Konwencja o ochronie praw cz*owieka i podstawowych wolno*ci,

KONWENCJA O
OCHRONIE PRAW
CZŁOWIEKA I
PODSTAWOWYCH
WOLNOŚCI
http://www.rpo.gov.pl/pliki/1139855962.pdf

Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,
w skrócie nazywana Europejską Konwencją Praw Człowieka to umowa
międzynarodowa , która weszła w życie 3 września 1953 r., a jej stronami
są wszystkie państwa członkowskie Rady Europy.
 W oparciu o postanowienia Konwencji został powołany do życia
Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu, do
którego skargi mogą składać grupy osób, organizacje oraz osoby
indywidualne.
Podstawowe prawa i wolności objęte są przepisami rozdziału
pierwszego Konwencji:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
prawo do życia (art. 2),
zakaz niewolnictwa, poddaństwa i pracy przymusowej (art.4),
prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5),
prawo do sprawiedliwego i rzetelnego procesu (art. 6),
gwarancja nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege (art.7),
prawo do prywatności (art.8),
wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9),
wolność ekspresji (art. 10),
wolność związkowa (art. 11),
prawo do małżeństwa (art. 12),
Podstawowe prawa i wolności objęte są przepisami rozdziału pierwszego
Konwencji:
• prawo do skutecznych środków odwoławczych (art. 13), co jest o
tyle istotne, że droga dochodzenia swoich praw rozpoczyna się na
gruncie prawa krajowego a wyczerpanie środków prawa
wewnętrznego jest warunkiem uruchomienia procedury Konwencji,
• zakaz wszelkiej dyskryminacji (art. 14), przy czym przepis ten pełni
jedynie funkcję pomocniczą w tym znaczeniu, iż jego naruszenie
może nastąpić tylko w powiązaniu z pogwałceniem innego prawa,
gwarantowanego Konwencją - zatem art. 14 nie zawiera ogólnego
zakazu dyskryminacji,
• możliwość derogowania zobowiązań konwencyjnych (art. 15).
Podstawowy tekst Konwencji uzupełniony jest
przyjętymi później protokołami dodatkowymi.
Można je podzielić na trzy kategorie: część z nich (1, 4,
6, 7, 12, 13) rozszerza katalog chronionych praw.
Protokół 1 wprowadza dodatkowo:
 prawo do niezakłóconego korzystania ze swojego mienia (art.1),
 prawo do nauki oraz prawo rodziców do wychowania dzieci
według własnych przekonań religijnych i filozoficznych (art.2),
 prawo do wolnych wyborów, opartych na tajnym głosowaniu w
warunkach, zapewniających swobodę wyrażania opinii (art.3).
Protokół 4 gwarantuje, poza prawami, wymienionymi w
Konwencji i Protokole I, także:
prawo do niezakłóconego korzystania ze swojego mienia
(art.1),
prawo do swobodnego poruszania się, wolność wyboru
miejsca zamieszkania na terytorium państwa legalnego
pobytu oraz prawo do swobodnego opuszczenia
terytorium każdego kraju, również własnego (art.2),
zakaz indywidualnego i zbiorowego wydalania własnych
obywateli, zakaz odmowy wstępu na terytorium państwa
obywatelstwa (art.3),
zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców (art. 4).
 Protokół 6 wprowadza w art. 1 zakaz orzekania i
wykonywania kary śmierci w czasie pokoju. Art. 2
protokołu przewiduje możliwość orzekania i wykonywania
kary śmierci (wyłącznie zgodnie z postanowieniami ustawy)
za czyny popełnione w czasie wojny bądź bezpośredniego
nią zagrożenia. W protokole tym zawarty jest także zakaz
derogowania jego postanowień na podstawie art. 15 oraz
zakaz zgłaszania zastrzeżeń na podstawie art. 64 Konwencji.
Zgodnie z Protokołem 7 katalog praw chronionych uległ
dalszemu rozszerzeniu o kolejne prawa, mianowicie:
 zakaz wydalania z terytorium Państwa Strony Konwencji
cudzoziemców, przebywających na tym terytorium legalnie;
wyjątkiem jest tu wydalenie w wyniku decyzji, wydanej
zgodnie z prawem i po przedstawieniu powodów,
uzasadniających wydalenie, po rozpatrzeniu sprawy i
zapewnieniu cudzoziemcowi właściwej reprezentacji przed
organem, rozpatrującym sprawę (art.1)
 prawo do kontroli instancyjnej wyroków skazujących (art.
2),
 prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie (art.3),
 reguła ne bis in idem w prawach karnych (art.4),
 równouprawnienie małżonków (art. 5).
Protokół 12 zawiera generalny zakaz
dyskryminacji a dopiero Protokół 13 zakaz
stosowania kary śmierci we wszelkich
okolicznościach.
