Społeczeństwo demokratyczne: jego korzyści i zagrożenia dla

1
ZAKŁAD SOCJOLOGII ZMIAN SPOŁECZNYCH
HISTORIA MYŚLI SPOŁECZNEJ I POLITYCZNEJ
History of Social and Political Thought
Prowadząca konwersatorium: dr Elżbieta Budakowska
Studia dzienne: 30 godzin
Studia zaoczne:
godzin (wybrane zagadnienia z poniższego programu)
Założeniem konwersatorium jest zapoznanie studentów
z kanonem wybitnych
przedstawicieli myśli społecznej i politycznej oraz z ewolucją poglądów na naukowe badanie
rzeczywistości społecznej. Zawartość programowa przedmiotu obejmuje okres od czasów
starożytnych do współczesności, dostarczając wiedzy na temat różnych koncepcji ładu
społecznego i orientacji ideowych formułowanych w tym okresie. Uwzględniany jest
również polski wkład do historii myśli społecznej i politycznej.
Studenci są zobowiązani przeczytać i przygotowywać na poszczególne zajęcia wskazaną
lekturę. Podstawowa literatura obejmuje klasykę z zakresu myśli społecznej i politycznej dla
poszczególnych epok. Szczegółowe zestawy lektur obowiązkowych opracowywane są oddzielnie dla
każdej z grup konwersacyjnych.
Celem przedmiotu jest rozwijanie następujących kompetencji i umiejętności:
1. rozumienia tekstów przedstawicieli socjologii idei i myśli politycznej;
2. interpretacji różnych typów ładów społecznych i dokonywanie analiz porównawczych;
3. formułowania wyważonych opinii oraz brania udziału w dyskursie nad współczesną
rzeczywistością społeczną i miejscem człowieka w systemie politycznym;
4. obserwacji rzeczywistości społecznej
w warunkach szybkiej zmiany.
Metody nauczania:
W ramach konwersatorium prowadzona jest dyskusja, interpretacja wybranych cytatów,
przygotowywanie abstraktów analitycznych, przygotowywanie i wygłaszanie krótkich
referatów na tematy związane z programem zajęć.
W końcowej ocenie brane jest pod uwagę:
- obecność na zajęciach i systematyczność pracy w trakcie nauczania przedmiotu,
- znajomość lektury obowiązkowej, przygotowanie się i aktywność na zajęciach,
- analityczność i zawartość merytoryczna samodzielnie lub zespołowo przygotowanego
zagadnienia,
- umiejętność prezentacji problematyki w wyznaczonym czasie
- wynik pisemnego egzaminu (zakres opanowanej wiedzy i umiejętności interpretacji
podanego przykładu).
Studenci zdają egzamin według indywidualnych zestawów pytań.
2
Lektura obowiązkowa przedmiotu
HISTORIA MYŚLI SPOŁECZNEJ I POLITYCZNEJ JAKO ŹRÓDŁO REFLEKSJI NAD
SPOŁECZEŃSTWEM
Zagadnienia: społeczny charakter idei, myśl polityczna, kontekstualizm, prezentyzm, naiwny
monizm, krytyczny dualizm.
KLASYCZNE TEORIE O POCHODZENIU SPOŁECZEŃSTWA I PAŃSTWA: PLATON,
ARYSTOTELES.
Karl Popper – rozdział X: „Socjologia opisowa Platona”, [w:] „Społeczeństwo otwarte i jego
wrogowie”, tom I, Warszawa 1994. Zagadnienia: społeczeństwo otwarte, społeczeństwo
zamknięte.
KANON MYŚLI POLITYCZNEJ I ŚREDNIOWIECZNY ŁAD SPOŁECZNY
Panel w oparciu o przygotowane referaty studentów
- zarys ogólny epoki średniowiecza i jej najważniejsze fakty historyczne i autorytety (Josef
Pieper – „Scholastyka”, Pax 2000)
- podstawy doktryny chrześcijańskiej – myśl polityczna Ojców Kościoła
wczesnochrześcijański św. Augustyn . W. Kornatowski – „Społeczno-polityczna myśl św.
