etyka lekarska - Operacja Sukces

Projekt „OPERACJA SUKCES – unikatowy model kształcenia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego w Łodzi odpowiedzią na potrzeby
gospodarki opartej na wiedzy” współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki.
KARTA PRZEDMIOTU
1. Nazwa przedmiotu
ETYKA LEKARSKA
2. Numer kodowy
HUM02c
3. Język, w którym prowadzone są zajęcia
polski
4. Typ kursu
obowiązkowy
5. Grupa treści kształcenia
nauki podstawowe
6. Poziom studiów według klasyfikacji bolońskiej
studia magisterskie
7. Rok studiów/semestr
II rok/semestr 3
8. Formuła przedmiotu
wykłady/seminaria
9. Liczba godzin zajęć
40
10. Rodzaj zajęć z uwzględnieniem podziału godzin
wykłady w wymiarze 20 godzin; seminaria w wymiarze 20 godzin
11. Liczba kredytów ECTS
2
12. Jednostka dydaktyczna prowadząca przedmiot
Zakład Bioetyki
Katedra Nauk Humanistycznych
13. Imię i nazwisko osoby egzaminującej lub zaliczającej przedmiot
dr hab. prof. nadzw. Kazimierz Szewczyk
14. Imię i nazwisko osoby prowadzącej wykłady
dr hab. prof. nadzw. Kazimierz Szewczyk
15. Osoby prowadzące zajęcia
Kazimierz Szewczyk, Anna Alichniewicz, Waldemar Kwiatkowski, Monika Michałowska,
Iwonna Rapałło, Anna Szczęsna, Joanna Turek
16. Wymagania wstępne i wymagania równoległe
znajomość problematyki zajęć fakultatywnych z Historii filozofii i/lub Filozofii medycyny
17. Zaliczenie przedmiotu jest wymagane przed rozpoczęciem zajęć z:
nie dotyczy
18. Cele i założenia nauczania przedmiotu
Wiodącym założeniem nauczania Etyki lekarskiej jest sięgające Hipokratesa
przekonanie o pozytywnym wpływie wiedzy i umiejętności etycznych na postępowanie
lekarza, jego samoświadomość i dojrzałość moralną. Są one szczególnie niezbędne
współczesnemu lekarzowi, gdyż postęp naukowo-technologiczny i nacisk położony na
poszanowanie autonomii pacjenta podkreśliły wagę właściwego zdefiniowania dobra
chorego. Czynniki te przyczyniły się także do zwrócenia uwagi na stronę etyczną
procesu podejmowania decyzji w medycynie oraz na sposób rozstrzygania dylematów
moralnych wynikający z różnic w ujmowaniu dobra przez lekarzy i pacjentów. Nauczanie
przedmiotu wywodzące się z tego założenia ma dwie podstawowe grupy celów.
Pierwsza dotyczy wiedzy, druga – odnosi się do umiejętności, jakie student powinien
zdobyć w trakcie zajęć.
Cele dotyczące wiedzy:
- Opanowanie podstaw etyki normatywnej niezbędnych w zrozumieniu problemów i
dylematów współczesnej etyki lekarskiej;
- Znajomość historii zmian refleksji etycznej w zachodniej medycynie;
- Znajomość najważniejszych dylematów moralnych współczesnej medycyny i
podstawowych sposobów ich rozstrzygania;
-
Znajomość paradygmatycznych kazusów z etyki lekarskiej i podstawowych
uregulowań kodeksowych, w tym szczególnie polskiego Kodeksu etyki lekarskiej.
Cele dotyczące umiejętności:
Nabywanie wrażliwości moralnej niezbędnej do dostrzegania i właściwego
rozstrzygania dylematów etycznych w medycynie i systemie opieki zdrowotnej;
Uzyskanie zdolności łączenia uzyskiwanej wiedzy etycznej z codzienną praktyką
moralną profesji lekarza;
Nabywanie umiejętności dostrzegania, analizowania, dyskutowania i rozwiązywania
dylematów etycznych w medycynie oraz zdolności obrony własnych racji i
komunikowania podjętych decyzji.
