iv przyroda nieożywiona i krajobraz

IV. PRZYRODA NIEOŻYWIONA I KRAJOBRAZ
Pełna ocena walorów przyrodniczych i krajobrazowych daje podstawę do
racjonalnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi. W tym rozdziale omówiono
zagadnienia
związane
z
takimi
elementami
przyrody
nieożywionej,
jak:
obiekty
geomorfologiczne, stan środowiska oraz dotyczące krajobrazu zarówno naturalnego i
kulturowego.
1. Budowa geologiczna, geomorfologia i ukształtowanie terenu
Krajobraz gminy ukształtował lądolód skandynawski podczas ostatniego zlodowacenia.
Tereny Wysoczyzny Łobeskiej prezentują typowy krajobraz moreny dennej (płaska, falista
wysoczyzna z głęboko wciętymi dolinami odpływu marginalnego) oraz równin sandrowych.
Wzniesienia morenowe na tym obszarze osiągają lokalnie 100-120 m n.p.m. stanowiąc
istotny element krajobrazowy („Reskie Góry”, „Lisie Góry”, „Czarcie Góry”). Powierzchnię
wysoczyzny przecinają doliny rzek (Regi i Mołstowej), rynny subglacjalne (np. jeziora
rynnowej Bystrzyno Wielkie i Bystrzyno Małe) oraz wytopiska. Dolina rz. Regi tworzy łuk – od
południowego wschodu na północ i dalej na południowy-zachód i na wysokości Świdwina,
osiąga szerokość jednego kilometra. Brzegi dolin są wyraźnie zaznaczone, często strome z
charakterystycznymi poziomami tarasowymi. Obszar należący do Pojezierza Drawskiego
stanowią wzniesienia czołowo-morenowe o większych wysokościach (do 160-180 m n.p.m.) i
większych kontrastach w porównaniu z obszarem Wysoczyzny Łobeskiej. Generalnie
powierzchnia gminy jest urozmaicona. Najniżej położony punkt leży na 53 m n.p.m (koło
Berkanowa) natomiast najwyższy osiąga 179 m n.p.m. (okolice Bierzwnicy). Znajdują się tu
różnorodne formy geomorfologiczne: wzgórza moreny czołowej, kemy i ozy, falistą
wysoczyznę morenową, równinę sandrową, doliny rzeczne (w części erozyjne, w większości
erozyjno-akumulacyjne z wykształconymi poziomami tarasowymi), zagłębienia wytopiskowe.
Rzeźba terenu jest raczej dobrze zachowana wraz ze stosukowo licznymi, klasycznymi
formami młodoglacjalnymi (Pawlak i inni 1998).
Wierzchnią warstwę podłoża o miąższości 60-130m budują utwory czwartorzędowe
plejstocenu i holocenu. Utwory plejstoceńskie to głównie: gliny zwałowe, piaski, żwiry i głazy,
mułki budujące wysoczyzny moreny dennej, wzgórza moreny czołowej, pagórki kemowe i
ozy. Utwory wodno-lodowcowe (piaski i żwiry) budują jedynie nieduże, towarzyszące dolinom
rzecznym powierzchnie sandrowe oraz wyższe poziomy tarasowe w dolinie Regi i Mołstowej.
Utwory holoceńskie natomiast wypełniają obniżenia terenowe: najniższe poziomy tarasowe i
dna dolin rzecznych oraz zagłębienia wytopiskowe. Tworzą je piaski rzeczne i mułki w
dolinach oraz torfy i gytie w wytopiskach (Pawlak i inni 1998). W rejonie Świdwina znajdują
82
się stosunkowo płytko położone piaskowce triasu górnego, które prowadzą wody o
podwyższonej temperaturze. Zasoby te stanowią potencjalne źródło energii cieplnej
(Dobracki 2003).
2. Bogactwa naturalne gminy Świdwin
Gmina Świdwin nie posiada złóż kopalin o większym znaczeniu gospodarczym.
Występują tu złoża surowców pospolitych - piaski, żwiry, pospółki, torfy, kreda jeziorna, z
których część jest wydobywana dla potrzeb lokalnych.
Według materiałów byłego Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie (inwentaryzacja złóż i
wyrobisk kopalin, rok 1997) na terenie gminy stwierdzono występowanie:

pięciu złóż kruszywa naturalnego grubego i jednego złoża kredy jeziornej

zarejestrowano jedno wyrobisko pospółki i sześć wyrobisk piasku

wytypowano pięć obszarów perspektywicznych dla udokumentowania złoża
pospółki oraz siedem rejonów z możliwością udokumentowania złoża piasku

