Akredytywa dokumentowa należy do tradycyjnych form rozliczeń i

POJĘCIE
I.
SYSTEMU BANKOWEGO
System bankowy stanowi autonomiczną część systemu finansowego kraju. Pojęcie systemu bankowego nie jest
precyzyjne, wielu krajach nie jest on jeszcze kompletnie ukształtowany.
System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne
powiązania i stosunki z otoczeniem.
Przez system bankowy należy rozumieć nie tyko same instytucje bankowe, ale także zasady ich
działalności oraz funkcjonalne otoczenie instytucjonalne.
System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne
powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można jednak mówić dopiero wówczas, gdy rozwój
banków, a także rynków finansowych, pozwoli na ustalenie zasad struktury tego systemu. Dlatego też powstanie
1
wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego (emisyjnego) i banków komercyjnych jest uznawane
za podstawę dla określenia się systemu bankowego.
II. STRUKTURA SYSTEMU BANKOWEGO
System bankowy składa się z elementów o określonych właściwościach i relacjach między instytucjami.
Elementami systemu bankowego są:
1.banki operacyjne (depozytowo-kredytowe)
2.banki inwestycyjne
3.banki uniwersalne
4.banki spółdzielcze
5.banki emisyjne (centralne)
Na rozwój systemów bankowych wywierają wpływ takie czynniki jak:
porządek społeczny i gospodarczy, określający społeczne wartości i cele gospodarcze
struktura i wielkość popytu na usługi bankowe
regulacje prawne działań bankowych
skłonność banków do innowacji
System bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków
centralne powstałe na bazie banków emisyjnych
operacyjne (depozytowo – kredytowe, inwestycyjne, uniwersalne)
specjalne (hipoteczne i towarzystwa kredytowe i regionalne)
kasy oszczędnościowe
spółdzielczość kredytowa
III. MODELE SYSTEMU BANKOWEGO
1.Model anglosaski – opiera się na rynkach finansowych. Sprzyja to uniezależnieniu się wielkich
korporacji przemysłowych od banków komercyjnych. Te ostatnie są wykorzystywane przede
wszystkim do funkcji płatniczych i rozliczeniowych a także do zaspokojania krótkoterminowego
zapotrzebowania przedsiębiorstwa na kredyt. Natomiast podstawowy dopłyk kapitału odbywa się przez
emisję papierów wartościowych i przez giełdę. Bardzo istotną rolę w tym modelu odgrywają różnego
rodzaju fundusze i banki specjalne (inwestycyjne)
Zalety modelu anglosaskiego:
Nadanie kluczowej roli rynkom akcji i obligacji przedsiębiorstw
Sprzyjanie działaniu inwestorów instytucjonalnych
Pobudzenie innowacji finansowych
Wady systemu anglosaskiego:
Oparcie finansowania podmiotów gospodarczych na anonimowym rynku papierów
wartościowych
Nastawienie na częste zmiany partneró, c wymusza krótkoterminową perspektywę w
procesach decyzyjnych
Dużą formalizację transakcji ekonomicznych
2
2.Model niemiecko – japoński – zakłada on, że główną rolę w sektorze finansowym odgrywa wystem
bankowy. Banki zaspokajają krótko- i długoterminowe potrzeby klientów; mają zatem charakter
uniwersalny. Równocześnie rozpowszechniają się powiązania kapitałowe między bankami i
korporacjami przemysłowymi.
Zalety systemu niemiecko – japońskiego:
Finansowanie podmiotów gospodarczych na podstawie indywidualnych umów kredytowych
Długoterminowe finansowanie między bankiem a korporacją przemysłową m.in. przez krzyżowanie
udziałów kapitałowych
Stymulowanie powstawania silnych baków uniwersalnych
Wady systemu niemiecko – japońskiego:
Niedostatecznie rozszerzenie zakresu instrumentów finansowych
Opóźnienie we wprowadzaniu innowacji bankowych
Mniejszą odporność na konkurencję ze strony instytucji parabankowych
IV. FUNKCJE SYSTEMU BANKOWEGO
Do funkcji systemu bankowego należą:
1.Stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia
2.zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, transferu w
czasie i ponad granicami
3.zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty
gospodarcze
4.stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania (co do czasu, wielkości i ryzyka)
5.zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym
V. BANK CENTRALNY
B.C. jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju i równowagi bilansu płatniczego oraz bankiem
państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego i kasowej obsługi budżetu.
Obowiązkiem B.C. jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na
gospodarkę narodową, żeby następowal jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia.
Bank banków jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych. Bank banków tworzy dwa rodzaje
pieniądza:
banknot jako centralny pieniądz gotówkowy
pieniądz żyrowy – centralny pieniądz rezerwowy.
Bank centralny spełnia następujące funkcje:
1.reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego)
2.reguluje wielkość tworzonego przez banki operacyjne pieniądza bankowego
3.reguluje płynność całego systemu bankowego
4.kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych przed odpowiednie instrumenty pieniężne
Do istotnych funkcji banku centralnego również należą:
obsługa, organizacja i realizacja płatności zagranicznych
3
realizacja polityki państwa w odniesieniu do kursu walut
pośredniczenie w kupnie złota i dewiz
utrzymywanie rezerw międzynarodowych środków pieniężnych
VI FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO
B.C. to bank, który spełnia równocześnie 3 funkcje:
banku emisyjnego
banku banków
banku gospodarki narodowej
Pełnienie funkcji emisyjnej polega na emisji znaków pieniężnych, tj. banknotów, monet, a także centralnego
pieniądza rezerwowego. Dzięki tej funkcji bank centralny zawsze jest wypłacalny, co oznacza, iż złożone w nim
wkłady zawsze są całkowicie bezpieczne. Spełnianie tej funkcji pozwala bankowi w pełni kontrolować realizację
nadrzędnego celu, jakim jest stabilizowanie waluty krajowej.
