Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej
advertisement
II OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA MŁODYCH BADACZY „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” ABSTRAKTY Uniwersytet Jagielloński, Kraków 17-19 października 2013 r. Honorowy Patronat J.M. Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. med. Wojciech Nowak Władze Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ Dr hab. Małgorzata Kruczek, Prof. dr hab. Bolesław Domański ****** Komitet Naukowy Dr hab. Jarosław Balon Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Zbigniew Długosz Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie Dr hab. Marek Drewnik Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Zygmunt Górka Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Jacek Kozak Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Kazimierz Krzemień Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Sławomir Kurek Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie Prof. dr hab. Włodzimierz Kurek Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Dr hab. Dorota Matuszko Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Prof. dr hab. Joanna Pociask-Karteczka Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Dr hab. Andrzej Zborowski Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. STREFY BUFOROWE RZEK – FUNKCJE, MODELE, WYBRANE PRZYKŁADY ADAMSKA Maryna Uniwersytet Wrocławski Strefy buforowe są to obszary leżące wzdłuż strumieni, rzek lub innych wód powierzchniowych, porośnięte odpowiednio dobranymi zespołami roślinności. Pełnią one szereg ważnych funkcji przyrodniczych i biorą udział w wielu procesach biologicznych, chemicznych i fizycznych. Istnieje wiele sposobów wyznaczania tych obszarów, a właściwa szerokość danej strefy buforowej zależy od pełnionej przez nią funkcji. W 2008 r. Komisja Europejska wprowadziła do norm Dobrej Kultury Rolnej wymaganie dotyczące ustalenia stref buforowych wzdłuż cieków wodnych. Kraje UE (w tym Polska) zostały zobowiązane do wprowadzenia tych wymagań do 1 stycznia 2012 roku. Stanowiło to jeden z powodów podjęcia badań w tym kierunku. W niniejszym referacie zamierzam zilustrować na wybranych przykładach jak wyglądają strefy buforowe na Dolnym Śląsku. Większość badań dotyczących projektowania stref buforowych koncentruje się wokół ich odpowiedniej szerokości, ale długość tych stref, porastające je zbiorowiska roślinne oraz nachylenie terenów przyległych stanowią również istotne czynniki w przypadku tworzenia tych obszarów. Istnieje wiele możliwości projektowania systemów buforowych. Najpopularniejszy jest model amerykański zalecający utworzenie 3 stref: – strefy lasu, gdzie nie prowadzi się wycinki drzew, – strefy lasu, gdzie wycinka drzew jest możliwa, – strefy złożonej z roślinności zielnej. Idealne warunki zachodzą wtedy, gdy układ tych stref jest niezakłócony, jednakże strefa III może być koszona lub można prowadzić tam wypas zwierząt gospodarskich, gdy już raz zostanie zaimplementowana. Innym modelem jest trójstrefowy system buforowy złożony ze strefy drzew, strefy krzewów i strefy traw oraz trawiasty pas buforowy (Vegetated Filter Strip) złożony z samej roślinności zielnej. W zależności od funkcji, jaką ma pełnić strefa buforowa, istnieje szeroki wybór gatunków roślinnych, które można dobierać oraz różne warianty szerokości tej strefy Przeprowadzone przeze mnie badania miały na celu analizę i ocenę stref buforowych wybranych rzek na Dolnym Śląsku i porównanie ich ze strefami wyznaczonymi w innych krajach. Przestudiowałam też uwarunkowania prawne w Polsce i na świecie, zalecane szerokości oraz zasięg stref buforowych. Określenie kompozycji roślinności pasów brzegowych wykonano metodą Braun – Blanqueta. Dokonano też analizy sposobu zarządzania tymi obszarami. Do analiz szczegółowych wytypowano następujące rzeki na obszarze Dolnego Śląska: Smortawę, Krynkę, Czarną Wodę oraz wybrane odcinki Ślęzy i Nysy Łużyckiej. Stwierdzono brak ciągłości pasów brzegowych na badanych odcinkach rzek. Ponieważ strefy buforowe odgrywają wiele istotnych ról z punktu widzenia ochrony przyrody oraz są przedmiotem prawa wspólnotowego, powinny zostać opracowane dokładne wytyczne odnośnie ich definicji, szerokości oraz sposobu zarządzania tą przestrzenią. 7 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy BEHAWIORYZM POZNAWCZY – PRZEGLĄD PODEJŚĆ DO BADAŃ NAD ZACHOWANIAMI PRZESTRZENNYMI CZŁOWIEKA BAL Izabela Uniwersytet Wrocławski Badania nad percepcją przestrzeni pojawiły się na początku lat sześćdziesiątych XX wieku. Wzrost znaczenia studiów interdyscyplinarnych spowodował upowszechnienie badań nad waloryzacją przestrzeni i określaniem preferencji przestrzennych człowieka, które są podstawą podejmowania decyzji przestrzennych. W tym ujęciu waloryzacja przestrzeni stanowi podstawę i tło procesów planistyczno-decyzyjnych oraz wszelkich działań o wymiarze przestrzennym. Współczesne zachowania przestrzenne człowieka analizowane są na gruncie nauk społecznych, w szczególności geografii percepcji, socjologii miasta oraz psychologii środowiskowej. Geografia percepcji wykorzystuje przede wszystkim podejście behawioralne w ten sposób zbliżona jest przedmiotem i metodami badań do psychologii środowiskowej. Geografia potrzeb społecznych coraz częściej kładzie nacisk na indywidualne doświadczenia społeczne. Głównym celem opracowania jest przedstawienie aktualnie prowadzonych badań nad zachowaniami przestrzennymi człowieka na gruncie różnych dyscyplin nauk społecznych. Problemami stanowiącymi główną oś rozważań są podobieństwa oraz różnice w przedmiocie badań oraz podejściu metodologicznym w badaniach społecznych nad zachowaniami przestrzennymi człowieka. W dalszej kolejności zostaną przedstawione aktualnie wykorzystywane narzędzia służące do badań relacji między człowiekiem a przestrzenią. 8 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. WSKAŹNIK FUNKCJONOWANIA GEOEKOSYSTEMÓW ZLEWNI JEZIORNYCH DLA POTRZEB GEOMODELOWANIA – ZARYS PROBLEMU BARTKOWIAK Katarzyna Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Jeziora stanowią stosunkowo krótkotrwały element środowiska naturalnego, a tempo ich przekształcania uwarunkowane jest czynnikami wewnętrznymi (wpływ indywidualnych cech zbiorników i zamieszkujących ich biocenoz), jak i zewnętrznymi (wpływ otoczenia).. Monitoring i modelowanie zbiorników wodnych może być z pełnym powodzeniem prowadzone przy użyciu narzędzi geoinformacyjnych. W wystąpieniu przedstawione zostaną metody oceny stanu i funkcjonowania jezior i ich zlewni. Dla potrzeb geomodelowania zaproponowano obliczanie syntetycznego wskaźnika (bazującego na wcześniej wypracowanych klasyfikacjach), który przy pomocy konkretnej wartości liczbowej oddawałby aktualną kondycję geoekosystemów jeziornych. Potrzeba opracowania takiego wskaźnika podyktowana jest użytecznością sumarycznych wskaźników w analizach GIS, w tym również w modelowaniu hydrologicznym. 9 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy WSKAŹNIKI FUNKCJONOWANIA ZLEWNI JEZIORNYCH DLA WYBRANYCH JEZIOR POJEZIERZA LUBUSKIEGO BARTKOWIAK Katarzyna Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Badanie stanu aktualnego i funkcjonowania zlewni jeziornej wymaga długotrwałych badań i oznaczenia wielu różnorodnych parametrów oddających charakter jeziora i jego otoczenia. Dodatkowo, najczęściej jest to proces znacznie koszto- i pracochłonny. Chcąc uprościć sposób oceny, tak by było możliwe wyrażenie kondycji geoekosystemu jeziornego za pomocą jednej wartości liczbowej zaproponowano obliczenia syntetycznego wskaźnika bazującego na danych monitoringowych gromadzonych przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w Polsce w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Ponadto sprawdzono przydatność danych monitoringowych WIOŚ do obliczania charakterystyk i parametrów uwzględnianych w dotychczas opracowanych klasyfikacjach m.in. Kudelskiej i in. (1994, 1996), BajkiewiczGrabowskiej (1990). 10 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. MODELE REGRESYJNE W SZACOWANIU EWAPOTRANSPIRACJI WSKAŹNIKOWEJ BOGAWSKI Paweł Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Nawadnianie jest jednym ze sposobów zwiększenia plonów roślin uprawnych i zapewnienia stabilizacji żywnościowej na świecie. Także badania w Polsce potwierdziły, że nawadnianie poprawia plony, szczególnie na glebach słabszych, lekkich, mających przepuszczalne podłoże. W przyszłości zatem, mając na uwadze zmiany klimatu oraz uwarunkowania ekonomiczne, nawadnianie może pozwolić na wzrost plonów i ich jakości. Aby obniżyć koszty, konieczne jest między innymi zoptymalizowanie zużycia wody w celu nawadniania. Można to osiągnąć, szacując możliwie dokładnie ewapotranspirację, czyli parowanie z gleby i roślinności łącznie. W tym celu FAO (ang. Food and Agriculture Organization) rekomenduje model FAO-56 Penmana-Monteitha do obliczania ewapotranspiracji wskaźnikowej na podstawie parametrów meteorologicznych. Model ten jest złożony i do jego obliczania wykorzystuje się wiele zmiennych. Często zatem szacuje się wartość ewapotranspiracji za pomocą prostszych równań, kalibrując względem modelu Penmana-Monteitha. Celem niniejszej pracy było sprawdzenie jaki jest poziom dokładności modeli regresyjnych konstruowanych w oparciu o różne zmienne meteorologiczne. Do obliczeń wykorzystano serię referencyjną ewapotranspiracji wskaźnikowej obliczonej z równania FAO-56 Penmana-Monteitha za pomocą kompletnych danych dla Sulejowa z lat 1981-2010. Następnie dobowe serie danych temperatury maksymalnej, minimalnej, średniej, niedosytu wilgotności powietrza, wilgotności względnej, salda bilansu promieniowania słonecznego, prędkości wiatru, wysokości opadów, wartości usłonecznienia, parowania z ewaporometru oraz ciśnienia atmosferycznego posłużyły do budowy różnych modeli regresyjnych. Do dalszej analizy kwalifikowano jedynie te, które spełniały główne założenia dla liniowych modeli regresyjnych takie jak: rozkład normalny reszt oraz brak współliniowości zmiennych w modelu. Do oceny jakości modeli wykorzystano RMSE (ang. Root mean square error), RE (Relative error) jak również współczynnik determinacji (R2). Najdokładniejsze wyniki uzyskiwano dla modeli wykorzystujących saldo promieniowania słonecznego lub niedosyt wilgotności powietrza jako zmienne objaśniające. Badania zostały sfinansowane ze środków nr 2011/01N/ST10/05954. 11 Narodowego Centrum Nauki, grant II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy OCENA ATRAKCYJNOŚCI TURYSTYCZNEJ W PRZESTRZENI MIEJSKIEJ NA PRZYKŁADZIE LIDZBARKA WARMIŃSKIEGO CHYL Marta Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Głównym celem opracowania jest przedstawienie metody oceny atrakcyjności turystycznej w oparciu o walory przyrodnicze i antropogeniczne na przykładzie gminy miejskiej Lidzbark Warmiński. W trakcie badań zostaną poruszone zagadnienia związane z turystyką oraz wpływem poszczególnych czynników na jej rozwój w przestrzeni miejskiej. Pierwszy etap opracowania polegać będzie na szczegółowej inwentaryzacji i waloryzacji przestrzeni pod względem występowania określonych uwarunkowań przyrodniczych i antropogenicznych. W kolejnym etapie badań nastąpi wyrysowanie siatek pól podstawowych na przygotowanych wcześniej podkładach mapowych. Następny krok bazować będzie na ocenie metodą bonitacji punktowej poszczególnych pól podstawowych, w której wagi poszczególnych cech zostaną określone na podstawie ankiety i przeprowadzonych obliczeń matematycznych. W wyniku zastosowania prostego algorytmu można będzie wskazać obszary miejskiej, które wyróżnia większy potencjał przyrodniczy lub antropogeniczny do rozowju turystyki. W trakcie realizacji tematu zastosowano oprogramowanie Microsoft Office, ArcGis i AutoCAD 12 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. PRZEMIANY STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIASTA W ŚWIETLE ARCHIWALNYCH MATERIAŁÓW KARTOGRAFICZNYCH – OBSZAR NOWEGO MIASTA W MYSŁOWICACH DRAGAN Weronika Uniwersytet Śląski Rozwój miast jest ciągłym i skomplikowanym procesem prowadzącym do przeobrażeń przestrzeni miejskiej. Każdy etap rozwojowy ośrodka miejskiego pozostawia trwałe ślady w jego strukturze. Celem autora pracy była analiza przemian struktury przestrzennej wybranego fragmentu współczesnego centrum Mysłowic – tzw. Nowego Miasta, w latach 1859-2013. Analiza ta obejmuje rejon współczesnej siedziby władz samorządowych, dworca kolejowego wraz z dawną stacją emigracyjną i otaczającą je zabudowę. Wynikiem prac badawczych było sporządzenie sekwencji map prezentujących strukturę przestrzenną obszaru badań na początku II połowy XIX w. oraz na początku XX i XXI wieku. Mysłowice położone są w strefie węzłowej konurbacji katowickiej, w jej południowowschodniej części. Miasto zajmuje powierzchnię 65,6 km2 i zamieszkane jest przez 72,8 tys. osób. Okres największej świetności Mysłowic przypadł na lata 1862-1915 (przez niektórych historyków nazywanych „złotymi latami”), gdy, obok dynamicznego rozwoju przemysłu górniczo-hutniczego i ekspansji przestrzennej, rozwijały się także centralne funkcje graniczne. Spowodowane to było strategicznym położeniem miasta na styku granic trzech ówczesnych mocarstw – Prus, Rosji i Austrii. Metodyka badań obejmowała wykorzystanie materiałów archiwalnych (literatury, planów miasta i fotografii) oraz inwentaryzację urbanistyczną prowadzoną w latach 2012-2013. Analizę oparto na 3 planach miasta: z 1859 r. (Handzeichnung von…, skala 1:4000), 1911 r. (Die Stadt Myslowitz, skala 1:2500) oraz aktualnej Mapy Publicznej Miasta Mysłowice sporządzonej przez Wydział Geodezji i Katastru Urzędu Miasta. Analizę tych planów wykonano z zastosowaniem metod GIS i oprogramowania MapInfo Professional. Plany zostały poddane kalibracji i rejestracji we współczesnym układzie współrzędnych PUWG 1992 (EPSG: 2180), w oparciu o aktualne mapy topograficzne w skali 1:10 000. Treść zarejestrowanych materiałów kartograficznych została zdigitalizowana i wykorzystana w postaci podkładu do wizualizacji przemian przestrzeni miejskiej w badanym rejonie Mysłowic. 