zarejestrowano jedno składowisko odpadów mineralnych piasku we wsi Lipce.
Udokumentowane złoża to:
Nr I
Stary Przybysław-Cieszyno kruszywo naturalne – pospółka
powierzchnia 3,8ha, zasoby bilansowe 332,0 tys. ton
Nr II
Świdwinek
kruszywo naturalne – piasek ze żwirem
powierzchnia 1,5ha, zasoby bilansowe 111,6 tys. ton
Nr III
Smardzko
kruszywo naturalne – piasek, żwir
powierzchnia 69,1ha, zasoby w kat. C2 7811,0 tys. ton
Nr IV Kluczkowo
kruszywo naturalne grube
powierzchnia 7,1ha, zasoby bilansowe 1187,0 tys. ton
Nr V
Lipce kruszywo naturalne grube
powierzchnia 24,0ha, zasoby 2317,0 tys. ton
Jest to jedyne złoże kruszywa eksploatowane na większą skalę
Nr VI Rusinowo
kreda jeziorna
powierzchnia 8,5ha, zasoby 453,0 tys. ton
złoże przygotowane do eksploatacji
Na skalę lokalną, dla potrzeb własnych ludności, wydobywane jest kruszywo w
niewielkich wyrobiskach we wsiach: Kluczkowo, Przybyrądz, Oparzno, Niemierzyno,
Świdwinek, Wierzbnica, Cieszeniewo. Liczne są złoża torfowe, z których największe
występują w rejonie Rusinowa (11 miejsc o łącznej powierzchni ca 120 ha), Lekowa,
Klepczewa oraz w dolinie Regi. Są to torfowiska wysokie i niskie, częściowo w obrębie
lasów. Większość złóż przydatna jest dla celów rolniczych i ogrodniczych.
83
3. Głazy i głazowiska
Na terenie gminy Świdwin brak jest głazów narzutowych objętych ochroną prawną w
formie pomników przyrody. Podczas inwentaryzacji przyrodniczej gminy stwierdzono
występowanie 2 interesujących głazów o obwodzie ponad 4 m (tabela poniżej).
Tabela 18 . Głazy narzutowe proponowane do ochrony na terenie gminy Świdwin.
Symbol na mapie
Opis obiektu
Lokalizacja
Status
GŁ/1
Głaz narzutowy (granit) przy drodze
Bierzwnica – Cieszeniewo o obw. 420 cm.
Bierzwnica
Proponowany
pomnik przyrody
GŁ/2
Głaz narzutowy (granit) przy drodze leśnej na
wysokości wsi Zydlung o obw. 435 cm.
Zydlung
Proponowany
pomnik przyrody
4. Źródła i źródliska
Podczas inwentaryzacji przyrodniczej gminy Świdwin stwierdzono występowanie
licznych źródlisk i kompleksów źródliskowych. Kompleksy źródliskowe składające się z
licznych wysięków i skupiają się w dolinach rzeki Regi i Mołstowej oraz w mniejszych
rynnach subglacjalnych. Ich wykaz i lokalizacja znajduje się w tabeli poniżej.
Tabela 19. Wykaz źródeł i źródlisk na terenie gminy Świdwin.
L.p
Opis obiektu
Lokalizacja
Status
ŹR/1
Nisza źródliskowa, dolina Regi
Rycerzewko
„Obiekt szczególnej
troski”
ŹR/2
Nisza źródliskowa, dolina Regi
Rycerzewko
„Obiekt szczególnej
troski”
ŹR/3
Nisza źródliskowa, dolina Regi
Rycerzewko
„Obiekt szczególnej
troski”
ŹR/4
Nisza źródliskowa, dolina Regi
Rycerzewko
„Obiekt szczególnej
troski”
ŻR/5
Nisza źródliskowa, dolina Regi
Bierzwnica
„Obiekt szczególnej
troski”
ŹR/6
Nisza źródliskowa w kompleksie
buczyn, dolina Mołstowej
Zydlung
„Obiekt szczególnej
troski”
ŹR/7
Nisza źródliskowa w kompleksie
buczyn, dolina Mołstowej
Zydlung
„Obiekt szczególnej
troski”
W opracowaniu nie proponuje się źródlisk do ochrony w formie pomnika przyrody,
jednak zarówno w planach urządzania lasu jak i w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego powinny być one ujmowane jako obiekty „szczególnej troski”.
84
5. Odkrywki
Na terenie gminy stwierdzono dwie interesujące odkrywki geologiczne, które
zasługują na ochronę w formie stanowiska dokumentacyjnego. Są to odkrywki powstałe w
wyniku eksploatacji kruszywa – piasku i żwiry w miejscowości Cieszeniewo i Cieszyno –
tabela poniżej.
Tabela 20. Odkrywki glebowe – proponowane stanowisko dokumentacyjne na terenie
gminy Świdwin.
Symbol na mapie
Opis obiektu
Lokalizacja
Status
SD/1
Odkrywki w obrębie starej żwirowni koło
Cieszeniewa. Obszar obejmuje pagór kemowy. W
odkrywce widoczne są bardzo zróżnicowane
struktury grawitacyjne. Występują tu osady
glacjofluwialne, ablacyjne osady morenowe w
postaci kamienistych glin (głazy średnicy 1 m),
laminowanych glin spływowych oraz glin
wytopiskowych.
Cieszeniewo
Proponowane
stanowisko
dokumentacyj
ne
SD/2
Stara żwirownia Obszar obejmuje pagór związany
z podstrefą moreny kemowej. Pagór od
powierzchni do głębokości 2,5 m buduje glina
ablacyjna. Pod nią, do głębokości 7-8 m, znajduje
się partie laminowanych osadów piaszczystożwirowych.
Cieszyno
Proponowane
stanowisko
dokumentacyj
ne
6. Wyróżniające się w terenie gminy obiekty geomorfologiczne
Do obiektów geomorfologicznych wyróżniających się na terenie gminy Świdwin
należą:
1) czołowo-morenowe wzniesienia w okolicach Bierzwnicy, Rycerzewka i jezior
Bystrzyńskich (jeziora rynnowe) o bardzo zróżnicowanej rzeźbie terenu i wysokości
względnej przekraczającej 178 m n.p.m;