Bank centralny spełniając funkcję banku banków staje się bankiem dla banków komercyjnych, które mają w
nim swoje rachunki i odprowadzająca nie rezerwy obowiązkowe. Banki mogą także zaciągać w banku
centralnym kredyty, jeśli mają zbyt mało środków na prowadzenie akcji kredytowej. Bank centralny jest więc
dla banków komercyjnych bankiem rezerwowym, ich działalność zależy od podaży pieniądza banku
centralnego.
W ramach funkcji banku banków B.C. prowadzi następującą działalność:
1.przyjmuje rezerwy gotówkowe banków komercyjnych udziela im kredytów
2.wpływa na potencjał kredytowy banków komercyjnych poprzez instrumenty polityki pieniężnej
3.reguluje wielkość tworzonego przez banki komercyjne pieniądza oraz płynność systemu bankowego
4.przechowuje papiery wartościowe innych banków i zarządza nimi
5.prowadzi konta walutowe banków oraz kupuje i sprzedaje po urzędowych cenach najważniejsze
waluty wymienialne
6.stwarza warunki do zapewnienie prawidłowego obrotu płatniczego w kraju i zagranicą
Z funkcją banku gospodarki narodowej ( banku państwa) wiąże się wykonywanie istotnych usług na rzecz
rządu, który prowadzi określoną politykę gospodarczą. Generalnie w tym zakresie B.C. powinien:
dbać o stabilność waluty narodowej
tak oddziaływać na gospodarkę narodową aby następował jej ustawiczny rozwój
prowadzić działalność dewizową, realizując politykę państwa w odniesieniu do kursu
walutowego i rezerw międzynarodowych środków pieniężnych
udzielać rządowi kredytu
prowadzić obsługę długu publicznego
obsługe kasową budżetu
sterować obiegiem pieniądza krajowego
dbać o zachowanie równowagi bilansu płatniczego
VII INSTRUMENTY POLITYKI MONETARNEJ
4
W realizacji podstawowych celów gospodarczych państwa istotną funkcję banku centralnego jest prawidłowe
prowadzenie polityki monetarnej. Następuje ono poprzez różnego rodzaju instrumenty i procedury stosowane
wobec sektora bankowego, a więc rynku międzybankowego, banków komercyjnych i innych instytucji
pośrednictwa finansowego. Używając tych instrumentów bank najczęściej oddziałuje na warunki kredytowania,
podaż pieniądza w gospodarce oraz prędkość jego obiegu.
Generalnie odbywa się to poprzez:
1.wprowadzenie do obrotu gospodarczego lub wycofanie z niego pieniądza Banku Centralnego
2.łagodzenie lub zaostrzenie warunków, na jakich się dokonuje wycofanie lub wprowadzenie pieniądza
3.wpływanie na warunki kredytowania
4.wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym (cena pieniądza)
Znaną od lat klasyfikacją instrumentów polityki monetarnej jest ich podział na:
środki ilościowej kontroli kredytu, do których zalicza się wszystkie stopy procentowe banku
centralnego, w tym głównie stopę dyskontową, system minimalnych rezerw obowiązkowych
oraz operacje otwartego rynku
środki jakościowej kontroli kredytu, to których zalicza się zazwyczaj:
1.określanie maksymalnych terminów spłat kredytów
2.dodatkowe zabezpieczenia w zależności od rodzaju i wysokości kredytu,
prawo do przekazywania bankom komercyjnym dyrektyw określających
cele udzielania kredytów lub ich zakaz,
3.ustalenie procentowego stosunku konkretnych kredytów od kapitałów
własnych banku
4.określenie
minimalnych
rezerw
gotówkowych
i
powiązanie
ich
z
finansowaniem transakcji
Inną klasyfikacją instrumentów polityki pieniężno – kredytowej banku jest:
instrumenty klasyczne, zwane też pośrednimi, w skład których wchodzą operacje otwartego
rynku oraz stopa dyskontowa banku centralnego
instrumenty bezpośrednie, do których zalicza się wszystkie pozostałę środki, wśród których
możńa wymienić m. In. Rezerwy obowiązkowe, wymagania dotyczące utrzymania płynności
oraz struktury majątkowo – kapitałowej banku komercyjnego, ilościowe i jakościowe
ograniczenia odnoszące się do wielkości i struktury udzielanych kredytów.
Kolejna klasyfikacja instrumentów polityki monetarnej to:
1.Instrumenty kontroli ogólnej, przez które rozumie się środki oddziałujące równocześnie z jednakową
mocą na caly sektor bankowy; zalicza Się do nich politykę rezerw obowiązkowych, operacje otwartego
rynku oraz politykę stopy dyskontowej Banku Centralnego
2.instrumenty kontroli selektywnej odnoszące się zazwyczaj do poszczególnych instytucji finansowych
3.oddziaływanie przez perswazję – bank centralny przekazuje bankom komercyjnym niezobowiązujące
sugestie co do pożądanych kierunków ich polityki.
Z punktu widzenia długości przewidywanego okresu oddziaływania podziałem instrumentów polityki
pieniężno – kredytowej banku centralnego jest podział na;
5
1.instrumenty ogólnego sterowania. Są to na ogół instrumenty rynkowe ukierunkowane na kształtowanie
docelowego stopnia płynności sektora bankowego oraz poziomu stóp procentowych na rynku
pieniężnym. Mają one także na celu zapewnienie w długim okresie równowagi między
zapotrzebowaniem banków komercyjnych na środki banku centralnego a ich podażą. Do takich
instrumentów zalicza się:
a.stopy procentowe banku centralnego
b.instrumenty wpływające na płynność banków (rezerwy obowiązkowe, kontyngenty redyskonta)
c.prowadzenie „klasycznej” polityki otwartego rynku (ostateczny zakup i sprzedaż papierów
wartościowych)
2.Instrumenty sterowania precyzyjnego. Mają one za zadanie wyrównywanie przejściowych wahań
płynności sektora bankowego oraz krótkookresowe dopasowywania na rynku pieniężnym popytu i
podaży. Wykorzystując te instrumenty bank centralny sygnalizuje rynkowi, iż jego zamiarem jest
przeformułowanie długookresowej polityki pieniężnej. Do tych instrumentów zalicza się pozostałe
operacje otwartego rynku.
