Rola państwa w gospodarce
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Podstawy przedsiębiorczości (przedsiębiorczość bez tajemnic) Temat: Rola państwa w gospodarce Podstawowe funkcje ekonomiczne państwa Państwo jest organizacją polityczną, suwerenną i terytorialną. Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany (obywatelstwo) i przymusowy – obywatele są zobowiązani do przestrzegania ustanowionego prawa. Państwo pełni funkcje: • zewnętrzne, • wewnętrzne. Rola państwa w gospodarce jest zmienna historycznie, zależy od fazy rozwoju danej formacji, a także od systemu funkcjonowania gospodarki. Do najważniejszych zadań państwa w gospodarce rynkowej należy pełnienie funkcji alokacyjnej, regulacyjnej, redystrybucyjnej, stabilizacyjnej oraz tworzenie norm prawnych przeciwdziałających korupcji. Podstawowe funkcje ekonomiczne państwa Funkcja alokacyjna obejmuje te działania państwa, których celem jest stworzenie warunków rozwoju gospodarczego przez rozbudowę infrastruktury ekonomicznej i społecznej, politykę strukturalną oraz politykę prewencyjną w zakresie ochrony środowiska naturalnego. Funkcja regulacyjna dotyczy funkcjonowania gospodarki. Państwo tworzy i utrzymuje warunki konkurencji. Największym zagrożeniem konkurencyjnym są monopole, które mają negatywny wpływ na gospodarkę ponieważ narzucają innym producentom niekorzystne dla nich warunki. Funkcja stabilizacyjna obejmuje działania mające ograniczyć lub eliminować niesprawności mechanizmu rynkowego w zakresie finansowo – walutowym oraz zatrudnienia, czyli ogólnej równowagi rynkowej. Funkcja redystrybucyjna państwa polega na złagodzeniu nierówności społecznych wynikających z regulowanych przez rynek proporcji podziału dochodu (np. płaca minimalna, rodzaj i wysokość podatków, itp.). Interwencjonizm państwa - instytucje Interwencjonizm państwowy to działania państwa, które ingerują w funkcjonowanie mechanizmu rynkowego i wywierają wpływ na zachowania podmiotów gospodarujących. W Polsce wpływ na gospodarkę leży w kompetencjach sejmu i senatu (np. uchwalenie ustawy budżetowej, ustanowienie podatków czy stanowienie prawa gospodarczego). Prezydent podpisuje budżet oraz inne ustawy gospodarcze, przedstawia kandydata na prezesa Narodowego Banku Polskiego. Rada Ministrów opracowuje projekt ustawy budżetowej, przedstawia sejmowi sprawozdanie dotyczące zadłużenia państwa. Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emisji pieniądza oraz kreowania i realizowania polityki pieniężnej. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki monetarnej. Interwencjonizm państwa - formy Pełniąc swoje funkcje państwo może ingerować w mechanizm rynkowy w sposób bezpośredni i pośredni. Bezpośrednie oddziaływanie to: • tworzenie systemu prawnego, • ustawy, rozporządzenia, zezwolenia, zakazy, nakazy itp. Do bezpośrednich instrumentów interwencjonizmu zaliczamy, np. : • politykę cenowo – płacową • pomoc finansową, interwencyjne zakupy lub sprzedaż wybranych produktów albo składanie zamówień rządowych. Do pośrednich instrumentów interwencjonizmu należy, np. : • polityka fiskalna państwa (podatki), • polityka pieniężna regulująca podaż pieniądza na rynku. Temida symbolizująca bezstronność i sprawiedliwość Interwencjonizm państwa Interwencja państwa może być skierowana na: • strukturę podmiotów na danym rynku i ich zachowania, • poszczególne elementy rynku, czyli cenę, podaż i popyt. Głównym celem interwencjonizmu w strukturę rynku i w zachowania podmiotów jest popieranie wolnej konkurencji między uczestnikami rynku oraz zapobieganie działaniom monopolistycznym. Państwo może również wpływać na poszczególne elementy rynku, tzn., na: • poziom cen i ich zmiany (np. kontrola inflacji, ceny minimalne lub maksymalne), • pobudzenie lub ograniczenie popytu na dobra i usługi (np. przez zamówienia rządowe), • zwiększenie lub ograniczenie podaży (np. pobudzenie inwestycji). Polityka fiskalna Polityka fiskalna polega na dysponowaniu przez rząd dochodami i wydatkami budżetowymi dla osiągnięcia określonych celów gospodarczych i społecznych. Związana jest z polityką podatkową – czyli określaniem wysokości i zakresu podatków – a z drugiej z polityką budżetową – polityką wydatkowania dochodów budżetowych. Polityka fiskalna realizowana jest przez budżet państwa. Jej instrumentami są przede wszystkim podatki i wydatki rządowe. Rząd, jako podmiot ustalający politykę podatkową, wpływa na