ogrody działkowe w zgodzie z naturą

OGRODY DZIAŁKOWE W ZGODZIE Z NATURĄ
WSTĘP
Ogrody działkowe położone w zróżnicowanych środowiskach naturalnych narażone
są na skażenia pochodzące zarówno z powietrze, gleby jak i wody. Z tego też
względu bardzo ważne jest uświadomienie użytkownikom działek tych zagrożeń i
podejmowanie działań mających na celu ograniczenie ich szkodliwego wpływu na
środowisko.
Ogród działkowy jest miejscem wypoczynku całej rodziny, ale i miejscem uprawy
warzyw i owoców. Położenie ogrodu musi mieć wpływ na decyzję dotyczącą
charakteru naszej działki. Ogrody położone w pobliżu drogi szybkiego ruchu oraz
zakładów przemysłowych powinny mieć raczej charakter rekreacyjny. Użytkownik
działki w takim ogrodzie musi mieć na względzie fakt, że plony uzyskane w takich
ogrodach mogą być często skażone metalami
węglowodorowymi. W takich ogrodach należy:





ciężkimi
bądź
związkami
zrezygnować z uprawy warzyw liściowych ( podatnych na gromadzenie się
pierwiastków toksycznych) a zwłaszcza sałaty, szpinaku, pietruszki naciowej
oraz warzyw korzeniowych: marchwi, buraków, pietruszki oraz wczesnej
kapusty, rzodkiewek; truskawek i poziomek,
uprawiać ewentualnie ogórki, kabaczki, cukinie, rośliny strączkowe, pomidory,
cebula, czosnek oraz drzewa owocowe,
zwiększyć powierzchnię pod osłonami (szklarnie, folie, włóknina),
w rejonie narażonym na duże skażenia grządki warzywne zamieniać na rabaty
kwiatowe, trawniki, sadzić drzewa i krzewy ozdobne,
wapnować glebę wapnem magnezowym (dolomitem) w celu ograniczenia
pobierania przez rośliny metali ciężkich
W przypadku gdy ogród jest zlokalizowany przy ruchliwej trasie należy założyć
wielorzędowy pas zieleni ochronnej, który w znacznym stopniu ograniczy
ujemne skutki lokalizacji oraz częściowo zmniejszy hałas. Wnioski o
częściową dotację z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej w Poznaniu na zieleń osłonową można składać do Okręgowego
Zarządu Polskiego Związku Działkowców w Poznaniu. Zaleca się także
budowę ogrodzenia z prefabrykowanych elementów betonowych i obsadzanie
go roślinami pnącymi. W przypadkach stałego, uciążliwego hałasu (np. w
pobliżu autostrady lub drogi szybkiego ruchu) należy złożyć skargę do
Wydziału Ochrony Środowiska, która będzie podstawą do badania pomiaru
hałasu oraz dalszych decyzji np. do zainstalowania ekranu akustycznego.
Biologiczna uprawa i ochrona roślin
Kiedy lokalizacja ogrodu nie stwarza ograniczeń w zakresie uprawy roślin
możemy zdecydować się na nie chemiczne metody uprawy i ochrony działki.
Rysunek 1. Biologiczna uprawa i ochrona roślin
1. Dobór odmian polecany dla ogrodów działkowych
Dobierając odmiany należy zapoznać się z ich właściwościami: terminem
rozpoczynania wegetacji, terminem kwitnienia, porą dojrzewania owoców,
plennością, koniecznością przerzedzania zawiązków, wytrzymałością na wiosenne
przymrozki oraz wytrzymałością na mróz. Sadzenie 2-3 odmian tego samego
gatunku jest nieraz konieczne ze względu na zapylanie roślin. Bardzo ważną cechą,
która powinniśmy się kierować przy doborze odmiany jest jej podatność na choroby i
szkodniki.
Właściwy dobór odmian pozwala uniknąć wielu zabiegów ochrony roślin, co wpływa
na jakość i zdrowotność plonów np. w ogrodach działkowych zaleca się uprawę tylko
wczesnych odmian czereśni, które “zdążą” dojrzeć przed wylotem nasionnicy
trześniówki, powodującej robaczywienie owoców.
Poniżej przedstawiamy dobór odmian polecany do uprawy w ogrodach działkowych
(Rolniczo –Sadownicze Gospodarstwo Doświadczalne w Przybrodzie k. Poznania).
JABŁONIE
Podano odmiany odporne na parcha i w zasadzie odporne na mączniaka,
podkreślono odmiany genetycznie odporne na parcha.