VIII BANKI KOMERCYJNE
Bank uniwersalny – dokonuje wszystkich czynności bakowych. Pojęcie „bank uniwersalny” oznacza, że nie ma
żadnych ograniczeń w jego działalności o charakterze bankowym, a więc zw zakresie:
Regionalnym
Klientowskim
Branżowym
Ilościowo – cenowym
Dlatego właśnie można ten bank scharakteryzować jako instytucje, która łączy transakcje depozytowe i
kredytowe z transakcjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi.
Za koncepcją banków uniwersalnych przemawia wiele czynników, a mianowicie:
1.możliwość korzystania z różnych usług
2.zmniejszenie kosztów rezerwy, którą klient musi utrzymywać jednym banku, a nie w kilku
3.lepsze doradztwo dla klienta (wszechstronna znajomość potrzeb klientów)
4.większa elastyczność w dostosowaniu się do potrzeb klientów (jego celem jest zwiększenie zysku)
5.bardziej elastyczna polityka cenowa (uwzględniany jest zysk wszystkich świadczonych usług)
6.skuteczniejsze gromadzenie zasobów pieniężnych w porównaniu z bankami inwestycyjnymi i
sprawniejsze dokonywanie ich transformacji
7.skuteczniejsze skłanianie od oszczędzania (dzięki szerszemu zakresowi instrumentów
Bank uniwersalny ma także przewagę nad bankami inwestycyjnymi również dzięki temu, że koszty
promocji większego zakresu usług bankowych są mniejsze dla każdej jednostkowej usługi.
Dzięki systemowi informatycznemu bank uniwersalny może na bieżąco kompleksowo oceniać całość
stosunków z klientami, co sprawia że może oferować dobrym klientom niektóre usługi nawet poniżej
kosztów, ale równocześnie rekompensować je przy innych usługach. Dzięki temu kompleksowy zestaw
usług może być skonstruowany optymalnie zarówno dla klientów, jak i dla banku.
Bank dzięki większej dywersyfikacji działalności może podwyższyć bezpieczeństwo swojej działalności.
6
Ryzyko w działalności banku uniwersalnego na rynku kapitałowym związane jest przede wszystkim
z:
działalnością dealerską
 gwarantowaniem i przejęciem papierów wartościowych
z bezwarunkowym zobowiązaniem do objęcia papierów wartościowych nie objętych w ofercie przez
inwestorów
Banki inwestycyjne – są to banki (firmy), które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek
pieniężny i kapitałowy. Dzięki pomocy banków inwestycyjnych inwestorzy nie korzystają z pośrednictwa
banków depozytowych przy inwestycyjnych nastąpiło przede wszystkim w krajach anglosaskich, gdzie
obowiązuje ścisły podział na banki depozytowo – kredytowe i inwestycyjne. Do banków inwestycyjnych są
zaliczane także instytucje nie mające charakteru banków, takie jak brokerzy, maklerzy, dealerzy, underwriterzy,
doradcy finansowi.
Bankami inwestycyjnymi mogą więc być:
Instytucje kredytowe (banki uniwersalne), które oprócz działalności depozytowo – kredytowej,
świadczą pełny zakres usług związanych z papierami wartościowymi
Firmy inwestycyjne (banki inwestycyjne), które świadczą pełny zakres usług związanych z papierami
wartościowymi, natomiast nie zajmują się działalnością depozytowo – kredytową.
BANKI SPECJALISTYCZNE:
1.BANKI HIPOTECZNE – ich akcje znajduja się na ogół w posiadaniu banków uniwersalnych, a tym
samym – chodź są prawnie wyodrębnione – wchodzą do koncernów bankowych. Banki hipoteczne
zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości. Środki na udzielanie
kredytów pod zastaw ziemi i nieruchomości mobilizują w drodze sprzedaży listów zastawnych,
których zabezpieczeniem jest zastawiona w bankach ziemia lub nieruchomości
2.BANKI REGIONALNE – powstanie samorządów na szczeblu regionalnym stanowi rewolucję w
dysponowaniu środkami państwowymi. Zdecentralizowane fundusze gromadzone przejściowo na
rachunkach bankowych mogą stać się źródłem finansowania działalności kredytowej w danym
regionie. Wzajemne świadczenie sobie usług (depozyty – kredyty) jest przyjętą formą działalności
bankowej.
3.INSTYTUCJE KREDYTU RATALNEGO
4.BANKI – ZBIORNICE, PRZECHOWUJĄCE PAPIERY WARTOŚCIOWE
5.TOWARZYSTWA LOKAT KAPITAŁOWYCH, które dają małym inwestorom możliwość
uczestniczenia w portfelu złożonym w akcji wielu spółek akcyjnych.
INSTYTUCJE PONADBANKOWE
1.HOLDING BANKOWY – to korporacja, która jest posiadaczem jednego lub więcej banków. Holdingi
tworzą także przedsiębiorstwa niebankowe, która w zasadzie powinny być powiązane z bankowością:
a.firmy hipoteczne
b.factoringowe
c.leasingowe
d.ubezpieczeniowe
e.brokerskie
7
f.zajmujące się doradztwem finansowym
g.zajmujące się dystrybucją papierów wartościowych
Holdingi bankowe mają ułatwiony dostęp do rynków kapitałowych, większą zdolność zadłużenia w
stosunku do kapitału własnego ,a także możliwości kompensaty strat i zysków przy płaceniu podatków.