13 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy PERSPEKTYWY I PROBLEMY OCHRONY GEOSTANOWISK NA OBSZARACH GÓRSKICH, NA PRZYKŁADZIE OBIEKTÓW W PAŚMIE POLIC FRANCZAK Paweł Uniwersytet Jagielloński Wraz z zachodzącym w ostatnich latach intensywnym rozwojem geoturystyki zostało zintensyfikowane tworzenie nowych geostanowisk. Obiektów, które występując indywidualnie, bądź w większych zgrupowaniach, reprezentują wybitne walory geologiczne oraz geomorfologiczne danego regionu kraju. W związku z wyznaczeniem bardzo dużej ich liczby, w celu łatwiejszego dostępu do zgromadzonych danych, utworzono Centralny Rejestr Geostanowisk Polski, w którym zawarto informacje o najcenniejszych obiektach geoturystycznych kraju. Dotychczas w internetowej bazie danych, zgromadzono informacje o 2248 geostanowiskach, jednakże w wyniku dalszego jej rozbudowania, do końca 2015 r. jej zasób ma zostać zwiększony o kolejne 1000 obiektów. Tworzone geostanowiska obejmują obiekty reprezentujące różne formy rzeźby terenu, w związku z czym z różną intensywnością poddawane są modelującym je procesom morfologicznym. Wyróżnić można grupę obiektów, która w wyniku zachodzących w ich obrębie procesów morfologicznych, nie ulega znaczącym przekształceniom. Do tej grupy zaliczają się m.in. wodospady, formy skałkowe, jaskinie czy też osuwiska. Występują jednak także obiekty, których prezentowane walory w wyniku zachodzących procesów morfologicznych znacząco się obniżają. Do tej grupy zaliczają się odsłonięcia utworów geologicznych, które poprzez odpadanie i obrywanie materiału skalnego zmniejszają swoje rozmiary. Podobnie przez osypującą się zwietrzelinę i wkraczającą roślinność obniżeniu ulegają walory geoturystyczne rowów rozpadlinowych. Z kolei, prócz tych dwóch czynników powodujących degradację geostanowiska, na obszarze odsłonięć utworów geologicznych mieszczących się w korytach rzecznych następuje ich erozja. Najsilniej na oddziaływanie zachodzących procesów morfologicznych reagują odsłonięcia utworów aluwialnych. Z odsłonięć mieszczących się w wysokich terasach rzecznych nieustannie odpada wypełniający je materiału, który następnie gromadzi się u ich podstawy. Natomiast odsłonięcia utworów wezbraniowych mieszczące się bezpośrednio w korycie rzecznym ulegają zasłonięciu w ciągu kilku miesięcy. Z powodu tak intensywnego ich przekształcania, część geostanowisk bez odpowiedniej konserwacji, w krótkim czasie traci swoje walory. 14 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. ROLA WIELKICH WEZBRAŃ POWODZIOWYCH W KSZTAŁTOWANIU ŻYCIA LUDNOŚCI W ZLEWNI SKAWY W XV-XXI WIEKU FRANCZAK Paweł Uniwersytet Jagielloński Powodzie, które występują niemal we wszystkich regionach Ziemi, zaliczane są do jednych z najgroźniejszych klęsk żywiołowych. Oprócz zagrożenia, jakie niosą dla zdrowia i życia ludzi powodują również ogromne straty materialne. Dlatego tak ważne jest określenie przyczyn ich występowania na danym obszarze, ich zróżnicowania, oraz wyznaczenie obszarów zalewowych. Duże wezbrania o charakterze powodzi występują w zlewni Skawy co kilkanaście lat, jednakże w ostatnich sześćset latach występowały okresy o większej jak i mniejszej ich częstotliwości. Zazwyczaj powodzie w zlewni Skawy występowały od 15 do 20 razy na stulecie. Jednak zdarzały się także stulecia z większym ich nagromadzeniem (XVI w. – 24 zdarzenia) jak i mniejszym (XVII w. – 7 zdarzeń). Powodzie te wykazywały niekiedy koncentrację „wewnątrz” poszczególnych stuleci, a bardzo często pojawiały się parami. Np. w okresie 1913-2012 aż 14 powodzi miało miejsce w latach 1923-1972, po czym wystąpił dwudziestoletni okres bezpowodziowy, po którym w pięcioleciu 1996-2001 wystąpiły aż trzy wielkie powodzie. Te zdarzenia powodowały i nadal powodują wielkie straty materialne i stanowią zagrożenia dla życia ludzi, bezpośrednie i pośrednie. W ostatnich dziesięcioleciach ich zagrożenie pośrednie znacznie zmalało, jednak przed wiekami było bardzo duże. W zlewni Skawy duże straty wyrządziła też wielka powódź w 2001, ale niemal obyło się podczas jej trwa od strat w ludziach (zginęła 1 osoba). Jednakże katastrofalne serie powodzi przyczyniały się do śmierci ludzi także w sposób pośredni, gdy w wyniku popowodziowych zniszczeń w rolnictwie występowały epidemie. Największe żniwo zebrała XIX-wieczna seria powodzi, gdy wezbrania z lata: 1839, 1840, 1843, 1844 i 1845, były jednym z powodów wielkiej epidemii cholery, a w jej wyniku w latach 1846-47 w ówczesnym powiecie wadowickim zmarło aż 94 tys. osób. Wielkie powodzie miały również znaczny wpływ na działania militarne – np. w 1809 r. wielki wylew Skawy utrudnił przemarsze wojsk austriackich podczas wojny z Napoleonem. Wojska te zmuszone zostały do przemarszu znacznie dłuższym i gorszym traktem drogowym przez okoliczne góry. 15 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy WYKORZYSTANIE DANYCH ZE SKANINGU LASEROWEGO DO POMIARU ZMIAN OBJĘTOŚCI ROŚLINNOŚCI OBSZARÓW SEMI-NATURALNYCH GAJDA Agnieszka Uniwersytet Jagielloński Zmiany pokrycia roślinnością są nieodłączną cechą funkcjonowania dolin rzecznych. Roślinność jest tu niezbędna do zachowania bioróżnorodności oraz ma kapitalne znaczenie w ochronie przeciwpowodziowej. W związku z ingerencją człowieka w ekosystemach dolin rzek zaszły zmiany, co powoduje nadmierne zarastanie łożyska wielkiej wody. Może to powodować jej spiętrzanie i niekorzystny rozkład prądów. Właśnie dlatego w takich obszarach powinno się prowadzić monitoring rozwoju i sukcesji roślinności. Celem projektu jest porównanie zmian, które zaszły w semi naturalnym odcinku doliny (międzywala) Wisły w Krakowie w latach 2006-2012. Analizę oparto na dane z lotniczego skaningu laserowego. Dana z roku 2006 pochodzą ze skanowania miasta Krakowa, a z 2012 roku zostały pozyskane w ramach projektu ISOK. Z chmur punktów wyodrębniono jedynie klasę gruntu oraz roślinności. Znaczące są zmiany w zakresie roślinności średniej i wysokiej i to właśnie one zostały przeanalizowane. Analizę przeprowadzono dla siatki kwadratów o boku 1 m. Dla każdego pola podstawowego opracowano metryki charakteryzujące porycie roślinnością. Porównanie wyników analiz pozwoliło na dokładne określenie zmian jakie zaszły w szacie roślinnej na analizowanym obszarze. 16 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. ROZWÓJ KONWEKCJI W BEZPOŚREDNIM SĄSIEDZTWIE IZOLOWANYCH, WYPUKŁYCH FORM TERENU NA PRZYKŁADZIE MASYWU ŚLĘŻY GAŁEK Grzegorz Uniwersytet Wrocławski W badaniach przeanalizowano wybrane przypadki intensywnego rozwoju konwekcji w bezpośrednim sąsiedztwie izolowanego wzniesienia terenu. Głównym celem podjętych badań było określenie, czy tego rodzaju formy terenu mogą stanowić istotny czynnik w generowaniu głębokiej konwekcji. Jako obiekt badań obrano Masyw Ślęży, którego kulminacja wznosi się około 500 m ponad otaczający go obszar nizinny. Do analiz wybrano przypadki konwekcji, które wystąpiły w latach 2005-2013. Podstawowa identyfikacja epizodów konwekcyjnych została dokonana na podstawie zdjęć satelitarnych wykonanych przez satelity Meteosat Drugiej Generacji (ang. MSG). Za podstawowe kryterium ich wydzielenia przyjęto quasi-stacjonarny charakter rozwoju konwekcji po zawietrznej stronie wzniesienia, w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Do szczegółowej analizy stanu atmosfery posłużyły diagramy aerologiczne z sondaży balonowych wykonywanych w odległym o około 30 km Wrocławiu. Dodatkowe źródła danych meteorologicznych stanowiły informacje pozyskane za pośrednictwem meteorologicznych satelitów polarnych (NOAA, MetOp), radarów meteorologicznych, numerycznych modeli pogody, a także bardziej odległych balonowych sondaży aerologicznych. Z powodu niewielkiej liczby zidentyfikowancyh epizodów konwekcyjnych badania przeprowadzono na zasadzie studiów przypadków. Wstępne wyniki analiz wykazały, że izolowana forma terenu, taka jak Masyw Ślęży, mogła stanowić kluczowy impuls w rozwoju konwekcji w okolicznościach warunkowo chwiejnej równowagi termodynamicznej w atmosferze. 17 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy METODY WIZUALIZACJI POTENCJALNYCH STRAT POWODZIOWYCH I ICH ZMIAN PRZY WYKORZYSTANIU GIS GŁOŚIŃSKA Ewa1 JAROS Izabela2 LECHOWSKI Łukasz2 1 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 2 Uniwersytet Łódzki Możliwość szacowania prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi oraz społecznych, gospodarczych i środowiskowych skutków katastrofy jest niezmiernie istotna. Ocena ryzyka powodziowego, łącząca wyniki modelowania hydrologicznego z zasadami oceny społecznoekonomicznej skutków wystąpienia powodzi, jest ważnym krokiem w kierunku bardziej zintegrowanego spostrzegania potencjalnego wpływu powodzi. Ocena ryzyka powodziowego koncentruje się głównie na ocenie bezpośrednich strat materialnych, które stanowią znaczną część całkowitych szkód powodziowych. Badania skupiają się zatem na ekonomicznym aspekcie oceny ryzyka powodziowego. Celem badań jest określenie potencjalnych start powodziowych w ujęciu statycznym i dynamicznym oraz zaproponowanie metod ich wizualizacji, wykorzystując Geograficzne Systemy Informacji (GIS). W niniejszych badaniach zakłada się, że na wysokość potencjalnych strat powodziowych decydujący wpływ ma stopień zainwestowania obszarów zalewowych. W celu określenia strat powodziowych wykorzystano ortofotomapy i zdjęcia lotnicze, przedstawiające stan zagospodarowania terenu, jak również wartości zagrożonego majątku zlokalizowanego na terenie zalewowym oraz ich wrażliwości na wypadek wystąpienia powodzi, określonej za pomocą funkcji strat. Należy jednocześnie podkreślić, że wizualizacja wysokości potencjalnych strat powodziowych jest elementem map ryzyka powodziowego, będących wyrazem wdrożenia Dyrektywy Powodziowej w kraju. Wykorzystywane w badaniu narzędzia GIS służą nie tylko do wizualizacji rozkładu przestrzennego strat powodziowych i ich zmian, ale również pozwalają na integrację danych o zagospodarowaniu terenu i wartości zagrożonego majątku. W celu obliczenia strat powodziowych posłużono się określoną w polskim ustawodawstwie metodą szacowania potencjalnych strat powodziowych, sformułowaną na potrzeby sporządzania map ryzyka powodziowego. Jedną z metod wizualizacji zmian wysokości potencjalnych strat powodziowych jest analiza porównawcza w oparciu o siatkę pól. Obszarem badań jest miasto Zdzieszowice, położone w górnym biegu rzeki Odry. 18 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. KOMPLEKSOWA CHARAKTERYSTYKA KLIMATU KIELC GORAJSKA Jadwiga Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Do najważniejszych zadań klimatologii należy aktualnie analiza warunków klimatycznych i ich zmian w różnych skalach czasowych i przestrzennych. Według klimatologii kompleksowej, określanej również klimatologią pogód, nie poszczególne elementy meteorologiczne, ale kompleksy (typy) pogody mają znaczenie dla życia i rozwoju roślin i zwierząt, a także działalności gospodarczej człowieka. Na podstawie przeprowadzonej typologii pogody według Fiodorowa i Czubukowa, określono typy pogody występujące w Kielcach. Analizy dokonano w odniesieniu do kolejnych pór roku i w przekroju rocznym uśrednionym dla całego dziesięciolecia 1955-1964. W ten sposób przybliżono obraz panujących w tym mieście warunków klimatycznych. Dzięki przeprowadzonej analizie częstości występowania typów pogody na stacji meteorologicznej Kielce, stwierdzono, że: – główną determinantę w kształtowaniu klimatu lokalnego stanowi rzeźba terenu; – największa zmienność typów pogody charakterystyczna jest dla okresu wiosennego (III-V), a najmniejsza dla lata (VI-VIII); – najczęściej pojawiającymi się typami pogody w Kielcach jest pogoda deszczowa (VII) –21,9% i pogoda słoneczna, umiarkowanie wilgotna (III) – 21%; – najbardziej słonecznym miesiącem jest wrzesień (III – 42,3%), a najbardziej deszczowymi czerwiec (34,3%) i lipiec (32,3%); – pogoda przymrozkowa (VIII i IX) może wystąpić w okresie od września do maja; – pogody mroźne (X-XIII) pojawiają się od października do marca, w miesiącach zimowych niemal całkowicie redukują udział dni z typami pogody ciepłej (II-VII). 