Letnie:
Oliwka Żółta
Romus
Primula (mniej smaczna)
James Grieve (bardzo cenna, dojrzewa koniec VIII, początek IX, samopylna)
Discovery (dojrzewa połowa VIII, najsmaczniejsza sierpniowa
odmiana, zapylacze James Grieve, Oliwka Żółta; wymaga
przerzedzania zawiązków.
Jesienne:
Antonówka
Witos
Delikates
Novamac
Kosztela
Redkroft
Zimowe:
Szampion
Boskoop
Red Boskoop
Liberty
Rubinola
Florina
Topaz
Rajka
GRUSZE
Podano odmiany odporne na parcha.
Letnie:
Lipcówka Kolorowa +
Faworytka+Red Faworytka +-
Jesienne:
Bonkreta Williamsa +
Red Bonkreta Williamsa
Carola+Konferencja
Zimowe:
Komisówka +
Concorde +Dicolor
Amfora
Erica
Paryżanka
MORELE
Early Orange
Harlayne
Karola
WIŚNIE
Odmiana
Odporność na:
Uwagi
Rak
Drobna
Bakteryjny
Plamistość
+
+
+
Koral
+
+
+
B.dobra
Książęca
+
+
+-
Mieszaniec
Wczesne
Monilioza
Meteor
między wiśnią a
czereśnią
Agat
+
+
+
Sabina
+
+
+
Średniowczesne:
+
+
+
+
+
+
Lucyna
Groniasta
Odm. polska
Pandy 103
+
+
+
Wymaga
zapylacza
np.
Nefris,
b.
smaczna.
Późne
Łutówka
i
Northstar
Brak odmian.
nie
sprawdzają się w
ogrodach
CZEREŚNIE
Odmiana
Odporność na:
Rak
Uwagi
Pękanie
bakteryjny
Wczesne
+
+!
Małe
owoce,
zapylacze Vega, Burlat
Rivan
Wczesna Riversa
+-
+-
Zapylacz Burlat
Burlat
+
-
Najsmaczniejsza,
zapylacz - Wczesna
Riversa
Średnio wczesne:
+
+
Zapylacz Hedelfińska
Merton Premier
+!
+
Zapylacz Burlat
Vanda (Czechy)
+
+-
b. wysoka plenność i
Kunzego (jasna)
pęka
przy
deszczach
Późne:
Büttnera Czerwona
+
-
jakość
owoców.
Zapylacz Stella
Zapylacz Vega
Kordia (Czechy)
+
+-
Jedna z najsmaczniejszych,
zapylacz
Heidegger
Regina
+
+-
Zapylacze
nie
przebadane
ŚLIWY – odmiany polecane do uprawy w ogrodach, odporne na szarkę
Wczesne:
Herman - nie wymaga zapylania obcego
Cacanska Rana – zapylacze: Stanley, Cacanska Lepotica
Średnio wczesne:
Renkloda Ulena - samopłodna
Renkloda Althana - zapylacze: Renkloda Ulena, Bluefre
Węgierka Dąbrowicka - zapylacze: Renkloda Ulena, Cacanska Rana, Fryga
Fryga - zapylacze: Renkloda Ulena, Renkloda Althana, Cacanska Lepotica,
Węgierka Dąbrowicka
Średnio późne:
Valjevka - samopylna, podobna do Stanleya, smaczniejsza
Bluefre - zapylacze Stanley,Opal wysoka zdrowotność, średnio odporna na szarkę
Cacanska Lepotica samopłodna, smaczna
Póżne:
Top - samopylna, odporna na choroby grzybowe
Anna Späth - samopylna, podobna w miąższu do węgierek
BRZOSKWINIE
Wczesne:
Harbinger
Royalvee
Kijowska Wczesna
Średnio wczesne:
Reliance
Redhaven
Inka
Iskra
Późne:
Siewka Rakoniewicka
NEKTARYNY
Wczesne:
Durbin
TRUSKAWKI:
Wczesne:
Honeoye
Kent
Kawa
Średnio wczesne:
Marmolada
Dukat
Pegasus
Średnio późne:
Real
Późne:
Panda Pandora
Vicoda
Powtarzające:
Selva
Evita
2. Nawożenie roślin
Często kierując się wygodą stosujemy na działce nawozy mineralne, które
"zwiększają" plony, ale powodują obniżenie jakości plonów. Ponadto nawozy
mineralne mogą zawierać metale ciężkie (kadm, ołów, arsen, chrom) oraz azotany,
które gromadzą się w warzywach liściowych i korzeniowych. Azotany bezpośrednio
nie są szkodliwe dla zdrowia, ale pod wpływem enzymów ulegają redukcji do
szkodliwych azotynów (zawierają je również zwiędnięte warzywa).