ART. 5
PRAWO DO WOLNOŚCI I
BEZPIECZEŃSTWA
OSOBISTEGO
1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt
nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących
przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:
a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez
właściwy sąd;
b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku
niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu
lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku;
c)
zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu
postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione
podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeżeli jest to konieczne
w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki
po jego dokonaniu;
d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem
orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego
z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go
przed właściwym organem;
e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia
szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej,
alkoholika, narkomana lub włóczęgi;
f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu
zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby,
przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.
2. Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w
zrozumiałym dla niego języku poinformowany o przyczynach
zatrzymania i o stawianych mu zarzutach.
3.
Każdy
zatrzymany
lub
aresztowany
zgodnie
z
postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać
niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem
uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma
prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas
postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia
gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.
4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub
aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia
bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia
zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.
5.
Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego
artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.
W wyniku nowelizacji Kodeksu postępowania
karnego (Ustawa z dnia 27 września 2013 r.)
od 1 lipca 2015 r. w art. 279 dodaje się § 3 w
brzmieniu:
„§ 3. W razie ujęcia i zatrzymania osoby
ściganej listem gończym należy niezwłocznie
doprowadzić ją do sądu, który wydał
postanowienie o tymczasowym aresztowaniu,
aby sąd ten rozstrzygnął z urzędu o
utrzymaniu, zmianie lub uchyleniu tego
środka,
chyba
że
prokurator,
po
przesłuchaniu zatrzymanego, zmienił już lub
uchylił tymczasowe aresztowanie. Art. 344
zdanie drugie stosuje się odpowiednio.”;
Zobacz
orzeczenie ETPCZ
dotyczące
naruszenia art. 5
Konwencji:
Sprawa Tomaszewscy przeciwko
Polsce, skarga nr 8933/05, wyrok z
dnia 15 kwietnia 2014 roku dotyczący
zarzutu naruszenia art. 5 ust. 1, ust. 4
oraz ust. 5 Konwencji
ART. 6
PRAWO DO RZETELNEGO
PROCESU KARNEGO
1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego
sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd
ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o
charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej
przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne,
jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części
rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek
publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie
demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to
ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych,
w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy
jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się
za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.
3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej
prawo do:
 niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego
zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu
oskarżenia;
 posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;
 bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a
jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do
bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy
wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;
 przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz
żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych
warunkach jak świadków oskarżenia;
 korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie
mówi językiem używanym w sądzie.
Zobacz
orzecznictwo Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka
dotyczące zachowania standardu
rzetelnego procesu karnego
sprawach przeciwko Polsce
http://bip.ms.gov.pl/pl/prawaczlowieka/europejski-trybunal-prawczlowieka/orzecznictwo-europejskiegotrybunalu-praw-czlowieka/
Sprawa Matrakas i inni przeciwko Polsce i Grecji, skarga nr
47268/06, wyrok z dnia 7 listopada 2013 roku dotyczący zarzutu
naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji
Sprawa Brzuszczyński przeciwko Polsce, skarga nr 23789/09,
wyrok z dnia 17 września 2013 roku dotyczący zarzutu naruszenia
art. 6 § 1 w związku z art. 6 § 3 (d) Konwencji
Sprawa Kostecki przeciwko, skarga nr 14932/09, wyrok z dnia 4
czerwca 2013 roku dotyczący zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 w
związku z art. 6 ust. 3 lit. d Konwencji
Sprawa Olszewski przeciwko Polsce, skarga nr 21880/03, wyrok z
dnia 2 kwietnia 2013 roku dotyczący zarzutu naruszenia art. 3 i 6
ust.1 Konwencji
Sprawa Kawiecki przeciwko Polsce, skarga nr 15593/07, decyzja z dnia 23
października 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia art. 5 ust. 3, art. 6 ust. 1 i
3 lit. b)-d), art. 8 i art. 9 Konwencji
Sprawa Smolorz przeciwko Polsce, skarga nr 17446/07, wyrok z dnia 16
października 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia art. 6 oraz art. 10
Konwencji
Sprawa Piętka przeciwko Polsce, skarga nr 34216/07, wyrok z dnia 16
października 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji
Sprawa Dochnal przeciwko Polsce, skarga nr 31622/07, wyrok
z dnia 18 września 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia
art. 3, art. 5 ust. 1, art. 5 ust. 3, art. 5 ust. 4, art. 6 ust. 1 oraz
art. 7, art. 8, art. 18 i art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji
Sprawa Toziczka przeciwko Polsce, skarga nr 29995/08, wyrok
z dnia 24 lipca 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia art. 6
ust. 1 Konwencji
Sprawa Chyżyński przeciwko Polsce, skarga nr 32287/09,
wyrok z dnia 24 lipca 2012 roku, dotyczący zarzutu naruszenia
art. 3 i 6 ust.1 Konwencji
WA RT O P R Z E C Z Y TA Ć !
Prof. Jerzy Skorupka:
O sprawiedliwości procesu karnego
red. Paweł Wiliński: Rzetelny Proces
Karny w Orzecznictwie Sądów
Polskich i Międzynarodowych