Materiały z dydaktyki medycznej

I. TEMAT WYKŁADU: CELE I ZADANIA DYDAKTYKI MEDYCZNEJ I
WYCHOWANIA ZDROWOTNEGO.
DYDAKTYKA OGÓLNA – teoria nauczania i uczenia się
•
Jest to nauka o nauczaniu i uczeniu się system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez
dotyczących: procesu nauczania/uczenia, zależności, prawidłowości nauczania - uczenia się i
sposobu kształtowania procesu nauczania przez człowieka.
•
Dydaktyka ogólna – obejmuje wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej.
•
Dydaktyki szczegółowe – metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów – teorie
nauczania i uczenia się przedmiotów na określonych szczeblach nauczania.
DYDAKTYKA MEDYCZNA - należąca do dydaktyk szczegółowych - jest rozwinięciem dydaktyki
ogólnej w kierunku wyspecjalizowanego kształcenia zawodowego pracowników ochrony zdrowia.
PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ DYDAKTYKI MEDYCZNEJ - kształcenie i doskonalenie zawodowe i
działalność edukacyjna profesjonalisty zdrowia wobec pacjenta i grup społecznych.
Edukacja pacjenta i grup społecznych ukierunkowana jest na:
•
•
•
•
•
pobudzanie aktywności człowieka do rozwijania własnych zainteresowań
zdobywanie wiedzy o zdrowiu
kształtowanie umiejętności prowadzenia zdrowego stylu życia
kształtowanie systemu wartości i pozytywnych postaw wobec zdrowia
rozwijaniu u ludzi własnych kompetencji w odniesieniu do zdrowia.
PROCES KSZTAŁCENIA/DYDAKTYCZNY – to uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujący takie
czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz
uwzględniający takie warunki i środki, jakie służą wywołaniu pożądanych zmian w uczniach.
UCZENIE SIĘ JEST PROCESEM INTELEKTUALNYM I EMOCJONALNYM powodującym określone,
względnie trwałe zmiany w sposobie myślenia, odczuwania i działania. Dużą rolę odgrywa motywacja
i aktywność.
EFEKTYWNOŚĆ UCZENIA SIĘ ZALEŻY OD: osobistego zaangażowania, motywacji, informacji
zwrotnej.
NAUCZANIE- organizowanie uczenia i kierowanie uczeniem się uczniów (elementy wychowawcze).
Nauczanie determinowane jest przez: cele, treść, osobowość nauczyciela, zasób wiedzy wyjściowej
uczniów, materialno-techniczne wyposażenie szkoły.
1
ZASADY KSZTAŁCENIA –„ ZASADY NAUCZANIA, UCZENIA SIĘ”
Zasady nauczania (kształcenia) - to normy dydaktyczne (ogólne prawidła), które wskazują, jak
należy organizować i realizować proces kształcenia, aby osiągnąć zamierzone cele.
ZASADY KSZTAŁCENIA wg. Nowackiego T.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
zasada poglądowości
zasada świadomej aktywności
zasada wiązania teorii z praktyką
zasada systematyczności (systemowości)
zasada przystępności (stopniowania trudności)
zasada trwałości wiedzy i umiejętności.
zasada indywidualizacji zespołowości.
ZASADA POGLĄDOWOŚCI - Cel: ograniczenie lub usuniecie z procesu nauczania/uczenia się
słownego przekazu wiadomości. Tam gdzie to możliwe wprowadzenie bezpośredniego poznania za
pomocą obserwacji, eksperymentu czy rysunku.
ZASADA ŚWIADOMEJ AKTYWNOŚCI - zadaniem nauczyciela w procesie kształcenia jest
zaznajomienie uczącego się z celami ogólnymi i szczegółowymi, rezultatami ich osiągania i
wartościami tych rezultatów.
Warunkiem wyzwalającym aktywność jest:
• samodzielne wykonywanie czynności poznawczych,
• ocena wyników pracy i samoocena,
• wskazanie osiągnięć,
• wsparcie i pomoc.
ZASADA WIĄZANIA TEORII Z PRAKTYKĄ - racjonalne łączenie teorii z praktyką:




łączenie myślenia i poznawanych treści o charakterze praktycznym z myśleniem i treściami o
charakterze teoretycznym
łączenie zdobywanych wiadomości w struktury i posługiwanie się nimi w praktyce, zwłaszcza
przy zdobywaniu dalszych wiadomości
łączenie nauki z techniką, przechodzenie od praw nauki do zasad techniki
łączenie poznania z działaniem, planowanie i wykonywanie różnorodnych przedmiotów i
czynności związanych z treścią nauczania.
ZASADA SYSTEMATYCZNOŚCI - proces kształcenia jest układem, uporządkowanym zbiorem ściśle ze
sobą powiązanych składników: nauczyciel, uczący się, cele, metody, środki nauczania wchodzących
ze sobą w określone związki czasowo – przestrzenne, przyczynowo – skutkowe. Układ składników i
związków między nimi powinien być uporządkowany w sposób logiczny.
ZASADA PRZYSTĘPNOŚCI - (stopniowania trudności) opiera się na prawidłowościach rozwoju
psychicznego dzieci i młodzieży, występujących w procesie kształcenia.
• w nauczaniu należy przechodzić od tego, co dla ucznia bliskie, do tego co dalekie
• od tego co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego co trudniejsze
• od tego co jest uczniom znane, do tego co nowe i nieznane
2
•
należy uwzględnić różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych
uczniów.
ZASADA INDYWIDUALIZACJI ZESPOŁOWOŚCI - takie organizowanie procesu nauczania – uczenia się,
w którym: uwzględnia się wszelkie walory indywidualne każdego uczącego się, z drugiej strony
nauczyciel znajduje płaszczyznę współpracy i współdziałania wszystkich uczących się.
GŁÓWNE ZASADY DYDAKTYKI W KSZTAŁCENIU I EDUKACJI ZDROWOTNEJ









precyzyjne określenie celów kształcenia (zadań dydaktycznych)
strukturyzacja wiedzy
stopniowanie trudności
samodzielne rozwiązywanie problemów
zaplanowane i systematyczne działania nauczycieli
aktywny udział uczących się
indywidualizacja uczenia
kontrola postępów
informacja zwrotna.
•
•
•
•
ROLA WSPÓŁCZESNEGO NAUCZYCIELA
precyzyjne określenie szczegółowych celów kształcenia
aktywizowanie uczących przez tworzenie atrakcyjnych sytuacji problemowych
zastąpienie nauczania kierowanym samokształceniem
wypracowanie trafnych, rzetelnych i obiektywnych metod oceny wyników kształcenia.
•
•
•
•
•
•
CECHY NOWOCZESNEGO MODELU KSZTAŁCENIA
jedność nauczania i uczenia się
jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych
wszechstronność
indywidualizacja
aktywizacja
elastyczność metodyczna, organizacyjna i programowa.
LITERATURA ZALECANA DO PRZEDMIOTU:
1.
Arends R.J.: Uczymy się nauczać. WSiP, Warszawa, 1994.
2.
Ciechaniewicz W.: Pedagogika. PZWL, Warszawa 2008
3.
Kruszewski K.: Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. PWN, Warszawa 1998
4.
Kupisiewicz Cz..: Dydaktyka ogólna. Oficyna Wydawnicza Graft Punkt,
Warszawa 2000
5.
Wasyluk J.: Podręcznik dydaktyki medycznej. CMKP, Warszawa 1998
6.
Woynarowska B.: Edukacja zdrowotna. PWN 2012;
7.
Andruszkiewicz A., Banaszkiewicz M.: Promocja zdrowia dla studentów studiów
licencjackich kierunku pielęgniarstwo i położnictwo. PZWL, Warszawa 2010.
3
II.
TEMAT WYKŁADU: KLASYFIKACJA CELÓW KSZTAŁCENIA.
KONCEPCJE TAKSONOMICZNE CELÓW KSZTAŁCENIA.