Kontrola holdingu nad kupionym bankiem może być luźna, bez wpływu na jego politykę kredytową,
lub szczegółową jak w przypadku oddziału banku, bez prawa decyzji w ważnych sprawach. Holdingi
ograniczają konkurencję, podwyższają opłaty dla klientów oraz nie uwzględniają lokalnych potrzeb. Z
drugiej strony są bardziej efektywne, zmniejszają ryzyko bankructwa a także oferują klientom szerszy
zakres usług.
2.KONGLOMERAT FINANSOWY - to rodzaj holdingów finansowych. Są to instytucje świadczące
„pod jednym dachem” usługi bankowe, ubezpieczeniowe i maklerskie. Konglomeraty finansowe
charakteryzują się:
a.Pełnym zakresem poradnictwa finansowego w ramach grupy
b.Realizowaniem swoich zadań przez odrębne spółki
c.Posiadaniem krzyżujących się udziałów kapitałowych u swoich klientów.
Do zalet KG można zaliczyć:
możliwość zaspokajania zapotrzebowania na wszystkie usługi w jednym banku
Stworzenie możliwości trwałego powiązania klienta z danym bankiem
Możliwość dywersyfikacji źródeł dochodów banku
Większą możliwość poznania przez bank sytuacji klienta dzięki obsłudze jego działalności finansowej.
3.SPÓŁDZIELNIE KREDYTOWE- są to instytucje drobnego kredytu zorganizowane na zasadach
spółdzielczych, polegających przede wszystkim na solidarnej odpowiedzialności kredytobiorców
(członków spółdzielni) m.in. przez ich wkłady członkowskie. Obecnie spółdzielnie kredytowe są
bankami uniwersalnymi i ze względu na konkurencję rozszerzyły krąg klientów poza obręb własnych
członków.
4.KASY OSZCZĘDNOŚCIOWE – ich zadaniem jest ścisłe powiązanie oszczędnościowej działalności
tych instytucji z potrzebami drobnych wytwórców i gospodarstw domowych, a także samorządów.
Jednocześnie muszą to być jednostki rentowne, zainteresowane swoimi wynikami. Podstawowe
założenie organizacji systemu kas oszczędnościowych można scharakteryzować następująco:
VIII PAŃSTWO A SYSTEM BANKOWY
Postępujące deregulacja systemu bankowego powoduje zwiększenie rolia rynku w działalności bakowej, a
ograniczenie regulacyjnego działania państwa. Wyraża się to między innymi w:
1.likwidowaniu barier między segmentami systemu bankowego
2.znoszeniu barier między bankami i niebiankami
3.wycofywaniu się państwa jako właściciela banków
POMOC DLA BANKÓW ZAGROŻONYCH UPADŁOŚCIĄ:
Podstawowym problemem jest kwestia oceny, czy dany bank, który ma trudności w przypadku bankructwa
zagrozi stabilności systemu bankowego. W przypadku dużych banków istnieje niebezpieczeństwo
rozprzestrzeniania się skutków tego bankructwa na inne banki. Może ono nastąpić:
8
1.kiedy upadający bank, w przypadku wycofania wkładów będzie dążył do upłynnienia swoich aktywów, co
obniża rezerwy innych banków
2.w przypadku, gdy roszczenia wobec banku, który bankrutuje, stanowią istotną część kapitału wierzycieli,
co może być niebezpieczne dla ich działalności
3.jeżeli upadek jednego banku spowoduje przekonanie, że sytuacja w innych bankach jest podobna do
sytuacji banku – bankruta, co może spowodować spadek zaufania do tych banków i masowe
wycofywanie wkładów
Koszty społeczne upadku banku mogą być wielorakie:
wierzyciele bankrutującego banku mogą być zmuszeni do zaciągnięcia nowych pożyczek w celu
utrzymania swej płynności, co może spowodować spadek popytu globalnego
pożyczkobiorcy banku bankruta będą zmuszeni ograniczyć swoją aktywność gospodarczą,
zwłaszcza jeśli znalezienie alternatywnych źródeł kredytu jest kosztowne i wymaga czasu
dla kontrahentów transakcji wymiany walutowej i na innych instrumentach pochodnych może
okazać się niemożliwe zamknięcie swoich pozycji
W dotychczasowej działalności systemu bankowego utrwaliła się doktryna TBTF (to big to fail – zbyt duży żeby
upaść). Zwłaszcza tzw. banki strategiczne korzystały z różnego rodzaju pomocy, gdy zauważono że ich upadek
naraziłby na niebezpieczeństwo krajowe sytemu bankowego oraz gospodarkę narodową. Mogłoby nastąpić
załamanie zaufania do całego systemu bankowego. Ratowanie banków strategicznych następowało przez
okresową nacjonalizację lub daleko idącą pomoc budżetu i banku centralnego. Z drugiej strony banki
strategiczne były wykorzystywane do ratowania słabszych banków, a także pomocy dla gospodarczych
podmiotów uprzywilejowanych
Doktryna TBTF sugeruje, że wszystkie zobowiązania depozytowe (ubezpieczone i nie ubezpieczone) zostały
podjęte w formie poręczeń rządowych. Faktycznie oznacza to, podatnik wyciągnie takie banki z opresji. Mimo
krytyki doktryny TBTF należy sądzić, że w najbliższych latach będzie ona stosowana, ale w coraz bardziej
ograniczonym stopniu.
NADZÓR BANKOWY
Ze względu na specyficzny charakter działalności banków – dysponowanie środkami wielu podmiotów
gospodarczych – władze ustanawiają urząd bezpieczeństwa wkładów gromadzonych przez banki. Nadzór
bankowy jest sprawowany bądź przez bank centralny, bądź przez Ministerstwo Finansów lub przez organizację
niezależną.