19. Metody dydaktyczne
Wykład poprzedzany i kończony jest ok. 10 min. dyskusją ze studentami wprowadzającą
w omawiane zagadnienie i sprawdzającą stopień ich zrozumienia przez słuchaczy. Na
seminariach podstawą pracy ze studentami jest analiza bioetycznych kazusów
wzorcowych. Przeprowadza się ją z perspektywy podstawowych metod uprawiania etyki
lekarskiej i wybranych dokumentów etycznych (przede wszystkim Kodeksu etyki
lekarskiej), a także prawa medycznego. Stosownie do potrzeb na wykładach i
seminariach wykorzystywane są techniki multimedialne.
20. Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej
Literatura podstawowa:
- Bioetyka. Medycyna na granicach życia, Tom 1. Szewczyk K, Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa 2009;
- Bioetyka. Pacjent w systemie opieki zdrowotnej, Tom 2. Szewczyk K, Wyd. Naukowe
PWN, Warszawa 2009;
- Dylematy bioetyki. Alichniewicz A, Szczęsna A, Wyd. Uniwersytetu Medycznego w
Łodzi, Łódź 2001;
- Interdyscyplinarne Centrum Etyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Internetowy spis
kazusów bioetycznych: http://www.incet.uj.edu.pl/dzialy.php?l=pl&i=3&p=31&m=25&z=0
- Edukacja bioetyczna w Polsce. Szewczyk K, Internetowe Czasopismo Filozoficzne
„Diametros” 2009, nr 22: http://www.diametros.iphils.uj.edu.pl/pdf/diam22szewczyk.PDF
Literatura uzupełniająca:
- Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej. Gałuszka M, Szewczyk K, PWN,
Warszawa 1996;
- Narodziny i śmierć. Bioetyka kulturowa wobec stanów granicznych życia ludzkiego.
Gałuszka M, Szewczyk K, PWN, Warszawa 2002;
- Pacjent jest osobą. Ramsey P, PAX, Warszawa 1977;
-
Bioetyka dla lekarzy. Hartman J, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2008.
Polskie Towarzystwo Bioetyczne, Opinie i polemiki:
http://www.ptb.org.pl/opinie_archiwum.html
Polskie Towarzystwo Bioetyczne, Konferencje:
http://www.ptb.org.pl/konferencje.html
21. Forma i warunki zaliczenia przedmiotu, w tym zasady dopuszczenia do egzaminu
Student może uzyskać 6 punktów za uczestnictwo w wykładach. Student za
uczestnictwo w seminariach może uzyskać maksymalnie 54 punkty; w tym 40 punktów
za kolokwium testowe i 14 punktów za aktywność i/lub przygotowanie
referatu/prezentacji. Zaliczenie wszystkich nieobecności na seminariach jest warunkiem
dopuszczenia do kolokwium. Zakres materiału obowiązującego na kolokwium obejmuje
treści omawiane na seminariach i wykładach. Nieobecność na kolokwium wymaga
usprawiedliwienia lekarskiego. Kolokwium poprawkowe w terminach ustalonych przez
prowadzących seminaria.
Warunki dopuszczenia do egzaminu: zaliczenie kolokwium. Punktacja końcowa za
cały kurs dopuszczająca do egzaminu (łącznie z punktami za uczestnictwo w
wykładach): ocena dst: 24-27 pkt.; ocena dst+: 28-35 pkt.; ocena db: 36-42 pkt.; ocena
db+: 43-50 pkt.; ocena bdb: 51-60 pkt.
Egzamin: ustny: termin egzaminu, także poprawkowego, ustala starosta roku w
porozumieniu z kierownikiem Zakładu Bioetyki.
22. Treści merytoryczne budujące wiedzę
Wykłady:
Wprowadzenie do etyki: Etyka opisowa i normatywna. Pojęcie wartości moralnej.
Podstawowe stanowiska etyczne: etyka cnót, deontologizm i konsekwencjalizm.
Elementy deontologizmu i konsekwencjalizmu w etyce lekarskiej. Medycyna jako
działalność moralna. Geneza moralności.
Etyczna tradycja hipokratesowa: Klasyczna filozofia grecka i jej wpływ na moralną
samowiedzę medycyny. Struktura Przysięgi Hipokratesa. Podstawowe obowiązki i
stosunek do śmierci lekarza tradycji hipokratesowej.