CELE KSZTAŁCENIA – są nadrzędnym elementem systemu kształcenia, obejmują nauczanie i cele
uczenia się. To świadomie założone skutki planowej działalności nauczyciela i ucznia w procesie
dydaktyczno – wychowawczym. Stanowią opis stanu projektowanej przyszłości w zakresie operacji i
procesów umysłowych ucznia.
CELE KSZTAŁCENIA – to zadania dydaktyczne, sformułowane w ten sposób, że dają się:
zaobserwować, zmierzyć i ocenić.
SFORMUŁOWANY CEL KSZTAŁCENIA POWINIEN:
 jednoznacznie określać planowane zmiany w wiedzy i postawie ucznia w procesie
dydaktyczno – wychowawczym
 wskazywać warunki w jakich efekty mogą być przez ucznia ujawniane
 określać wymagany poziom nabywanej wiedzy i umiejętności wg przyjętego układu
taksonomicznego.
CELE OGÓLNE – wyznaczają perspektywę pracy dydaktycznej w dłuższym czasie, stanowiąc pomost
między szczegółowymi i głównymi celami kształcenia.
CELE SZCZEGÓŁOWE – są celami konkretnymi, których realizacja przyczynia się do osiągnięcia celów
ogólnych. Obejmują zarówno wiadomości jak i umiejętności.
EFEKTY NAUCZANIA/EDUKACJI
Definiując efekty nauczania/edukacji (oczekiwane kompetencje), należy skoncentrować się na tym,
co uczeń/pacjent powinien wiedzieć, rozumieć i/lub zademonstrować po zakończeniu programu
nauczania/edukacyjnego. Określają co uczący się, a nie nauczający powinni wykonywać (efekty
kształcenia/kompetencje).
Definicją celu kształcenia/ efektów nauczania/edukacji jest jego oczekiwany, mierzalny rezultat
końcowy, a nie opis lub streszczenie programu.
SFORMUŁOWANY CEL KSZTAŁCENIA POWINIEN:
 jednoznacznie określać planowane zmiany w wiedzy i postawie ucznia w procesie
dydaktyczno – wychowawczym
 wskazywać warunki w jakich efekty mogą być przez ucznia ujawniane
 określać wymagany poziom nabywanej wiedzy i umiejętności wg przyjętego układu
taksonomicznego.
SCHEMAT USTALANIA CELÓW OPERACYJNYCH WG. R. MAGERA

sytuacja sprawdzenia – warunki, w których należy się spodziewać działania słuchacza
lub w których będzie ono obserwowane

opis zachowania słuchacza (co słuchacz wykona lub jakie działanie nauczyciel uzna za
dowód osiągnięcia celu)

kryteria osiągnięć – standard lub poziom wykonania uznany za wystarczający.
4
OPERACJONALIZACJA CELÓW KSZTAŁCENIA – zamiana celów ogólnych na szczegółowe
1. Sprecyzowanie – pozbawienie wyrażen służących ozdobie.
2. Uszczegółowienie – zmiana pojedynczego hasła w kilka dłuższych zdań (czynność, treść,
warunek, kryterium).
3. Konkretyzacja – możliwie dokładne określenie zarówno sytuacji, w której działanie się
dokonuje, jak i stanu końcowego, do którego działanie zmierza.
4. Upodmiotowienie osiągającego cel, polegające na osobistym zaangażowaniu, inwencji i
odpowiedzialności słuchacza.
ZASADY OPERACJONALIZACJI CELÓW KSZTAŁCENIA
1. Poszanowanie osobowości ucznia – słuchacz powinien mieć swój udział w operacjonalizacji,
prawo do podejmowania stanowiska wobec celów które przedstawi nauczyciel.
2. Umiar w uszczegóławianiu – nie może być prowadzone aż do poziomu pojedynczych
wiadomości, umiejętności.
3. Zachowanie celu ogólnego w pamięci – cel kształcenia szkoły/uczelni.
4. Otwartość zbioru celów operacyjnych – włączyć słuchaczy do projektowania celów,
uwzględniać nowości, rozwój nauki.
5. Pełna realizacja celów operacyjnych – sprawdzenie czy cel założony został osiągnięty.
TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA – teoria dotycząca klasyfikacji celów kształcenia według
przyjętych zbiorów pojęć i kryteriów klasyfikujących działalność człowieka w trzech dziedzinach
(sferach): poznawczej, afektywnej i psychoruchowej
I.
TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA/NAUCZANIA wg Wasyluka
 DZIEDZINA POZNAWCZA
W dziedzinie poznawczej liczy się:
 wiedza
 sprawność myślenia
 zdolność rozumienia, kojarzenia, wnioskowania
 zdolność syntezy, analizy
 umiejętność oceny
 zdolności twórcze.
POZIOMY W DZIEDZINIE POZNAWCZEJ
 Najniższy, pierwszy poziom to umiejętność zapamiętywania i odtwarzania informacji, gdyż
bez znajomości podstawowych faktów, zjawisk, metod i koncepcji trudno działać na wyższym
poziomie intelektualnym.
 Drugi poziom to zdolność rozróżniania, interpretowania faktów i zjawisk, rozumienia
znaczenia. Człowiek działający na tym poziomie umie zinterpretować jakieś zjawisko,
wyjaśnić prawo czy regułę na podstawie przykładu, przewidzieć skutki, wytłumaczyć sposób
postępowania.
 Trzeci poziom – to umiejętność zastosowania wiedzy teoretycznej w praktyce, wdrożenie
jakiejś metody, procedury, praktyczne rozwiązanie problemu pielęgnacyjnego (problem jest
dość prosty i typowy).
5
 Czwarty poziom obejmuje umiejętność rozwiązywania problemów nowych i złożonych.
Wymaga to umiejętności analizy i syntezy poszczególnych zjawisk i procesów.
 Najwyższy, piąty poziom obejmuje zdolność wydawania sądów, formułowania oceny
końcowej, opinii o wartości jakiegoś dzieła, a przede wszystkim zdolność do tworzenia dzieł
oryginalnych, inspirujących innych do pracy twórczej.
DZIEDZINA PSYCHORUCHOWA
Dziedzina psychoruchowa – ocenia czynności wymagające nie tylko myślenia ale i kontroli narządów
zmysłów, użycia siły mięśni, koordynacji ruchów, precyzji.
W dziedzinie psychoruchowej liczy się:
 sprawność i biegłość w wykonywaniu czynności manualnych
 umiejętności praktyczne
Powtarzanie określonych czynności powoduje wytworzenie automatyzmu, wykształcenie
pożądanych nawyków.
Wykonywanie prostych czynności (manipulowanie i naśladowanie)
↔ poprzez doświadczenia, ćwiczenia
→ doprawadza do biegłości i doskonałości
→ przeniesienia umiejętności do innych obszarów dziedziny psychoruchowej, wykorzystanie ich w
odmiennych warunkach i nieprzywidywalnych sytuacjach.
DZIEDZINA AFEKTYWNA
Dziedzina afektywna (postaw) – klasyfikuje:
 uczucia i emocje w działaniu człowieka
 postawy
 zachowanie w sytuacjach trudnych, niecodziennych
 sądy
 zaangażowanie, nastawienie
 zdolność adaptacji
 współpracę i komunikowanie się z innymi ludźmi
1. Najniższy poziom – postawa bierna.
Ocenia się:
 zdolność słuchania
 koncentrowania uwagi
 uświadomienie sobie istnienia jakiejś sytuacji
 zaakceptowanie jakiegoś zjawiska
2. Drugi poziom – czynne zaangażowanie w dziejących się wydarzeniach, konstruktywna odpowiedź
- reagowanie gestem, słowem, czynem.
3. Trzeci poziom –umiejętność:
 osądzenia postawy
 zachowania lub działania człowieka
 akceptacji lub odrzucenia
 określenia przydatności bądź szkodliwości jakiegoś zjawiska
 aktywne uczestniczenie w działalności zespołów i grup społecznych.
 POZIOMY W DZIEDZINIE AFEKTYWNEJ c.d.