Augustyna”, Warszawa 1965
- późnośredniowieczna doktryna społeczna św. Tomasza z Akwinu, prawo naturalne według
św. Tomasza z Akwinu; - organiczna teoria społeczeństwa i średniowieczny ład społeczny,
J. Szacki – Historia myśli socjologicznej, PWN - odpowiednie strony
- myśl polityczna wieków średnich, podsumowanie; relacja wiara – wiedza w średniowieczu
Na podstawie odpowiednich fragmentów z książek: Hubert Izdebski, ”Historia myśli
politycznej i prawnej”, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa /różne wydania/ J. Baszkiewicz –
„Myśl polityczna wieków średnich” /różne wydania/
RENESANS JAKO POMOST MIĘDZY ŚREDNIOWIECZEM A OŚWIECENIEM
Na podstawie
odpowiednich fragmentów książki J.
Szackiego – Historia myśli
socjologicznej, PWN (różne wydania)
Sylwetka i myśl społeczna epoki renesansu na przykładzie Nicolo Machiavelli /1496 –1527/ i
jego pracy „Książę” PIW (różne wydania). Interpretacja cytatów o zachowaniach ludzkich, o
skutecznym rządzeniu itp., które nie zatraciły swojej aktualności do czasów współczesnych.
OŚWIECENIE – NARODZINY MYŚLI NOWOŻYTNEJ, KLASYCZNA SZKOŁA
UMOWY SPOŁECZNEJ - RZECZNICY I OPONENCI
Nowożytna doktryna prawnonaturalna – główne założenia
Jerzy Szacki, Historia myśli socjologicznej, PWN (odpowiednie strony)
Radosław Solarz – „Proces racjonalizacji władzy w Europie – zarys ewolucji” w: „Studia z
teorii polityki” red. Andrzeja W. Jabłońskiego i Leszka Sobkowiaka, Wrocław 1999, t. III .
Zagadnienia: 1.Przełom oświeceniowy: na czym polegała rola oświeceniowego
racjonalizmu?, 2. Biurokracja – instytucjonalny system sprawowania władzy.
3. Społeczeństwo jako system zracjonalizowany.
3
STAN NATURY I UMOWA SPOŁECZNA WEDŁUG T. HOBBESA (1588 – 1679)
Thomas Hobbes, Lewiatan czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego,
Fundacja Aletheia, Warszawa 2005, Wprowadzenie s. 9-53, Rozdział XII O religii, s. 187204; Rozdział XIII O przyrodzonym stanie ludzkości, co się tyczy jej szczęścia i nieszczęścia,
s. 204-210; Rozdział XIV O pierwszym i drugim prawie natury oraz o umowach, s.210;
Rozdział XV O innych prawach natury, s. 226-243; Rozdział XVI O osobach, mocodawcach i
rzeczach uosobionych; s.244-249; Rozdział XVII O przyczynach powstania państwa. O jego
powstaniu i definicji; s.253-259; Rozdział XVIII O uprawnieniach suwerenów w państwie
opartym na ustanowieniu, s.258-271.
Zagadnienia: wynotowanie do dyskusji stosownych fragmentów dotyczących kwestii: stanu
natury, jednostki ludzkiej w stanie natury, umowy społecznej, powodów przejścia ze stanu
natury do stanu społecznego (umowa społeczna)
oraz jak optymalnie urządzić
społeczeństwo.
STAN NATURY I UMOWA SPOŁECZNA WEDŁUG JOHNA LOCKE’A /1632 - 1704/
John Locke, Traktat drugi. Esej dotyczący prawdziwych początków, zakresu i celu rządu
obywatelskiego traktat o narodzie” w: „Dwa traktaty o rządzie”, PWN 1992, s.163-198,
216-277.
Zagadnienia: Czym jest stan natury i człowiek w stanie natury wg Locke’a, władza jednostki i
co z niej wynika, okoliczności wyjścia człowieka ze stanu natury, umowa społeczna społeczeństwo obywatelskie.
STAN NATURY I UMOWA SPOŁECZNA WEDŁUG JEAN JACQUES ROUSSEAU
(1712-1778)
Jan Jakub Rousseau, Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi,
s. 139-230, [w:] Jan Jakub Rousseau „Trzy rozprawy z filozofii społecznej” PWN 1956.
Zagadnienia: Czym jest stan natury i człowiek w stanie natury wg Rousseau, znaczenie
zdolności doskonalenia się i jej wpływ na rodzaj ludzki, okoliczności wyjścia człowieka ze
stanu natury, nierówność i jej skutki. Konkluzja wywodu.
