T.4 ] , praca zbiorowa pod redakcją Gilberta Dagrona , Pierre Riche’a i Andre Vaucheza , Warszawa 1999 ; 3.Koneczny Feliks Dzieje Polski , Lublin 1999 ; 4.Rochala Paweł , Niemcza 1017 , Warszawa 2004 ; 5.Społeczeństwo polskie od X do XX wieku , praca zbiorowa pod redakcją Ireneusza Ihnatowicza , Benedykta Zientary i Janusza Żarnowskiego ,Warszawa 1996 r. 6. Słownik władców Europy średniowiecznej ,praca zbiorowa pod redakcją Józefa Dobosza i Macieja Serwańskiego , Poznań 1998 ; 7. Szczur Stanisław , Historia Polski –średniowiecze , Kraków 2002 r ; 8. Wyrozumski Jerzy ,Wielka Historia Polski [T.2 ] , Kraków 1999 r ; 9.Zientara Benedykt , Historia powszechna średniowiecza , Warszawa 1994 r III Artykuły 1.Banaszkiewicz Jacek , „Lestek „( Lesir ) i „Lechici „ ( Lesar ) w średniowiecznej tradycji skandynawskiej , Kwartalnik Historyczny ,nr 2/ 2001 , Warszawa 2001 . 2.Śliwiński Błażej , Pomorze w polityce i strukturze państwa wczesnopiastowskiego (X-XII w. ) ,Kwartalnik Historyczny , nr2/2000 , Warszawa 2000 . 18