6
4. Czwarty poziom:
 umiejętność wdrażania w życie własne i otoczenia pewnych zasad, wartości, wiązania ich
razem – zapoczątkowanie budowy jakiegoś systemu wartości w danym środowisku
 umiejętność planowania i organizowania – zgodnie z interesem własnym i ogółu
 odpowiedzialność za swoje postępowanie, powierzone mienie i warsztat pracy, za dom i
rodzinę.
5. Najwyższy poziom - najwyższą ocenę osiągają ludzie, którzy wytworzyli charakterystyczny dla
siebie „ styl życia”, czyli:
 dysponują dużym doświadczeniem i utworzonym zbiorem wartości
 kontrolują swoje zachowanie, które jest dla nich typowe, charakterystyczne, dające się
przewidzieć
 przyjmują odpowiedzialność za swoją działalność
 przyjmują odpowiedzialność za postępowanie i zachowanie otaczających ich lub
podlegających im ludzi.
II. TAKSONOMIA CELÓW wg wg Niemierki (A,B,C,D)
DZIEDZINA POZNAWCZA - w dziedzinie poznawczej liczy się: wiedza, sprawność myślenia, zdolność
rozumienia, kojarzenia, wnioskowania, zdolność syntezy, analizy, umiejętność oceny, zdolności
twórcze.
POZIOMY W DZIEDZINIE POZNAWCZEJ wg Niemierki (A,B,C,D):
I. wiadomości
A – zapamiętanie wiadomości - umiejętność zapamiętywania i odtwarzania informacji,
B – zrozumienie wiadomości - zdolność rozróżniania, interpretowania faktów i zjawisk,
rozumienia znaczenia.
II. umiejętności
C - stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, praktyczne stosowanie wiadomości wg
wzorów,
D - stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych - umiejętność rozwiązywania
problemów nowych i złożonych.
DZIEDZINA PSYCHORUCHOWA - ocenia czynności wymagające nie tylko myślenia ale i kontroli
narządów zmysłów, użycia siły mięśni, koordynacji ruchów, precyzji.
W dziedzinie psychoruchowej liczy się sprawność i biegłość w wykonywaniu czynności manualnych,
umiejętności praktyczne.
POZIOMY W DZIEDZINIE PRAKTYCZNEJ wg Niemierki (A,B,C,D):
I. działania
A – naśladowanie działania
B – odtwarzanie działania
II. umiejętności
C – sprawność działania w stałych warunkach,
D - sprawność działania w zmiennych warunkach.
DZIEDZINA AFEKTYWNA - (postaw, motywacyjna) – klasyfikuje: uczucia i emocje w działaniu
człowieka; postawy; zachowanie w sytuacjach trudnych, niecodziennych; sądy; zaangażowanie,
nastawienie; zdolność adaptacji; współpracę i komunikowanie się z innymi ludźmi.
7
POZIOMY W DZIEDZINIE AFEKTYWNEJ (celów motywacyjnych wg) Niemierki (A,B,C,D):
I.
działania
A – uczestnictwo w działaniu – dostosowanie do sytuacji
B – podejmowanie działania – wewnętrzne zaangażowanie
II.
umiejętności
C – nastawienie na działanie – potrzeba podejmowania działań, zachęcanie innych
D – system działań – identyfikacja z zasadami, skuteczność postepowania, swoistość stylu.
III. TAKSONOMIA BLOOMA
 Taksonomia Blooma dzieli się na trzy sfery celów: poznawczą, afektywną i
psychomotoryczną.
 Narzędzie to doskonale nadaje się do definiowania mierzalnych celów nauczania, od szkoły
podstawowej po uczelnie wyższe i profesjonalne szkolenia.
DOMENA KOGNITYWNA (POZNAWCZA)
 WIEDZA– umiejętność przywoływania lub pamiętania faktów bez konieczności ich
rozumienia
Czasowniki: definiować, opisywać, wyliczyć, znaleźć, nazwać, rozpoznać, pokazać,
powiedzieć, zaprezentować, odnieść, powtórzyć itp.
 ZROZUMIENIE – umiejętność rozumienia i interpretowania wyuczonych (nabytych)
informacji
Czasowniki: powiązać, wyjaśnić, zakwalifikować, dostosować, opisać, rozróżnić, oszacować,
uogólnić, rozpoznać, zilustrować, przetłumaczyć, zinterpretować itp.
 ZASTOSOWANIE– umiejętność wykorzystania nabytych informacji w nowych sytuacjach, np.
wykorzystanie wiedzy do rozwiązywania problemów
Czasowniki: wdrażać, obliczać, zmieniać, wybierać, budować, pokazywać, rozwijać, znaleźć,
ilustrować, organizować, produkować, wybierać, rozwiązywać, używać, modyfikować itp.
 ANALIZA– umiejętność rozbijania informacji na elementy składowe, np.
odnajdywanie wewnętrznych powiązań i idei (rozumienie struktury organizującej)
Czasowniki: analizować, ułożyć, rozbić, obliczać, kategoryzować, zaklasyfikować, porównać,
powiązać, przedyskutować, rozpoznać, rozdzielać, podkreślać, oddzielać, rozróżniać, odnieść,
zidentyfikować itp.
 SYNTEZA– umiejętność łączenia poszczególnych elementów w całość
Czasowniki: uzasadniać, komponować, kompilować, budować, rozwijać, wyjaśniać,
formułować, uogólniać, integrować, modyfikować, organizować, planować, przygotowywać,
rekonstruować, podsumowywać, streszczać itp.
 OCENA– umiejętność oceny wartości informacji ze względu na dany cel
Czasowniki: ocenić, oszacować, argumentować, porównać, konkludować, przekonać,
krytykować, bronić, wyjaśniać, interpretować, polecać, osądzać, wspierać, przewidywać,
streszczać itp.
8
DOMENA AFEKTYWNA (uczucia i postawy)












charakteryzowanie – zespolenie przekonań, idei i postaw
organizowanie – porównywanie, zestawianie wartości
wartościowanie – rozumienie wartości
odpowiadanie – aktywne uczestniczenie we własnym uczeniu się
otrzymywanie – chęć otrzymania informacji
Czasowniki: doceniać, akceptować, podejmować, wyzwanie, demonstrować, dyskutować,
łączyć, organizować, osądzać, integrować, odnosić itp.
DOMENA PSYCHOMOTORYCZNA (dotycząca umiejętności fizycznych)
Percepcja (postrzeganie)
Możliwość wykorzystania bodźców sensorycznych do prowadzenia aktywności ruchowej.
Postawa
Gotowość do działania. Obejmuje stan umysłowy, fizyczny i emocjonalny.
Reagowanie kierowane - naśladownictwo, próby i błędy.
Mechanizm
Wyuczone reakcje stają się przyzwyczajeniem, a ruchy są wykonywane sprawnie, z pewnością
siebie.
Jawne reagowanie kompleksowe
Umiejętne wykonywanie czynności mechanicznych, które wymagają skomplikowanych
wzorów ruchu. Ta kategoria obejmuje wykonywanie ruchów bez wahania.
Adaptacja (przystosowanie)
Umiejętności są dobrze rozwinięte. Jednostka może modyfikować wzorce ruchu,
dopasowując je do wymagań.
Oryginalność
Tworzenie nowych wzorców ruchowych w celu dopasowania ich do danej sytuacji lub
konkretnego problemu. Efekty kształcenia podkreślają kreatywność opartą na wysoko
rozwiniętych umiejętnościach.
 Czasowniki: zbudować, dostosować, posługiwać się, używać, chwytać, rozróżniać (dotykiem),
zmierzyć itp.
WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE DEFINIOWANIA EFEKTÓW
 Powinno się używać czasowników czynnych, unikać takich czasowników, jak: rozumieć,
wiedzieć, być świadomym, doceniać, gdyż nie da się ich łatwo zmierzyć.
 W celu zdefiniowania, w jaki sposób pacjenci mogą zademonstrować zdobytą wiedzę, można
używać czasowników takich, jak: rozwiązywać, szacować, analizować.