Do zadań nadzoru bankowego należy niedopuszczenie do:
naruszenia prawa bankowego i innych przepisów prawnych obowiązujących banki
utraty płynności przez banki
takiego pogorszenia się rentowności banku, które groziłoby jego likwidacją
Urząd nadzoru bankowego ma prawo kontrolowania działalności banku, a jeśli uzna, że postępowanie danego
banku zagraża wypełnienie przez niego zobowiązań wobec klientów lub w sposób rażący narusza przepisy
prawa bankowego może zastosować odpowiednie działanie, aż do zawieszenie lub odwołania kierownictwa
banku i postawienia go w stan likwidacji.
9
Zewnętrzne normy ostrożnościowe uzgodnione przez Komitet Bazylejski są tworzone i egzekwowane przez
system nadzorczy:
minimum kapitałowe dla banków
definiowanie składników kapitału
ważenie ryzyka aktywów
ocenę zarządzania portfelem kredytowym i rezerw celowych
kontrolę koncentracji (limity ostrożnościowe)
kontrolę kredytów powiązanych (przedsiębiorstw)
kontrolę ryzyka kraju
kontrolę ryzyka rynkowego (rezerwy, standardy)
ocenę kontroli wewnętrznej
Podstawowym problemem jest stopień, w jakim tzw. normy ostrożnościowe powinny być ustalone wyłącznie z
inicjatywy samego banku, a w jakim mają mieć charakter zewnętrzny, obowiązujący każdy bank.
Nadzór bankowy działa w interesie ochrony deponentów oraz w celu zapobieżenia niepożądanym następstwom
ogólnogospodarczym masowego bankructwa. Dlatego też dąży on również do reglamentacji warunków
konkurencji w zakresie bankowości, a w związku z tym jest instytucją, która udziela zezwolenie na
uruchomienie instytucji bankowych. Mogą tu być stosowane 2 metody:
1.metoda koncesji – która wiąże zezwolenie ze spełnieniem określonych warunków przez założycieli i
oznacza konieczność odpowiedniej decyzji władz administracyjnych
2.metoda normatywna – która zezwala prowadzić operacje bankowe każdemu, kto stosuje się do
określonych norm.
GWARANTOWANIE DEPOZYTÓW
Problem ochrony depozytów ściśle wiąże się z interwencją państwa, które nie chce dopuścić do destabilizacji
systemu bankowego. Powoduje to różnorodne rozwiązania, w których środki budżetu, banku centralnego, a
także innych banków mają nie dopuścić do bankructw banków, a w razie bankructwa wykorzystywane są do
ubezpieczenie depozytów. W pierwszym przypadku główną rolę odgrywa państwo (TBTF) za pomocą środków
budżetowych, banku centralnego, a także banków komercyjnych, ale na ogół odpłatnie (zakup obligacji lub
akcji), te ostatnie bowiem niekoniecznie musząbyć zainteresowane ratowaniem konkurenta. W drugim
przypadku powstały:
systemy organizowane ad hoc przez odpowiednią władzę ze środków budżetowych, banku centralnego
rzadziej innych banków
ustawowy lub fakultatywny system ubezpieczenie depozytów tworzony przez banku uczestniczące w
systemie.
Powstaje tu pewna sprzeczność. Z jednej strony banki są instytucjami zaufania publicznego i istnieje społeczna
odpowiedzialność za deponentów, którzy powierzają swojej środki bankom. Z drugiej jednak strony system
ochronny depozytów powoduje tzw. moral hazard, tj. sytuacje, w których deponenci składają swoje pieniądze
także do banków o słabej kondycji (źle zarządzanych) skuszeni wyższym oprocentowaniem, nie ponosząc z tego
tytułu żadnego ryzyka. Stało się to przyczyną wprowadzenie dośc powszechne zasady 100% zwrotu środków z
funduszu gwarancyjnego.
10
Podstawą systemu gwarantowania depozytów w UE są:
obligatoryjny udział banków w systemie gwarantowania
powszechność systemu gwarantowania (zarówno wkładów osób fizycznych, jak i jednostek
gospodarczych)
określenie limitów gwaranci wkładów (w 2001 – 20 000 EUR)
ustalenie, że realizacja gwarancji następuje w momencie niedostępności wkładów.
IX OPERACJE BIERNE: DEPOZYTY
Głównym źródłem pochodzenia depozytów są wkłady oszczędnościowe gospodarstw domowych i pieniądz
transakcyjny podmiotów gospodarczych.
X RODZAJE DEPOZYTÓW
Można wyróżnić:
1.depozyty awista (bieżące) - Depozyty awista podmiotów gospodarczych to głownie ich pieniądz
transakcyjny gromadzony na rachunkach bieżących i pomocniczych. Ich właściciele mogą
dysponować pieniędzmi w każdej chwili.
a.rachunek depozytu pieniężnego – gromadzi środki pieniężne przeznaczone na finansowanie
obrotu papierami wartościowymi. Jest prowadzony w PLN na zasadach obowiązujących dla
rachunków bieżących
b.rachunki bankowe awista – prowadzone są w ramach kasowej obsługi jednostek samorządu
terytorialnego. Podmioty te gromadzą
2.Depozyty terminowe podmioty gospodarcze gromadzą środki pieniężne które nie simą potrzebne do
finansowania bieżącej działalności a mogą przynieść dochód w postaci wyższego oprocentowania. W
razie nie dotrzymaniu przechowywania depozytu następuje częściową lub całkowita utrata odsetek.
