Rola państwa w gospodarce

advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Podstawy przedsiębiorczości
(przedsiębiorczość bez tajemnic)
Temat: Rola państwa w gospodarce
Podstawowe funkcje ekonomiczne państwa
Państwo jest organizacją polityczną, suwerenną i terytorialną. Przynależność do
państwa ma charakter sformalizowany (obywatelstwo) i przymusowy – obywatele są
zobowiązani do przestrzegania ustanowionego prawa.
Państwo pełni funkcje:
• zewnętrzne,
• wewnętrzne.
Rola państwa w gospodarce jest zmienna historycznie, zależy od fazy rozwoju danej
formacji, a także od systemu funkcjonowania gospodarki.
Do najważniejszych zadań państwa w
gospodarce rynkowej należy pełnienie funkcji
alokacyjnej, regulacyjnej, redystrybucyjnej,
stabilizacyjnej oraz tworzenie norm prawnych
przeciwdziałających korupcji.
Podstawowe funkcje ekonomiczne państwa
Funkcja alokacyjna obejmuje te działania państwa, których celem jest stworzenie
warunków rozwoju gospodarczego przez rozbudowę infrastruktury ekonomicznej i
społecznej, politykę strukturalną oraz politykę prewencyjną w zakresie ochrony
środowiska naturalnego.
Funkcja regulacyjna dotyczy funkcjonowania gospodarki. Państwo tworzy i
utrzymuje warunki konkurencji. Największym zagrożeniem konkurencyjnym są
monopole, które mają negatywny wpływ na gospodarkę ponieważ narzucają innym
producentom niekorzystne dla nich warunki.
Funkcja stabilizacyjna obejmuje działania mające ograniczyć lub eliminować
niesprawności mechanizmu rynkowego w zakresie finansowo – walutowym oraz
zatrudnienia, czyli ogólnej równowagi rynkowej.
Funkcja redystrybucyjna państwa polega na złagodzeniu nierówności społecznych
wynikających z regulowanych przez rynek proporcji podziału dochodu (np. płaca
minimalna, rodzaj i wysokość podatków, itp.).
Interwencjonizm państwa - instytucje
Interwencjonizm państwowy to działania państwa, które ingerują w funkcjonowanie
mechanizmu rynkowego i wywierają wpływ na zachowania podmiotów gospodarujących.
W Polsce wpływ na gospodarkę leży w kompetencjach sejmu i senatu (np. uchwalenie
ustawy budżetowej, ustanowienie podatków czy stanowienie prawa gospodarczego).
Prezydent podpisuje budżet oraz inne ustawy gospodarcze, przedstawia kandydata na
prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Rada Ministrów opracowuje projekt ustawy budżetowej, przedstawia sejmowi
sprawozdanie dotyczące zadłużenia państwa.
Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emisji pieniądza oraz kreowania
i realizowania polityki pieniężnej.
Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki monetarnej.
Interwencjonizm państwa - formy
Pełniąc swoje funkcje państwo może ingerować w mechanizm rynkowy
w sposób bezpośredni i pośredni.
Bezpośrednie oddziaływanie to:
• tworzenie systemu prawnego,
• ustawy, rozporządzenia, zezwolenia, zakazy, nakazy itp.
Do bezpośrednich instrumentów interwencjonizmu zaliczamy, np. :
• politykę cenowo – płacową
• pomoc finansową,
interwencyjne zakupy lub sprzedaż wybranych produktów albo
składanie zamówień rządowych.
Do pośrednich instrumentów interwencjonizmu należy, np. :
• polityka fiskalna państwa (podatki),
• polityka pieniężna regulująca podaż pieniądza na rynku.
Temida symbolizująca
bezstronność i sprawiedliwość
Interwencjonizm państwa
Interwencja państwa może być skierowana na:
• strukturę podmiotów na danym rynku i ich zachowania,
• poszczególne elementy rynku, czyli cenę, podaż i popyt.
Głównym celem interwencjonizmu w strukturę rynku i w zachowania podmiotów jest
popieranie wolnej konkurencji między uczestnikami rynku oraz zapobieganie
działaniom monopolistycznym.
Państwo może również wpływać na poszczególne elementy rynku, tzn., na:
• poziom cen i ich zmiany (np. kontrola inflacji, ceny minimalne lub maksymalne),
• pobudzenie lub ograniczenie popytu na dobra i usługi (np. przez zamówienia
rządowe),
• zwiększenie lub ograniczenie podaży (np. pobudzenie inwestycji).
Polityka fiskalna
Polityka fiskalna polega na dysponowaniu przez
rząd dochodami i wydatkami budżetowymi dla
osiągnięcia określonych celów gospodarczych i
społecznych.
Związana jest z polityką podatkową – czyli
określaniem wysokości i zakresu podatków –
a z drugiej z polityką budżetową – polityką
wydatkowania dochodów budżetowych.
Polityka fiskalna realizowana jest przez budżet
państwa. Jej instrumentami są przede wszystkim
podatki i wydatki rządowe.