Przykład nieprawidłowo sformułowanego EK: „po zakończeniu programu edukacyjnego
pacjent powinien znać zasady samoopieki w astmie oskrzelowej ”.
Poprawnie zdefiniowany efekt edukacji: po zakończeniu programu edukacyjnego pacjent
będzie potrafił napisać plan rehabilitacji oddechowej, odpowiedzieć na pytania…..,
wytłumaczyć mechanizm działania leków wziewnych itp.).
9
III. TEMAT WYKŁADU: PLANOWANIE PRACY DYDAKTYCZNO –
WYCHOWAWCZEJ NAUCZYCIELA.
Planowanie pracy dydaktyczno – wychowawczej/edukacyjne pozwala na przemyślenie
poszczególnych czynności nauczyciela/edukatora, przemyślenie poszczególnych czynności słuchaczy
w określonym czasie, uniknięcie chaosu, przypadkowości i improwizacji oraz uchronienie przed
schematem i rutyną.
PLANOWANIE KSZTAŁCENIA/EDUKACJI TO:
 wybór celów ogólnych
 określenie celów pośrednich
 opisanie celów szczegółowych, czyli zadań dydaktycznych
 dobór metod nauczania
 dobór środków dydaktycznych, czyli pomocy naukowych
 wybór nauczycieli
 określenie miejsca i czasu zajęć
 zaplanowanie metod kontroli i oceny
LEKCJA, JEJ STRUKTURA I TYPY wg. CZ. KUPISIEWICZA
TYPY LEKCJI:
 służące zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem
 powtórzeniowo - systematyzujące (utrwalanie opanowanej wiedzy (wiązanie teorii z
praktyką)
 poświęcone kontroli i ocenie wyników nauczania (sprawdzanie wiadomości, umiejętności i
nawyków połączone z oceną pracy uczniów)
Każda lekcja przebiega według planu:
 czynności przygotowawcze (np. sprawdzenie pracy domowej)
 czynności podstawowe
 czynności końcowe (utrwalanie nowego materiału, zadanie pracy domowej).
PLAN METODYCZNY – KONSPEKT ZAJĘĆ – pisemnie zarejestrowany układ merytoryczno –
metodyczny zajęć dydaktycznych, zawiera:
•
cele do realizacji
•
metody
•
treści
•
definicje, przykłady, cytaty
•
pomoce dydaktyczne
•
planowane pytania
•
czynności nauczyciela i słuchaczy
•
sposoby sprawdzenia wiadomości, umiejętności i oceny
•
praca domowa dla słuchaczy
TEMAT POWINIEN BYĆ: trafny, czyli adekwatny do treści nauczania, przystępny i zrozumiały,
precyzyjny, szczegółowy, atrakcyjny, ciekawy, mobilizujący do pracy, krótki, jednocześnie
informujący.
10
W edukacji formułujemy DIAGNOZĘ PIELĘGNIARSKĄ (np. w kontekście deficytu wiedzy,
czynników ryzyka, zmiany zachowań zdrowotnych wg teorii samo opieki D. Orem)
Brak wiedzy na temat …………
Niezdolność pacjentki do samoopieki……..
Ryzyko wystąpienia ………
Zwiększone ryzyko występowania późnych powikłań ………….
Brak umiejętności wykonywania ………………………..
Niebezpieczeństwo wystąpienia …………………….
Deficyt wiedzy rodziny w zakresie …………………………..
(w formułowaniu diagnoz proszę używać terminologii zawartej w katalogu ICNP)
WARUNKI WSTĘPNE – określamy co np. nasz odbiorca już umie, z jaka wiedzą przychodzi na zajęcia i
motywacją.
CELE KSZTAŁCENIA/EDUKACYJNE POWINNY WIĄZAĆ SIĘ Z CELAMI POSZCZEGÓLNYCH
ZAJĘĆ/SPOTKAŃ EDUKACYJNYCH.
CZASOWNIKI DO FORMUŁOWANIA SZCZEGÓŁOWYCH CELÓW KSZTAŁCENIA/EDUKACJI
ZDROWOTNEJ
ARANŻACJA PRZESTRZENI (np. stoliki i krzesła ustawione z możliwością pracy w grupach 6-8 osobowych
– 4 grupy stolików).
OGNIWA PROCESU NAUCZANIA I UCZENIA SIĘ - organizacja i przebieg procesu kształcenia
(W.OKOŃ)
uświadomienie celów i zadań dydaktycznych - stawianie problemów, informowanie o celach
kształcenia, wzbudzanie zainteresowania powstawanie motywów uczenia się u uczących,
odpowiedniego „ładu wewnętrznego”;
zaznajomienie uczących się z nowym materiałem (użycie środków techniczno-poglądowych, słowa
żywego i drukowanego), ze strony uczących się
określona działalność praktyczna,
obserwacja, gromadzenie materiału do rozwiązywania problemów i przyswajania gotowych
wiadomości;
kierowanie procesami uogólniania - nadawanie kierunku tokowi rozumowania, ze strony uczących
się opanowanie pojęć i sądów ogólnych (odpowiednie operacje myślowe, rozwiązywanie
problemów);
utrwalanie wiadomości uczących się;
ukształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń – przełożenie posiadanej przez uczącego się
wiedzy na zachowanie;
wiązanie teorii z praktyką – służące wytwarzaniu przedmiotów i zmian w otoczeniu;
11
kontrola i ocena wyników nauczania – osiągniętych przez uczących się kompetencji, w procesie
nauczania – samokontrola uzyskanych wyników.
Ramowy plan realizacji programu edukacyjnego
Lp. Diagnoza pielęgniarska Liczba
(deficyt wiedzy,
godzin
zagrożenie)
/czas
Cel ogólny Oczekiwane
kompetencje
/wskażniki
Pomoce
Metody
edukacyjne
dydaktyczne
Metody
ewaluacji
1.
METODY EWALUACJI (narzędzia do oceny zakładanych efektów np. pogadanka kontrolnooceniająca, test dydaktyczny, obserwacja pracy, praktyczne zaliczenie umiejętności, zaliczenie ustne,
analiza pracy własnej, projektu pacjenta np. opracowanie diety i inne metody………).
OPIS PRZEBIEGU SZCZEGÓŁOWYCH ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH
1. Część wstępna
a) Przedstawienie się, zapoznanie z uczestnikami edukacji, ich oczekiwaniami.
b) Przedstawienie tematu zajęć i zadań (np. zapisanie na tablicy), określenie oczekiwanych
kompetencji. Charakterystyka przebiegu zajęć (omówienie zaplanowanych czynności
edukatora i pacjentów/opiekunów w czasie).
2. Część właściwa
a) Wprowadzenie do tematu (np. ćwiczenie wprowadzające lub pogadanka)
b) Przeprowadzenie zajęć wybranymi metodami dydaktycznymi
c) Podsumowanie najważniejszych zagadnień (uogólnianie).
d) Ćwiczenia utrwalające wiedzę/umiejętności.
e) Ewaluacja np. pogadanka, test praktyczny.
3. Część końcowa – zadanie pracy domowej, podsumowanie pracy odbiorców edukacji, podanie
tematu następnego spotkania.
12
IV. TEMAT WYKŁADU: METODY DYDAKTYCZNE
MODEL NAUCZANIA (strategia, metoda nauczania) – to ogólny plan lub schemat, który ma pomóc
uczniom opanować określone rodzaje wiedzy, postawy lub umiejętności. To ogólny sposób
podejmowania nauczania (sposób osiągania określonych celów i rozwiązywania określonych zadań).