Najlepszą formą nawożenia roślin jest stosowanie kompostów oraz innych nawozów
organicznych (nawozy zielonych, dolomit, mączka kostna, itp ). Nawożenie
organiczne zapewnia żyzność gleby oraz pozwala zachować odpowiednie proporcje
pomiędzy składnikami pokarmowymi, dzięki czemu uzyskujemy rośliny o zwiększonej
odporności na choroby i szkodniki.
KOMPOSTOWNIK
Zgodnie z § 105 Regulaminu ROD działka powinna być wyposażona w
kompostownik, który należy umieścić w zacienionej części działki w odległości co
najmniej
1 m od jej granic. Kompostowanie materiałów organicznych jest nadal przez wielu
działkowców niedoceniane. Przypomnijmy więc podstawowe zasady prawidłowego
kompostowania.
Rysunek 2 Materiały na kompost
Przygotowanie kompostu
Stos kompostowy należy układać bezpośrednio na ziemi na podłożu
przepuszczalnym. Ze względu na dostęp organizmów glebowych kompost potrzebuje
styku z ziemią. Pierwszą ok. 20 cm warstwę kompostu stanowią: pocięte gałązki
pochodzące z prześwietlania drzew i krzewów o średnicy ok. 2 cm, łodygi kwiatów,
słonecznika itp. Ułożenie tej warstwy ma na celu napowietrzenie pryzmy pod dołu, co
uaktywni mikroorganizmy glebowe. W dalszej kolejności układamy resztki roślinne,
odpady kuchenne, przywiędłą trawę itp. ( warstwa ok.15-20 cm), którą przykrywamy
kilkucentymetrową warstwą ziemi oraz posypujemy
wapnem magnezowym – dolomitem ( 2 kg na 1 m3 materiału organicznego). Nie
należy dodawać do kompostu saletry wapniowej, która niszczy w kompoście
drobnoustroje pamiętając, że życie biologiczne odnawia się bardzo wolno. Następne
warstwy układamy podobnie, powtarzając opisane czynności.
Pryzma kompostowa powinna mieć następujące wymiary:
-szerokość u podstawy 120 cm, w górnej części 80 cm
-wysokość 80 cm
-długość nie mniejsza niż 150 cm
Pryzma za niska szybko przesycha, za wysoka zbytnio ubita zmienia się w gnijącą
masę.
Po uformowaniu stosu należy go obsypać ziemią i okryć materiałem organicznym.
Rozkładający się materiał kompostowy należy obserwować, jeśli jest zbyt suchy
należy go podlać (najlepiej gnojówką z pokrzyw), jeśli jest zbyt wilgotny należy go
zmieszać z suchym materiałem i ułożyć na nowo. Aby proces rozkładu materii
organicznej przebiegał prawidłowo, oprócz dostępu powietrza i zapewnienia
odpowiedniej wilgotności (40-50%), powinna być zapewniona właściwa proporcja
węgla (C) i azotu (N). Najlepszy jest stosunek 20-30 części węgla do 1 części azotu.
Najwięcej azotu zawierają odpady pochodzenia zwierzęcego: gnojówka, kurzeniec,
mączka kostna oraz odpadki kuchenne. Węgiel zawierają zdrewniałe części roślin
takie jak: siano, słoma, trociny, łęty, liście i inne. Ważne jest aby zmieszać różne
materiały tak by uzyskać właściwą proporcję węgla do azotu. Odczynem, który
zapewnia właściwe warunki rozwoju mikroorganizmów w stosie kompostowym jest
ph wynoszące 6,5 –7,5. Gdy rozkład materiału przebiega prawidłowo, ziemia
kompostowa przyjemnie pachnie ziemią leśną. Rozkład można przyspieszyć
przewracając kompost po 2 miesiącach. Po upływie około 3-4 miesięcy (zależnie od
pory roku) materiał jest wstępnie rozłożony..
3. Ogrodowa fauna
Każdy ogród ma swoją infrastrukturę tworzącą określone warunki rekreacji.