19 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy PRÓBA POGRUPOWANIA ZLEWNI W OPARCIU O WYBRANE PARAMETRY FIZJOGRAFICZNE GÓRNIK Marek Uniwersytet Jagielloński W pracy podjęto próbę pogrupowania zlewni położonych w dorzeczu górnej Wisły w oparciu o wybrane parametry fizjograficzne. Pracę podzielono na dwa etapy: – etap pierwszy – polegał na obliczeniu wybranych parametrów fizjograficznych na podstawie danych z numerycznego modelu terenu (NMT) i mapy pokrycia terenu CORINE Land Cover (CLC); do analiz wykorzystano oprogramowanie ArcGis 10 z rozszerzeniem ArcHydro Tools; – etap drugi – na analizie otrzymanych parametrów z wykorzystaniem metody analizy wielowymiarowej, tj. analizy skupień i analizy czynnikowej. Analizy przeprowadzono w programie Statistica 10. Próba pogrupowania zlewni jest etapem wstępnych do dalszych prac nad badaniem zależności między wybranymi parametrami fizjograficznymi a przepływami rzek. 20 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. UWARUNKOWANIA ROZWOJU TURYSTYKI KOLEJOWEJ W WIELKOPOLSCE GÓRNY Janusz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Turystyka kolejowa jest stosunkowo nowym zjawiskiem w polskiej rzeczywistości. Rozwija się w Polsce z pewnym opóźnieniem w stosunku do krajów Europy Zachodniej. Brak środków na procesy modernizacyjne polskiej kolei w pewien sposób może jednak obecnie sprzyjać rozwojowi tego rodzaju ruchu turystycznego. Ze względu na historię regionu za korzystne można uznać uwarunkowania rozwoju turystyki kolejowej w Wielkopolsce. Działania zmierzające w kierunku uczynienia z niej rozpoznawalnego produktu turystycznego podejmują również samorządowe władze województwa wielkopolskiego. 21 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy WPŁYW PRZETWORZENIA DANYCH WEJŚCIOWYCH NA DOKŁADNOŚĆ SATELITARNYCH MAP POKRYCIA TERENU GRABSKA Ewa Uniwersytet Jagielloński W pracy przedstawiony został wpływ przetworzenia danych wejściowych na dokładność klasyfikacji obrazów satelitarnych. Klasyfikacja obrazów satelitarnych pozwala w sposób automatyczny pozyskiwać informacje o pokryciu terenu z obrazów satelitarnych. Warto więc zastanowić się czy korekcja radiometryczna surowych danych satelitarnych ma wpływ na wyniki klasyfikacji i jej dokładność oraz jaki jest wpływ stopnia przetworzenia danych wejściowych na dokładność uzyskanych klasyfikacji. W pracy wykorzystano obrazy satelitarne pozyskane przez satelitę Landsat 5, sensor TM (Thematic Mapper) w dwóch momentach czasowych: 8 lipca 1987 r. i 21 sierpnia 2009 r. Klasyfikacja została przeprowadzona na trzech typach danych wejściowych: nieprzetworzonych wartościach jaskrawości, wartościach odbiciowości oraz wartościach odbiciowości z dodatkowymi warstwami zawierającymi statystyki zróżnicowania wartości spektralnych badanego zdjęcia satelitarnego. Przeprowadzono klasyfikację nadzorowaną metodą nieparametryczną (maszyny wektorów nośnych). W jej wyniku uzyskane zostały mapy przedstawiające pięć typów pokrycia terenu dla fragmentu obszaru Karpat Zachodnich na pograniczu Polski i Słowacji. Oprócz oceny wpływu stopnia przetworzenia danych satelitarnych, przedstawione zostały także inne istotne czynniki wpływające na wyniki klasyfikacji i jej dokładność, między innymi dobór pól treningowych oraz charakterystyka środowiska przyrodniczego badanego obszaru. 22 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. ZMIANY KRAJOBRAZU GMINY MOGILANY OD POŁOWY XIX W. DO WSPÓŁCZESNOŚCI GUZIK Izabela, JANIK Liliana, KACZMARCZYK Kamila, KISZKA Kinga, KOZŁOWSKA Katarzyna, PILAWSKA Kinga, SKIERCZYŃSKA Edyta, SOWA Agata, SZAFRANIEC Karolina, OSTAFIN Krzysztof Uniwersytet Jagielloński Gmina Mogilany, o powierzchni bliskiej 44 km2, jest w większości położona na Pogórzu Wielickim. Tylko niewielki (6,5% powierzchni), północny fragment gminy leży w obrębie Wysoczyzny Wielicko-Gdowskiej należącej do Kotliny Sandomierskiej. W skład gminy wchodzi 10 wsi: Buków, Kulerzów, Mogilany, Włosań, Konary, Chorowice, Brzyczyna, Gaj, Lusina, Libertów. Przeprowadzono badania kameralne i terenowe, które miały celu poznanie zmian krajobrazu od połowy XIX w. do współczesności. W badaniach wykorzystano serię map topograficznych w skali 1:25 000 lub zbliżonej począwszy od mapy drugiego zdjęcia wojskowego Galicji z lat 60. XIX w. (1:28 800), przez mapę WIG aktualną dla lat 30. XX w. (1:25 000) i mapę topograficzną z lat 70. XX w. (1:25 000) do mapy z początku XXI w. (1:25 000). Materiały kartograficzne sprowadzono do jednolitego układu współrzędnych (1992), zwektoryzowano według podziału na: obszary zabudowane, użytki rolne, lasy, wody i porównywano. Analizę map uzupełniono danymi statystycznymi ze spisów ludnościowych i literatury oraz badaniami terenowymi z użyciem ortofotomapy aktualnej dla 2009 r. Porównywanie niektórych danych statystycznych utrudnia zmiana granic administracyjnych miejscowości sąsiadujących z Krakowem. Do najważniejszych zmian w krajobrazie gminy Mogilany można zaliczyć zmiany w użytkowaniu ziemi. Silne oddziaływanie sąsiadującego Krakowa i duży wzrost ludności z 5192 osób w 1870 r. do 12912 osób w 2012 r. spowodowały znaczący wzrost powierzchni obszarów zabudowanych w północnej części gminy i w centrum wsi Mogilany. Z 15% do 18% wzrosła powierzchnia obszarów zalesionych, głównie w obszarach źródlisk i wzdłuż potoków. W dnach dolin zmniejszyła się lub zanikła mała retencja wodna (np. stawy w Lusinie). Na całym obszarze gminy zwiększyła się gęstość utwardzonej sieci drogowej. 23 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy MONITORING RUCHU TURYSTYCZNEGO W REJONIE KASPROWEGO WIERCHU. METODY I PROBLEMY BADAWCZE HIBNER Joanna Uniwersytet Jagielloński Tatrzański Park Narodowy odwiedza rocznie około 3 miliony turystów. Natomiast według danych ze sprzedaży biletów na Kasprowy Wierch wjeżdża rocznie około 500 tys. osób (www.tpn.pl). Oczywiście część osób korzysta z kolejki zimą w trakcie trwania sezonu narciarskiego, nie zmienia to jednak faktu, że rejon Kasprowego Wierchu jest jednym z głównych punktów koncentracji ruchu turystycznego w Tatrzańskim Parku Narodowym. Istotne z punktu widzenia zarządzania tak licznym ruchem turystycznym w tym rejonie, jest poznanie jego wielkości i rozkładu przestrzennego. Są to aktualnie badania priorytetowe dla Tatrzańskiego Parku Narodowego. W ramach pracy doktorskiej Autorki zostaną przeprowadzone m.in. badania monitoringowe w rejonie Kasprowego Wierchu przy użyciu różnych dostępnych metod badawczych. Przede wszystkim wykonany zostanie pomiar ruchu turystycznego przy użyciu czujników pyroelektrycznych, pomiar bezpośredni w wybrane dni miesiąca przez okres roku, które będą korelowane ze stanem pogody oraz monitoring dyspersji ruchu turystycznego osobiście oraz za pomocą istniejących kamer. Celem niniejszego opracowania będzie porównanie wyników badań i metod badawczych pomiaru ruchu turystycznego przy użyciu tzw. migratorów oraz poprzez pomiar bezpośredni. Do celów niniejszego opracowania dokonano pomiarów ruchu turystycznego na wybranych szlakach w rejonie Kasprowego Wierchu. Badania wykonano w dniach 13-15 sierpnia br stosując jednocześnie pomiar bezpośredni jak i pomiar za pomocą specjalistycznych czujników. Prezentowany na konferencji referat zawierał będzie wyniki z przeprowadzonych badań. 24 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. ZNACZENIE METOD OBSERWACYJNYCH I ANKIETOWYCH W OCENIE FUNKCJONOWANIA SYSTEMU INFORMACJI TURYSTYCZNEJ WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO KANIOWSKA Justyna Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Metodologia zbierania danych niezbędnych do oceny funkcjonowania systemu informacji turystycznej w województwie świętokrzyskim zakładała wykorzystanie źródeł pierwotnych, czyli pomiar danych poprzez odpowiednio zorganizowany w czasie proces badawczy. Do pomiaru określonych cech wykorzystano głównie badania obserwacyjne oraz badania ankietowe. Wojewódzki System Informacji Turystycznej składa się z części analogowej, do której należą jednostki informacji turystycznej, a także części cyfrowej. Jednostki informacji turystycznej mają hierarchiczną strukturę obejmującą centra informacji turystycznej, w tym regionalne oraz punkty informacji turystycznej. Dlatego osiągnięcie celu zasadniczego było możliwe poprzez realizację celów cząstkowych, takich jak: określenie przestrzennego zróżnicowania poziomu funkcjonowania centrów i punktów informacji turystycznej oraz poznanie opinii turystów na temat informacji turystycznej województwa świętokrzyskiego. Metoda obserwacyjna polega na dokonywaniu spostrzeżeń w sposób zamierzony, planowany i systematyczny w celu znalezienia odpowiedzi na określone pytania. Osoba dokonująca spostrzeżeń jest obserwatorem, obiektem obserwacji mogą być zarówno osoby, jak ich zachowania oraz przedmioty. Do oceny analogowej części informacji turystycznej wykorzystano badania obserwacyjne, które zostały przeprowadzone we wszystkich jednostkach świadczących usługi informacji turystycznej. Na podstawie obserwacji została wypełniona karta oceniająca poszczególne cechy takie jak: lokalizacja, oznakowanie, dostępność, wnętrze i wyposażenie, materiały, kadry oraz usługi dodatkowe. Badania ankietowe są metodą gromadzenia informacji przez zebranie odpowiedzi na przygotowane uprzednio pytania zadawane wybranym osobom. Ankieta dotyczyła funkcjonowania informacji turystycznej województwa świętokrzyskiego w opinii turystów. Badanie ankietowe zostało przeprowadzone wśród 150 losowo wybranych turystów korzystających z placówek informacji turystycznej w województwie świętokrzyskim. Liczba ankietowanych turystów była uzależniona od natężenia ruchu turystycznego w odwiedzanych miejscach. Metody obserwacyjna i ankietowa posłużyły do zebrania wiarygodnych informacji umożliwiających dokonanie oceny systemu informacji turystycznej w regionie świętokrzyskim. 25 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy WYKORZYSTANIE DANYCH PRZESTRZENNYCH W PROCEDURZE OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO KAŹMIERSKI Marcin Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Procedura oceny oddziaływania na środowisko przeprowadzana jest w m.in. w trakcie postępowania w sprawie o wydanie decyzji środowiskowej uregulowanego w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, postępowanie to korzysta z dowodów przedstawionych przez wnioskodawcę (dokumentów, prywatnych opinii), faktów znanych organowi z urzędu czy też przesłuchania stron lub opinii biegłych powołanych przez organ. Wiele z faktów mających znaczenie w sprawie odnosi się bezpośrednio lub pośrednio do określonego położenia lub obszaru geograficznego. Wraz z implementacją do krajowego porządku prawnego dyrektywy nr 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE), co miało miejsce wraz z wejściem w życie ustawy dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej i rozporządzeń wykonawczych do niej, organy przeprowadzające ocenę oddziaływania na środowisko „uzyskały nowy” instrument w postępowaniu administracyjnym – informację przestrzenną. Wprawdzie informacje przestrzenne były już wcześniej dostępne i posługiwali się nią zarówno wnioskodawcy jak i organy to jednak dopiero wraz z wejściem wspomnianych wyżej przepisów uzyskały one określony charakter prawny w zakresie ich pozyskania, przetwarzania jak i udostępniania. Co umożliwia ich wykorzystanie w postępowaniu administracyjnym rządzącym się ściśle określonymi zasadami. W referacie zostaną przedstawione rodzaje danych przestrzennych możliwych do wykorzystania w postępowaniach administracyjnych przez organy ochrony środowiska oraz faktyczny zakres ich wykorzystania. 26 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. BARIERY ADAPTACJI DZIEDZICTWA PRZEMYSŁU HUTNICZEGO W KONURBACJI GÓRNOŚLĄSKIEJ KOJ Jacek Uniwersytet Jagielloński Dziedzictwo przemysłu hutnictwa żelaza i stali stanowi jeden z najważniejszych elementów krajobrazu kulturowego konurbacji górnośląskiej. W wyniku restrukturyzacji przemysłu po 1989 roku wiele obiektów tego typu straciło pierwotną funkcję, a dostosowanie ich do nowego sposobu użytkowania wiąże się z licznymi problemami. W referacie przedstawiono powody, dla których warto chronić zabytki pohutnicze na Górnym Śląsku, mimo ich dyskusyjnej wartości użytkowej. Zaprezentowano także ich specyficzne cechy, które sprawiają, że zespoły zabudowy pohutnicznej są znacznie trudniejsze do ponownego zagospodarowania niż budynki pokopalnianie czy fabryki wykorzystywane w przeszłości przez przemysł lekki. Następnie, na trzech wybranych przykładach przeanalizowano najważniejsze bariery adaptacji zabytków hutniczych na cele niezwiązane z przemysłem. Wzięto po uwagę przede wszystkim czynniki związane z lokalizacją, dostępnością komunikacyjną, sposobem zagospodarowania otoczenia oraz z sytuacją własnościową obiektów. 