I. AUGUST COMTE I PREKURSORZY SOCJOLOGII NOWOCZESNEJ
August Comte /1798-1857/ - Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, Wydawnictwo
ANTYK , Kęty 2001, s. 16-54;
Zagadnienia: 1. Fazy rozwoju umysłu – ewolucja umysłowej, jaką przeszła ludzkość
(poznanie w każdej z faz, sposoby wyjaśniania zjawisk społecznych)
2. Cechy charakterystyczne filozofii pozytywnej – analiza pojęcia „pozytywny”
3. Zadania nauki, rola filozofii pozytywnej
4. Konkluzja: Nowoczesność – koncepcja postępu jako rozwoju świadomie
ukierunkowanego
DEMOKRACJA I SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE W MYŚLI SPOŁECZNOPOLITYCZNEJ
Andrzej Antoszewski – Współczesne teorie demokracji, s.7-29 w: Studia z teorii polityki” pod
redakcją Andrzeja W. Jabłońskiego i Leszka Sobkowiaka, Wrocław 1999;
4
Kazimierz Dziubka, Społeczeństwo obywatelskie:wybrane aspekty ewolucji pojęcia, s.31 –52,
w: Studia z teorii polityki” pod redakcją Andrzeja W. Jabłońskiego i Leszka Sobkowiaka,
Wrocław 1999;
ALEXIS DE TOCQUEVILLE – IDEA POWSZECHNEJ ZMIANY Z PERSPEKTYWY
SOCJOLOGII HISTORYCZNEJ
Społeczeństwo demokratyczne: jego korzyści i zagrożenia dla jednostki
A. Tocqueville /1805-1859/ - „O demokracji w Ameryce” /wybrane strony – fotokopia w
bibliotece/.
Zagadnienia: 1. Czym jest demokracja w ujęciu T., 2. Pozytywy i zagrożenia dla jednostki w
demokracji.
Paweł Śpiewak, Lekcja de Tocqueville’a. O demokracji w Polsce. [w:] Ireneusz Krzemiński,
Jacek Raciborski (red.) , Oswajanie wielkiej zmiany, IFiS PAN, Warszawa 2007, s. 289-303;
WSPÓŁCZESNE DOKTRYNY POLITYCZNE: DWUGŁOS
doktryna neolibeliberalna
Grzegorz Kołodko, Wędrujący świata, Pruszyński i S-ka, Warszawa 2008, rozdział:
Upadający neoliberalizm i jego spuścizna, s. 206 – 256, 303-307, 320-322, 329-330 i 341.
Zagadnienia: 1. Założenia koncepcji neoliberalnego rozwoju i jej konsekwencje dla
większości i mniejszości oraz całościowego społeczeństwa. 2. Wyjaśnić tezę autora, że
upadek systemu socjalistycznego był darem dla neoliberalizmu. 3. Dlaczego w Polsce nie
realizowano społecznej gospodarki rynkowej i jakie są tego skutki? 4. Paradoksy demokracji.
David Harvey – Neoliberalizm. Historia katastrofy, Wydawnictwo Książka i Prasa, Warszawa
2008, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, 022 624-17-27; Wprowadzenie s.7-12; Rozdział
1. Wolność to tylko inne określenie, s.13-53
David Harvey – Neoliberalizm. Historia katastrofy, Wydawnictwo Książka i Prasa, Warszawa
2008, Rozdział 3 – Neoliberalne państwo, s. 90-114;
David Harvey – Neoliberalizm. Historia katastrofy, Wydawnictwo Książka i Prasa, Warszawa
2008, Rozdział 6. Sąd nad neoliberalizmem s.206 – 247.