Rewolucja kodeksowa w etyce lekarskiej. Stosunek do śmierci i umierania w tradycji
kodeksowej. Paternalizm i pojęcie „przywileju terapeutycznego”. Polskie kodeksy etyki
lekarskiej.
Pojęcie decyzji medycznej: Składnik empiryczny (faktualny – „lekarski”) i normatywny
(etyczny) decyzji medycznej. Konflikt etyczny w medycynie. Przyczyny komplikacji
procesu decyzyjnego w medycynie. Klauzula sumienia.
Powstanie bioetyki i jej zadania: Okoliczności powstania bioetyki. Klasyczne
(tradycyjne), względnie nowe i nowe zadania bioetyki. Definicje bioetyki. Bioetyka i etyka
lekarska.
Etyka lekarska i demokracja: Norma i dyrektywa moralna („reguły kciuka”).
Społeczeństwo jako suweren moralny. Pojęcie konsensusu społecznego. Kolegialne
ciała etyczne w systemie opieki zdrowotnej.
Sposoby uprawiania etyki lekarskiej: Etyka czterech zasad, kazuistyka, etyka troski o
pacjenta ograniczana sprawiedliwością, utylitaryzm, etyka prawa naturalnego. Relacje
między bioetyką jako dyskursem społecznym i sposobami jej uprawiania.
Podstawy antropologii w medycynie: Kartezjańskie ujęcie człowieka. Liberalna
antropologia etyki czterech zasad. Kategoria vulnerability (podatności na zranienie).
Pojęcie godności: rodzaje godności. Godność lekarza i godność pacjenta. Pacjent jako
osoba. Normatywne i opisowe definicje człowieka. Świeckie i religijne ujęcie świętości
ludzkiego życia.
Etyka i prawo stanowione: Pojęcie prawa. Podstawowe obowiązki lekarza i uprawnienia
pacjenta. „Kodeks etyki lekarskiej” i „Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw
Pacjenta”.
Seminaria:
Etyka zgody: Zasada szacunku dla autonomii pacjenta. Moralne problemy informowania
pacjenta. Rodzaje zgody. Tajemnica lekarska. Działanie niezgodne z wolą pacjenta –
aspekty moralne i prawne. Etyka zgody w psychiatrii. Przykłady do dyskusji: „Kazus
Krzysztofa A.”, „Matka chora na raka płuc”, „Kazus Beaty G.”, „Kazus Wojciecha
Kroloppa”.
Etyka zgody i przymus w medycynie – aspekty moralne i prawne. Analiza odpowiednich
przepisów „Kodeksu etyki lekarskiej” i obowiązującego ustawodawstwa. Przykłady do
dyskusji: „Kazus Tatiany Tarasoff”, „Kazus Bogusławy Ł.”, „Kazus Angeli Carder”.
Moralna problematyka początków ludzkiego życia: Moralne problemy wspomaganej
prokreacji, zapobiegania ciąży i jej przerywania. Problem definiowania człowieczeństwa.
Zasada podwójnego skutku. Analiza odpowiednich przepisów „Kodeksu etyki lekarskiej”
i obowiązującego ustawodawstwa. Przykłady do dyskusji: „Davis przeciwko Davis”, „Vo
przeciwko Francji”, „Tysiąc przeciwko Polsce”.
Moralna problematyka końca ludzkiego życia: Pojęcie „przywileju terapeutycznego”.
Opieka hospicyjna/paliatywna. Etyczne zasady opieki terminalnej. Przykłady do dyskusji:
„Kazus Karen Quinlan”, „Kazus Nancy Cruzan”, „Kazus Josepha Saikewicza”, „Kazus
Ms B.”, Kazus Janusza Świtaja”, „Kazus Terri Schiavo”.
Eutanazja i pomoc w samobójstwie pacjenta. Medycyna walki i medycyna troski. Analiza
odpowiednich przepisów „Kodeksu etyki lekarskiej” i obowiązującego ustawodawstwa.
Przykłady do dyskusji: „Kazus Oliviera Burke’a”.
Moralne problemy sytuacji wyboru: Medycyna i ekonomia. Lekarz jako „odźwierny” –
pojęcie „statystycznego współczucia”. Pacjent i ograniczone możliwości lecznicze.
Kryteria selekcji pacjentów – kolejki do świadczeń i problem „loterii ludzkiej”. Przykłady
do dyskusji: „Kazus Sylwii D.”, „W sprawie niestandardowej chemioterapii”, „Dwie
dziewczynki chore na zespół nerczycowy”.