27 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy WPŁYW TEMPERATURY POWIETRZA I CIŚNIENIA ATMOSFERYCZNEGO NA UMIERALNOŚĆ W WYBRANYCH MIASTACH POLSKI KORZENIECKI Patryk Uniwersytet Warszawski Praca prezentuje wyniki badania wpływu temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego na umieralność w Białymstoku, Szczecinie i Wrocławiu, w latach 1993–1996 oraz 1999–2001. Miasta zostały wybrane według klucza, który odzwierciedla regionalne zróżnicowania bioklimatyczne Polski. Charakterystyka klimatologiczna Białegostoku, Szczecina i Wrocławia została opracowana na podstawie danych z lat 1993–2001 ze stacji meteorologicznych IMGW w tych miastach. Dane zawierają dobowe średnie, minimalne i maksymalne wartości temperatury powietrza oraz średnie dobowe wartości ciśnienia atmosferycznego na poziomie stacji. Na ich podstawie wyliczono liczbę dni charakterystycznych, międzydobową zmianę oraz dobową amplitudę temperatury powietrza oraz międzydobową zmianę ciśnienia atmosferycznego. Natomiast charakterystyka statystyczna zgonów została opracowana na podstawie danych z badań prowadzonych w ramach projektu PHEWE „Assessment and prevention of acute health effects of weather conditions in Europe”. W pracy wykorzystano dane z okresu 1993–1996 oraz 1999–2001. Powodem wyłączenia danych z lat 1997–1998 jest wątpliwa wiarygodność danych związana ze strajkami lekarzy, które miały wówczas miejsce. Charakterystyka wpływu warunków pogodowych na umieralność została określona odrębnie dla każdej pory roku na dwa różne sposoby: dla wszystkich wartości średniej, minimalnej i maksymalnej temperatury powietrza oraz wszystkich wartości średniej ciśnienia atmosferycznego oraz w poszczególnych klasach wartości maksymalnej i minimalnej temperatury powietrza oraz wartości średniej ciśnienia atmosferycznego. Klasy wyróżniono na podstawie wyznaczonego 10. i 90. percentyla wartości. Analizy zależności wykonano bazując na współczynniku korelacji oraz metodzie regresji wielorakiej ze zmienną listą zmiennych niezależnych branych pod uwagę. W przypadku analizy w klasach wartości posłużono się statystyką tau Kendalla, która jest metodą rangową. W wyniku przeprowadzonego badania dowiedziono, że określone charakterystyki pogodowe mają zauważalny wpływ na umieralność i że zależności te są zróżnicowane regionalnie. Dotyczy to przede wszystkim wpływu temperatury powietrza na umieralność podczas fal upałów oraz łącznego wpływu temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego na umieralność. 28 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. KSZTAŁTOWANIE JAKOŚCI PRZESTRZENI MIEJSKIEJ PRZEZ WYBRANE OBIEKTY. PRZYKŁADY Z ŁODZI I WARSZAWY KOSMOWSKI Piotr Uniwersytet Łódzki Jakość przestrzeni miejskiej w Polsce jest elementem, który ulega nieustannym przekształceniom. Nie wszystkie z nich są pozytywne. Miasta w Polsce, będące polem gry wielu aktorów pragnąc przyciągnąć jak najwięcej użytkowników, przechodzą wiele przeobrażeń. Referat będzie odpowiadał na pytanie „W jaki sposób niektórzy aktorzy kształtują jakość przestrzeni miejskiej (w Łodzi i Warszawie)?”. Do zbadania tego zagadnienia zastosowano narzędzia z grupy metod kameralnych i terenowych (analizy planów miast i zdjęć oraz obserwacje w terenie). Wynikiem naukowych rozważań i poszukiwań było wskazanie kilku przykładów, które przyczyniają się do ukształtowania przestrzeni miejskiej przyjaznej dla jej użytkowników oraz takich, które są wrogie mieszkańcom. 29 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy PRZESTRZEŃ TURYSTYCZNA MIASTA W ZALEŻNOŚCI OD FORMY JEGO ZWIEDZANIA – PRZYKŁAD BERLINA KOSOWSKA Paulina Uniwersytet Warszawski Współczesne miasta stały się dużymi centrami turystycznymi koncentrującymi znaczny ruch turystyczny. Ta ochota poznania miasta powoduje, że przestrzeń miejska w coraz większym stopniu staje się również przestrzenią turystyczną. Celem posteru jest przedstawienie przestrzeni turystycznej Berlina w zależności od formy jego zwiedzania. Analizie poddano tylko te oferty, które zostały przygotowane bądź są polecane przez oficjalną instytucję zajmującą się promocją turystyki – VisitBerlin. Należą do nich: zwiedzanie piesze z przewodnikiem lub indywidualnie na podstawie przygotowanej oferty tematycznej, zwiedzanie autobusem turystycznym lub autobusową linią turystyczną, wycieczki statkiem, zwiedzanie rowerem oraz zwiedzanie „segwey’em”. Każda z tych form ma określony program oraz czas trwania zwiedzania. Autorka stara się wskazać w sposób syntetyczny wystepowanie przestrzeni turystycznej w granicach administracyjnych Berlina. 30 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. TOPOLOGICZNA ANALIZA STRUKTURY PRZESTRZENNEJ SIECI SZLAKÓW TURYSTYCZNYCH PRZYGRANICZNYCH PARKÓW NARODOWYCH KOZYRA Marzena Uniwersytet Jagielloński W badaniach funkcjonalności obszarów chronionych można zastosować metodę topologicznej analizy struktury przestrzennej opartej na teorii grafów, która pozwala na określenie spójności i dostępności penetracyjnej obszarów chronionych, wynikających z użytkowania szlaków turystycznych traktowanych jako linearne systemy penetracji rekreacyjnej [Styperek 2002]. Stosowana w literaturze metoda [Styperek 2002] wykorzystana została z pewnymi modyfikacjami i dla innego obszaru badań. Dzięki wprowadzonej normalizacji wskaźników dostępności (analogicznie jak to jest robione w metodzie wektora własnego) nie zależą one sztucznie od rozmiaru sieci dając miary bardzo dobrze zgodne z metodą wykorzystującą znajdowanie wektora własnego dla maksymalnej wartości własnej. Ze względu na to, że w parkach narodowych poruszać można się jedynie po znakowanych szlakach turystycznych, ich układ ma znaczący wpływ na rozkład ruchu turystycznego. Sieć pieszych szlaków turystycznych w poszczególnych parkach narodowych można przedstawić zatem w postaci grafu spójnego, płaskiego i nieskierowanego, będącego zbiorem węzłów (m.in. skrzyżowania szlaków turystycznych) połączonych zbiorem krawędzi. Szczególnie interesujące może być analizowanie za pomocą tej metody sieci szlaków turystycznych przygranicznych parków narodowych, a zwłaszcza tych mających swój odpowiednik w postaci parku narodowego po drugiej stronie granicy państwowej. W tym przypadku analiza spójności i dostępności sieci szlaków turystycznych dotyczy w pierwszej kolejności każdego z parków narodowych z osobna, a następnie analizy połączonej sieci obu parków narodowych traktowanej jako całość. W ten sposób można m.in sprawdzać w jaki sposób uwzględnienie połączenia sieci wpływa na dostępność poszczególnych węzłów. Dzięki takiej analizie możliwe jest porównywanie istniejących sieci, a także planowanie rozwoju (bądź ewentualnego redukowania szlaków). W szczególności możliwa jest ocena skutków połączenia dwóch lub kilku sieci na dostępność poszczególnych węzłów. 31 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy MAPY KRAJOBRAZOWE – METODY ICH TWORZENIA I ZASTOSOWANIE KRĄŻ Paweł Uniwersytet Jagielloński Mapa jest jednym z podstawowych sposobów prezentacji zjawisk zachodzących w przestrzeni geograficznej. Mapy krajobrazowe stanowią szczególną grupę map syntetycznych. Według W. Lewandowskiego (1992) mapy krajobrazowe kompleksowo ujmują informację o środowisku przyrodniczym przez prezentację przyrodniczych jednostek przestrzennych, a także ich wzajemnych relacji. Głównym zadaniem map krajobrazowych powinno być przedstawienie składowych środowiska przyrodniczego w ich wzajemnym powiązaniu. W związku z wielością definicji i podejść do krajobrazu – mapy krajobrazowe często przedstawiają różne treści. Różnice te są także wynikiem stosowania różnych metod, kryteriów wydzielania jednostek, ale także skali opracowania itd. Mimo, iż badania krajobrazu są już dobrze rozwinięte to do dzisiaj nie ma jednej, a zarazem słusznej, metody opracowania tego typu map. Wykorzystanie systemów informacji geograficznej nie spowodowało znacznych zmian w kontekście konstrukcji map krajobrazowych, ale znacząco ułatwiło ich tworzenie, a także wprowadziło dodatkowy aparat analityczny. W pracy autor zaprezentuje kilka metod tworzenia map krajobrazowych – ich wady i zalety, a także możliwości ich zastosowania m.in. w kontekście wdrażania Europejskiej Konwencji Krajobrazowej w Polsce. Lewandowski W., 1992, Mapy krajobrazowe, ich klasyfikacja i zastosowanie w analizie użytkowania ziemi, Prace i Studia Geograficzne 14. 32 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ORAZ FUNKCJONOWANIA SIERAKOWSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO W OPINII SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ KUBACKA Marta Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Praca prezentuje wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród społeczności lokalnej w Sierakowskim Parku Krajobrazowym w latach 2012-2013. Badania przeprowadzono w trzech grupach respondentów związanych ze środowiskiem lokalnym Parku: administracja (pracownicy gmin oraz nadleśnictwa), przedsiębiorcy oraz „zwykli” mieszkańcy parku. Głównym celem badań było uzyskanie informacje na temat stanu środowiska przyrodniczego oraz funkcjonowania Sierakowskiego Parku Krajobrazowego. Łącznie rozdano osobiście lub rozesłana drogą elektroniczną 430 ankiet. Stopień zwrotu ankiet wyniósł 77%, najwyższy był wśród pracowników administracji (84%), kolejno wśród mieszkańców parku (80%), a najniższy od grupy przedsiębiorców (48%). Ankieta miała charakter anonimowy i składała się w zależności od grupy respondentów z 30-35 pytań. Konstruując pytania w ankiecie, starano się uzyskać informacje na temat poziomu wiedzy społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody, na temat zarządzania parkiem oraz kierunków jego rozwoju. Po opracowaniu kwestionariuszy sformułowano następujący wniosek: przez ponad 20 lat od dnia utworzenia Sierakowskiego Parku Krajobrazowego, służby parku nie zdołały przekonać społeczności lokalnej oraz administracji samorządów do realizacji wizji ochrony krajobrazu. Potwierdziła się też funkcjonująca wśród teoretyków i praktyków ochrony środowiska przyrodniczego opinia, że dyrekcje parków krajobrazowych od wielu dziesięcioleci borykają się problemem egzystencji człowieka na obszarach parków krajobrazowych. 33 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy TELEDETEKCJA W GEOMORFOLOGII FLUWIALNEJ – ŹRÓDŁA BŁĘDÓW I SPOSOBY ICH POMIARU LIRO Maciej Uniwersytet Jagielloński W pracy omówiono źródła błędów związane z pomiarami cech koryt rzecznych na zdjęciach lotniczych poddanych georektyfikacji oraz sposoby pomiaru tych błędów. Każdy pomiar parametru koryta na zdjęciu lotniczym jest obarczony błędami wynikającymi z: – niedoskonałości samego zdjęcia i jego przetworzenia (błędami georektyfikacji, rozdzielczością, pierwotną skalą, kolorystyką), – pomiaru danej cechy przez operatora wynikającymi z jego doświadczenia i umiejętności interpretacyjnych oraz skali w jakiej pomiar był wykonywany. Wielkość danego parametru koryta może być brana pod uwagę tylko, jeśli przekracza wielkość błędów. W pracy przedstawiono sposoby pomiaru tych dwóch typów błędów. 