Definicje Czynniki biologiczne

INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Wprowadzenie
1
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Instytut Medycyny Pracy w Łodzi
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Kierownik: dr hab. Irena Szadkowska-Stańczyk, doc. IMP
Pracownia Zagrożeń Biologicznych
Kierownik: dr inż. Alina Buczyńska
tel. : (42) 6314 575
e-mail: [email protected]
Rejestr Czynników Biologicznych w Miejscu Pracy
Krajowy Punkt Informacyjny
Kierownik: dr hab. Irena Szadkowska-Stańczyk, doc. IMP
www.imp.lodz.pl
2
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Pracownia Zagrożeń Biologicznych
Laboratorium do Oceny Zagrożeń Biologicznych
Kierunki działań:
 ocena narażenia zawodowego i środowiskowego na czynniki
biologiczne;
 ocena ryzyka wystąpienia skutków zdrowotnych związanych z
narażeniem zawodowym i środowiskowym na czynniki biologiczne;
 opracowywanie i doskonalenie metod oceny ekspozycji na czynniki
biologiczne;
 prowadzenie badań dotyczących poziomów narażenia na czynniki
biologiczne wybranych grup zawodowych, skutków zdrowotnych
narażenia i poziomu zagrożenia zdrowia zatrudnionych.
Działalność ekspertyzowa:
 rozpoznanie i ocena narażenia zawodowego na czynniki biologiczne,
ocena stanu zdrowia osób zatrudnionych.
3
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Rejestr Czynników Biologicznych w Miejscu Pracy
Krajowy Punkt Informacyjny
Kierunki działań:
 opracowanie bazy danych o czynnikach biologicznych stosowanych w
sposób zamierzony w przemyśle i w laboratoriach naukowo-badawczych;
 administrowanie bazy danych;
 zbieranie danych o poziomach ekspozycji na szkodliwe czynniki
biologiczne różnych grup zawodowych i skutkach zdrowotnych
narażenia (doniesienia literaturowe, badania własne);
 prowadzenie działalności informacyjnej w zakresie zawodowego i
środowiskowego narażenia na czynniki biologiczne, oceny ryzy ka,
profilaktyki i ochrony zdrowia pracujących.
4
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Podstawowe informacje na temat
czynników biologicznych w miejscu
pracy
dr Marcin Cyprowski
5
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Dyrektywa 89/391
Bezpieczeństwo i zdrowie pracowników
Efekty fizyczne
2000/54/WE
Czynniki biologiczne
Czynniki chemiczne
Kodeks Pracy
Rozporządzenie
w sprawie czynników
biologicznych
w miejscu pracy
(2005.81.716) + (2008.48.288)
Prawodawstwo europejskie i krajowe
6
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Kodeks Pracy
Dział X: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy
(Dz.U. Nr 21, poz. 94, 1998 r. z kolejnymi zmianami)
Art. 2221. Ograniczenie stopnia narażenia
§ 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na
działanie czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne
środki eliminujące narażenie, a jeżeli nie jest to możliwe – ograniczające
stopień narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Art. 226. Informowanie o ryzyku zawodowym
Pracodawca
• ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą
oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;
• informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z
wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
7
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Czynniki biologiczne w gospodarce
8
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Rozporządzenie Ministra Zdrowia
z dnia 22 kwietnia 2005 r.
(Dz.U. z 2005 r., nr 81, poz. 716 z późn. zmianami)
w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla
zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia
pracowników zawodowo narażonych na te czynniki
Stanowi implementację zapisów dyrektywy Unii Europejskiej
nr 2000/54/WE do prawodawstwa polskiego.
Dotyczy ochrony wszystkich osób zatrudnionych przy
pracach wymagających kontaktu z czynnikami biologicznymi.
9
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Rozporządzenie Ministra Zdrowia określa:
1. Klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników
biologicznych;
2. Wykaz prac narażających pracowników na działanie
czynników biologicznych;
3. Warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami
spowodowanymi przez czynniki biologiczne;
4. Sposób prowadzenia rejestru prac narażających
pracowników na działanie czynników biologicznych
oraz pracowników zatrudnionych przy tych pracach.