2) wzniesienia moreny dennej - praktycznie na całym obszarze gminy, o bardzo
zróżnicowanej rzeźbie terenu, pocięte wąwozami i dolinkami, urozmaicone oczkami
wodnymi, obszar w niewielkim stopniu zalesiony buczynami, borami mieszanymi i
sosnowymi, na obszarze dominuje krajobraz rolniczy;
3) dolina Regi, która przecina rozległe tereny gminy szerokim łukiem od południowego
wschodu (wieś Rycerzewko) ku północy i dalej na południowy zachód, osiągając
szerokość ponad 1 km w rejonie miasta Świdwina; obszar o bardzo zróżnicowanej
rzeźbie doliny rzecznej, z licznymi dolinkami erozyjnymi na zboczach doliny, a na
dnie lasy łęgowe o naturalnym charakterze oraz łąkami i pastwiskami, niektóre
fragmenty doliny znajdują się w otoczeniu lasów i pól uprawnych;
85
4) dolina Mołstowej wcinająca się nawet ponad 40 m w wysoczyznę morenową o
ostrych krawędziach i stromych zboczach, porośnięta lasami bukowymi i grądami, na
dnie doliny nisze źródliskowe i lasy łęgowe o naturalnym charakterze;
5) obszary wytopiskowe, często z rozległymi mokradłami (jezioro Oparzno, jez.
Klępczewo, jez. Lekowo) oraz inne mniejsze wytopiska w krajobrazie rolniczym;
6) rynny subglacjalne w obrębie których znajdują się jeziora rynnowe (Bystrzyno Wielkie
i Bystrzyno Małe) i mniejsze dopływy rzeki Regi.
Dodatkowo na terenie gminy można wyróżnić krajobraz:
7) kulturowo-uprawny (krajobraz rolniczy) obejmuje znaczną część gminy Świdwin – ok.
72 % pow. Charakteryzuje się znacznym udziałem upraw rolniczych wśród
naturalnych elementów przyrodniczych;
8) miejski – jest to krajobraz uformowany pod wpływem działalności człowieka, wyróżnia
się
on
szczególnymi
cechami
środowiska
przyrodniczego:
powietrze
jest
zanieczyszczone - odznacza się podwyższona termiką i zmniejszona wilgotnością
oraz obniżoną cyrkulacją. Gleby i woda podlegają silnym procesom eutrofizacyjnym.
Roślinność charakteryzuje mała bioróżnorodność, w obrębie której znaczną grupę
stanowią gatunki synantropijne i ruderalne. Do takich form krajobrazowych należy
zaliczyć obszary zwartej zabudowy większych miejscowości – Rusinowo, Oparzno,
Bierzwnica, Cieszeniewo, Lekowo, Krosino.
Torfowiska, złoża torfowe i gytiowiska
Dane o złożach torfowych i ekosystemach torfowiskowych na terenie gminy Świdwin
pochodzą z różnych źródeł, głównie z syntezy torfowisk Polski, ale także i dokumentacji
torfowych wykonanych w latach 60-tych. W trakcie badań inwentaryzacyjnych informacje te
były bardzo cenną wskazówką dla poszukiwań osobliwości florystycznych, identyfikacji
zbiorowisk roślinnych i siedlisk objętych prawną ochroną.
Na terenie gminy Świdwin torfowiska są często spotykanymi ekosystemami,
stanowiącymi charakterystyczną cechę krajobrazu polodowcowego. Torfowiska terytorium
gminy reprezentowane są poprzez różne genetycznie ekosystemy. Mają one swoją genezę
w lądowiejących misach jezior, w rozległych dolinach Regi i Mołstowej, bądź też powstały na
wododziale jako osobliwe torfowiska wysokie – tzw. torfowiska kotłowe. Pojeziorną genezę
mają torfowiska nad jeziorem Oparzno, Klępczewo i Bystrzyno Wielkie. Torfowiska dolinowe
zajmują rynny subglacjalne zanikających dawnych cieków wodnych, bądź powstały w dolinie
rzek Regi i Mołstowej.
Najcenniejszą genetyczną grupę torfowisk stanowią torfowiska wysokie mszarne.
86
Powstały one w lokalnych obniżeniach terenowych zasilanych wodami oligotroficznymi, lub
jako wypiętrzające się kopułowe torfowiska wysokie na wododziale.
Wśród udokumentowanych złóż większość to niewielkie powierzchniowo mające do 5
ha areału ekosystemy torfowiskowe. Rozprzestrzenione są one mniej więcej równomiernie
na obszarze całej gminy. Złoża o dużej powierzchni liczącej ponad 5 ha skoncentrowane są
w rozległych dolinach polodowcowych, na obrzeżach jezior, lub obszarach wododziałów.
Złoża torfowe gminy reprezentują zarówno niski jak i wysoki typ budowy, a ich
stratygrafia wskazuje na warunki akumulacji masy organicznej, szatę roślinną i genezę
powstania. W dolinie Mołstowej znajduje się gytiowisko, będące miejscem eksploatacji kredy
jeziornej.
Torfowiska i złoża torfowe gminy nie zostały w pełni rozpoznane, zwłaszcza rozległe
torfowiska w dolinie rzeki Regi i Mołstowej. W trakcie badań terenowych stwierdzono
obecność cennych torfowisk, które niewątpliwe mają zakumulowany znaczny pokład materii
organicznej w swoim złożu. Obszary te powinny być objęte dodatkowymi badaniami
stratygraficznymi (litologia gleb), niezbędnymi dla poprawnego ich zinwentaryzowania i
zaklasyfikowania.
7. Walory krajobrazowe
Przeprowadzona w terenie lustracja istniejących form przyrody nieożywionej i
krajobrazu pozwala na następujące stwierdzenia:

na terenie gminy Świdwin dominuje krajobraz rolniczy;

krajobraz gminy na pozostałych obszarach nierolniczych nie uległ dużym
negatywnym przekształceniom i zachował wszystkie podstawowe walory i cechy;

w krajobrazie zachowały się cenne formy geomorfologiczne wpływające na jego
urozmaicenie i będące wartościowymi i specyficznymi siedliskami dla przyrody
ożywionej, decydującymi o bioróżnorodności gatunkowej roślin i zwierząt;

niepokojącym zjawiskiem są zawansowane procesy eutrofizacji naturalnych
ekosystemów, prowadzące do unifikacji krajobrazu oraz zubażający różnorodność
siedlisk i negatywnie wpływającym na bioróżnorodność gatunkową;

czynnikiem eliminującym z krajobrazu cenne ekosystemy bagienne są przede
wszystkim dawne i aktualne procesy melioracji, głównie obserwowane w dolinie
Regi i Mołstowej;

warunkiem zachowania wielu cennych ekosystemów mokradłowych na terenie
gminy jest natychmiastowe objęcie ich prawną ochroną; procesowi utworzenia
rezerwatów musi towarzyszyć opracowanie planów ochrony, opracowanych przez
interdyscyplinarny zespół specjalistów.
87
Większość zinwentaryzowanych obiektów kultury materialnej, jakie występują na
terenie gminy Świdwin, jest objętych ochroną i figuruje w rejestrze zabytków Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków. Ogólna ocena ich wartości przedstawia się następująco:

obiekty architektury użytkowej i sakralnej, występujące na terenie gminy Świdwin,
zachowały się w bardzo dobrym stanie;

stan techniczny poszczególnych dóbr kulturowych oraz sprawowana nad nimi
opieka i zabezpieczenie ich przed dewastacją jest niewystarczająca, dotyczy to w
szczególności większości parków dworskich;

brak informacji propagujących dobra kultury materialnej terenu gminy.
8. Wartościowe krajobrazowo obiekty kulturowe
Warto w tym miejscu przytoczyć garść informacji dotyczących ciekawych obiektów
budowlanych i zabytków kultury materialnej i religijnej, w tym wskazanych do ochrony przez
służby konserwatorskie.
Pod względem rzeczowym przedmiotem ochrony (w odniesieniu do przestrzeni) mogą być w
szczególności (art.5 ustawy o ochronie dóbr kultury):
1. dzieła budownictwa, urbanistyki i architektury, niezależnie od ich stanu zachowania, jak:
historyczne założenia urbanistyczne miast i osiedli, parki, ogrody dekoracyjne,
cmentarze, budowle i ich wnętrza wraz z otoczeniem oraz zespoły budowlane o wartości
architektonicznej, a także budowle mające znaczenie dla historii budownictwa,
2. obiekty etnograficzne, jak typowe układy zabudowy osiedli wiejskich i budowle wiejskie
szczególnie charakterystyczne,
3. dzieła sztuk plastycznych – rzeźby,
4. pamiątki historyczne: pola bitew, miejsca upamiętnione walkami o niepodległość i
sprawiedliwość społeczną, obozy zagłady oraz inne budowle związane z ważnymi
wydarzeniami historycznymi lub z działalnością instytucji i wybitnych osobistości
historycznych,
5. obiekty archeologiczne i paleontologiczne, jak ślady terenowe pierwotnego osadnictwa i
działalności człowieka, jaskinie, kopalnie pradziejowe, grodziska, cmentarzyska, kurhany
oraz wytwory dawnych kultur,
6. obiekty techniki i kultury materialnej, jak stare kopalnie, huty, warsztaty, budowle,
konstrukcje, urządzenia szczególnie charakterystyczne dla dawnych i nowoczesnych
form gospodarki, techniki i nauki, gdy są unikatami lub wiążą się z ważnymi etapami
postępu technicznego,
7. rzadkie okazy przyrody żywej lub martwej, jeżeli nie podlegają przepisom o ochronie
88
przyrody,
8. inne przedmioty nieruchome zasługujące na trwałe zachowanie ze względu na ich
wartość naukową, artystyczną lub kulturalną
9. krajobraz kulturowy w formie ustanawianych stref ochrony konserwatorskiej, rezerwatów i
parków kulturowych,
Obiekty architektury i obszary chronione wpisane do rejestru zabytków:

Bełtno:
- park naturalistyczny z 2 poł. XIX w. (nr rej. 1035/ 22.06.1978 r.),

Berkanowo:
- park krajobrazowy z XVIII w. (nr rej. 1034/ 22.06.1978 r.),

Bierzwica:
- park krajobrazowy z 2 poł. XIX w. (nr rej. 999/ 31.03.1978 r.),

Kartlewo:
- otoczenie nieistniejącego kościoła (nr rej. 529/ 21.12.1965 r.),

Klępczewo:
- pałac neoklasycystyczny z 2 poł. XIX w. i park krajobrazowy z XVIII/XIX w. (nr rej. 1000/
31.03.1978 r.),

Lekowo:
- pałac z 2 poł. XIX w i park pałacowy z pocz. XIX w. (nr rej. 1002/ 31.03.1978 r.),
- kościół filialny p.w. św. Piotra i Pawła, ryglowy z 1751 r. wraz z otoczeniem (nr rej. 72/
23.05.1955 r.),