34 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. EROZJA WODNA GLEB W ZLEWNI CHWALIMSKIEGO POTOKU – EKSPERYMENT TERENOWY MAJEWSKI Mikołaj Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Badania procesów spływu powierzchniowego i spłukiwania (erozji wodnej gleb) są częścią programu badawczego realizowanego w zlewni Górnej Parsęty w ramach rozpoznania funkcjonowania geoekosystemów młodoglacjalnych w warunkach zmian klimatu. Badania stanowią kontynuację pomiarów spływu powierzchniowego, rozbryzgu i spłukiwania prowadzonych w zlewni Chwalimskiego Potoku od roku 1994. Celem aktualnych badań jest obserwacja procesów erozji wodnej gleb o charakterze sekularnym oraz ich porównanie z procesami o charakterze ekstremalnym na Pojezierzu Drawskim. Zlewnia Chwalimskiego Potoku stanowi subsystem zlewni Młyńskiego Potoku w zlewni górnej Parsęty. Obszar badań położony jest w obrębie moreny dennej wchodzącej w skład najwyższego poziomu wysoczyznowego północnego skłonu Pomorza. System pomiarowy składa się z 5 powierzchni testowych o długości 42 m i szerokości 4 m. Na jednej utrzymywano czarny ugór, na pozostałych zboże jare, zboże ozime oraz ziemniaki. Wszystkie powierzchnie zakończone są chwytaczami wzorowanymi na urządzeniach Seilera. Powierzchnie testowe mają niewielkie nachylenie, charakterystyczne dla obszaru dennomorenowego. Średni spadek wynosi 6,5%. Deniwelacje w zlewni Chwalimskiego Potoku wynoszą 10 m, a wysokości od 110 do 120 m n.p.m. W celu zwiększenia materiału dokumentacyjnego, przeprowadzono eksperyment terenowy. Polegał on na wywołaniu sztucznego opadu na wydzielonym obszarze, o długości 15 m i szerokości 3 m, na poletku z utrzymywanym czarnym ugorem. W ciągu 24 godzin, pięciokrotnie wywołano opad trwający 30 minut, o średniej wysokości 15 mm. Wykorzystano w tym celu specjalnie zbudowaną deszczownię, składającą się z: agregatu prądotwórczego, hydroforu, rury montażowej 20mm, 3 zraszaczy wynurzanych turbinowych i węża ssącego 25mm. Po każdym opadzie, pobrano próbki z chwytacza oraz przeprowadzono badania uszczegóławiające powierzchniowej warstwy gleby: badania zwięzłości za pomocą ręcznego penetrometru, badania odporności na ścinanie, za pomocą ręcznej ścinarki obrotowej oraz badania metodą wagową wilgotności i gęstości objętościowej w próbkach gleby pobieranych do cylindrów. Łączny spływ powierzchniowy wyniósł 35,8 dm3 * m-2, a całkowite spłukiwanie 4831 kg * ha-1. W porównaniu z wynikami z roku hydrologicznego 2012, spływ powierzchniowy jest większy o 3 dm3 * m-2 (10% różnicy), a spłukiwanie jest większe o 4081 kg * ha-1 (wzrost o 650%). Osiągnięte wyniki wskazują, że procesy ekstremalne erozji mogą dorównywać wielkością procesom sekularnym, a nawet je przewyższać. 35 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy PERCEPCJA PRZESTRZENI TURYSTYCZNEJ POLSKI PRZEZ STUDENTÓW GEOGRAFII TURYZMU ORAZ TURYSTYKI I REKREACJI WYBRANYCH UCZELNI PAŃSTWOWYCH MARO-KULCZYCKA Marta Uniwersytet Łódzki Studenci geografii turyzmu oraz turystyki i rekreacji podczas studiów poznają przestrzeń turystyczną Polski oraz świata, zarówno w sposób teoretyczny (w ramach zajęć audytoryjnych), jak i praktycznie – w trakcie ćwiczeń terenowych. Pojawia się pytanie, jak osoby kończące wymienione kierunki studiów postrzegają przestrzeń turystyczną Polski? Czy pomiędzy studentami z różnych ośrodków występują znaczne różnice? Istotną kwestią jest także to, czy programy nauczania na studiach (a w szczególności ćwiczenia terenowe) mają wpływ na kształtowanie percepcji tej przestrzeni? Celem pracy jest określenie, jak studenci postrzegają przestrzeń turystyczną Polski. Analizę oparto na wynikach badań ankietowych, przeprowadzonych w roku akademickim 2011/2012 w wybranych państwowych uczelniach prowadzących studia z zakresu geografii turyzmu bądź turystyki i rekreacji. Łącznie badaniami objęto 480 słuchaczy II roku uzupełniających studiów magisterskich z 16 placówek różnego typu – 9 uniwersytetów, 3 akademii wychowania fizycznego, 3 uczelni pedagogicznych oraz 1 uniwersytetu ekonomicznego. Respondenci mieli za zadanie ocenić atrakcyjność turystyczną województw, uszeregować wymienione 10 miast pod względem ich atrakcyjności, wymienić inne w ich opinii atrakcyjne miasta oraz wymienić i ocenić dziesięć najbardziej interesujących ich zdaniem atrakcji turystycznych Polski. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że istotnie istnieje zróżnicowanie percepcji przestrzeni turystycznej Polski przez badanych studentów. Zależy ono zarówno od lokalizacji ośrodka akademickiego, w którym studiują, jak i typu uczelni. Zauważono także, że ćwiczenia terenowe prowadzone w trakcie studiów mają wpływ na percepcję przestrzeni – poszczególne miejscowości i obszary były częściej wskazywane oraz wyżej oceniane przez studentów, którzy odwiedzili je w ramach zajęć. Niezależnie od występujących różnic w postrzeganiu przestrzeni turystycznej Polski, można wyróżnić obszary i atrakcje istotne dla wszystkich respondentów. Biorąc pod uwagę atrakcje przyrodnicze, są to: Tatry, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich oraz Bieszczady, zaś z atrakcji antropogenicznych: Kraków, Kopalnia Soli w Wieliczce, Wrocław oraz zamek w Malborku. 36 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. TURYSTYKA W REZERWATACH PRZYRODY NA TERENIE MAZUR ZACHODNICH MATULEWSKI Paweł Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Rezerwaty przyrody tworzy się głównie dla celów zachowawczych- naukowych i dydaktycznych. Wyróżniają się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Wiele z nich zostało udostępnionych dla celów poznawczych i rekreacyjnych. Odpowiednie zagospodarowanie turystyczne pozwala na użytkowanie tych terenów przez człowieka przy minimalizacji wpływu na elementy środowiska geograficznego. Sposoby udostępniania rezerwatów do zwiedzania są szeroko omawiane w literaturze. Różne są także, zarówno w kraju jak i za granicą, wprowadzane w rezerwatach elementy infrastruktury służącej realizacji przypisywanych im funkcji. W pracy przedstawia się wyniki badań prowadzone w rezerwatach przyrody zlokalizowanych w granicach trzech parków krajobrazowych: Brodnickiego, GórznieńskoLidzbarskiego i Welskiego, na terenach województw: Kujawsko- Pomorskiego i WarmińskoMazurskiego. Celem badań było sprawdzenie obecnego stanu zagospodarowania turystycznego rezerwatów przyrody, co wiąże się z przystosowaniem ich do wypełnienia funkcji dydaktycznych i turystycznych. 37 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy ZMIANY W PRZESTRZENNYM ZASIĘGU ODDZIAŁYWANIA INSTYTUTU GEOGRAFII UNIWERSYTETU JANA KOCHANOWSKIEGO W KIELCACH NA STUDIACH DZIENNYCH I ZAOCZNYCH W LATACH 1973-2011 NOGA Monika Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Problematyka szkolnictwa wyższego jest coraz częściej podejmowana w badaniach geograficznych. Szczególną uwagę poświęca się delimitacji zasięgów oddziaływania przestrzennego poszczególnych uczelni i ośrodków. Badania takie prowadzone są w Polsce od okresu międzywojennego, a znaczną popularność zyskały po 1989 roku. Aby wyznaczyć strefy oddziaływania przestrzennego Instytutu Geografii Wydziału Matematyczno – Przyrodniczego Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, posłużono się metodą, połączenia kartogramu wektorowego z metodą przestrzenną. W latach 70 zasięg oddziaływania IG miał charakter krajowy. Studenci, zarówno na studiach dziennych jak i zaocznych, rekrutowali się z obszaru całej Polski. Niewątpliwie było to wynikiem małej wtedy jeszcze liczby ludności z wyższym wykształceniem, utrudnionym dostępem do szkolnictwa wyższego oraz prestiżem, jakim cechowała się wówczas profesja nauczyciela. W ciągu ostatnich lat wyraźnie dało się zauważyć rosnący wpływ dużych ośrodków akademickich zlokalizowanych w południowej części kraju. Na studiach dziennych zasięg zawęził się do województw Polski południowo-wschodniej, natomiast na zaocznych studenci nadal rekrutowali się z obszaru całej Polski. W lata 80. XX wieku zasięg oddziaływania omawianego tu Instytutu, na obu typach studiów był ustabilizowany, lecz ograniczony do województw Polski południowo - wschodniej. Sytuacja taka utrzymała się na studiach dziennych do roku 2011, natomiast na studiach zaocznych zasięg zmalał do lokalnego – studenci rekrutowali się z głównie z terenu gmin województwa świętokrzyskiego. Na podstawie analizy miejsc zamieszkania studentów w obrębie zasięgu oddziaływania ustalono granicę najintensywniejszego oddziaływania Instytutu Geografii - są to gminy położone w promieniu do 150 km od Kielc. W zdecydowanej mierze są to tereny województwa świętokrzyskiego, stąd rekrutuje się ok. 70% studentów. 38 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. METODY BADANIA PRZESTRZENI RELIGIJNEJ NA PRZYKŁADZIE CZĘSTOCHOWY OBERSKA Magdalena Uniwersytet Jagielloński Przestrzeń religijną możemy rozpatrywać dualistycznie w podziale na przestrzeń obiektywną i subiektywną. Przestrzeń obiektywna obejmuje wymiar materialny i niematerialny dostępny osobom wierzącym i niewierzącym. Natomiast przestrzeń subiektywna jest kreowana i odczuwana przez człowieka religijnego. Celem przeprowadzonych badań było poznanie obu typów przestrzeni. Za obszar badań wybrano Częstochowę w jej obecnych granicach administracyjnych. Zbadanie obiektywnej i subiektywnej przestrzeni religijnej Częstochowy w aspekcie metodologicznym wymagało zastosowania podejścia kompleksowego łączącego opis i wyjaśnienie przestrzeni realnej na gruncie scjentyzmu oraz zrozumienie i interpretację przestrzeni wyobrażonej na gruncie antyscjentyzmu. Kompleksowe podejście do przedmiotu badań oraz teoretyczno-empiryczny charakter pracy wymagał zastosowania zróżnicowanych metod badawczych. Przeprowadzone badania miały za zadanie nie tylko pozyskanie danych ze źródeł wtórnych, ale także danych pierwotnych, dotyczących postawionego problemu badawczego. Badanie pierwotne były uzasadnione dualistycznym podejściem do przedmiotu badań, co odzwierciedla podział przestrzeni religijnej na obiektywną i subiektywną. Badania obiektywnej przestrzeni religijnej miały w znacznej mierze charakter wtórny, jednakże część informacji uzyskano w wyniku badań pierwotnych. Badania subiektywnej przestrzeni religijnej miały gównie charakter pierwotny. Proces gromadzenia danych pierwotnych jest silnie angażujący oraz zajmuje relatywnie więcej czasu niż pozyskanie danych wtórnych Informacje na temat kreowania i odczuwania przestrzeni religijnej pozyskano przy pomocy ankiet i zdjęć kolaboracyjnych. Metoda zdjęcia kolaboracyjnego (partnerskiego) polega na wykonaniu samodzielnie przez respondenta fotografii na zadany przez badacza temat, a następnie na przeprowadzeniu przez badacza wywiadu swobodnego z respondentem odnoszącego się zrobionego zdjęcia. Zastosowana metoda wymaga dużej otwartości ze strony badanego, gdyż dotyka bardzo osobistej sfery życia, jaką jest religijność, a ze strony badacza konieczna jest delikatność i umiejętność słuchania. Metoda zdjęcia kolaboracyjnego bazuje na wysokim poziomie osobistego zaangażowania oraz bezpośredniej bliskości i intymności kontaktów między badaczem a respondentem, co pozwala na określenie, iż jest to technika bliskiego dialogu (close dialogue). 39 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy APLIKACJE NAWIGACYJNE ZINTEGROWANYM ELEMENTEM KOMPLEKSOWEGO SYSTEMU INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ TURYSTYKI GÓRSKIEJ OGRYZEK Marek Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Jednym z podstawowych zadań współczesnej kartografii tematycznej jest opracowanie metodyki funkcjonowania kompleksowego Systemu Informacji Geograficznej (GIS). Dane, cechy i metody w badaniach przestrzeni geograficznej składają się lub powinny na treść nakładki tematycznej, cyfrowej mapy terenu. Referat zawiera propozycję opracowania autorskiej mobilnej aplikacji Gis z elementami nawigacji zintegrowanej w System zarządzania informacją geograficzną. Turystyka Górska wymaga łatwego dostępu do aplikacji, możliwości inteligentnego zapisu informacji na istniejącej warstwie tematycznej oraz łatwego ostrzegania o niebezpieczeństwie. Stosowanie GIS do wyznaczania trasy wędrówki umożliwi zarządzanie wszelkimi niezbędnymi informacjami, a osobom bliskim i służbom ratowniczym podgląd naszej wędrówki, dzięki czemu będzie możliwość precyzyjnego ustalenia w czasie rzeczywistym miejsca pobytu, a w razie konieczności udzielania pomocy. System może być rozbudowany o nowe warstwy tematyczne, markery i bufory zapytań oraz alarmy służb ratowniczych oraz innych uczestników. 40 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. PROCESY SUBURBANIZACYJNE W GMIENIE JAWORZE (POWIAT BIALSKI) OLBEREK-ŻYŁA Monika Uniwersytet Śląski Gmina Jaworze położona w południowej części województwa śląskiego, w bezpośrednim sąsiedztwie Bielska-Białej wchodzi w skład aglomeracji bielskiej. Przedmiotem wystąpienia są procesy suburbanizacyjne w gminie Jaworze. Otoczenie Bielska-Białej jest specyficznym obszarem, w którym od lat powojennych następuje stały wzrost liczby ludności. Po 1989 r. proces urbanizacji szczególnie objął zachodnią część aglomeracji Bielska-Białej. Skutkiem tego był szybki rozwój Jaworza, które jest najbardziej wyróżniającą się gminą, nie tylko w aglomeracji, ale także w skali województwa śląskiego. Gmina ta odznaczała się najwyższą sumą salda migracji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w województwie śląskim w latach 1995-2012. Jaworze postrzegane jest przez mieszkańców południowej części województwa śląskiego jako atrakcyjne miejsce zamieszkania. Zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie dużego miasta, ma dogodne połączenie komunikacyjne, wyróżnia się wysokimi walorami przyrodniczymi, a w swojej historii pełniło rolę znanego uzdrowiska. Te czynniki składają się na zainteresowanie osiedleniem się w Jaworzu. Analizie poddano m.in. pozwolenia na budowę wydane w latach 1991-2012. Potwierdzają one duże zainteresowanie osiedleniem się w Jaworzu przede wszystkim mieszkańców BielskaBiałej. Uwagę zwraca także znaczny odsetek inwestorów pochodzących z innych obszarów zaglomerowanych województwa śląskiego, tj. konurbacji katowickiej czy rybnickiej. Poruszana jest kwestia nowych inwestycji mieszkaniowych. 