METODY DYDAKTYCZNE
 PODAJĄCE:
wykład informacyjny, referat, opis techniczny, opowiadanie,
wyjaśnienie, prelekcja, odczyt
 PROBLEMOWE:
wykład problemowy, wykład konwersatoryjny
dyskusja dydaktyczna
dyskusja okrągłego stołu, wielokrotna
panelowa, burza mózgów, metaplan
uczenie aktywizujące
analiza przypadków
inscenizacja, gra dydaktyczna –symulacyjna,
warsztaty dydaktyczne, seminarium
 METODY PROGRAMOWANE: uczenie wspomagane komputerem,
z użyciem maszyny dydaktycznej,
podręcznika programowanego
 EKSPONUJĄCE:
plakat, pokaz, film, wideo,
telewizja, wystawa, sztuka teatralna
 PRAKTYCZNE:
zajęcia praktyczne, ćwiczenia
przedmiotowe, laboratoryjne,
produkcyjne, pokaz, metoda projektów
1. Model nauczania podającego.
Nauczanie podające jest modelem ześrodkowanym na nauczycielu. Nauczyciel działa aktywnie jako
źródło wiadomości, uczniowie są aktywnymi słuchaczami.
PROWADZENIE LEKCJI PODAJĄCEJ
SYNTAKSA (ogólny bieg lekcji ) składa się z 4 faz:
1. wyjaśnienie celów i wywołanie nastawienia
2. wstępne uporządkowanie
3. podanie materiału
4. wzbogacenie i intensyfikacja procesów myślowych.
WSKAZÓWKI DO PODAWANIA MATERIAŁU
 Klarowność celów i węzłowych elementów materiału:
 oznajmij cele i objaśnij, czemu ma służyć podawanie materiału
 nie podejmuj więcej niż jedną kwestię naraz
13
 unikaj dygresji
 unikaj niejednoznacznych sformułowań i zaimków.
 Podawanie materiału krok po kroku:
 podawaj materiał w małych porcjach
 tak uporządkuj i przedstawiaj materiał, żeby uczniowie przyswoili dany element, nim
przejdziesz do następnego
 kiedy to możliwe podawaj bezpośrednie instrukcje, jakie czynności intelektualne i
fizyczne powinni wykonać w danym momencie uczniowie
 jeśli materiał jest złożony, podawaj streszczenie lub plan.
 Konkretyzacja:
 kiedy to potrzebne, posłuż się wzorcowym przykładem nauczanej umiejętności
 elementy trudne objaśniaj dokładnie i szczegółowo, nie unikaj nadmiaru
wyjaśnień
 korzystaj z konkretnych i urozmaiconych przykładów.
 Sprawdzenie:
 nim przejdziesz do następnego punktu, upewnij się, że uczniowie rozumieją
poprzedni
 zadawaj uczniom pytania sprawdzające opanowanie podawanych wiadomości
 żądaj od uczniów podsumowywania własnymi słowami ważniejszych kwestii
 wracaj do tych partii materiału, których uczniowie nie zdołali opanować, objaśnij je
sam lub poproś uczniów, którzy zrozumieli materiał.
TECHNIKI PODAWANIA NOWEGO MATERIAŁU
A. Łączniki - przyimki i spójniki wskazujące na przyczynę, skutek, sposób czy cel, zdarzenia lub myśli „dlaczego”, „ponieważ”, „po to, żeby”, „jeśli.....to”, „więc”, „w konsekwencji”.
B. Przykłady
 UKŁAD REGUŁA – PRZYKŁAD – REGUŁA
 przedstawienie podstawowej reguły
 podanie przykładu tej reguły
 podsumowanie i przeformułowanie reguły
Markery werbalne informują ucznia co jest istotne np. „to jest główna sprawa, o której próbuję wam
powiedzieć”, „zapamiętajcie to proszę”, „najważniejsze z tego do zapamiętania
jest....” .
PRZYKŁADY METOD PODAJĄCYCH
1. WYKŁAD INFORMACYJNY – bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie uczącym się, za
pomocą słowa informacji nowych, trudno dostępnych, w krótkim czasie, dużej liczbie
uczących się.
Dobry zapis wykładu powinien odzwierciedlać: jego strukturę, główne myśli w nim zawarte, nowe
pojęcia i definicje.
14
2. OPIS – wykorzystywany w kształceniu zawodowym – podanie charakterystycznych cech
głównie przedmiotów, osób, zjawisk i procesów. Stosuje się w przypadku sytuacji nowych,
nieznanych.
Opisowi powinien towarzyszyć pokaz opisywanego przedmiotu w naturze, w postaci rysunku,
schematu, fotografii lub obrazu filmowego. Opis bez wyjaśnienia posiada znikomą wartość
poznawczą. OPIS pobudzający wyobraźnie słuchaczy powinien być: jasny, zrozumiały, barwny, żywy i
plastyczny.
3.
INSTRUKTAŻ – metoda słowna, komentarz wspierający pokaz. Polega na omówieniu i
wyjaśnieniu celu wykonywanej czynności, obowiązujących zasad przy ustalaniu optymalnej
kolejności elementów tej czynności i techniki ich wykonania. Wyjaśnienie może być
przekazane na piśmie, uzupełnione rysunkiem lub schematem.
Wymagania do nauczyciela:
 precyzyjne wyrażanie myśli
 posługiwanie się poprawną terminologią zawodową
 uzyskanie od uczącego się zwrotnej informacji (zrozumienie treści).
4. POGADANKA – to metoda nauczania oparta na dialogu nauczyciela i ucznia/uczniów.
Podstawową jednostką interakcyjną w metodzie pogadanki stanowią: pytanie nauczyciela –
odpowiedź ucznia – porządkowanie i wartościowanie odpowiedzi ucznia przez nauczyciela.
POSTACIE POGADANKI
 pogadanka wstępna – pełni funkcję porządkującą, organizacyjną i przygotowawczą;
przygotowuje studentów do pracy na zajęciach i wytwarza stan gotowości poprzez
motywację do pracy nad nowym tematem
 pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości – ma postać rozmowy, aktywizuje studentów
do tego, by nowe treści były przez nich samych „odkryte”, czemu sprzyja powiązanie
formułowanych pytań przez nauczyciela, z własnym doświadczeniem i dotychczasową wiedzą
studentów;
 pogadanka utrwalająca – polega na operowaniu materiałem wcześniej opanowanym, który
wymaga jednak uporządkowania, zintegrowania w ramach pewnej struktury
 pogadanka kontrolna – nauczyciel rozmawia z uczącym się na temat treści już wcześniej
zrealizowanych; pełni rolę sprawdzania stopnia opanowania wiedzy przez uczących się.
5. PRACA Z KSIĄŻKĄ
Etapy pracy z książką:
 pierwszy etap - wybór odpowiednich źródeł, zaznajomienie z tytułem i spisem treści,
pobieżne czytanie wybranych fragmentów;
 drugi etap – dokładne zapoznanie się z wybranymi fragmentami, wyjaśnienie
niezrozumiałych wyrazów pojęć, zdań – wyodrębnienie informacji najważniejszych;
 trzeci etap – sporządzanie notatek
 konspekt: streszczenie tekstu – najważniejsze wiadomości, uogólnienia, wnioski
 plan – wyodrębnienie logicznie powiązanych części, nadanie im tytułów.
15
2. Model nauczania praktycznego – metoda bezpośrednia.
1.
2.
3.
4.
5.
MODEL NAUCZANIA BEZPOŚREDNIEGO
składa się z 5 faz:
wywołanie nastawienia
objaśnienie i pokaz
ćwiczenia pod kierunkiem
dostarczenie informacji zwrotnej
rozbudowane ćwiczenia samodzielne.
PLANOWANIE NAUCZANIA BEZPOŚREDNIEGO
 ANALIZA WYKONYWANIA UMIEJĘTNOŚCI
1 etap – ustal co robi człowiek w trakcie posługiwanie się umiejętnością, którą doskonale
opanował
2 etap – podziel tę umiejętność na umiejętności składowe
3 etap – nadaj im logiczną kolejność (opanowanie pewnych umiejętności składowych stanowi
warunek wstępny opanowania innych – hierarchia umiejętności składowych)
4 etap – opracuj procedurę nauczenia każdej umiejętności składowej oraz związków między
nimi:
Struktura czynności: czynności przygotowawcze; czynności właściwe; czynności końcowe.