Lipce:
- park krajobrazowy z 2 poł. XIX w. (nr rej. 1003/ 31.03.1978 r.),

Oparzno:
- kościół filialny, murowany z 1729 r. (nr rej. 485/ 15.05.1965 r.),
- park naturalistyczno-eklektyczny z 1870 r. (nr rej. 1083/ 10,01.1979 r.),

Przymiarki:
- park wiejski, dawniej pałacowy z 2 połowy XIX w. (nr rej. 1010/ 26.05.1978 r.),

Sława:
- kościół filialny p.w. M.B. Różańcowej wraz z otoczeniem (nr rej.194/ 1.07.1959 r.),

Smardzko:
- kościół filialny, ryglowy z XVIII /XIX w. (nr rej. 484/ 15.05.1965 r.)
- park naturalistyczny z 2 poł. XIX w. (nr rej. 1084/ 10.01.1979 r.),

Ząbrowo:
- kościół p.w. św. Stanisława ryglowy z XVIII w. z otoczeniem (nr rej.195/ 1.07.1959 r.),
89
- pałac z początku XX w. i park pałacowy (nr rej. 1004/ 31.03.1978 r.).
Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków:

Cieszeniewo - grodzisko wyżynne (Nr rej. 573 z dn.02.03.1966 r.)
Stanowisko
l,
typu
stożkowatego
z
fosami,
warstwą
kulturową
i
materiałem
archeologicznym, datowane na okres średniowieczny. Położone w odległości 1,1 km na
zachód od zabudowań wsi Cieszeniewo i 100 m na wschód od rzeki Regi.

Lipce - grodzisko nizinne (Nr rej. 574 z dn.02.03.1966r.)
Stanowisko 1, nieregularnie pierścieniowate z wklęsłym majdanem, czytelną warstwą
kulturową i materiałem archeologicznym, datowane na IX-X wiek. Położone 1,5 km na
południe od zabudowań wsi Lipce i 250 m na zachód od rzeki Regi. Dobrze zachowane,
porośnięte laskiem mieszanym. Zajmuje obszar 140 m x 120 m.

Łąkowo - grodzisko wyżynne (Nr rej. 576 z dn.02.03.1966r.)
Stanowisko l, kształtu nieregularnie owalnego z płaskim majdanem i stromych stokach, z
zachowaną fosą, warstwą kulturową i materiałem archeologicznym, datowane na ok. XXII wiek. Usytuowane na najwyższej części wzniesienia zlokalizowanego u nasady
półwyspu jeziora Oparzno, w odległości około 200 m na północny-wschód od zabudowań
wsi.

Niemierzyn - grodzisko nizinne (Nr rej. 577 z dn.02.03.1966r.)
Stanowisko 1, pierścieniowate z wklęsłą fosą, warstwą kulturową i materiałem
archeologicznym, datowane na IX-X wiek. Uzyskano ponadto ceramikę kultury łużyckiej.
Zlokalizowane w odległości około 1550 m na północny -zachód od zabudowań wsi
Niemierzyno, bezpośrednio przy południowym brzegu rzeki Regi.

Rusinowo - grodzisko nizinne (Nr rej. 579 z dn.02.03.1966r.)
Stanowisko 1, typu pierścieniowatego, z wklęsłym majdanem, otoczone fosą, z warstwą
kulturową i materiałem archeologicznym, datowane na IX-X wiek. Zlokalizowane wśród
podmokłych łąk doliny rzeki Mołstowej, przy jej wschodnim brzegu, w odległości
2,2 km na północny-zachód od zabudowań wsi Rusinowo. Częściowo zniszczone,
porośnięte drzewami świerkowymi.
Inne obiekty i obszary zabytkowe gminy Świdwin (nie wpisane do rejestru zabytków):

Berkanowo:
- Mały kościółek p.w. św. Kazimierza, kamienny, neogotycki z XIX w. położony w
granicach parku,
- Dawny cmentarz ewangelicki, położony w lesie na zachód od wsi, obecnie katolicki o
pow. ca 0,35ha,
90

Bierzwnica:
- Cmentarz komunalny, dawniej ewangelicki, o pow. 0,81 ha, założony w 2 połowie XIXw
czynny – ujęty w ewidencji WKZ,
- Eklektyczny kościół murowany (kamienno-ceglany) z XIX w. i cmentarz przykościelny
(dawny ewangelicki), o pow. 0,16 ha (nagrobek z pomnikiem z 1918 r.) – ujęty w
ewidencji WKZ,

Cieszeniewo:
-
Kościół kamienny z 1861 r, neoromański (mały, bez wieży).Nowa dzwonnica (1966 r) i
ogrodzenie z 1977 r.,

Czarnolesie:
-
Park dworski nie wpisany do rejestru zabytków, ani nie ujęty w ewidencji dóbr kultury –
park podlega ochronie jako starodrzew (ustawa o ochronie przyrody),

Gola Dolna:
-
Założenie dworsko – parkowe z XIX / XX w. nie wpisane do rejestru zabytków. Dawny
dwór ujęty jest w ewidencji dóbr kultury; park podlega ochronie jako starodrzew (ustawa
o ochronie przyrody),

Klępczewo:
-
Dawny cmentarz przykościelny, położony na wzniesieniu, posiada zachowany
starodrzew. Kościół to obiekt współczesny,

Kluczkowo:
-
Kościół zbudowany z cegły w 1856 r. na wzniesieniu w centrum wsi i dzwonnica oraz
cmentarz przykościelny (założony w XIX w. jako ewangelicki) o powierzchni 0,14 ha –
nieczynny,
-
Dawny cmentarz ewangelicki o powierzchni 0,63 ha, założony w połowie XIX w. Dziś
obiekt nieczynny. Ruiny kaplicy,
-
Park dworski z połowy XIX w. Nie wpisany do rejestru zabytków - park podlega ochronie
jako starodrzew (ustawa o ochronie przyrody),