10
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Czynności zamierzone
• czynność jest bezpośrednio związana z jednym lub
kilkoma czynnikami biologicznymi
• gatunek stosowanych czynników biologicznych jest
znany
• w normalnych warunkach narażenie pracowników jest
znane w wystarczającym stopniu lub przewidywalne
Czynności niezamierzone
• czynniki biologiczne nie są przedmiotem czynności (ale
mogą wystąpić jednoczenie z czynnością)
11
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Przykłady rodzajów działalności
• praca w zakładach produkujących żywność
• praca w rolnictwie,
• praca, podczas której dochodzi do kontaktu ze zwierzętami
lub produktami pochodzenia zwierzęcego,
• praca w jednostkach ochrony zdrowia,
• praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub
diagnostycznych,
• praca w zakładach gospodarki odpadami,
• praca przy oczyszczaniu ścieków
• praca w innych okolicznościach niż wymienione powyżej,
podczas której jest potwierdzone narażenie na działanie
czynników biologicznych
12
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Rozporządzenie Ministra Zdrowia - Definicje
Czynniki biologiczne
 drobnoustroje komórkowe, w tym
zmodyfikowane genetycznie
 jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji
lub przenoszenia materiału genetycznego, w
tym zmodyfikowane genetycznie
 hodowle komórkowe
 pasożyty wewnętrzne człowieka
mogące być przyczyną zakażenia , alergii lub zatrucia
13
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Właściwości czynników biologicznych
Choroby zakaźne wywołane,
np.
 przez wirusy
- wirus WZW
- HIV (wirus AIDS)
- wirus wścieklizny
- wirus kleszczowego
zapalenia mózgu
 przez bakterie
- Chlamydia psittaci
- Salmonella typhi
- Borrelia burgdorferi
właściwości alergizujące, np.
 przez bakterie Gram-dodatnie
(B. subtilis)
 przez zarodniki grzybów
właściwości toksyczne, np.
 przez endotoksyny (bakterie Gram-ujemne)
 przez mykotoksyny (Aspergillus flavus)
 przez enterotoksyny (S. aureus – TSST-1)
14
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Przykłady dawek infekcyjnych
(Liczby mikroorganizmów)
Kampylobakteriozy
(Campylobacter sp. (104))
Wirus grypy (790)
Wirus odry (1)
Jersinioza
(Yersinia enterocolitica (108))
Tyfus
(Salmonella typhi (104))
Biegunka
(Escherichia coli (108))
Cholera
(Vibrio cholerae (108))
Czerwonka
(Shigella dysenteriae (20))
15
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Bioaerozole: mieszanina bakterii,
grzybów i pleśni oraz ich
metabolitów i toksyn, które
zostały zawieszone w pyle, lub
kroplach cieczy (wody, olejów
mineralnych).
Mogą powodować:
- choroby zakaźne (gruźlica,
gorączka Q, legioneloza),
- alergiczne (astma, alergiczne
zapalenie pęcherzyków płucnych)
- immunotoksyczne (ODTS,
„syndrom chorego budynku”)
16
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Klasyfikacja do czterech grup ryzyka (GR)
(Załącznik nr 1 Rozporządzenia)
GR 1: wywołanie choroby u ludzi jest mało prawdopodobne
GR 2: może wywoływać chorobę u ludzi i może być niebezpieczny dla
pracowników; jego rozprzestrzenienie się wśród społeczności jest
mało prawdopodobne; skuteczna profilaktyka lub leczenie są
możliwe
GR 3: może wywoływać ciężką chorobę u ludzi i może stanowić poważne
niebezpieczeństwo dla pracowników; istnieje ryzyko, jego
rozprzestrzenia się wśród społeczności, lecz zazwyczaj skuteczna
profilaktyka lub leczenie są możliwe
GR 4: wywołuje ciężką chorobę u ludzi i stanowi poważne
niebezpieczeństwo dla pracowników; istnieje wysokie ryzyko, jego
rozprzestrzenia wśród społeczności; zazwyczaj skuteczna
profilaktyka lub leczenie nie są możliwe
17
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Klasyfikacja czynników biologicznych zgodnie
z poziomem ryzyka infekcji
grupa ryzyka (GR)
choroba zakaźna
rozpowszechnienie wśród
ludności
profilaktyka lub leczenie
GR 1
nieprawdopodobna
bez znaczenia
nie jest wymagane
GR 2
zagrożenie
pracowników
chorobą
mało
prawdopodobne
w normalnej sytuacji możliwe
GR 3
poważne
zagrożenie
pracowników
ciężką chorobą
może istnieć
zagrożenie
w normalnej sytuacji możliwe
GR 4
poważne
zagrożenie
pracowników
ciężką chorobą