41 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy WIELOLETNIA ZMIENNOŚĆ INWERSJI TEMPERATURY POWIETRZA W KRAKOWIE W ŚWIETLE WARUNKÓW CYRKULACYJNYCH PALARZ Angelika Uniwersytet Jagielloński Inwersja temperatury jest zjawiskiem polegającym na wzroście temperatury powietrza wraz z wysokością. Stała stratyfikacja atmosfery hamuje pionowe ruchy powietrza, co prowadzi do koncentracji zanieczyszczeń poniżej dolnej granicy warstwy inwersyjnej. Problemem złego stanu aerosanitarnego dotknięte są przede wszystkim aglomeracje miejskie i przemysłowe, czego szczególny przykład stanowi Kraków. Notowane na badanym obszarze wysokie stężenia zanieczyszczeń są efektem zarówno znacznych emisji gazów i pyłów, jak i położenia w słabo wentylowanej dolinie Wisły sprzyjającej utrzymywaniu się warstw inwersyjnych. Biorąc pod uwagę związek warunków meteorologicznych z tempem dyspersji zanieczyszczeń powietrza istotne jest poznanie reżimu wieloletniego, sezonowego i dobowego inwersji temperatury w dolnej troposferze. Celem opracowania jest ocena wieloletniej zmienności inwersji temperatury powietrza, a następnie zbadanie jej związku z warunkami cyrkulacyjnymi. Przeprowadzona dla wielolecia 1961-2010 analiza została wykonana na podstawie danych pozyskanych z reanaliz NCEP/NCAR (dla punktu gridowego 50°N, 20°E wartości temperatury powietrza w czterech standardowych terminach obserwacyjnych na ośmiu poziomach izobarycznych) i „Kalendarza typów cyrkulacji atmosfery dla Polski południowej” T. Niedźwiedzia. Wyniki przedstawiono w odniesieniu do podstawowych parametrów charakteryzujących inwersje temperatury – liczebność, częstość, natężenie i długotrwałość. Szczegółowemu omówieniu poddano przypadek najdłużej utrzymującej się inwersji temperatury w badanym wieloleciu (17-31.12.2007 – 55 następujących po sobie terminów obserwacyjnych). 42 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. STRUKTURA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA GMIN ISTNIEJĄCYCH I POTENCJALNYCH OBSZARÓW METROPOLITALNYCH W POLSCE PAWLAK Halina, PISAREK Agata Uniwersytet Jagielloński Autorzy przedstawili stopień zaawansowania i zróżnicowania procesów społecznoekonomicznych zachodzących w dwóch obszarach metropolitalnych. Do badań wybrano obszary metropolitalne różniące się wielkością miasta centralnego – istniejący Krakowski Obszar Metropolitalny (KOM) oraz potencjalny Rzeszowski Obszar Metropolitalny (ROM). Zasięg KOM przyjęto w badaniach na podstawie delimitacji dokonanej przez Zborowskiego i in. (2010), według którego do KOM zaliczono 51 gmin. Natomiast obszar przestrzenny ROM oparto na delimitacji przeprowadzonej przez Unię Metropolii Polskich oraz Porozumienie Partnerskie podpisane w 2005 roku przez starostów siedmiu powiatów: rzeszowskiego, ropczyckosędziszowskiego, kolbuszowskiego, łańcuckiego, strzyżowskiego i dębickiego oraz prezydenta miasta Rzeszowa. Pierwszy z obszarów należy do grupy szybko rozwijających się obszarów metropolitalnych w Polsce. Kraków, jako dobrze prosperujące miasto centralne tego obszaru, ma istotny wpływ na zmiany zachodzące w gminach położonych w jego bliskim sąsiedztwie. Z badań Z. Makieły (2006) wynika, iż w ROM widoczne już są elementy struktury i funkcje typowe dla obszarów metropolitalnych. Celem pracy było określenie wpływu wielkości ośrodka centralnego na strukturę społeczno-ekonomiczną gmin należących do obszaru metropolitalnego. Analizy porównawczej obu obszarów dokonano w 3 aspektach: poziomu urbanizacji, stopienia rozwoju rolnictwa oraz dojazdów do pracy do ośrodka centralnego. Tak wieloaspektowy charakter procesów urbanizacji wymagał przedstawienia ich na czterech poziomach: demograficznym, ekonomicznym infrastrukturalnym i społecznym (Jakóbczyk-Gryszkiewicz 1995). Podobnie, poziom rozwoju rolnictwa przedstawiono zestawiając mierniki odnoszące się do produkcji rolniczej w obu badanych terenach. Trzecia płaszczyzna – dojazdy do pracy – umożliwiła wyznaczenie zasięgu wpływu miasta na otaczający go obszar. Do badań wykorzystano dane liczbowe dostępne w Banku Danych Lokalnych GUS. Dojazdy do pracy do ośrodka centralnego w KOM zostały określone przy pomocy badań Zborowskiego i in. (2010), natomiast dla ROM poprzez badania własne. W celu przedstawienia syntetycznej oceny procesów społeczno-ekonomicznych gmin KOM i ROM zastosowano wskaźnik Perkala. 43 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy WPŁYW KOPALNI WĘGLA BRUNATNEGO „BEŁCHATÓW" NA ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE GMIN RZĄŚNIA I SZCZERCÓW W OCENIE MIESZKAŃCÓW PĘDZIWIATR Kalina Uniwersytet Łódzki Zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym gmin Rząśnia i Szczerców nasiliły się w 2000 r., czyli w momencie rozpoczęcia na ich terenie prac związanych z uruchomieniem odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów”. Głównym celem niniejszej pracy jest przedstawienie opinii mieszkańców gmin Rząśnia i Szczerców na temat wpływu, jaki na zagospodarowanie przestrzenne ww. gmin wywiera działalność eksploatacyjna. Podstawowy materiał źródłowy, który posłużył do napisania artykułu, stanowią badania ankietowe przeprowadzone na terenie gmin Rząśnia i Szczerców między 10 a 25 sierpnia 2012 r. Do zalet tego typu badań zaliczyć można przede wszystkim możliwość poznania rzeczywistych poglądów ankietowanych osób, ale także niski koszt przygotowania kwestionariusza ankiety i dotarcia do respondentów, dużą zwrotność kwestionariuszy oraz krótki czas pomiaru. Wśród wad wymienić można natomiast czasochłonność i pracochłonność opracowywania wyników oraz ryzyko związane z udzielaniem fałszywych informacji przez osoby biorące udział w badaniu. Badania przeprowadzone z 400 osobami zamieszkałymi w gminach Rząśnia i Szczerców wykazały, że zmiany zagospodarowania przestrzennego widoczne są przede wszystkim dla mieszkańców sołectw położonych w bezpośrednim sąsiedztwie wyrobiska górniczego i zwałowiska zewnętrznego. Wraz z oddaleniem się od pola odkrywki liczba zachodzących w otoczeniu zmian ulega zmniejszaniu, co spowodowane jest malejącym stopniem oddziaływania inwestycji. W opinii respondentów najważniejszą pozytywną zmianą w zagospodarowaniu przestrzennym gmin było powstanie i wyremontowanie dróg, chodników i ścieżek rowerowych. Jako najważniejszą negatywną zmianę ankietowani wymieniali zmniejszenie ilości zieleni w otoczeniu. Ponadto, mimo iż w sołectwach położonych najdalej od odkrywki nie zauważono jej wpływu na zagospodarowanie przestrzenne, prawie 80% ogółu badanych jest zadowolonych z obecnego stanu swojego otoczenia i nie chciałoby niczego w nim zmieniać. Pozostałe 20% to mieszkańcy sołectw bezpośrednio graniczących z wyrobiskiem górniczym, którzy w większości chcieliby zmienić nie tylko coś w swoim otoczeniu, ale także swoje miejsce zamieszkania. 44 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. ANALIZA MISY JEZIORA OKMIN NA PODSTAWIE PLANÓW BATYMETRYCZNYCH WYKONANYCH RÓŻNYMI METODAMI PIASECKI Adam Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Rozpoznanie morfometryczne pozwala na rozwiązanie i opracowanie wielu problemów limnologicznych. Zaliczyć do nich należy m.in. określenie warunków rozwoju zjawisk i procesów w jeziorach, ustalenie kierunku i skali zmian powierzchni wody, a także służyć może celom porównawczym Celem pracy było porównanie dwóch planów batymetrycznych wykonanych w różnych okresach czasu i przy wykorzystaniu różnych metod. Pierwszy z wykorzystanych planów batymetrycznych pochodził z lat 60. XX w. i wykonany został przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. Drugi plan wykonano w 2013 roku z wykorzystaniem echosondy z wbudowanym odbiornikiem GPS. Na podstawie wymienionych materiałów stworzono numeryczne modele misy jeziornej, które ułatwiły dalszą analizę. Zestawienie wyników uzyskanych z przeprowadzonych badań pozwoliło stwierdzić znaczne rozbieżności pomiędzy oboma analizowanymi planami batymetrycznymi. Największe różnice wystąpiły w przypadku niektórych parametrów morfometrycznych charakteryzujących podwodną część misy, a w mniejszym stopniu dotyczyły one parametrów charakteryzujących zewnętrzne wymiary jeziora. Zaprezentowana w pracy analiza planów batymetrycznych pochodzących z różnych okresów może dostarczyć interesujących wyników dotyczących zmian zachodzących w obrębie misy jeziornej. Ważne jednak aby wyciągane wnioski uwzględniały fakt zmieniających się urządzeń i technik pomiarowych, które mogą być źródłem zaistniałych różnic. 45 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy ROZWÓJ I STAN GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ W TORUNIU PIASECKI Adam Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wstąpienie Polski do Unią Europejskiej (UE) spowodowała konieczność dostosowania prawa krajowego do wymogów stawianych w przepisach unijnych, w tym przede wszystkim Ramowej Dyrektywie Wodnej (RDW). W RDW duży nacisk położono na wyposażenie w odpowiednią infrastrukturę największych miast, głównie ze względu na generowaną przez nie ilość zanieczyszczeń. Źródłem niezbędnych informacji i danych wykorzystanych w pracy był Bank Danych Lokalnych GUS, Roczniki Statystyczne Miasta Toruń, Roczniki Statystyczne Województwa Toruńskiego, Roczniki Statystyczne Ochrony Środowiska. Ocenę rozwoju gospodarki wodnościekowej przeprowadzono na podstawie analizy zmian długości sieci kanalizacyjnej i wodociągowej oraz liczby ujęć wody i oczyszczalni ścieków. Określono również dynamikę i tempo zmian sieci kanalizacyjnej i wodociągowej, obliczając w tym celu łańcuchowy wskaźnik dynamiki. Uwzględniono ponadto liczbę przyłączy wodociągowych i kanalizacyjnych, liczbę i przepustowość oczyszczalni ścieków oraz liczbę ludności obsługiwanej przez zbiorcze oczyszczalnie ścieków. W pracy dokonano analizy i oceny wielkości zmian w zakresie gospodarki wodnościekowej miasta Toruń, skupiając się głównie na latach 1990-2011. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono znaczący rozwój badanej infrastruktury. Największe zmiany zaobserwowano w przypadku długości sieci kanalizacyjnej, a w mniejszym stopniu wodociągowej. Bardzo korzystną zmianą w odniesieniu do środowiska naturalnego był kilkukrotny wzrost ilości oczyszczanych ścieków. Obecnie niemalże 100% wytwarzanych ścieków w mieście jest oczyszczanych. Podsumowując stwierdzono istotną poprawę w zakresie gospodarki wodno-ściekowej w Toruniu. Rozbudowana i zmodernizowana infrastruktura spełnia obecnie wymagania jakościowe i ilościowe zawarte w RDW. 46 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. WYKORZYSTANIE NOWOCZESNYCH TECHNIK TELEDETEKCYJNYCH W MODELOWANIU ROZPRZESTRZENIANIA SIĘ KLONU JESIONOLISTNEGO (ACER NEGUNDO L.) – ZAŁOŻENIA METODYCZNE BADAŃ PIEKARSKI Paweł Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Obce gatunki inwazyjne, w tym klon jesionolistny (Acer negundo L.) stanowią poważny problem dla naturalnej roślinności Polski. Roślinność ta wypiera rodzime gatunki co powoduje znaczne obniżenie bioróżnorodności naturalnych zbiorowisk roślinnych. Proces inwazji jest procesem złożonym, na którego intensywność wpływ ma wiele czynników środowiskowych. Określenie warunków środowiska sprzyjających ekspansji gatunków inwazyjnych pozwoliłoby na bardziej efektywną walkę z tym zjawiskiem oraz usprawnienie monitoringu gatunków zagrożonych inwazją. Szczególnie pomocnymi w badaniu inwazyjności roślin mogą być nowoczesne techniki teledetekcyjne, które dostarczają wielu informacji o powierzchni ziemi w sposób kompleksowy. Autor w swoim wystąpieniu prezentuje założenia metodyczne badań, których głównym celem jest opracowanie modelu rozprzestrzeniania się klonu jesionolistnego w obrębie dolin rzecznych. Na podstawie danych pochodzących z lotniczego skaningu laserowego, wielospektralnych zobrazowań satelitarnych oraz badań terenowych określone zostaną główne czynniki warunkujące występowanie klonu jesionolistnego na terenach równiny zalewowej Warty. W oparciu o te informacje opracowany zostanie przestrzenny model rozprzestrzeniania się klonu jesionolistnego, który umożliwi wyznaczenie miejsc potencjalnie zagrożonych inwazją tego gatunku. 