Infrastrukturę ogrodu tworzą między innymi: wewnętrzne drogi, place zabaw dla
dzieci, miejsca wypoczynku, oczka wodne itp. Miejsca te powinny spełniać wymogi
estetyki i ochrony środowiska (§ 94 Regulaminu ROD) . Na alejkach ogrodowych
oraz miejscach ogólnego dostępu należy unikać stosowania żużla, a w ich miejsce
upowszechniać murawę, łąki kwiatowe jako biotopy, gdzie schronienie i pożywienie
znajdą pożyteczne ptaki, zwierzęta i owady.
Ptaki na działce
Ochrona ptaków to ochrona roślin. Pamiętając o tym powinniśmy stwarzać dogodne
warunki bytowania ptaków w ogrodzie. Jedna para sikorek potrafi w ciągu roku zjeść
kilka kilogramów szkodników.
Zadomowieniu się ptaków sprzyja odpowiedni drzewostan (wiśnia, jeżyna, dzika
róża, dereń, czarny bez, pigwa, cis, bluszcz), zakładanie budek lęgowych, domków,
wodopojów. Późną jesienią i zimą zawiesza się na drzewach budki lęgowe. Aby
zostały one zasiedlone powinny być wykonane z surowego drewna, odpowiedniej
grubości i konstrukcji. W ogrodach działkowych budki lęgowe najczęściej zasiedlają
sikory (sikorka bogatka i sikorka modra). Inne ptaki zakładają gniazda same.
Rysunek. 3 Budka lęgowa dla ptaków
Budki lęgowe zakłada się w ilości 2 szt. na ar (100 m 2). Zawiesza się je na wysokości
2-2,5 m wlotem na południowy wschód.
Pomocą w gnieżdżeniu się ptaków budujących gniazda naziemne (rudzik, słówik i
inne) mogą być altanki dla ptaków. Ptaki mogą wślizgiwać się do altanki przez
szczeliny i bezpiecznie tam przebywać. Lubią tu zimować także biedronki
Rysunek 4. Altanka dla ptaków
Innym rozwiązaniem są okółki, które zachęcają do zakładania gniazd w
niedostępnych krzewach takie ptaki jak kosy, zięby, pokrzewki,makolągwy.
Rysunek 5 Okółki
Jeżeli chcemy dokarmiać ptaki powinniśmy wiedzieć, że należy to czynić
systematycznie - codziennie zapewniając odpowiedni pokarm tylko wtedy, gdy leży
śnieg. Kiedy nie możemy tego czynić, lepiej nie dokarmiać wcale! Ptaki wracają do
miejsc karmienia i gdy nie znajdują pożywienia giną.
Karmniki dla ptaków można wykonać z różnego materiału i zawieszać w
bezpiecznych miejscach, niedostępnych zwłaszcza dla kotów. W karmnikach można
wysypywać ziarno zbóż, kaszę, nasiona roślin oleistych. Sikorkom można wywieszać
surową słoninę. Popularna jest też doniczka zawieszana dnem do góry, wcześniej
wypełniona karmą. Wytopiony łój, sadło mieszamy z nasionami lnu, konopi,
słonecznika, i skwarkami( w otworze w denku doniczki umieszczamy patyk) i
wlewamy do doniczki. Po zastygnięciu płynnej masy doniczkę odwracamy. Przy
takich karmnikach ptaki mają dostatecznie dużo ruchu i jedzą tylko wtedy, kiedy są
głodne.
Zwierzęta w ogrodzie
Ogrody działkowe dysponujące większą niezagospodarowaną przestrzenią mogą
tworzyć tzw. ekoenklawy. Można do tego wykorzystać starannie przygotowane
gałęzie oraz konary usunięte podczas prześwietlania drzew. Miejsca te zasiedlą ptaki
i pożyteczne ssaki – łasica, jeż, ryjówka. Ekoenklawy wymagają stałego dozoru.
Rysunek 6 Pożyteczne zwierzęta
Pożądana jest również w ogrodach obecność pożytecznych gadów.
Jaszczurki lubią suche i ciepłe środowisko. Sterty kamieni w suchych miejscach i
suche mury to idealne miejsce pobytu jaszczurek.
Ropuchy przebywają w wilgotnych częściach ogrodu, np. wśród gęstych liści (np.
bobu i in.). Do rozmnażania potrzebują jednak naturalnych wód.
Pożywienie gadów składa się przeważnie z owadów, larw i ślimaków.
Pożyteczne owady.