Rząd, jako podmiot ustalający politykę podatkową,
wpływa na całkowity popyt w gospodarce, czyli
popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych i
popyt inwestycyjny firm.
Narzędzia polityki fiskalnej
Makroekonomiczne instrumenty polityki fiskalnej:
• dochody budżetu państwa,
• wydatki budżetu państwa,
• deficyt i nadwyżki budżetowe,
• dług publiczny.
Mikroekonomiczne instrumenty polityki fiskalnej:
• podatek,
• opłata,
• cło,
• dotacja,
• subwencja,
• bon skarbowy,
• obligacja skarbowa,
• poręczenia i gwarancje rządowe.
Obligacja municypalna na 210 złotych
wyemitowana przez Stołeczne Królewskie
Miasto Kraków w 1929
Budżet państwa
Budżet państwa jest podstawowym planem finansowym państwa opracowanym na
jeden rok , obejmującym z jednej strony dochody, a z drugiej wydatki.
Opracowanie i realizację budżetu państwa regulują określone zasady polityki
budżetowej:
• zasada rocznego budżetowania (rok budżetowy),
• zasada zupełności (wszystkie dochody i wydatki),
• zasada jedności (jedno zestawienie),
• zasada jawności (publikowany w Dzienniku Ustaw RP),
• zasada równowagi budżetowej (dochody = wydatki), już uchwalony budżet zakłada
powstanie deficytu budżetowego.
Budżet państwa
Główne źródła i rodzaje krajowych dochodów budżetowych
Podatkowe
Dochody
krajowe
Podatki pośrednie
i podatki bezpośrednie
Niepodatkowe
Wpłaty z zysku NBP
i wpływy z cła
Podstawowymi źródłami finansowania budżetu są: podatki, cła na towary i usługi
sprowadzane z zagranicy, zyski Narodowego Banku Polskiego, opłata
restrukturyzacyjna oraz zyski jednostek budżetowych.
Największe wpływy budżetowe pochodzą z podatków.
Deficyt budżetu
Różnica miedzy dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio
nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa.
Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi z:
• sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym
i zagranicznym,
• kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,
• pożyczek,
• prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
• nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.
Deficyt budżetowy może być pokryty emisją pieniędzy. Rząd decyduje się na takie
rozwiązanie, gdy nie może zwiększyć swoich wpływów podatkowych, ani zaciągnąć
pożyczek. Taki sposób może wywołać w konsekwencji inflację.
Dług publiczny
Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem władz państwowych z tytułu
zaciągniętych pożyczek na pokrycie deficytów budżetowych.
Pożyczki nie są dochodami budżetowymi, lecz stanowią wpływy środków na pokrycie
deficytów.
krajowy
zagraniczny
Dług publiczny krajowy wpływa na redystrybucję wytworzonego dochodu narodowego,
obciąża wydatkami wytworzony dochód narodowy w okresach przyszłych.
Dług publiczny zagraniczny wywołuje redystrybucję dochodu narodowego między
krajami i może być użyty jako jeden ze sposobów uzależnienia gospodarczego i
politycznego kraju pożyczającego od kraju wierzyciela.
Rodzaje podatków
Podatki
Bezpośrednie
Dochodowe
Majątkowe
Pośrednie
Konsumpcyjne
- od spadków i darowizn,
- od osób fizycznych,
- od nieruchomości,
- od towarów i usług,
- od osób prawnych.
- rolny, leśny,
- akcyzowy.
- od środków transportu.
Podatek
Ciężar podatku bezpośredniego ponosi osoba odpowiedzialna za jego opłacanie.
Podatek pośredni zaś jest podatkiem adresowanym do finalnego nabywcy produktów i
usług, czyli konsumenta.
Podatek dochodowy od osób fizycznych obowiązuje w Polsce od 01.01.1992 roku.
Dotyczy wszystkich uzyskujących jakiekolwiek dochody, poza dokładnie określonymi
przychodami nie podlegającymi opodatkowaniu.
Podatek dochodowy od osób prawnych, ustalony w 1992 roku, jest płacony przez
podmioty posiadające osobowość prawną.
Przedmiotem opodatkowania jest dochód rozumiany jako nadwyżka przychodów nad
kosztami ich uzyskania w roku podatkowym.
Podatek
Podatek majątkowy płacą osoby będące w posiadaniu majątku (np. dom, grunty,
prawa autorskie itp.).
Przedmiotem opodatkowania jest zasób dóbr będących w posiadaniu podatnika lub
zmiana stanu tych dóbr.
Podatek od towarów i usług (VAT) dotyczy sprzedaży większości nowo wytworzonych
towarów i usług w każdej fazie obrotu, poczynając od producenta a kończąc na handlu
detalicznym. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania lub dostarczenia
towaru lub wykonania usługi.
Akcyza to podatek dodawany do ceny towaru, pobierany przy jego zakupie. Akcyzę
stosuje się do wybranych towarów (np. alkoholu, papierosów itp.).
Akcyza przekazywana jest do budżetu państwa przez producentów i importerów i jest
wliczana w cenę towaru.