Krosino:
-
Kościół murowany, kamienno-ceglany, z 2 połowy XIX w. oraz cmentarz przykościelny
(dawny ewangelicki, nieczynny) — zachowany najstarszy nagrobek z 1842r.,
-
Założony w XIX w. jako ewangelicki cmentarz wiejski (dziś nieczynny); powierzchnia
cmentarza 0,7 ha,
-
Dwór jednokondygnacyjny, podpiwniczony, wzniesiony na planie prostokąta. Obiekt bez
wyraźnych cech stylowych przykryty wysokim, naczółkowym dachem posiada skromny
detal i ładną stolarkę. Niewielki ogród jest obecnie zaniedbany,
91

Lekowo:
-
Cmentarz wiejski (parafialny) założony jako ewangelicki w 2 połowie XIX w. (najstarszy
zachowany nagrobek z 1891 r.) o powierzchni 0,75 ha; czynny (położony przy drodze do
Bełtna),

Łąkowo:
-
Cmentarz przykościelny, dawny ewangelicki, z początku XIX w. (najstarszy zachowany
nagrobek z 1869 r.); powierzchnia 0,35 ha,
-
Dawny cmentarz ewangelicki o powierzchni 0,25 ha, z początku XX w., dziś nieczynny,
-
Dawny park pałacowy z końca XIX w. - park podlega ochronie jako starodrzew (ustawa o
ochronie przyrody),

Niemierzyno:
-
Dawny cmentarz ewangelicki o powierzchni 1,6 ha, założony w XIX w. dziś jest
nieczynny. Położony we wschodniej części wsi na wzgórzu, zaś naprzeciwko niego
znajduje się mały, kamienny budynek, najprawdopodobniej dawna kaplica cmentarna,

Opatrzno:
-
Dawny cmentarz ewangelicki z połowy XIX w., obiekt o powierzchni 0,18 ha dziś jest
nieczynny,

Rusinowo:
-
Cmentarz komunalny założony w XIX w. jako ewangelicki; obiekt o powierzchni
0,5 ha nadal jest czynny (najstarszy grób z 1925 r.),
-
Kościół neoromański, murowany (kamienno-ceglany) z 1852 r. i cmentarz przykościelny
o pow.0,4ha (dawny ewangelicki, nieczynny) — najstarsze groby datowane są na 1820 i
1885 r.,
-
Założenie dworsko – parkowe z połowy XIX w.,

Smardzko:
-
Cmentarz przykościelny, założony w XIX w. jako ewangelicki, ma powierzchnię
0,45 ha i jest nieczynny. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1912 r.,
-
Budynek dawnego pałacu, wznoszony etapami na planie litery L, nie przedstawia
w wyniku przeprowadzonych remontów wartości zabytkowej. Obiekt jest podpiwniczony,
dwukondygnacyjny, jego poszczególne człony przykryto dwuspadowymi dachami.
Podwórze (położone na wschód od pałacu) z trzech stron otoczone jest przez budynki
gospodarcze. Brak natomiast parku, sadu czy ogrodu,
-
Założenie dworskie w zachodniej części wsi składa się z dwóch budynków
gospodarczych
i
dworu,
reprezentującego rozpowszechniony na
Pomorzu
typ
parterowego domu wiejskiego z wystawką i werandą od frontu,

Sława:
92
-
Dawny cmentarz ewangelicki założony w połowie XIX w. – najstarszy zachowany
nagrobek z 1922 r. Powierzchnia cmentarza 0,60 ha, obiekt nieczynny,
-
Założenie parkowe - Na południe od kościoła zlokalizowano majątek, otoczony
podmokłymi łąkami. Dwór (rozebrany, tak samo jak i budynki gospodarcze) znajdował
się po południowej stronie dziedzińca o wymiarach 90 m na 100 m. Mały park
krajobrazowy z 2 połowy XIX w. o pow. 3,68 ha (wraz z terenem przykościelnym)
posiada niewielki ogród użytkowy, zaś w części wschodniej znajduje się łąka,

Stary Przybysław:
-
Nieczynny cmentarz, założony jako ewangelicki w 2 połowie XIX w.; powierzchnia 0,32
ha. Najstarszy zachowany nagrobek z 1911 r.,
-
Cmentarz przykościelny o powierzchni 0,11 ha z początku XX w., kościół został
rozebrany, cmentarz nieczynny,
-
Budynek dawnego dworu to niewielki, założony na planie prostokąta, obiekt posiadający
na osi frontowej werandę i prostokątną przybudówkę w elewacji tylnej. Przykryty
dwuspadowym dachem nie posiada wyraźnych cech stylowych,

Ząbrowo:
-
Cmentarz założony jako ewangelicki w XIX w. o pow. 0,69 ha, z piękną aleją lipową;
nieczynny.
Z uwagi na szczególne wartości rekomenduje się wpisanie do rejestru zabytków
następujących obiektów:

Oparzno:
- dom mieszkalny nr 145 (dawna pastorówka),
- chałupa szachulcowa nr 35,
- pałac,