W przyrodzie występuje wiele pożytecznych owadów, które wykorzystywane są do
zwalczania szkodników upraw. Chemiczne metody ochrony są dla nich tak samo
niebezpieczne jak dla szkodników. Tym bardziej należy dbać o ich przetrwanie w
ogrodach. W ekoenklawach możemy tworzyć miejsca, w których będą się
bezpiecznie żyć i rozmnażać się.
Rysunek 7. Kryjówki dla błonkoskrzydłych
Przedstawione na rysunku puszka i klocek są doskonałymi miejscami do gnieżdżenia
bzygowatych i gąsieniczników.
6. Ochrona roślin metodą chemiczną
Stosując chemiczne metody ochrony roślin trzeba mieć świadomość, że uzyskane
plony mogą zawierać pozostałości użytych środków. Substancje te nie są obojętne
dla zdrowia, dlatego też zabiegi chemiczne w ogrodzie powinny być ograniczane do
niezbędnego minimum.
Decydując się na chemiczną ochronę roślin należy pamiętać, że zabiegi te należy
stosować jedynie przeciwko najgroźniejszym chorobom i szkodnikom. Zabiegi
stosujemy w określonych terminach, właściwymi preparatami i we właściwy sposób.
Ochronę roślin w Polsce sankcjonuje uchwalona 18 grudnia 2003r. Ustawa o
ochronie roślin. Zgodnie z ustawą środki ochrony roślin można stosować wyłącznie
do celów określonych na etykiecie - instrukcji stosowania i ściśle wg podanych w niej
zaleceń, w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia zdrowia ludzi, zwierząt i
skażenia środowiska oraz uwzględniając w pierwszej kolejności biologiczne,
hodowlane i agrotechniczne metody ochrony roślin.
Krajowa Rada Polskiego Związku Działkowców ustala na dany rok wykaz preparatów
, którymi można wyłącznie przeprowadzać zabiegi chemiczne na działce. Zgodnie z §
121 ust. 3 i 4 Regulaminu ROD zabieg chemiczny może być przeprowadzony tylko w
przypadku, gdy możliwym jest zapewnienie bezpieczeństwa dla ludzi i upraw
ogrodniczych zarówno na własnej działce, jak i na działkach sąsiednich. Przed
zastosowaniem środków ochrony roślin należy poinformować o tym sąsiadów
podając nazwę preparatu, okres karencji i datę przeprowadzenia zabiegu.
W ogrodach działkowych gdzie stosuje się chemiczne metody ochrony roślin często
konieczne jest zwalczanie groźnych szkodników w oparciu o sygnalizację Instytut
Ochrony Roślin w Poznaniu podaje terminy zwalczania 3 szkodników: owocówki
jabłkóweczki, owocówki śliwkóweczki i nasionnicy trześniówki, które powodują
robaczywienie owoców. Prezentowana oferta przeznaczona jest dla użytkowników
ogrodów działkowych zlokalizowanych w Poznaniu oraz w promieniu do 30 km od
Poznania. Terminy zwalczania ustalane są na podstawie hodowli i obserwacji
rozwoju szkodników, prowadzonych przez Zakład Zoologii IOR w Poznaniu
Informacje o terminach zwalczania wymienionych szkodników przekazywane są
telefonicznie po podpisaniu umowy. Opłaty pobierane są w siedzibie IOR, po
przekazaniu informacji o terminie zwalczania lub na konto wyszczególnione w
umowie. Zgłoszenia przyjmuje Zakład Zoologii, Instytut Ochrony Roślin, ul. Miczurina
20,
w
Poznaniu,
tel. (061) 864 90 64.
W ochronie i uprawie roślin w ogrodach działkowych pierwszeństwo należy
dawać tzw. metodom nie chemicznym. Do nich zaliczamy metody polegające na
zastosowaniu naturalnych środków ochrony roślin oraz metody: mechaniczną,
agrotechniczną i fizyczną. Zostały one interesująco opisane w książce prof.
Kazimierza Wiecha “Ochrona roślin bez chemii”. Środki ochrony roślin szczegółowo
przedstawiono w książce dr Hanny Legutowskiej “Preparaty roślinne w ochronie i
nawożeniu roślin”.
Opracowanie: inż. Elżbieta Gątkowska
W opracowaniu wykorzystano materiały zawarte w publikacji A. i H Bruns i G Schmidt
- Twój Ogród, Wyd. Reporter Warszawa, 1994
Ulotka wydana na papierze makulaturowym przez Okregowy zarząd Polskiego
Związku Działkowców, finansowana ze środków Gminnego funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu.
Poznań, listopad 2005