Podatek
Podatki można podzielić na:
progresywne
- zakłada wzrost stopy
oprocentowania wraz
ze wzrostem dochodów
podatnika
proporcjonalne
- zakłada stałą stopę
podatkową niezależnie
od dochodów
degresywne
- opiera się na
malejącej stopie
podatkowej
kwotowe
- nie zależy od
wysokości dochodów i
jest określany stałą dla
wszystkich podatników
kwotą
System bankowy
Bank centralny jest instytucją publiczną, która w imieniu państwa prowadzi politykę
pieniężną.
Według polskiego prawa bankiem jest instytucja finansowa, która gromadzi środki
pieniężne, udziela kredytów i pożyczek oraz prowadzi rozliczenia pieniężne.
Funkcje banku centralnego:
- bank emisyjny – prawo emisji pieniądza gotówkowego,
- bank banków – nadzoruje działalność wszystkich banków,
- bank państwa – polityka pieniężno – kredytowa państwa.
Funkcje innych banków:
- banki handlowe – banki komercyjne (depozytowo – kredytowe),
- banki inwestycyjne i hipoteczne,
- banki o statusie specjalnym,
- banki oszczędnościowo – pożyczkowe.
Polityka pieniężna
Polityka pieniężna polega na kształtowaniu podaży pieniądza w celu utrzymania
produkcji, zatrudnienia i cen na pożądanym poziomie.
Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza dostępna w gospodarce, która zależy od tego, co
zostanie uznane za pieniądz.
Miarą pieniądza może być:
• gotówka w obiegu,
• depozyty na żądanie,
• depozyty terminowe (oszczędnościowe).
Bank centralny realizuje politykę pieniężną państwa i wykorzystuje w tym celu
instrumenty takie jak:
• stopa rezerw obowiązkowych,
• operacje na otwartym rynku,
• stopa procentowa.
Polityka pieniężna
Politykę monetarną dzieli się na:
• politykę restrykcyjną (twardą), której celem
jest zmniejszanie podaży pieniądza poprzez
podwyższanie stopy dyskontowej,
podwyższenie poziomu rezerw
obowiązkowych oraz sprzedaż na otwartym
rynku – jest to polityka antyinflacyjna.
• politykę ekspansywną (miękką), której
celem jest zwiększanie podaży pieniądza
poprzez obniżanie stopy dyskontowej,
obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych,
zakupy na otwartym rynku.
Polityka pieniężna
Operacje bankowe
Operacje pasywne banku czyli
bierne operacje bankowe
Operacje aktywne banku czyli czynne
operacje bankowe
Operacje pasywne polegają
na przyjmowaniu wkładów,
zwanych depozytami.
Operacje aktywne polegają
na dokonywaniu przelewów
na polecenie właścicieli depozytów
z ich rachunków na rzecz innych
osób czy instytucji.
Depozyt to gromadzenie wolnych środków kapitałowych jednostek gospodarczych i
innych osób prawnych oraz wolnych środków pieniężnych ludności.
Stopa rezerw obowiązkowych
Rezerwy obowiązkowe są przymusowymi lokatami, nie przynoszącymi bankom
komercyjnym dochodu.
Wysokość rezerw, jaką banki muszą utrzymywać, wyrażoną jako procent ich całkowitych
depozytów, nazywamy stopą rezerw obowiązkowych.
Bank centralny wyznacza stopę rezerw obowiązkowych, czyli określa, jaką część
każdego depozytu banki komercyjne muszą przeznaczyć na rezerwę obowiązkową.
Przekład:
stopa rezerw
obowiązkowych
np. 10%
np. depozyty w
banku 500 mln
bank musi
utrzymać rezerwę
= 50 mln
450 mln bank
może udostępnić w
formie kredytów
Instrumenty polityki pieniężno – kredytowej
Realizując politykę pieniężno – kredytową, bank centralny oddziałuje na inne banki w
zakresie kreacji pieniądza bankowego i kredytu za pomocą następujących
instrumentów:
• określenie stopy obowiązkowych rezerw gotówkowych, jakie muszą utrzymywać
banki w celu zapewnienia bieżących wypłat wynikających z wycofywania wkładów oraz
ograniczenia ekspansji kredytowej,
• prowadzenie polityki refinansowania, w tym określanie wysokości stopy
redyskontowej i lombardowej,
• prowadzenie operacji otwartego rynku, tj. kupna i sprzedaży papierów
wartościowych,
• prowadzenie polityki złoto – dewizowej,
• bezpośrednie sterowanie kredytami.
Stopa procentowa jest miernik przychodu, jaki przysługuje posiadaczowi kapitału z racji
udostępnienia go innym.
Stopa procentowa płacona przez banki jest zróżnicowana zależnie od charakteru
wkładu, długości okresu, na jaki jest on wniesiony oraz stopy przewidzianej inflacji.
Literatura
1. Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik 2002
2. Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP 1999
3. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości. Podręcznik do
liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Wyd. II. Operon,
Gdynia 2009
4. http://pl.wikipedia.org
Download