całkowity popyt w gospodarce, czyli popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych i popyt inwestycyjny firm. Narzędzia polityki fiskalnej Makroekonomiczne instrumenty polityki fiskalnej: • dochody budżetu państwa, • wydatki budżetu państwa, • deficyt i nadwyżki budżetowe, • dług publiczny. Mikroekonomiczne instrumenty polityki fiskalnej: • podatek, • opłata, • cło, • dotacja, • subwencja, • bon skarbowy, • obligacja skarbowa, • poręczenia i gwarancje rządowe. Obligacja municypalna na 210 złotych wyemitowana przez Stołeczne Królewskie Miasto Kraków w 1929 Budżet państwa Budżet państwa jest podstawowym planem finansowym państwa opracowanym na jeden rok , obejmującym z jednej strony dochody, a z drugiej wydatki. Opracowanie i realizację budżetu państwa regulują określone zasady polityki budżetowej: • zasada rocznego budżetowania (rok budżetowy), • zasada zupełności (wszystkie dochody i wydatki), • zasada jedności (jedno zestawienie), • zasada jawności (publikowany w Dzienniku Ustaw RP), • zasada równowagi budżetowej (dochody = wydatki), już uchwalony budżet zakłada powstanie deficytu budżetowego. Budżet państwa Główne źródła i rodzaje krajowych dochodów budżetowych Podatkowe Dochody krajowe Podatki pośrednie i podatki bezpośrednie Niepodatkowe Wpłaty z zysku NBP i wpływy z cła Podstawowymi źródłami finansowania budżetu są: podatki, cła na towary i usługi sprowadzane z zagranicy, zyski Narodowego Banku Polskiego, opłata restrukturyzacyjna oraz zyski jednostek budżetowych. Największe wpływy budżetowe pochodzą z podatków. Deficyt budżetu Różnica miedzy dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa. Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi z: • sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, • kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych, • pożyczek, • prywatyzacji majątku Skarbu Państwa, • nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych. Deficyt budżetowy może być pokryty emisją pieniędzy. Rząd decyduje się na takie rozwiązanie, gdy nie może zwiększyć swoich wpływów podatkowych, ani zaciągnąć pożyczek. Taki sposób może wywołać w konsekwencji inflację. Dług publiczny Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem władz państwowych z tytułu zaciągniętych pożyczek na pokrycie deficytów budżetowych. Pożyczki nie są dochodami budżetowymi, lecz stanowią wpływy środków na pokrycie deficytów. krajowy zagraniczny Dług publiczny krajowy wpływa na redystrybucję wytworzonego dochodu narodowego, obciąża wydatkami wytworzony dochód narodowy w okresach przyszłych. Dług publiczny zagraniczny wywołuje redystrybucję dochodu narodowego między krajami i może być użyty jako jeden ze sposobów uzależnienia gospodarczego i politycznego kraju pożyczającego od kraju wierzyciela. Rodzaje podatków Podatki Bezpośrednie Dochodowe Majątkowe Pośrednie Konsumpcyjne - od spadków i darowizn, - od osób fizycznych, - od nieruchomości, - od towarów i usług, - od osób prawnych. - rolny, leśny, - akcyzowy. - od środków transportu. Podatek Ciężar podatku bezpośredniego ponosi osoba odpowiedzialna za jego opłacanie. Podatek pośredni zaś jest podatkiem adresowanym do finalnego nabywcy produktów i usług, czyli konsumenta. Podatek dochodowy od osób fizycznych obowiązuje w Polsce od 01.01.1992 roku. Dotyczy wszystkich uzyskujących jakiekolwiek dochody, poza dokładnie określonymi przychodami nie podlegającymi opodatkowaniu. Podatek dochodowy od osób prawnych, ustalony w 1992 roku, jest płacony przez podmioty posiadające osobowość prawną. Przedmiotem opodatkowania jest dochód rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania w roku podatkowym. Podatek Podatek majątkowy płacą osoby będące w posiadaniu majątku (np. dom, grunty, prawa autorskie itp.). Przedmiotem opodatkowania jest zasób dóbr będących w posiadaniu podatnika lub zmiana stanu tych dóbr. Podatek od towarów i usług (VAT) dotyczy sprzedaży większości nowo wytworzonych towarów i usług w każdej fazie obrotu, poczynając od producenta a kończąc na handlu detalicznym. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania lub dostarczenia towaru lub wykonania usługi. Akcyza to podatek dodawany do ceny towaru, pobierany przy jego zakupie. Akcyzę stosuje się do wybranych towarów (np. alkoholu, papierosów itp.). Akcyza przekazywana jest do budżetu państwa przez producentów i importerów i jest wliczana w cenę towaru. Podatek Podatki można podzielić na: progresywne - zakłada wzrost stopy oprocentowania wraz ze wzrostem dochodów podatnika proporcjonalne - zakłada stałą stopę podatkową niezależnie od dochodów degresywne - opiera się na malejącej stopie podatkowej kwotowe - nie zależy od wysokości dochodów i jest określany stałą dla wszystkich podatników kwotą System bankowy Bank centralny jest instytucją publiczną, która w imieniu państwa prowadzi politykę pieniężną. Według polskiego prawa bankiem jest instytucja finansowa, która gromadzi środki pieniężne, udziela kredytów i pożyczek oraz prowadzi rozliczenia pieniężne. Funkcje banku centralnego: - bank emisyjny – prawo emisji pieniądza gotówkowego, - bank banków – nadzoruje działalność wszystkich banków, - bank państwa – polityka pieniężno – kredytowa państwa. Funkcje innych banków: - banki handlowe – banki komercyjne (depozytowo – kredytowe), - banki inwestycyjne i hipoteczne, - banki o statusie specjalnym, - banki oszczędnościowo – pożyczkowe. Polityka pieniężna Polityka pieniężna polega na kształtowaniu podaży pieniądza w celu utrzymania produkcji, zatrudnienia i cen na pożądanym poziomie. Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza dostępna w gospodarce, która zależy od tego, co zostanie uznane za pieniądz. Miarą pieniądza może być: • gotówka w obiegu, • depozyty na żądanie, • depozyty terminowe (oszczędnościowe). Bank centralny realizuje politykę pieniężną państwa i wykorzystuje w tym celu instrumenty takie jak: • stopa rezerw obowiązkowych, • operacje na otwartym rynku, • stopa procentowa. Polityka pieniężna Politykę monetarną dzieli się na: • politykę restrykcyjną (twardą), której celem jest zmniejszanie podaży pieniądza poprzez podwyższanie stopy dyskontowej, podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych oraz sprzedaż na otwartym rynku – jest to polityka antyinflacyjna. • politykę ekspansywną (miękką), której celem jest zwiększanie podaży pieniądza poprzez obniżanie stopy dyskontowej, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych, zakupy na otwartym rynku. Polityka pieniężna Operacje bankowe Operacje pasywne banku czyli bierne operacje bankowe Operacje aktywne banku czyli czynne operacje bankowe Operacje pasywne polegają na przyjmowaniu wkładów, zwanych depozytami. Operacje aktywne polegają na dokonywaniu przelewów na polecenie właścicieli depozytów z ich rachunków na rzecz innych osób czy instytucji. Depozyt to gromadzenie wolnych środków kapitałowych jednostek gospodarczych i innych osób prawnych oraz wolnych środków pieniężnych ludności. Stopa rezerw obowiązkowych Rezerwy obowiązkowe są przymusowymi lokatami, nie przynoszącymi bankom komercyjnym dochodu. Wysokość rezerw, jaką banki muszą utrzymywać, wyrażoną jako procent ich całkowitych depozytów, nazywamy stopą rezerw obowiązkowych. Bank centralny wyznacza stopę rezerw obowiązkowych, czyli określa, jaką część każdego depozytu banki komercyjne muszą przeznaczyć na rezerwę obowiązkową. Przekład: stopa rezerw obowiązkowych np. 10% np. depozyty w banku 500 mln bank musi utrzymać rezerwę = 50 mln 450 mln bank może udostępnić w formie kredytów Instrumenty polityki pieniężno – kredytowej Realizując politykę pieniężno – kredytową, bank centralny oddziałuje na inne banki w zakresie kreacji pieniądza bankowego i kredytu za pomocą następujących instrumentów: • określenie stopy obowiązkowych rezerw gotówkowych, jakie muszą utrzymywać banki w celu zapewnienia bieżących wypłat wynikających z wycofywania wkładów oraz ograniczenia ekspansji kredytowej, • prowadzenie polityki refinansowania, w tym określanie wysokości stopy redyskontowej i lombardowej, • prowadzenie operacji otwartego rynku, tj. kupna i sprzedaży papierów wartościowych, • prowadzenie polityki złoto – dewizowej, • bezpośrednie sterowanie kredytami. Stopa procentowa jest miernik przychodu, jaki przysługuje posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia go innym. Stopa procentowa płacona przez banki jest zróżnicowana zależnie od charakteru wkładu, długości okresu, na jaki jest on wniesiony oraz stopy przewidzianej inflacji. Literatura 1. Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik 2002 2. Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP 1999 3. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości. Podręcznik do liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Wyd. II. Operon, Gdynia 2009 4. http://pl.wikipedia.org