 PLANOWANIE CZASU I WYKORZYSTANIA PRZESTRZENI
 nauczyciel musi mieć dość czasu na realizacje zadań dydaktycznych
 ilość czasu należy dostosować do zdolności uczniów
 motywacja powinna wystarczyć uczniom na całą lekcję
 ustawienie krzeseł, stolików powinno zapewniać dobrą widoczność.
 PRZEPROWADZENIE POKAZU
NIM PRZYSTĄPI SIĘ DO POKAZU, OD NAUCZYCIELA WYMAGA SIĘ:
 gruntownego zrozumienia pojęcia i biegłości w wykazywaniu się umiejętnością
(pokaz musi być prawidłowy, aby uczeń wykonał go prawidłowo; obserwacja
niepoprawnie wykonywanych czynności prowadzi do nieświadomego popełniania
błędów).
 próbnego przećwiczenia wszystkich elementów pokazu (każda istotna cecha
umiejętności lub pojęcia powinna być przemyślana oddzielnie i jasno ujęta).
 ĆWICZENIA POD KIERUNKIEM
ZASADY PROWADZENIA ĆWICZEŃ POD KIERUNKIEM
 zadawaj niewielkie, sensowne ćwiczenia
 zadawaj ćwiczenia tak, żeby prowadzić do przeuczenia
 nadzoruj wstępną fazę ćwiczeń.
 WARUNKI SKUTECZNEGO SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO
 dostarcz informacji zwrotnej najszybciej jak możesz,
16




informacja zwrotna powinna być konkretna
zwracaj uwagę na czynności nie na intencje
dostosuj sprzężenie zwrotne do stopnia zaawansowania ucznia
kładź nacisk na pochwały i potwierdzającą informację zwrotną
 SPOSOBY RADZENIA SOBIE Z BŁĘDNYMI ODPOWIEDZIAMI I BŁĘDNIE WYKONYWANYMI
CZYNNOŚCIAMI
 dowartościuj błędną odpowiedź albo błędnie wykonaną czynność, dodając pytanie,
do którego odpowiedź ta pasowałaby
 naprowadzaj, podpowiadaj, wskazuj
 utrzymaj ucznia w poczuciu odpowiedzialności
 łącz pozytywne sprzężenie zwrotne z negatywnym
 przy ujemnym sprzężeniu zwrotnym, pokaz prawidłowo wykonaną czynność
 skieruj uwagę uczniów na proces wykonywania zamiast na rezultaty czynności

wyjaśnij uczniom jak oceniać własne osiągnięcia.
METODY PRAKTYCZNE
1. POKAZ Z OBJAŚNIENIEM - stosowany we wstępnym okresie kształcenia –
demonstrowanie struktury przedmiotu, urządzeń, narzędzi, aparatury oraz zasad ich
działania.
Słowne wyjaśnienia nie mogą dominować nad pokazem, powinny być zwięzłe i zawsze
określać przedmiot i cel obserwacji. Obserwowany przedmiot powinien być widoczny dla
wszystkich uczących się, a obserwacja ukierunkowana.
2. POKAZ Z INSTRUKTAŻEM - podstawowa metoda praktyczna kształtowania umiejętności
w kształceniu zawodowym, wyjaśnia sposób i zasady wykonania czynności oraz kolejne
jej fazy. Warunki osiągnięcia celu: pokaz wykonać bezbłędnie, zapewnić uczącym
warunki do wielokrotnego powtarzania demonstrowanej czynności.
3. ZAJĘCIA PRAKTYCZNE (ĆWICZENIA USŁUGOWE, WYTWÓRCZE) - podstawowa metoda
kształcenia praktycznego.
4. METODA PROJEKTÓW
Cel: umiejętność rozwiązywania różnorakich zadań zawodowych
Zadanie w metodzie projektów składa się z:
 samodzielnego określenia tematu przez uczącego się
 kontraktu zawartego między nauczycielem a uczącym się, dotyczącego projektu
 konsultacji uczącego się z nauczycielem
 problemu do rozwiązania łącznie z realizacją i wykonaniem wyrobu
 sprawozdania z realizacji projektu, z uzasadnieniem celów, osiągnięć i rekomendacji
dla tego projektu
 prezentacji projektu przed szerszym gronem
 oceny projektu.
17
3. Model nauczania problemowego
Problem jest to trudność o charakterze teoretycznym lub praktycznym, która wywołuje badawczą
postawę podmiotu i prowadzi do wzbogacenia posiadanej przez niego wiedzy.
► Nauczanie problemowe jest metodą interaktywną, ześrodkowaną na uczniu.
► Uczniowie pracują w parach lub małych grupach nad badaniem problemów
niedookreślonych, osadzonych w realnym życiu.
► Nauczanie problemowe jest organizowaniem pracy w taki sposób, aby uczeń przez własny
wysiłek umysłowy dochodził do rozwiązania nie znanego mu w pełni zagadnienia.
► KRYTERIA DOBORU SYTUACJI PROBLEMOWEJ





problem autentyczny (problem zakotwiczony w życiowym doświadczeniu uczniów)
nieokreślony (element tajemnicy lub zaskoczenia) – nie poddaje się prostym
rozwiązaniom, wymaga kilku rozwiązań konkurencyjnych
znaczący dla uczniów i pasujący do poziomu rozwoju intelektualnego
szeroki (możliwość osiągnięcia celów)
korzystny dla pracy grupowej.
► OGNIWA NAUCZANIA PROBLEMOWEGO (fazy lekcji) wg OKONIA
1. Stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie problemu przez ucznia lub nauczyciela.
2. Poszukiwanie rozwiązania w toku pracy jednostkowej lub grupowej – gromadzenie
przesłanek, formułowanie hipotez.
3. Weryfikacja hipotez w toku pracy grupowej – na podstawie dyskusji i doświadczenia.
4. Ustalanie i formułowanie prawidłowych rozwiązań, konfrontacje wyników poszczególnych
grup.
5. Utrwalanie zdobytych struktur.
6. Zastosowanie poznanych struktur w nowych sytuacjach teoretycznych lub praktycznych.
► PRZYKŁADY METOD PROBLEMOWYCH
1. WYKŁAD PROBLEMOWY - jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub
praktycznego: jego pojawienia się, kierunków i sposobów jego rozwiązywania i
rozwiązania oraz konsekwencji wynikających z tego rozwiązania.
 główną rolę pełni wykładowca
 formułuje problem, stawia hipotezy, gromadzi przesłanki do ich sprawdzania oraz
rozwiązywania problemu
 wzbudza i steruje procesem myślenia uczącego się
 aktywizuje.
2. WYKŁAD KONWERSATORYJNY – przeplatanie fragmentów mówionych wykładu z
wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań
teoretycznych czy praktycznych;
18
 prowadzący nawiązuje kontakt z uczącymi się, rozmawia, zadaje pytania, poleca
wykonanie zadania;
 zastosowanie przekazywanej wiedzy w działaniach studentów (ma zastosowanie w
szkołach zawodowych i wyższych, przy omawianiu np. metody diagnostycznej,
leczniczej, czy pielęgnacyjnej.
2. DYSKUSJA - metoda nauczania, w której nauczyciel i uczniowie, uczniowie i uczniowie
rozmawiają ze sobą, dzieląc się myślami i opiniami.
ZADANIA NAUCZYCIELA w prowadzeniu dyskusji
 nadanie dyskusji kierunku i utrzymanie go
 wysłuchiwanie każdego z uwagą
 zachęcanie do udziału
 rejestrowanie rezultatów dyskusji jeszcze w czasie jej trwania.
a. DEBATA (analiza argumentów „za” i „przeciw”) – jest jedną z metod wykorzystywanych
w procesie podejmowania decyzji, przy rozważaniu trudnych i złożonych problemów,
ocenie kontrowersyjnych postaci itp. Pozwala spojrzeć na określoną sytuację z różnych
punktów widzenia, dostrzec różnorodne aspekty danego zjawiska.
b. DYSKUSJA OKRĄGŁEGO STOŁU - dyskusja informacyjna, kierowana przez moderatora i
oparta na zasadzie swobodnych wypowiedzi wszystkich uczestników.
c. DYSKUSJA PANELOWA - dyskusja obserwowana, kierowana przez moderatora, której
podstawą są krótkie wypowiedzi kilku zaproszonych specjalistów.
d. SESJA SZCZĘŚLIWYCH POMYSŁÓW – ODROCZONEGO WARTOŚCIOWANIA – „BURZA
MÓZGÓW”
e. METAPLAN - sposób prowadzenia dyskusji dydaktycznej w zespołach 5 – 6 osobowych.