doktryna socjaldemokratyczna we współczesnym świecie
Piotr Żuk (red.), W poszukiwaniu innych światów. Europa, lewica, socjaldemokracja wobec
zmian globalnych, Scholar 2003 ( artykuły: Jerzy Wiatr – Nowa i stara socjaldemokracja
wobec wyzwań XXI wieku, Przemysław Wielgosz – Mielizny Technologizmu ;
Liberalizm społeczny w ujęciu Ferdynanda Zweiga (powiązanie dążeń wolnościowych z
dążeniami socjalnymi). Anna Kryniecka-Piotrak, Program minimum w ujęciu Ferdynanda
Zweiga, [w:] Maria Szyszkowska (red.) Socjalizm i jego różnorakie koncepcje, Warszawa
2008, s. 172-179;
SOCJOLOGIZM EMILE DURKHEIMA – ZASADY METODY SOCJOLOGICZNEJ
1. Założenia socjologizmu (Szacki)
Emile Durkheim /1858-1917/,Zasady metody socjologicznej, PWN 2000
Przedmowy s. 1-26, „Co to jest fakt społeczny” – s. 27-41, „Zasady obserwacji faktów
społecznych” s.42-77;
5
1. Zasady metody socjologicznej – traktowanie faktów społecznych jako rzeczy,
2. Społeczeństwo sui generis
ROLA KONFLIKTU W WYJAŚNIANIU ZJAWISK SPOŁECZNYCH:
Teoria konfliktu Karola Marksa
Jonathan H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Warszawa (strony odnoszące
się do K. Marksa) 14-15, 111-113, 154-155, 187, 200-203;
Richard H. Popkin, Avrum Stroll, Filozofia „Filozofia polityczna Karola Marksa”, s.131-148;
Nowe cechy struktury społecznej. Maria Hirszowicz – Skąd, ale dokąd? Wydawnictwo Sic?,
Warszawa 2007, rozdział 3 , Nowe Podziały klasowe, s. 95 – 138.
Hiperklasy - rekonstrukcja tworzącej się nowej struktury społecznej i charakterystyka
poszczególnych jej elementów. – fotokopia z „Europy”.
POSTMODERNIZM JAKO ETAP ROZWOJU CYWILIZACYJNEGO
„Tu i teraz”, na podstawie: Aldona Jawłowska, Tu i teraz w perspektywie kultury
postmodernistycznej, „Kultura społeczeństwo”, styczeń-marzec 1991, s.43-52,
F. Jameson, Postmodernizm i społeczeństwo konsumpcyjne [w:] R.Nycz (red),
Postmodernizm. Antologia przekładów , Kraków 1996,
Dyfuzja bodźca
„Ponowoczesność i społeczeństwo postkomunistyczne” s.7-31, [w:] O szansach i pułapkach
ponowoczesnego świata, Materiały z seminarium Profesora Zygmunta Baumana w Instytucie
Kultury /jesień 1995-wiosna 1996/ pod redakcją Anny Zeidler-Janiszewskiej, Warszawa
1997;
Grzegorz Dziamski, Ewa Rewers (red.), Nowoczesność po ponowoczesności, Wydawnictwo
Naukowe UAM, Poznań 2007, Słowo wstępne, Magdalena Matysek – Ponowoczesność –
porzucony projekt, czyli o upłynnianiu świata nowoczesnego. Spojrzenie Zygmunta Baumana
(21-38); Agnieszka Kaczmarek – Charles Taylor kontra postmodernizm (39-52);
Utopia (idea spoza głównego nurtu polityczno-kulturowego tworzona w poszukiwaniu
innego ideału rzeczywistości społecznej) na podstawie artykułów w książce zbiorowej: Piotr
Żuk (red.), Spotkania z utopią w XXI wieku, Oficyna Naukowa, Warszawa 2008:
Wstęp (s.9-12), Piotr Żuk, O pożytkach z utopii w życiu publicznym i naukach społecznych
(s.49-60);
Wstęp (s.9-12), Jacek Wódz, Czy stabilny ład społeczno-normatywny to utopia? (s.61-73);
Wstęp (s. 9-12), Marcin Starnawski, Alterglobalizm w poszukiwaniu nowej wielkiej narracji
(s. 161-182);
Lektura zalecana
Jean Baudrillard , Symulakry i symulacja. Rzeczywistość nie istnieje. Sic! Warszawa 2005,
Rozdział – Precesja symulakrów s.5-56.. Zagadnienia: na czym polega współczesny przełom
w życiu społecznym i kulturze? Zmiana jakości terytorium rzeczywistość: referencyjność –
brak referencyjności. Problem stawiany przez symulację? Co to znaczy: przedstawienie
zastąpione symulacją? Hiperrzeczywistość.
F. Hayek, Intelektualiści a socjalizm, Instytut Liberalno-Konserwatywny, Lublin 1998
Marcin Król,Historia myśli politycznej od Machiavellego po czasy współczesne,Gdańsk 2001.
N. Luhmann – Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa socjalnego, PWN, Warszawa 1994
Roman Wapiński – Historia polskiej myśli politycznej XIX i XX wieku, Gdańsk 1997.