Wśród depozytów terminowych można wyróżnić:
a.Depozyty o ściśle określonym terminie, najczęściej 1-, 3-, 6- miesięczne oraz depozyty roczne i
trzyletnie. Mogą wystąpic także depozyty na okres indywidualnie negocjowany. Do nich
można m. in. zaliczyć:
Kaucje
Blokady na wypłatę akredytyw i czeków potwierdzonych
b.Depozyty na czas nieokreślony, zazwyczaj z określonym terminem wypowiedzenia,
poprzedzającym wycofanie części lub całości depozytu.
Oprocentowanie może być stałe lub zmienne. Przykładami depozytów na czas nieokreślony mogą
być:
Rachunki bankowe z wypowiedzeniem (rachunki call): gromadzą np. depozyty z
możliwością wycofania środków w wypowiedzeniem 48 godzinnym
Depozyty dynamiczne oprocentowanie rośnie wraz z dlugością okresu utrzymywania lokaty.
Depozyty automatyczne – polegające na tym, że po przekroczeniu określonego salda
rachunku bieżącego bank automatycznie otwiera depozyt terminowy.
11
XI OPERACJE ROZLICZENIOWE
XII RODZAJE RACHUNKÓW BANKOWYCH
XII FORMY ROZLICZEŃ PIENIĘŻNYCH ZA
POŚREDNICTWEM BANKU
XIII AKREDYTYWA DOKUMENTOWA
Należy do tradycyjnych form rozliczeń i znajduje zastosowanie w obrotach krajowych i zagranicznych. Chroni
interes zarówno dostawcy jak odbiorcy. Dostawcy zapewnia natychmiastowe otrzymanie należności, a odbiorcy
pozwala uzależnić zapłatę od spełnienie przez dostawcę ustalonych warunków.
Akredytywę bank otwiera we własnym imieniu i zobowiązuje się, że dokona zapłaty na rzecz beneficjenta
akredytywy po spełnieniu przez niego warunków określonych akredytywą dokumentową. Otwarcie akredytywy
następuje na wniosek odbiorcy (dłużnika), złożony w oddziale jego banku wskazujący odbiorcę (wierzyciela), w
którym będą dokonywane wypłaty, kwotę akredytywy oraz okres jej ważności. Ponadto wniosek powinien
określać, jakie dokumenty będzie zobowiązany złożyć dostawca dla uzyskania wypłaty (np.. listy przewozowe,
faktury). Wykupione ze środków akredytywy dokumenty pozwalają odbiorcy dysponować towarem.
Rozliczenia za pomocą akredytywy dokumentowej polegają na pokrywaniu (w formie bezgotówkowej) przez
oddział właściwy dla wierzyciela określonych wierzytelności z wyodrębnieniem na ten cel środków dłużnika w
jego banku, z zachowaniem warunków ustalonych przez dłużnika.
W krajowych rozliczeniach za pomocą akredytywy dokumentowej zapłata następuje w banku dłużnika.
Akredytywa wygasa po wyczerpanie środków wydzielony na rachunku akredytywy lub z upływem jej ważności.
Odwołanie lub zmiana warunków akredytywy przez dłużnika może nastąpić tylko wówczas, gdy zastrzegł takie
prawo w warunkach akredytywy. Za rozliczenia akredytywą oba banki pobierają prowizje.
AKREDYTYWA PIENIĘŻNA
Odwrotnie niż dokumentowa, jest nieuwarunkowaną formą rozliczeń. Bank otwierający akredytywę, działając
na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu, zobowiązuje się pisemnie wobec innego banku, że zwróci kwoty
wypłacone beneficjentowi akredytywy lub skupi traty ciągnione przez niego na ten bank. Zobowiązania banku
otwierającego akredytywę stają się wymagalne z chwilą wypłaty dokonanej na zasadach określonych w
akredytywie. Beneficjent akredytywy musi przy tym wylegitymować się dokumentem tożsamości.
Dokument akredytywy pieniężnej wystawiony przez bank otwierający powinien zawierać: nazwę i adres osoby
upoważnionej do otrzymania wypłat, kwotę i walutę akredytywy oraz termin jej ważności.
Beneficjent Mozę podejmować wypłaty bądź jednorazowo, bądź sukcesywnie w dowolnych częściach. W
rozliczeniach międzybankowych akredytywy pieniężne mogą być pokrywane z góry przez bank wystawiający je
albo przez obciążenie kwotą wypłaty rachunku banku wystawiającego akredytywę w banku wypłacającym.
INKASO BANKOWE
12
Inkaso bankowe jest tradycyjną usługą, ale nadal świadczoną przez banki w różnych krajach. Rozróżnia się przy
tym:
1.inkaso dokumentowe
2.inkaso finansowe
INKASO DOKUMENTOWE
Znajduje zastosowanie głównie w rozliczeniach między przedsiębiorstwami w związki z ich działalnością
gospodarczą. Wierzyciel (dostawca), aby zainkasować należność, składa w swoim oddziale banku odpowiednie
dokumenty towarowe. Bank wierzyciela przekazuje je do banku dłużnika, który powiadamia o tym dłużnika.
Dłużnik (odbiorca) zleca swemu bankowi przekazanie wierzycielowi odpowiedniej kwoty pieniężnej z jego
rachunku, a bank wydajue mu inkasowe dokumenty, upoważniające do odbioru towaru. Stosownie do
otrzymanego polecenie bank dłużnika przekazuje tę kwotę Bankowie wierzyciela, który zapisuje ją na rachunku
wierzyciela. Inkaso dokumentowe znajduje u nas zastosowanie tylko w rozliczeniach zagranicznych, choć może
być wykorzystane takkę w obrotach krajowych obok factoringu.