Istotą jest tworzenie podczas rozmowy o problemie plakatu.
► ZASADY PROWADZENIA DYSKUSJI
 Przed rozpoczęciem dyskusji wyraźnie określony jest obszar tematyczny. Wszyscy
odpowiadają na temat, zwięźle, bez powtarzania.
 Uczestnicy uważnie słuchają się nawzajem. Sprawdzają czy dobrze się zrozumieli
(techniki aktywnego słuchania).
 Uczestnicy mówią do siebie (używają języka Ja) i biorą odpowiedzialność za treść
swoich wypowiedzi.
 Uzgadniają znaczenie terminów których używają.
 Stosują rekapitulację.
 Zadają pytania otwarte, bez ukrytych założeń.
 Nie przerywają, nie mówią jednocześnie, nie kończą zdań za innych.
 Argumentują rzeczowo, mówią tylko o tym co jest sprawdzone, dowiedzione.
 Każdy ma możliwość wypowiedzenia się.
 Nie dyskutują o wartościach.
19




Nie atakują się nawzajem, nie obrażają, nie ośmieszają, nie czynią aluzji.
Nie poddają się – można przecież pozostać przy różnicy zdań.
Dyskusja kończy się w sposób konkretny: podsumowaniem, wnioskami, decyzją.
Uczestnicy przestrzegają innych ustalonych w danej grupie zasad – organizacyjnych i
metorycznych.
20
V. TEMAT WYKŁADU: Środki dydaktyczne
ŚRODKI DYDAKTYCZNE to przedmioty, materiały i urządzenia, które dostarczają uczniom
określonych bodźców sensomotorycznych; działają na ich wzrok, słuch, ułatwiają ich
bezpośrednie i pośrednie poznanie rzeczywistości, a także rozmaite urządzenia dostarczające
informacji.
FUNKCJE ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH
 ułatwiają poznanie określonych rzeczy, zjawisk i procesów,
 wspomagają myślenie uczniów, ułatwiając ich analizę, syntezę i porównywanie
poznawanych rzeczy i zjawisk oraz formułowanie uogólnień
 zastępują (lub uzupełniają) czynności dydaktyczne nauczyciela.
Środki dydaktyczne dokonują transformacji treści przekazywanych uczniom przez nauczyciela, po
to by stała się ona bardziej zrozumiała.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE SŁUŻĄ POMOCĄ
 przy zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem
 utrwalaniu materiału oraz kontroli i ocenie stopnia opanowania
 stosowaniu zdobytych wiadomości i umiejętności w praktyce
 rozwijaniu zdolności poznawczych oraz uczuć i woli.
PODZIAŁ ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH
1.
 słowne - podręczniki i inne teksty drukowane
 wzrokowe - oryginalne przedmioty lub ich różnorakie zastępniki; proste - wykresy,
mapy, plansze; złożone - przeźrocza, filmy, programy komputerowe
 słuchowe - radio, magnetofon
 wzrokowo - słuchowe - film dźwiękowy, telewizja, magnetowid, DVD.
2. Audiowizualne materiały dydaktyczne
 audio - taśmy magnetofonowe, płyty, audycje radiowe, płyty CD
 wizualne - foliogramy, mikrofilmy, filmy nieme, materiały nieprzezroczyste, plakaty,
plansze, programy komputerowe, kasety wideo, DVD
 audiowizualne - filmy dydaktyczne, programy telewizyjne, kasety wideo, wideopłyty,
programy komputerowe audiowizualne (projektor multimedialny).
3. PODZIAŁ AKTUALNIE STOSOWANY W DYDAKTYCE:
a) pomoce dydaktyczne – podaja treść nauczania którą można bezpośrednio odczytać
(graficzne, obrazkowe, książkowe)
b) materiały dydaktyczne - podają treść nauczania którą można odczytać jedynie z
użyciem określonego technicznego środka kształcenia (foliogramy, przezrocza, płyty
taśmy)
c) techniczne środki kształcenia – służą do odczytywania treści z materiałów
dydaktycznych (wizualne - rzutnik, audytywne -magnetofon, audiowizualne magnetowid)
21
d) pedagogiczne środki pracy – z ich pomocą można w procesie nauczania i uczenia się
wykonywać określone czynności praktyczne (maszyny, urządzenia, narzędzia, sprzęt
med., fantomy).
PODSTAWOWE ZASADY PRZYGOTOWYWANIA MATERIAŁÓW DYDAKTYCZNYCH
 trafność - odpowiednio dobrane do celu
 powiązanie - nawiązanie do posiadanej wiedzy - aktywność, uwaga, koncentracja na
danym temacie
 prostota - stosowanie odpowiednich uproszczeń
 akcenty - znaki, podkreślenia, kolory, zbliżenia
 jednakowa forma i styl - oryginalny, własny styl, bez zapożyczeń - nie korzystać z folii
nie znanych, przetwarzać na własny, zrozumiały użytek.
1. Tablica
 czysta - gotowa do zajęć
 nie mów pisząc - dotknij, odwróć się, mów !!!
 pisz pod kątem prostym
 gdy skończysz - zejdź z pola
 przekazuj zwięzłe informacje
 podkreślaj tytuły i ważne informacje
 przepisanie wymaga tyle czasu ( = ) co napisanie.
2. Materiały drukowane
 zacznij od wprowadzenia nawiązującego do już zdobytej wiedzy
 podsumuj przedstawione idee i dowody
 umieść tytuły i podtytuły
 pozostaw dowolne miejsca by materiał wyglądał lekko
 zostaw trochę miejsca na notatki
 używaj prostego języka
 umieszczaj tabele, rysunki i wykresy - nie zapomnij o napisach
 zadawaj pytania i ćwiczenia - być może pobudzisz do myślenia.
3. Film dydaktyczny - dźwiękowy film dydaktyczny oddziałowuje na dwa analizatory:
wzrokowy i słuchowy.
Zalety filmu dydaktycznego:
 można zastosować dowolną liczbę razy
 może koncentrować uwagę na procesach najistotniejszych
 może przekazywać przedmioty w zbliżeniach
 może przedstawiać genezę i rozwój określonych wydarzeń i procesów.
Warunki skuteczności filmu dydaktycznego:
 nauczyciel powinien obejrzeć go przed projekcją
 ustalić jego funkcję i miejsce na prowadzonych zajęciach dydaktycznych.
4. Prezentacja multimedialna
Zasady dobrej prezentacji:
 zapoznaj słuchaczy z twoimi zamierzeniami
22
 daj im szansę na rozłożenie uwagi
 skup się na treści - technika ma cię wspomagać, a nie przeszkadzać
 staraj się skupić na stwierdzeniach ogólnych
 przygotuj sobie krótkie dowcipy, unikaj zawiłych opowieści
 nigdy nie improwizuj
PRZED PREZENTACJĄ sprawdź salę, oświetlenie, sprzęt.
ZASADY PRZYGOTOWYWANIA PREZENTACJI:
 Sprawdź ortografię !
 WYSOKA ROZDZIELCZOŚĆ - używaj kolorów jasnych na ciemnym tle lub ciemnych na
jasnym tle
 CZCIONKI proste: Arial, Futura, Tahoma
 Używaj nie więcej niż 6 punktów, staraj się ograniczyć do 7 linii, w linii nie przekraczaj 7
słów, wielkość dużej litery ustal jako maksymalną odległość między liniami
 Kompozycja całej prezentacji powinna być bezwzględnie jednorodna
 Logo, imię i nazwisko, nazwa firmy, TYLKO NA STRONIE TYTUŁOWEJ !