Bierzwnica:
- kościół,

Krosino:
- kościół,

Stary Przybysław:
- dom mieszkalny nr 26.
Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Świdwin z 1998 r.
9. Walory turystyczne gminy Świdwin
Rolnicza gmina Świdwin, z racji różnorodności ekosystemów i siedlisk oraz rzeźby
terenu, należy do wciąż atrakcyjnych turystycznie gmin. Kierunki rozwoju gminy, nakreślone
w aktualnym i przyszłych planach zagospodarowania przestrzennego, powinny uwzględniać
istniejące
walory
przyrodnicze
i
propagować
tworzenie
infrastruktury,
której
93
podporządkowane jest turystyczno-rekreacyjne zagospodarowanie terenu. Dla celów
turystyczno – rekreacyjnych należy wydzielić tereny przyległe do ekosystemów jeziora
Bystrzyno Małe, Oparzno, Lekowo i mniejsze zbiorniki wodne oraz ekosystemy doliny rzeki
Regi i Mołstowej. W obszarach tych możliwy jest rozwój dalszej bazy noclegowej i
rekreacyjnej o infrastrukturze nie zakłócającej krajobrazu. Ponieważ tu także koncentrują się
niektóre walory przyrodnicze gminy, możliwe jest stworzenie sieci obiektów przyrodniczo –
edukacyjnych w postaci tras spacerowych, ścieżek rowerowych i ścieżek przyrodniczo –
edukacyjnych.
Dość atrakcyjnymi obszarami dla lokalizacji obiektów turystycznych są okolice wsi
Bystrzyna, Oparzno i Łąkowo, Lekowo, Stary Przybysław, Klępczewo czy Rusinowo. Nie
wyklucza to możliwości wypoczynku na innych terenach (agroturystyka). Atrakcją
krajoznawczą mogą być istniejące obiekty zabytkowe i parki podworskie. Jednakże parki
podworskie są przeważnie zaniedbane, a w części zdewastowane. Aby stanowiły one
atrakcję turystyczną powinny być co najmniej uporządkowane.
Główny kierunek rozwoju turystyki powinien być nastawiony na sporty wodne, turystykę
pieszą i rowerową. Różnorodne akweny wodne sprzyjają wykorzystaniu ich dla uprawiania
kajakarstwa i wędkarstwa sportowego. Na terenie proponowanych rezerwatów przyrody
powinny powstać ścieżki edukacyjno-przyrodnicze.
Obecnie przez teren gminy przebiegają 2 szlaki turystyczne:

Kajakowy – biegnący ze Świdwina rzeką Regą do rzeki Stara Rega

Pieszo-rowerowy biegnący ze Świdwina przez wsie: Kluczkowo, Cieszeniewo,
Bierzwnicę, Rycerzewko, gminę Brzeżno, i Świdwinek.
10. Infrastruktura służąca ochronie środowiska naturalnego
Ochrona powierzchni ziemi
Obecnie na terenie gminy jest zlokalizowanych 18 punktów gromadzenia odpadów (w
okolicy każdej miejscowości sołeckiej). Nie są one przystosowane do odbioru śmieci pod
względem technicznym (zgodnie z wymogami obowiązujących przepisów). W większości są
prowizoryczne. Na terenie gminy znajduje się urządzone wysypisko nieczystości stałych w
Psarach – obręb Świdwinek - wspólne dla gminy i miasta Świdwin.
Istnieją warunki do dalszej rozbudowy wysypiska.
Ochrona gleb
Większość
użytków
rolnych
to
gleby
nie
zanieczyszczone,
o
naturalnych
zawartościach metali ciężkich. Gleby te nadają się pod wszystkie uprawy ogrodnicze i
rolnicze.
94
W pasie bezpośrednio przylegającym do jezdni o dużym natężeniu ruchu
samochodowego należy wykluczyć uprawę roślin nadających się do bezpośredniej
konsumpcji.
Gleby na obszarze zabudowy (pod zabudową i przylegające do niej) charakteryzują się
kumulacją dużych ilości metali ciężkich (kadm, ołów, nikiel, cynk, miedź i inne) i innych
związków emitowanych przez spaliny samochodowe, przemysł miejski oraz gospodarstwa
domowe.
Ochrona przed hałasem
Hałas jest jednym z najbardziej uciążliwych czynników determinujących jakość
środowiska. Decydujący wpływ na stan klimatu akustycznego ma motoryzacja, ruch kolejowy
oraz działalność przemysłowa. Hałas przemysłowy, kolejowy i motoryzacyjny wykazuje
tendencję wzrostową.
Ochrona wód
Na
terenie
gminy
istnieją
oczyszczalnie
w
następujących
miejscowościach:
Klępczewie, Smardzku, Bierzwnicy, Krosinie, Lekowie, Niemierzynie, Ząbrowie, Oparznie.
1. Klępczewo – oczyszczalnia mech.-biologiczna,
2. Smardzko - oczyszczalnia mech.-biologiczna,
3. Bierzwnica - oczyszczalnia mech.-biologiczna,
4. Krosino – osadniki gnilne,
5. Lekowo – osadniki gnilne,
6. Niemierzyno – oczyszczalnia mech.-biologiczna,
7. Ząbrowo – oczyszczalnia mechaniczna,
8. Oparzno – oczyszczalnia trzcinowa.
Pozostałe miejscowości w gminie nie posiadają urządzeń do oczyszczania ścieków. Są
one odprowadzane do zbiorników bezodpływowych, dołów gnilnych lub bezpośrednio do
rowów melioracyjnych lub w grunt. Wiele zabudowań posiada ustępy suche.
Odprowadzenie wód deszczowych odbywa się powierzchniowo w grunt i do
pobliskich rowów otwartych.
11. Obszary zdegradowane i potencjalne zagrożenia
Współczesne procesy urbanizacyjne i oddziaływanie człowieka na środowisko
przyrodnicze uwidaczniają się negatywną konsekwencją w ekosystemach, które w skutek
tego w znacznym stopniu odbiegają od swojej pierwotnej postaci. Takie obszary sozologia
95
określa terminem terenów zdegradowanych. Na terenie gminy Świdwin obszary
zdegradowane to ekosystemy przesuszone w skutek nadmiernego odwodnienia oraz
żwirownie, wysypiska śmieci i wylewiska.
11.1. Żwirownie
Proces pozyskiwania żwiru i piasku to konsekwencja procesów cywilizacyjnych, jako że
surowce te wykorzystywane są w budownictwie oraz w infrastrukturze komunikacyjnej i
transportowej.
Obecność złóż żwirów i piasków na terenie gminy Świdwin jest wynikiem ostatniego
zlodowacenia i osadzenia tego typu utworów wśród glin zwałowych i gliniastych piasków
lodowcowych wysoczyzn morenowych. Gmina Świdwin nie posiada złóż kopalin o większym
znaczeniu gospodarczym. Występują tu złoża surowców pospolitych: piaski, żwiry, pospółki,
torfy, kreda jeziorna, z których część jest wydobywana dla potrzeb lokalnych. Na skalę
lokalną, dla potrzeb własnych ludności, wydobywane jest kruszywo w nielegalnych
wyrobiskach we wsiach: Kluczkowo, Przybyrądz, Oparzno, Niemierzyno, Świdwinek,
Wierzbnica i Cieszeniewo.
Tereny dawnych żwirowni to miejsca przekształconego i zdegradowanego krajobrazu,
noszącego wyraźne piętno działalności antropogenicznej. Wyrobiska mające bardzo
urozmaiconą
konfigurację
zasiedlają
samorzutnie
inicjalne
stadia
roślinności
charakterystycznej dla siedlisk suchych, bądź inicjalne stadia lasów sosnowych.
Niepokojącym zjawiskiem jest przekształcanie ekosystemów żwirowni w lokalne
składowiska śmieci i odpadów, co prowadzi do całkowitej degradacji tych obszarów i
uniemożliwia naturalną ich odnowę. Dlatego konieczne jest zabezpieczenie tego terenu.
11.2. Ekosystemy przesuszone
Występowanie ekosystemów przesuszonych jest zazwyczaj następstwem, błędnie
prowadzonej w przeszłości melioracji, sprowadzających się do odwodnienia terenu lub
nieodpowiednich zabiegów agrotechnicznych. Procesy odwodnienia i przesuszenia są
zjawiskami pogarszającymi stan szaty roślinnej, obniżającymi jej bioróżnorodność i
powodującymi unifikację roślinności. Procesy te są niebezpieczne zwłaszcza na obszarach
gleb organicznych ekosystemów torfowiskowych.
Na terenie gminy Świdwin ekosystemy przesuszone występują w różnych jej częściach.
Są one konsekwencją antropogenicznych przekształceń w krajobrazie. Obejmują one
głównie działania związane z melioracjami, pozyskiwaniem kredy i kopaniem stawów
rybnych w obrębie ekosystemów torfowiskowych
96
W przypadku ekosystemów torfowiskowych proces przesuszenia jest zjawiskiem
nieodwracalnym, prowadzącym do całkowitej degradacji powierzchniowych warstw torfu.
Spowodowane jest to naruszeniem struktury zakumulowanej materii organicznej, przez
zmniejszenie pojemności wodnej. W efekcie ilość wody dostępnej dla roślin jest znikoma.
Równocześnie następuje dynamiczny proces utleniania torfu i uwalniania dużych ilości
związków azotowych. Zjawiska takie obserwować można w dolinie rzeki Regi oraz w
miejscowości Lekowo i Klępczewo. Ekosystemami przesuszonymi są również obszary
pozyskiwania kredy jeziornej. Ma to miejsce w dolinie rzeki Mołstowej koło Rusinowa.
11.3. Wysypiska i wylewiska odpadów
Wysypiska śmieci to konsekwencja działalności człowieka. W krajach wysoko
zurbanizowanych proces składowania odpadów odbywa się na specjalnie wyodrębnionych i
zagospodarowanych składowiskach, przy jednoczesnej segregacji składowanych materiałów
i w jak największym stopniu ich utylizacji. Pomimo sprawnego zorganizowania wywozu
odpadów komunalnych i racjonalnej nimi gospodarki pojawiają się w różnych częściach
gminy „dzikie” wysypiska śmieci powstające jako konsekwencja bezmyślności ludzkiej.
Niektóre z nich zostały w ostatnim czasie oznakowane
Dzikie wysypiska śmieci na obszarze gminy Świdwin pojawiają się w różnych jej
częściach. Jednakże degradacja środowiska na skutek jego zanieczyszczania jest
stosunkowo niewielka a gospodarkę odpadami można uznać za poprawną. Należy
podkreślić,
że
wiele
z
„dzikich”
wysypisk
śmieci
zostało
w
ostatnim
czasie
zinwentaryzowanych i oznakowanych. Na oznaczeniach znajduje się informacja o zakazie
wysypywania śmieci, co nie w każdym miejscu jest jeszcze przestrzegane przez
mieszkańców gminy. Wywożenie i wylewanie różnego rodzaju odpadów stwierdzono na
terenie miejscowości: Rycerzewko, Bierzwnica, Bystrzyna, Klępczewo, Lekowo, Świdwinek i
Smardzko.
97