INKASO FINANSOWE
Polega na inkasowaniu przez bank głownie weksli i czeków składanych przez klienta, a płatnych w innych
oddziałach banków. Od roku 1993 zaprowadzono w obrocie krajowym inkaso finansowe, bo czek złożony w
innym banku niż bank – trasat wymaga wcześniejszego przekazania przez bank odpowiednich środków
pieniężnych do banku podawcy czeku. Zachodzi wówczas potrzeba przekazania czeku przez bank podawcy do
trasata. Przekazanie czeku następuje według ujednoliconej procedury przy liście inkasowej. Listę taką sporządza
oddział banku podawcy czeku oddzielnie dla każdego oddziału banku trasata czeku.
Czeki gotówkowe i rozrachunkowe powinny być opatrzone przez podawcę (posiadacza czeku) indosem
pełnomocniczym, który oznacza czasowe i warunkowe przeniesienie praw z czeku na oddział banku, gdzie jest
składany. Realizację czeku klient powierza temu oddziałowi banku, który występuje do trasata o opłacenie
łączonym czekiem (czekami) wysyła ją do trasata, który obciąża rachunek wystawcy czeku. Jeden egzemplarz
listy trasat odsyła do oddziału podawcy, który na tej podstawie uznaje rachunek podawcy czeku. Czek, który nie
może być zrealizowany jest zwracany bankowi podawcy przy liście inkasowej
XIV OPERACJE KREDYTOWE
Udzielanie jednostkom gospodarczym i osobom fizycznym jest podstawową czynną operacją bakową.
Kredyt bankowy – jest stosunkiem ekonomicznym między bankiem a kredytobiorcą
Operacja udzielenia kredytu – polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków
pieniężnych na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami w umówionym terminie.
Chodziarz nazwy kredyt i pożyczka bywają traktowane jako synonimy, to w kategoriach prawno –
ekonomicznych znacznie się od siebie różnią. Istotną cechą wyróżniającą kredyt jest określenie jego
przeznaczenia, które zapewnia bankowi prawo kontroli wykorzystania kredytu, a także prawo wypowiedzenia
umowy, gdyby jego wykorzystanie odbiegało od warunków umowy. W przypadku pożyczki nie ma takiego
wymogu. Chodzież polskie prawo bankowe przewiduje możliwość udzielania przez banki pożyczek, w praktyce
udzielają one głównie kredytów.
Na podstawie umowy kredytowej bank zobowiązuje się do udzielenie kredytu na określonych warunkach, a
kredytobiorca zobowiązuje się dochować tych warunków, a także udostępnić bakowi niezbędne informacje,
13
pozwalające ocenić jego zdolność kredytową i wyniki działalności. Umowa o kredyt bankowy ma charakter
cywilnoprawny, ale pominięcie w KC umowy o kredyty bakowy przesunęło jej regulację do prawa bankowego.
Umowa kredytowa powinna być zawierana pisemnie. W jej treści powinny być zawarte niezbędne elementy
określające strony umowy:
przeznaczenie (cel)
kwotę kredytu
terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych
termin spłaty
oprocentowanie kredytu
sposób zabezpieczeni jego spłaty
kredytobiorcę obowiązują ustalenia regulaminu kredytowego dango banku, precyzujące szczegółowo warunki
stosunku kredytowego. Regulamin wiąże kredytobiorcę, jeżeli zostanie mu doręczony najpóźniej przy zawarciu
umowy. W razie sprzeczności pomiędzy umową kredytową a regulaminem, wiążące są postanowienia umowy.
XV ZDOLNOŚĆ KREDYTOWA
Warunkiem udzielenia kredytu jest posiadanie przez kredytobiorcę zdolności kredytowej, rozumianej jako
zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach. Ocena zdolności
kredytowej dotyczy nie tylko bieżącej sytuacji majątkowej kredytobiorcy, ale także przyszłej działalności
gospodarczej i jej wyników, obejmuje wię także perspektywiczną zdolność kredytową. Oceny zdolności
kredytowej dokonuje bank samodzielnie i nie możę być ona przedmiotem negocjacji kredytobiorcy z bankiem.
Przed zawarciem umowy kredytowje kredytobiorca składa w banku wniosek o przyznanie kredytu. Wniosek
zawiera ekonomiczne uzasadnienie rodzaju i kwoty potrzebnego kredytu oraz okresu jego trwania, ewentualnych
rat spłaty itp. Wniosek stanowi przedmiot negocjacji, mających na celu uzgodnienie szczegółowych warunków
przyszłej umowy kredytowej. Do wniosku często dołączane są:
biznes plan
ostatnie bilanse
informacjeo dotychczas prowadzonej działalności
dokumenty uprawniające do jej prowadzenia działalności
 zaświadczenia o opłacaniu podatków
Propozycje prawnego zabezpieczenie kredytu itp.
Na podstawie udostępnionych przez podmiot gospodarzy dokumentów inspektor finansowy analizuje bieżącą
sytuację finansową i strukturę majątku przyszłego kredytobiorcy i ustala czy posiada on zdolność kredytową.
Pozytywna decyzja zapada, gdy proponowane przedsięwzięcie rokuje uzyskanie zakładanych efektów, a bieżąca
i przyszla sytuacja majątkowa kredytobiorcy zapewnia mu bieżącą i perspektywiczną zdolność kredytową.
Równocześnie negocjowane są szczegółowe warunku uumowy. W oddziałach operacyjnych wielu banków
działają komitety kredytowe, w którym inspektor kredytowy przedstawia wyniki przeprowadzonych badań i
analiz. Opinie komitetu mają zazwyczaj charakter doradczy, a ostateczną decyzję o udzieleniu podejmuje
dyrektor bądź wyznaczona przez niego osoba.
14
Po pozytywnym rozparzeniu wniosku ocenia się czy bank ma możliwość – prawną i faktyczną – na udzielenie
kredytu. W celu ograniczenia ryzyka kredytowego ustalone zostały obowiązujące banki normy ostrożnościowe,
zwane limitami koncentracji kredytowej. Suma wierzytelności banku z tytułu udzielonych kredytów oraz
innych wierzytelności ( Np. gwarancji bankowych, akredytyw) w stosunku do jednego podmiotu nie Mozę
przekroczyć wysokości 25% funduszy własnych tego banku.