 RACZEJ UNIKAJ....napastliwych dźwięków, różnorodnych przejść slajdów, latających
tekstów, dziwacznych animacji, złych clip-art’ów
 Jeżeli używasz linii to staraj się żeby miały grubość co najmniej 1 1/2 punktu
 Używaj prostych wykresów liniowych dla zobrazowania trendów, używaj słupków dla
obrazowania porównań
 PAMIETAJ: wartością prezentacji jest jej treść, nowinki technologiczne mogą wspomagać
pokaz, ale jej nie zastąpią.
23
VI. TEMAT WYKŁADU: Zasady, metody i ewaluacja w edukacji
zdrowotnej.
Edukacja zdrowotna określana jest jako całokształt działań zmierzających do kształtowania
takich zachowań, które przejawiają się prowadzeniem zdrowego stylu życia, przyczyniającego
się do umacniania zdrowia.
Edukacja zdrowotna jest integralną częścią procesu promocji zdrowia, profilaktyki, terapii i
rehabilitacji.
Edukacja zdrowotna rozumiana jest jako proces, w którym ludzie uczą się, jak dbać o własne
zdrowie i zdrowie społeczności, w której żyją.
Celem edukacji zdrowotnej jest:
 uświadomienie wychowankom zależności między stanem zdrowia człowieka a jego
stylem życia i warunkami środowiska fizycznego i społecznego
 aktywizowanie do wzmacniania własnego potencjału zdrowia
 aktywizowanie do podejmowania działań prozdrowotnych.
•
•
•
•



Zadania edukacji zdrowotnej a fazy profilaktyki:
w stanie pełnego zdrowia – umacnianie zdrowia
w chwili zagrożenia życia człowieka – swoiste zapobieganie
we wczesnym okresie choroby – hamowanie jej rozwoju
przy rozwiniętej chorobie lub kalectwie – ograniczenie skutków i pomoc w dostosowaniu się
do sytuacji życiowej.
Etapy procesu edukacji zdrowotnej
uświadomienie własnych problemów związanych ze wzmacnianiem lub utrzymaniem
zdrowia,
podjęcie osobistych decyzji dotyczących wprowadzenia zmian we własnym zachowaniu
korzystnym dla zdrowia,
podjęcie zaplanowanych działań w celu zmiany zachowań zdrowotnych i zmian w środowisku
na korzystniejsze dla zdrowia.
PLANOWACNIE EDUKACJI
Planując edukację bierze się pod uwagę następujące elementy:
 cele interwencji DLACZEGO ?
 obiekt interwencji KTO ?
 treść CO ?
 metoda nauczania JAK ?
 otoczenie procesu nauki GDZIE ?
24
MODELE EDUKACJI ZDROWOTNEJ
1. Model edukacji zdrowotnej ukierunkowany na zdrowie (model relacji: edukacja
uczestnicząca i edukacja promująca)
2. Model edukacji zdrowotnej zorientowany na czynniki ryzyka - uświadomienie zagrożeń
poprzez motywowanie, doradzanie, wspieranie
(model relacji: edukacja
autorytatywna)
3. Model edukacji zdrowotnej zorientowany na chorobę (model relacji: edukacja
uczestnicząca)
EDUKACJA PROMUJĄCA
Polega na współpracy między stronami procesu edukacji, w którym każda posiada wiedzę i
umiejętności i razem dążą do wprowadzenia zmian korzystnych dla zdrowia
Cel: dokonanie zmian w odniesieniu do różnic
Zasada: pełna autonomia osoby edukowanej
Zmiany opierają się na modyfikacji postaw i akceptowanym przez edukowanego systemie
wartości.
EDUKACJA UCZESTNICZĄCA
Opiera się na wymianie wiedzy i współpracy między edukatorem a odbiorcą, w oparciu o proces
rozwiązywania problemów przy zastosowaniu metod aktywizujących
Osoba edukowana chce uzyskać pomoc, jest zdolna do oceny stanu własnego zdrowia i wpływu
różnych czynników na ten stan, umie wykorzystać rady i wskazówki
Między osobami uczestniczącymi w edukacji panuje zaufanie.
EDUKACJA AUTORYTATYWNA
Przekazywanie informacji przez osobę posiadającą wiedzę osobie pragnącej ją zdobyć
Metody podające: instruktaż, wykład
Cel: ochrona ludzi objętych edukacją przed podejmowaniem działań niekorzystnych dla zdrowia
EDUKACJA PACJENTA JAKO PROCES ZORGANIZOWANY
Edukacja pacjenta to proces zorganizowany zawierający wszystkie elementy cyklu działania
zorganizowanego:
 rozpoznanie
 planowanie
 realizacja
 ocena.
o
o
o
o
ROZPOZNANIE - ZIDENTYFIKOWANIE POTRZEB
Rozpoznanie obejmuje ocenę:
gotowości pacjenta do uczenia się (uświadomiona potrzeba uczenia się i poziom motywacji)
zakresu i poziomu wiedzy i umiejętności posiadanej przez pacjenta, sprawności intelektualnej
i motorycznej
zakresu oczekiwanej przez pacjenta pomocy; określenie zakresu wskazanej i niezbędnej
wiedzy i umiejętności ze względu na stan i sytuację pacjenta
25
o wyników edukacji prowadzonej w przeszłości, efektywności stosowanych form i metod
nauczania i uczenia się.
PLANOWANIE - określenie:
o celów ogólnych (np. przygotowanie do samopielęgnowania, współuczestniczenia w
procesie leczenia)
o celów szczegółowych (operacyjnych) – co konkretnie powinno zmienić się w zachowaniu
pacjenta w kategoriach: poznawczych, emocjonalnych, psychomotorycznych
o treści kształcenia
o form organizacyjnych, metod i środków dydaktycznych,
o czasu potrzebnego do osiągnięcia celu
o osób, które będą pomagały pacjentowi osiągnąć cele i będą odpowiedzialne za jego
edukację i poprawną realizację wszystkich etapów.
REALIZACJA (WDRAŻANIE)
o powinna przebiegać zgodnie z ustalonym planem
o należy wykorzystać każdą sytuację do uczenia pacjenta korzystnych dla niego zachowań
o ważna jest koordynacja działań pedagogicznych wszystkich osób odpowiedzialnych za
proces edukacji pacjenta.
o
o
o
o
OCENA (WERYFIKACJA)
Ocenę prowadzi się w odniesieniu do zmian, jakie obserwuje się w zachowaniu pacjenta,
będących wynikiem realizowanego procesu edukacji.
Ocenia się:
stopień osiągnięcia celów szczegółowych
stopień osiągnięcia celu ogólnego.
WERYFIKACJA - ostatni etap programu nauczania jest także jego powtórnym początkiem,
dostarczając wskazówek co do konieczności wprowadzania zmian i modyfikacji w
czteroczęściowym cyklu nauczania:
o ocena potrzeb
o planowanie
o wdrażanie
o weryfikacja.
ZASADY WARUNKUJĄCE EFEKTYWNOŚĆ EDUKACJI
 Podmiotowe traktowanie pacjenta – dostrzeganie jego indywidualności, odnoszenie się z
szacunkiem do poglądów i przekonań, umacnianie poczucia własnej wartości
 Umożliwienie partnerskiego udziału pacjenta w procesie edukacji
 Przestrzeganie warunków poprawnej dwukierunkowej komunikacji interpersonalnej
 Całościowe postrzeganie podopiecznego , szczególnie w aspekcie stanu zdrowia i
warunków środowiskowych
 Poprawny dobór i realizacja treści edukacji
 W planowaniu edukacji uwzględnienie celów, wynikających ze stanu zdrowia, celów
edukacji zdrowotnej, postawy wobec wartości zdrowia i doświadczeń pacjenta
 Interdyscyplinarne oddziaływanie
 Stopniowanie trudności i systematyczność oddziaływań.
26