poważne
zagrożenie
w normalnej sytuacji
niemożliwe
18
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Odniesienia do klasyfikacji czynników biologicznych
 152 bakterie, 130 wirusów, 69 pasożytów, 25 grzybów
sklasyfikowanych do grup ryzyka 2 - 4 zgodnie z wymienionymi kryteriami
 Oddzielne oznaczenia
A możliwe efekty alergiczne
T produkcja toksyn
V dostępna skuteczna szczepionka
(**) Niektóre czynniki biologiczne sklasyfikowane w grupie 3, które
oznaczone są na załączonej liście dwiema gwiazdkami (**) mogą
stanowić ograniczone ryzyko zakażenia dla pracowników, gdyż nie
są one zazwyczaj zakaźne drogą powietrzną
D Wykaz pracowników narażonych na działanie tego czynnika
biologicznego ma być przechowywana przez okres dłuższy niż 10
lat po zakończeniu ostatniego zanotowanego przypadku narażenia
19
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Klasyfikacja – poziom ryzyka
S. cerevisiae, Micrococcus spp.
MMR, L. pneumophila
HIV, M. tuberculosis
Ebola, wirus ospy
1
2
3
4
Ryzyko
20
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Przykłady czynników biologicznych
z grupy ryzyka 3**
Bakterie
Escherichia coli (EHEC)
Salmonella typhi
Shigella dysenteriae
Infekcja żołądkowo-jelitowa
Dur
Czerwonka
Wirusy
HIV, SIV
HBV, HCV, HDV
Kleszczowe zapalenie mózgu
wariant środkowo-europejski
Wirus wścieklizny
AIDS
WZW B, C (D)
Kleszczowe zapalenie mózgu
Pasożyty
Taenia solium
Echinococcus granulosus
Plasmodium falciparum
Tasiemiec samotny
Tasiemiec bąblowiec
Malaria tropica
Czynniki TSE
CJD,
BSE, scrapie
odpowiednie encefalopatie gąbczaste
Wścieklizna
21
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Wirus Marburg
22
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Hepatitis A virus
23
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Hantavirus
24
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Wirus wścieklizny (Rabies virus)
25
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Borrelia burgdorferi
26
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Bacillus subtilis
27
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Clostridium tetani
28
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Helicobacter pylori
29
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Leptospira interrogans
30
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Thermoactinomyces vulgaris
31
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Aspergillus fumigatus
32
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Penicillium spp.
33
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Mucor spp.
34
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Endotoksyna bakteryjna - LPS
35
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Giardia lamblia
36
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Bąblowiec (Echinococcus granulosus)
37
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Escherichia coli
38
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Staphylococcus aureus
39
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Salmonella typhimurium
40
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Shigella sp.
41
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Clostridium botulinum
42
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Vibrio cholerae
43
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Campylobacter jejuni
44
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Listeria monocytogenes
45
INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI
Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia
Normy szczegółowe dotyczące pomiarów czynników
biologicznych obecnych w powietrzu
 PN-EN 13098 (2002): Powietrze
stanowiskach
Wytyczne
dotyczące
zawieszonych
w
mikroorganizmów i endotoksyn
 PN-EN 14031 (2004): Powietrze
na
na stanowiskach
Oznaczanie zawieszonych w
endotoksyn
pracy –
pomiaru
powietrzu
pracy –
powietrzu
 PN-EN 14042 (2004): Przewodnik użytkowania i stosowania
procedur do oceny narażenia na czynniki
chemiczne i biologiczne
 PN-EN 14583 (2005): Powietrze w miejscu pracy – Przyrządy do
objętościowego pobierania bioaerozolu –
Wymagania i metody badawcze
46