47 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy BADANIE I PREZENTACJA ZALEŻNOŚCI PAUPERYZACJA – STAN ZDROWIA POPULACJI METODĄ BARWNEGO KARTOGRAMU ZŁOŻONEGO PILARSKA Agnieszka Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Istotą badań geograficznych jest synteza. Syntezą zjawisk i procesów zachodzących w geosferze są zależności. Uwidocznienie natomiast przestrzennego zróżnicowania i współwystępowania zjawisk następuje za pomocą mapy. Powyższe stwierdzenie znajduje swoje odzwierciedlenie w szczególności w kartograficznych metodach badań i prezentacji, gdzie najpowszechniej stosuje się metodę kartogramu prostego. Kartogram prosty jednakże dostarcza informacji wyłącznie o pojedynczym zjawisku. W celu poznania zależności pomiędzy dwoma zjawiskami stosuje się metodę kartogramu złożonego. Statystki medyczne ze względu na swój charakter retrospektywny, względny i współzależny odzwierciedlony w miarach rozpowszechnienia chorób, wskazują na możliwość zastosowania kartogramu złożonego w badaniu zależności pomiędzy wielowymiarowymi procesami pauperyzacji a stanem zdrowia populacji. W ramach powyższego badania wskazana zostaje przestrzenna zależność a siłę zależności określa się poprzez wartość Population-Attributable Fraction. Daje to nowe możliwości kreowania systemu wspomagającego prognozowanie globalnych zagrożeń epidemicznych. 48 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. METODY BADAŃ NOZOGEOGRAFICZNYCH W ZAKRESIE TERYTORIALNEGO ZRÓŻNICOWANIA OBCIĄŻEŃ CHOROBAMI W POPULACJI POLSKI PILARSKA Agnieszka Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Badanie terytorialnego zróżnicowania obciążeń chorobami w dowolnie wybranej populacji i skali zjawiska, wymaga zastosowania interdyscyplinarnego podejścia badawczego, wykorzystującego równolegle geograficzne metody badań oraz podstawy statystyki medycznej. Podejście to spełnia postulat uznania geografii jako równorzędnej dyscypliny wspomagającej epidemiologię, który został postawiony w 1998 roku na łamach Dartmouth Atlas of Health Care. W ramach powyższego interdyscyplinarnego podejścia badawczego, w pracy przedstawiono koncepcję badań nozogeograficznych podzielonych na etapy: – analizy stanu zdrowia populacji, wykonanej w oparciu o pozytywne i negatywne mierniki zdrowia (m.in. współczynniki umieralności, chorobowości, zapadalności) oraz nowe mierniki: Human Development Index (HDI), Disability Adjusted Life– Years (DALY), Quality-Adjusted Life Year (QALY), Healthy Life Expectancy (HALE), Years of Life Lost (YLL), Years of Life Lost (YLL). Stają się one podstawą zastosowania metody kartogramu (prostego, diagramicznego, bryłowego) i kartodiagramu (strukturalnego, porównawczego); – wizualizacji zmian w czasie, wykonanej w oparciu o współczynniki chorobowości i zapadalności oraz o analizę kartogramu i kartodiagramu dynamicznego; – typologii według stanu zdrowia, wykonanej przy wykorzystaniu kartogramu typologicznego na podstawie wykresu korelacyjnego. Niestety pomimo istnienia możliwości prowadzenia badań na pograniczu dwóch wskazanych w pracy nauk, nadal istnieje istotny podział w kontekstach badań przedstawicieli geografii medycznej oraz lekarzy i epidemiologów. 49 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy SATELITARNA INTERFEROMETRIA RADAROWA (INSAR) W BADANIU PRZEMIESZCZEŃ PIONOWYCH SKORUPY ZIEMSKIEJ PILARSKA Justyna Uniwersytet Jagielloński W prezentacji przedstawiona zostanie satelitarna interferometria radarowa (InSAR)teledetekcyjna metoda pomiarowa, wykorzystywana do badania zmian ukształtowania powierzchni ziemi w zakresie ruchów pionowych. Przedstawiony zostanie sposób uzyskiwania i analizowania otrzymanych w wyniku pomiaru danych. Określona zostałnie również dokładność uzyskiwanych z pomiaru informacji. Wprowadzone zostanie pojęcie interferogramu jako obrazu różnic faz. W drugiej części przedstawione zostaną współczesne zastosowania i możliwości wykorzystania opisywanej metody, ze szczególnym uwzględnieniem pomiarów odkształceń powierzchni na wulkanach (wykorzystanie pomiarów w stałym monitoringu tych obiektów), na terenach górniczych (przede wszystkim przy eksploatacji złóż systemami innymi niż system ścianowy) oraz w celu monitorowania lodowców. 50 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. UZDROWISKOWA PRZESTRZEŃ PUBLICZNA W WYBRANYCH MIEJSCOWOŚCIACH DOLNEGO ŚLĄSKA PŁACHTA Olaf Uniwersytet Wrocławski Każda przestrzeń publiczna wymaga szczególnego zaprojektowania i zagospodarowania typowego dla danej miejscowości, ponieważ świadczy ona o standardzie i atrakcyjności przestrzennej miasta. Miejscowości uzdrowiskowe charakteryzują się obecnością specyficznych elementów przestrzeni publicznej, wyróżniających je z grona pozostałych miast. Do elementów tych należą: źródła wód mineralnych, pijalnie wód, parki zdrojowe wraz z alejami spacerowymi oraz sanatoria z głównymi budynkami sanatoryjnymi – domami zdrojowymi. Kurorty cechują się również obecnością deptaków, znajdujących się najczęściej w centralnej części miejscowości. Przeważnie łączą one najważniejsze obiekty lecznictwa uzdrowiskowego. Można przyjąć, że wymienione obiekty stanowią uzdrowiskową przestrzeń publiczną. Przestrzeń ta wymaga takiego sposobu aranżacji, urządzenia i wyposażenia, by mogła sprzyjać komfortowi kuracji. Do analizy przestrzeni publicznej o specjalistycznej – kuracyjnej funkcji zostały wybrane trzy dolnośląskie miasta o statusie uzdrowiska: Świeradów-Zdrój, Szczawno-Zdrój i Cieplice Śląskie-Zdrój. Ich rozwój oraz początki działalności uzdrowiskowej są różne. Świeradów-Zdrój po raz pierwszy wzmiankowany został w 1524 roku. Również w XVI wieku odkryto tam lecznicze wody mineralne. Szczawno-Zdrój to jedno z najstarszych dolnośląskich uzdrowisk, wzmiankowane już w 1221 roku jako wieś należąca do księstwa świdnicko-jaworskiego. Wody mineralne zostały tu odkryte i opisane w 1601 roku. Cieplice Śląskie-Zdrój wzmiankowane zostały po raz pierwszy podczas nadania ich zakonowi joannitów 18 marca 1281 roku. W tym czasie wody lecznicze na terenie miejscowości znane były już od około wieku. Te trzy miasta uzdrowiskowe, posiadające różną genezę i dzieje, obecnie posiadają dobrze rozwinięte zakłady oraz urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego. Wydarzenia historyczne, takie jak okres powstania miejscowości, wojny, czy pożary, kształtowały wygląd tych miast oraz elementów składających się na ich przestrzeń publiczną. Współcześnie także zachodzą zmiany wyglądu miejscowości i ich przestrzeni publicznych. Obiekty, infrastruktura uzdrowiskowa i tereny zielone poddawane są obecnie odnowie – rewitalizacji, której celem jest poprawa estetyki funkcjonalnej przestrzeni publicznej, wzrost atrakcyjności uzdrowiska oraz lepszy odbiór przez kuracjuszy, turystów i stałych mieszkańców tych niewielkich miejscowości o specjalnym znaczeniu. 51 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy ZACHOWANIA WYBORCZE WYBRANYCH MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH I ETNICZNYCH ORAZ GRUP REGIONALNYCH WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE. DYLEMATY METODOLOGICZNE GEOGRAFA ZWIĄZANE Z BADANIEM MNIEJSZOŚCI I ICH POSTAW POLITYCZNYCH POKRZYWNICKA Małgorzata Uniwersytet Warszawski Badania nad mniejszościami narodowymi i etnicznymi stanowią tradycyjny i ważny kierunek badawczy polskiej geografii politycznej. Współcześnie, pomimo stosunkowo niewielkiego zróżnicowania narodowościowo-etnicznego Polski, wiedza na ten temat jest stopniowo pogłębiana, poprzez tworzenie szczegółowych charakterystyk mniejszości narodowych, etnicznych i regionalnych. Zgromadzone w ten sposób informacje przekładają się na konkretne działania np. wprowadzanie uregulowań prawnych (takich jak ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym). Temat ten podejmowany jest przez badaczy zajmujących się różnorodnymi dyscyplinami nauki, także geografów. Problematyką mniejszości interesuje się między innymi subdyscyplina geografii politycznej – geografia wyborcza (elektoralna). Zajmuje się ona opisem oraz wyjaśnieniem przestrzennego rozkładu głosów oddanych podczas wyborów i referendów, a także zagadnieniami pokrewnymi. Bada rozkład przestrzenny sympatii politycznych społeczeństwa, jego aktywność polityczną, poszukując jednocześnie związków pomiędzy postawami politycznymi obywateli a różnorodnymi czynnikami o charakterze przyrodniczym, społecznym, ekonomicznym, politycznym czy kulturowym. Rozkwit współczesnej geografii wyborczej w Polsce związany jest z przemianami politycznymi na świecie, mającymi miejsce pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. Stosunkowo krótka historia współczesnych badań z zakresu geografii wyborczej w Polsce oraz powiązanie tejże dziedziny z innymi naukami społecznymi, humanistycznymi czy nawet ekonomicznymi (takimi jak demografia, socjologia, nauki polityczne, antropologia, ekonomia etc.) sprawiły, że dotychczas nie wykształciła się jedna spójna, charakterystyczna dla niej metodologia. Geografowie wyborczy muszą więc z konieczności czerpać z dorobku metodologicznego nauk pokrewnych, także geograficznych, co powoduje liczne trudności i wątpliwości co do sensu ich badań. Dylematy te obecne są również w przypadku badań nad zachowaniami wyborczymi mniejszości narodowych i etnicznych oraz grup regionalnych w Polsce. 52 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. KRYTERIA I METODY WYBORU OBSZARÓW BADAWCZYCH DO STUDIÓW NAD KONFLIKTAMI SPOŁECZNYMI WOKÓŁ OBSZARÓW CHRONIONYCH W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM RECHCIŃSKI Marcin Uniwersytet Jagielloński Pomimo, iż tematyka konfliktów społecznych wokół polskich obszarów chronionych jest relatywnie często poruszana w literaturze przedmiotu (np. Hibszer, Partyka (red.) 2005, Królikowska 2007, Grodzińska-Jurczak, Cent 2011, Rechciński 2012), zdecydowana większość opracowań z tego zakresu ma charakter studialny i odnosi się do konkretnych obiektów bądź form ochrony przyrody. Czynnikami wyraźnie utrudniającymi możliwość dokonania kompleksowej charakterystyki wspomnianego zagadnienia są m.in.: duże zróżnicowanie obszarów chronionych w Polsce, nierównomierne rozpoznanie uwarunkowań i sytuacji konfliktotwórczych zachodzących w poszczególnych formach ochrony przyrody, ale także duża liczba obszarów cennych przyrodniczo objętych ochroną prawną. Konieczne wydaje się zatem wykonanie stosownych analiz jedynie na wybranych obiektach badawczych, co jednak wymusza położenie szczególnego nacisku na procedurę wyboru tych obszarów tak, aby umożliwić traktowanie uzyskanych wyników końcowych jako maksymalnie zbliżonych do reprezentatywnych. Celem wystąpienia jest przedstawienie autorskiej procedury takiej selekcji na przykładzie obszarów chronionych województwa małopolskiego. W postępowaniu uwzględniono zarówno kryteria przyrodnicze, jak i społeczno-ekonomiczne, wyodrębnione w drodze analizy literatury. W celu zobiektywizowania drugiej części procedury zastosowane zostały wskaźniki liczbowe odniesione do gmin województwa małopolskiego. Dokonano następnie ich redukcji z wykorzystaniem metody głównych składowych, co posłużyło do wykonania analizy skupień gmin ze względu na podobieństwo wyselekcjonowanych cech. Końcowymi etapami procedury były: analiza przestrzenna położenia poszczególnych obszarów chronionych względem gmin określonej kategorii oraz dokonanie ostatecznego wyboru. Dowodem na skuteczność zastosowanej metody jest ograniczenie liczby analizowanych obszarów chronionych o ponad 200, przy zachowaniu w puli obiektów charakteryzujących się wszystkimi przyjętymi czynnikami zmienności. Podkreślenia wymaga też brak pozakryterialnych ograniczeń w kształtowaniu ostatecznego zestawu obiektów, co znacząco zwiększa ich walor reprezentatywny. Grodzinska-Jurczak M., Cent J., 2011, Expansion of nature conservation areas: problems with Natura 2000 implementation in Poland?, Environmental management, 47, 1, 11–27, Hibszer A., Partyka J. (red.), 2005, Między ochroną przyrody a gospodarką - bliżej ochrony: konflikty człowiek – przyroda na obszarach prawnie chronionych w Polsce, Polskie Towarzystwo Geograficzne Oddział Katowicki, Ojcowski Park Narodowy, Sosnowiec – Ojców, Królikowska K, 2007, Konflikty społeczne w polskich parkach narodowych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, Rechciński M., 2012, Diagnoza sytuacji konfliktotwórczych w parkach narodowych na przykładzie Gorczańskiego Parku Narodowego, Problemy Ekologii Krajobrazu, XXXIII, 135–143. 