Etyka badań naukowych w medycynie: Prawda i dobro w medycynie: konflikt lekarzbadacz – lekarz-terapeuta. Typy badań medycznych. Próby kliniczne i etyka zgody.
Zasady etyczności badań naukowych. Analiza obowiązujących uregulowań etycznych i
prawnych. Przykłady do dyskusji: „Kazus Nancy Olivieri”, „Chora leczona herceptyną”,
„Nadzieja pana M.G.”.
Moralne problemy transplantologii: diagnostyka śmierci. Zorganizowanie dawanie i
zorganizowane pobieranie narządów. Problem zgody. Analiza odpowiednich przepisów
„Kodeksu etyki lekarskiej” i obowiązującego ustawodawstwa. Przykłady do dyskusji:
„Kazus Baby Fae”, „Kazus Laury Davies”, „Holenderska nerka”.
Etyczne aspekty błędów medycznych: definicja i klasyfikacja zdarzeń niepożądanych,
odpowiedzialność prospektywna i retrospektywna, rodzaje odpowiedzialności lekarza.
Analiza odpowiednich przepisów „Kodeksu etyki lekarskiej” i obowiązującego
ustawodawstwa. Przykłady do dyskusji: „Lekarz, który zapomniał o EKG”, „Kazus 5letniego J.G.”.
Seminarium przeznaczone na podsumowanie zajęć i dyskusję zagadnień etycznych
budzących szczególne zainteresowanie studentów.
23. Efekty kształcenia – umiejętności i kompetencje
Student po ukończeniu kursu etyki lekarskiej:
− potrafi zdefiniować różnicę między etyką opisową a normatywną i umieć
scharakteryzować zasadnicze stanowiska etyczne i ich znaczenie w etyce lekarskiej;
− umie wykazać różnice między trzema zwrotnymi etapami historii lekarskiej refleksji
etycznej, w szczególności między tradycją hipokratesową i etyką lekarską jako
częścią bioetyki;
− potrafi opisać strukturę decyzji medycznej i umieć wskazać najważniejsze czynniki jej
skomplikowania we współczesnym systemie opieki zdrowotnej;
− umie sformułować pojęcie dylematu etycznego i faktualnego (empirycznego) oraz
umieć pokazać wpływ sposobu jego rozstrzygnięcia na kształt decyzji medycznej;
− umie pokazać związki między bioetyką jako dyskursem społecznym i sposobami
uprawiania etyki lekarskiej/bioetyki oraz umieć zanalizować wpływ tych związków na
−
−
−
−
−
−
sposób rozstrzygania dylematu etycznego i podejmowania decyzji medycznej;
potrafi zidentyfikować podstawy antropologiczne sposobów uprawiania etyki
lekarskiej i ich wpływ na kształt decyzji medycznych;
umie sformułować najważniejsze dylematy moralne współczesnej medycyny, w
szczególności: wynikające z obowiązku poszanowania autonomii pacjenta (etyka
zgody) i tajemnicy lekarskiej; właściwe dla prokreacji (etyka początków życia);
stanów terminalnych (etyka końca życia); uprawiania medycyny w sytuacji
ograniczeń finansowych i strukturalnych (etyka niedoboru); badań naukowych w
medycynie (etyka nauki); transplantologii; odpowiedzialności lekarza i problematyki
błędów medycznych;
rozpoznaje dylematy moralne i sposoby ich rozwiązywania w kazusach wzorcowych;
potrafi wskazać zaplecze antropologicznie i wpływ sposobów uprawiania bioetyki na
rozstrzyganie kazusów wzorcowych.
posiada zdolność konfrontowania własnych propozycji rozstrzygania dylematów z
kazusami wzorcowymi, Kodeksem etyki lekarskiej i obowiązującym prawem.
posiada kompetencje uczestnictwa w debatach kolegialnych ciał etycznych, ze
szczególnym uwzględnieniem szpitalnych komisji etycznych.
24. Kontynuacja przedmiotu przewidziana na zajęciach z:
Nie dotyczy
25. Zalecane kursy fakultatywne i zajęcia uzupełniające
26. Informacje dodatkowe dostępne są pod adresem