Przedstawiony tok posterowania kończy podpisanie umowy przez kredytobiorcę i osobę reprezentującą bank,
która ma prawo zaciągnięcia w jego iminiu zobowiązań (tzw. prokurenta). Treść i forma umowy jest
odpowiednio przystosowana do rodzaju zaciąganego kredytu. Przyznanie kredytu ewidencjonuje się na kontach
pozabilansowych. Konto „ linie kredytowe” ewidencjonuje, jakie środki na mocy umowy kredytowej bank
zobowiązał się postawić do dyspozycji. Kredytobiorcy.
XVI RODZAJE KREDYTU [ WG CELU]
1.kredyty obrotowe – przeznaczone są na bieżącą działalność gospodarczą kredytobiorcy. Mogą być
udzielane zarówno na rachunku bieżącym jak i kredytowym. Udzielane są na różne cele i tradycyjnie
nzywa się je np kredytami sezonowymi, kredytami na skup cukru, na karty kredytowe.
2.kredyty inwestycyjne – udzielane są na dłuższy okres w związku z finansowanie rzeczowych
przedsięwzięć inwestycyjnych. Z reguły udzielane są na rachunku kredytowym.
WEDŁUG OKRESU KREDYTOWANIA:
1.Krótkoterminowe – termin spłaty do 1 roku
2.Średnioterminowe – termin spłaty 1 – 3 lata
3.Długoterminowe – okres spłaty powyżej 3 lat
Z PUNKTU WIDZENIA TECHNIKI OPERACYJNEJ:
Na rachunku bieżącym zadłużenie występuje w postaci salda debetowego rachunku
bieżącego kredytobiorcy. Powstaje ono w wyniku jego dyspozycji płatniczych,
realizowanych w ciężar tego rachunku. Natomiast wpływy na rachunek bieżący
zmniejszają zadłużenie
Na rachunku kredytowym.
PRAWNE FORMY ZABEZPIECZENIA ZWROTU KREDYTÓW
Ryzyko kredytowe – to ryzyko nieterminowego zwrotu kredytu łącznie z należnymi bankowi odsetkami.
ZABEZPIECZENIA OSOBISTE:
1.poręczenie według prawa cywilnego – to umowa przez którą poręczyciel zobowiązuje się do spłaty
kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami. Jej zawarcie następuje przez przyjęcie przez bank
oświadczenie złożonego przez poręczyciela. Oświadczenie powinno być pod rygorem nieważności
złożone na piśmie. Może być ono udzielane przez osoby fizyczne i prawne. Przed przyjęciem
poręczenia bank sprawdza, czy stan finansowy poręczyciela stanowi wystarczające zabezpieczenie
udzielanego kredytu.
2.weksel – najczęściej używany w tego typu operacjach jest weksel In blanco. Do takiego weksla
gwarantującego spłatę kredytu kredytobiorca dołącza deklarację do weksla In blanco, upoważniającą
15
bank do wypełnienia go na kwotę obejmującą zadłużenie, odsetki, prowizję i poniesione przez bank
koszty.
3.przelew wierzytelności – jest umową między kredytobiorcą a kredytującym go bankiem. W umowie
kredytobiorca ceduje na bank swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej, przy czym rozróżnia się dwa
rodzaje cesji
a.globalna – kredytobiorca ceduje na bank wszystkie istniejące lub przyszłe wierzytelności
wynikające z działalności gospodarczej
b.ograniczona – może dotyczyć tyko konkretnej wierzytelności lub kilku wierzytelności co
powinno być wyraźnie w umowie określone.
4.gwarancja lub poręczenie bankowe
5.przystąpienie do długu – do długu może przystąpić osoba trzecia, nie występująca do tej pory w
charakterze umowy. Odpowiada ona za dług łącznie z kredytobircą
6. przyjęcie długu kredytowego – polega ono na przejęciu zobowiązania kredytobiorcy z tego długu.
XVII FORMY ZABEZPIECZENIA
ZABEZPIECZENIA RZECZOWE:
1.kaucja – to przyjęcie przez bank gotówki w postaci waluty krajowej lub obcej bądź w postaci bonów
oszczędnościowych . W tym celu niezbędne jest zawarcie pisemnej umowy i złożenie przedmiotu
kaucji w banku.
2.blokada środków pieniężnych – blokady dokonuje bank na pisemny wniosek posiadacza rachunku.
Kredytobiorca składa w banku pisemne upoważnienie uprawniające bank do pobrania z zablokowanego
rachunku wymagalnej wierzytelności.
3.zastaw:
a.na zasadach ogólnych
b.zastaw rejestrowy: może być ustanowiony nie tylko w w celu zabezpieczenie zwrotności kredytu,
ale także różnych wierzytelności państwowych i samorządowych osób prawnych oraz
krajowych.
4.przewłaszczenie na zabezpieczenie. Polega na przeniesieniu własności rzeczy ruchomych, stanowiących
własność kredytobiorcy lub osób trzecich, na rzecz banku do czasu spłaty kredytu wraz z odsetkami.
Przedmiotem przewłaszczenia mogą być tyko rzeczy o określonej tożsamości.
5.hipoteka:
a.umowna: stosuje się do już udzielonych kredytów
b. kaucyjna: służy zabezpieczeniu spłaty kredytów o nieustalonej wysokości (np. kredytu w
rachunku bieżącym)
c.Przymusowa: bank może żądać od kredytobiorcy, który jest właścicielem danej nieruchomości.
Gdy ten nie spłacił wierzytelności w terminie.
16
17