53 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy MIGRACJE W SKUPISKACH MNIEJSZOŚCI POLSKIEJ NA BUKOWINIE PÓŁNOCNEJ (OBWÓD CZERNIOWIECKI NA UKRAINIE) W LATACH 1991–2013, NA TLE PRZEMIAN ETNICZNYCH ROSSMANITH Adam Uniwersytet Jagielloński Napływ Polaków na Bukowinę Północną miał miejsce w okresie przynależności Bukowiny do Austrii, w latach 1774-1918. Początki osadnictwa polskiego na terenach wiejskich Bukowiny datuje się na 1783 rok. Polacy migrowali na Bukowinę z Galicji i Ziemi Czadeckiej (obecnie położonej na Słowacji). Współcześnie procesy migracji w skupiskach mniejszości polskiej wpływają na przemiany etniczne. Coraz częściej dochodzi do zawierania małżeństw z osobami innej niż polska narodowości. Jednocześnie ma miejsce migracja osób deklarujących narodowość polską do innych miejscowości Ukrainy lub za granicę. Praca przedstawia wyniki badań terenowych przeprowadzonych w 2013 roku w 6 wsiach obwodu czerniowieckiego na Ukrainie, w których Polacy tworzą skupiska: Piotrowcach Dolnych (przysiółek Arszyca), Starej Hucie, Dawidenach, Dawidenach Zrębie, Pance i Terebleczu. Badania prowadzono metodą wywiadów, którymi objęto całość społeczności polskiej zamieszkującej w obrębie skupisk, ogółem 1184 osoby w 351 gospodarstwach domowych. W opracowaniu omówiono tematykę migracji wewnętrznych i zagranicznych, w tym: przyczyny i kierunki migracji, natężenie migracji w latach 1991–2013, strukturę płci, wieku i wykształcenie migrujących, strukturę narodowościową osób napływających do polskich skupisk. Za skupisko mniejszości polskiej uznano wieś lub jej część zamieszkaną przez co najmniej 10 polskich rodzin. W polskich rodzinach na Bukowinie Północnej identyfikacja narodowościowa dokonuje się przez religię, język i więzy krwi. Za polską rodzinę uznano taką, w której większość członków deklarowała narodowość polską, posługiwała się językiem polskim lub gwarą języka polskiego, lub identyfikowała się ze społecznością polską pod względem kulturowym, w tym przez religię. 54 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. WYKORZYSTANIE METOD DENDROCHRONOLOGICZNYCH RÓŻNYCH ASPEKTACH BADAŃ GEOGRAFICZNYCH W ARKTYCE – PRZEGLĄD LITERATURY SIEKACZ Liliana Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Dendrochronologia sensu lato jest dziedziną nauki zajmującą się datowaniem przyrostów rocznych drewna oraz wykorzystaniem informacji zawartych w przyrostach rocznych drzew do rekonstrukcji środowiskowych. Metoda ta jest również wykorzystywana w odniesieniu do roślinności tundrowej, pozbawionej naturalnej szaty drzewiastej, a reprezentowanej przez krzewinki (ang. shrubs). Krzewinki tundrowe podobnie jak drzewa wykształcają przyrosty roczne, których sekwencje możemy zapisać w postaci krzywych chronologicznych. Porównując do siebie krzywe stworzone dla poszczególnych osobników danej populacji można stworzyć wspólny dla danego stanowiska wzór przyrostowy, który jest odpowiedzią występujących tam roślin na warunki środowiska panujące w poszczególnych latach ich wzrostu. Wykorzystanie krzewinek, jako źródeł danych środowiskowych znajduje szerokie zastosowanie w odtwarzaniu zmian klimatycznych zachodzących w przeszłości, szczególnie w obszarach oddalonych od stacji meteorologicznych lub posiadających krótkie serie pomiarowe. Zastosowanie tej metody daje możliwość rekonstrukcji parametrów klimatycznych (szczególnie temperatury lata oraz opadów) dla okresu ostatnich 100 lat, w zależności od maksymalnego wieku krzewinek. Kolejnym wybranym aspektem wykorzystania metody dendrochronologicznej są zarówno morfologiczne, jak i anatomiczne zmiany wzrostu krzewinek, będące wynikiem oddziaływania procesów geomorfologicznych. Na podstawie zmian anatomicznych przyrostów rocznych możliwe jest datowanie m.in. procesów stokowych (np. osuwisk, spływów gruzowych), czy procesów fluwioglacjalnych zachodzących w obrębie dolin. 55 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy ZRÓŻNICOWANIE SUBURBANIZACJI ORAZ DOCHODÓW GMIN Z TYTUŁU UDZIAŁU W PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH W STREFACH ODDZIAŁYWANIA WIELKICH MIAST W POLSCE SMUTEK Jan Uniwersytet Szczeciński Artykuł analizuje zróżnicowanie dynamiki procesu suburbanizacji w gminach w strefie oddziaływania wielkich miast w Polsce oraz zróżnicowanie dochodów gmin z trzech ważnych źródeł: udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych, podatku od nieruchomości oraz podatku rolnego. Analiza tych grup dochodów związana jest z ich substytucyjnym charakterem w kontekście procesu suburbanizacji. Podatkiem rolnym objęta jest działalność rolnicza, która zwolniona jest z podatku od nieruchomości i podatku dochodowego. Ludność nierolnicza, a także nierolnicza działalność gospodarcza, przenosząca się na tereny podmiejskie objęta jest podatkiem od nieruchomości oraz podatkiem dochodowym. W związku z powyższym suburbanizacja powinna wpływać na wzrost dochodów gmin z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku od nieruchomości. Dochody gmin z podatku rolnego nie ulegają zmianie, jednak ze względu na wzrost innych źródeł dochodów ich znaczenie w budżecie gmin spada. Celem tego artykułu jest weryfikacja wyżej opisanego modelu. Klasy gmin zostały wyznaczone z użyciem metody grupowania hierarchicznego Warda. Porównanie klas gmin pod względem suburbanizacji oraz klas gmin pod względem kategorii budżetowych pozwala określić czy występują zależności pomiędzy procesem suburbanizacji, a budżetami gmin. Ocena istotności zależności została wykonana z wykorzystaniem statystki Chi kwadrat oraz testów V-Cramera, C-Pearsona i T-Czuprowa. Jako wielkie miasta przyjęto w pracy 12 głównych ośrodków miejskich wskazanych w KPZK 2030 jako węzły policentrycznej metropolii sieciowej. Strefy oddziaływania wielkich miast zostały wyznaczone w oparciu o czasową dostępność drogami do siedziby gminy do miasta będącego centrum aglomeracji. Obszar badawczy obejmuje lata 2001-2010. 56 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. ANALIZA ZMIAN WYBRANYCH PARAMETRÓW CHEMICZNYCH GLEB LEŚNYCH W OTOCZENIU SCHRONISK TURYSTYCZNYCH W BESKIDZIE SĄDECKIM I NISKIM SNOPEK Adam Uniwersytet Warszawski W ramach interdyscyplinarnych badań wpływu schronisk turystycznych na ekosystemy leśne Beskidów przeanalizowano odczyn gleb oraz zawartość węgla organicznego, azotu ogólnego i fosforu przyswajalnego dla roślin w otoczeniu schronisk na Hali Łabowskiej i Przehybie (Beskid Sądecki) oraz na Magurze Małastowskiej (Beskid Niski). Próbki gleb pobrano na transektach poprowadzonych w dół stoków poniżej schronisk. Wyniki odniesiono do informacji zawartych w materiałach udostępnionych przez Lasy Państwowe oraz do wyników analizy roślinności z zastosowaniem ekologicznych liczb wskaźnikowych. Stwierdzono, że wykrywalny przy użyciu zastosowanych metod wpływ zanieczyszczeń związanych z funkcjonowaniem schronisk objętych badaniami przejawia się głównie w alkalizacji i koncentruje się w ich najbliższym sąsiedztwie. 57 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy ZMIANY KONCENTRACJI I SKŁADU GATUNKOWEGO OKRZEMEK KOPALNYCH W OSADACH JEZIORA ŁEBSKO (WYBRZEŻE SŁOWIŃSKIE) STASZAK Agata Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Ze względu na dużą dynamikę wód, szybkie tempo akumulacji osadów oraz wysoką produktywność biologiczną jeziora przybrzeżne są interesującymi obiektami badań paleoekologicznych. Celem analizy diatomologicznej było rozpoznanie etapów rozwoju tego akwenu. W tym celu przeprowadzono analizę składu gatunkowego oraz liczebności kopalnych okrzemek w rdzeniu osadów dennych o miąższości 882 cm (rdzeń Łeb1, pobrany w 2006 roku). Znajomość wymagań siedliskowych zidentyfikowanych gatunków i taksonów pozwala na rekonstrukcję warunków panujących w zbiorniku w przeszłości. W przygotowaniach preparatów mikroskopowych zastosowano metodykę zaproponowaną w 1986 roku przez Battarbee’ego. Następnie wykonano analizę mikroskopową za pomocą mikroskopu świetlnego NIKON ECLIPSE E 200 oraz mikroskopu skaningowego Hitachi S – 3700 w Naukowo-Dydaktycznej Pracowni Mikroskopii Skaningowej i Mikroanalizy Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych w Poznaniu. Analiza flory okrzemkowej osadów jeziora Łebsko wykazała zróżnicowany stan zachowania okryw. Ogółem w analizowanym materiale zidentyfikowano 259 taksonów okrzemek (gatunki i odmiany). Wyniki jakościowej i ilościowej analizy mikroskopowej posłużyły do sporządzenia diagramów. Na diagramach przedstawiono rozkład poszczególnych grup ekologicznych okrzemek w profilu pionowym. Okrzemki grupowano według następujących kryteriów ekologicznych: zasolenie, siedlisko, pH i trofia. Ponadto sporządzono diagramy okrzemkowe dla gatunków, których liczebność przekraczała 2% zbiorowiska w każdej próbie. Oszacowano również liczebność okryw okrzemkowych w 1 gramie materiału. Na podstawie zmian w składzie gatunkowym i wiążących się z nimi zmian między grupami ekologicznymi okrzemek oraz zróżnicowania litologicznego osadów rdzenia Łeb1 wydzielono siedem diatomofaz. Dla każdej diatomofazy podjęto próbę określenia dominujących warunków siedliskowych. Na podstawie analizy diatomologicznej osadów jeziora Łebsko stwierdzić można, iż jego funkcjonowanie było uwarunkowane wpływami pobliskiego Morza Bałtyckiego. 58 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. PORÓWNANIE SYMULOWANYCH I ZMIERZONYCH KIERUNKÓW I PRĘDKOŚCI WIATRU NAD JEZIOREM JEZIORAK W SEZONIE ŻEGLARSKIM 2013 ROKU STRZYŻEWSKI Tomasz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Siła i kierunek wiatru są silnie zróżnicowane przestrzennie w zależności od rodzaju podłoża, ukształtowania powierzchni i wpływu zabudowy. Szczególnie interesujący jest rozkład wiatru nad akwenami takimi jak jeziora, zwłaszcza w kontekście uprawiania żeglarstwa oraz zapewnienia bezpieczeństwa na wodzie. Dobrym przybliżeniem dystrybucji siły i kierunku wydają się być modele komputerowe, szczególnie modele typu CFD (Computional Fluid Dynamic), operujących na równaniach zachowania pędu Naviera-Stokesa. Celem opracowania jest sprawdzenie komputerowego modelu wiatru z pomiarami terenowymi i oszacowanie przydatności symulacji do przewidywań szczegółowego rozkładu przestrzennego kierunku i siły wiatru. Materiałami źródłowymi do analiz były funkcjonujące od początku 2012 roku trzy stacje automatyczne David Vantage Pro, umiejscowione nad brzegami jeziora Jeziorak oraz pomiary wykonywane z łódki w różnych miejscach akwenu. Do tworzenia symulacji wykorzystano pokrycie terenu Corine Land Cover oraz model terenu DTED-2. Wszystkie dane zostały również zestawione z reanalizami oraz prognozami pogody. Wyniki powinny wykazać czy zasadne jest użycie modelu symulacji wiatru CFD dla akwenów w kontekście uprawiania żeglugi oraz wskazać na ile symulacje te są wiarygodne. 59 II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Młodych Badaczy POTENCJAŁ UZDROWISKOWY KRYNICY-ZDRÓJ, RABKI-ZDRÓJ I SZCZAWNICY I JEGO PERCEPCJA PRZEZ KURACJUSZY TOKARCZYK Natalia, NOWAK Agnieszka Uniwersytet Jagielloński Koncepcja potencjału krajobrazu stanowi interesującą propozycję metodologiczną oceny przyrodniczych uwarunkowań zagospodarowania przestrzeni (Kistowski 1997). Ocena potencjału miejscowości uzdrowiskowych, rozpatrywanego z punktu widzenia geoekologii, wydaje się bardzo istotna, gdyż jakość poszczególnych elementów środowiska bardzo często przekłada się na skuteczność prowadzonych kuracji (Wójcikowski 2007), a także na samopoczucie kuracjuszy. W niniejszej pracy poddano ocenie potencjał uzdrowiskowy trzech miejscowości: Krynicy-Zdrój, Rabki-Zdrój i Szczawnicy oraz stopień jego wykorzystania. W tym celu posłużono się metodą bonitacji punktowej złożonej. Oprócz naturalnych surowców leczniczych i bioklimatu, analizowano walory rzeźby terenu i roślinności leśnej, jakość powietrza i wód, a także elementy zagospodarowania przestrzennego. Następnie, za pomocą metody ankietowej, zbadano, jak kuracjusze postrzegają potencjał badanych uzdrowisk i w jakim stopniu są świadomi przyrodniczych walorów tych miejscowości. Kistowski M., 1997, Problem pola podstawowego w ocenie potencjału krajobrazu na obszarach młodoglacjalnych, [w:] Zastosowania ekologii krajobrazu w ekorozwoju, WGiSR UW, Zakład Geoekologii, PAEK, Warszawa., s. 18-29. Wójcikowski W., 2007, Środowisko przyrodnicze uzdrowisk Małopolski, Czasopismo Techniczne. Architektura 104, z. 7-A, s. 221-229. 60 „Współczesne metody badań przestrzeni geograficznej” Kraków, 17-19 października 2013 r. WPŁYW SYTUACJI SYNOPTYCZNYCH NA WYSTĘPOWANIE OPADÓW ŚNIEGU W WYBRANYCH REGIONACH EUROPY TOMCZYK Arkadiusz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Jednym z głównych czynników kształtujących klimat Europy jest cyrkulacja atmosferyczna, a zwłaszcza częstość napływu określonych rodzajów mas powietrza (Więcław 2010). Skutkuje to dużą różnorodnością stanów pogody oraz ich zmiennością wewnątrzsezonową i wieloletnią. Celem opracowania jest określenie sytuacji synoptycznych warunkujących występowanie opadów śniegu w wybranych regionach Europy. Analiza została przeprowadzona dla trzech stacji: Belgrad (Serbia), Suwałki (Polska), Ubachsberg (Holandia). Stacje położone są na wysokości do 300 m n.p.m. W pracy wykorzystano codzienne dane dotyczące grubości pokrywy śnieżnej z 30 sezonów zimowych (od 1980/1981 do 2009/2010) dla stacji w Suwałkach i Ubachsberg oraz z 24 sezonów zimowych (od 1980/1981 do 2003/2004) dla stacji w Belgradzie. Warunki synoptyczne scharakteryzowano na podstawie ciśnienia atmosferycznego na poziomie morza (SLP), wysokości powierzchni izobarycznej 500 hPa (z500 hPa) oraz temperatury powietrza na powierzchni izobarycznej 850 hPa (T850). Powyższe stacje reprezentują regiony o różnych warunkach klimatycznych zim, dlatego cyrkulacja atmosferyczna oraz warunki synoptyczne powodujące opady śniegu w każdej stacji znacząco się różniły. 61
