wścieklizna

LETNIE NIEBEZPIECZEŃSTWA:
WŚCIEKLIZNA
Wścieklizna jest wirusową chorobą zakaźną występującą u zwierząt, która może
przenieść się na organizm ludzki. Wywoływana jest przez wirus (z rodzaju Lyssavirus).
Wścieklizna objawia się ostrym zapaleniem mózgu i rdzenia, które niemal zawsze
prowadzi do śpiączki i śmierci w ciągu 10 dni od wystąpienia pierwszych objawów.
Główne cechy osoby chorej to agresja, wściekłość, nadpobudliwość oraz
podenerwowanie.
Przyczyną zakażenia jest pokąsanie lub pogryzienie przez chore zwierzę. Zakażenie
może także nastąpić poprzez kontakt ze śliną zwierzęcia z błonami śluzowymi (np.
spojówkami) lub uszkodzoną skórą człowieka. Po okresie inkubacji trwającym 3-8 tygodni
(lub dłużej) pojawiają się niespecyficzne objawy, tj. bóle głowy, gorączka, nudności,
niepokój, podniecenie, obrzmienie skóry wokół miejsca ugryzienia. Następnie pojawiają się
porażenia mięśni i śpiączka. Charakterystycznym objawem wścieklizny u człowieka jest
wodowstręt i światłowstręt.
W chwili pojawienia się objawów zwykle jest już zbyt późno na pomoc. Dlatego tak ważne
jest jak najwcześniejsze poinformowanie lekarza o fakcie pokąsania, oplucia lub zadrapania
przez zwierzę, co do którego nie ma pewności, że nie jest zakażone wirusem lub chore.
Rezerwuarem zarazka są dzikie i domowe zwierzęta takie jak psy, lisy, jenoty, wilki,
szakale, dzikie zwierzęta mięsożerne oraz nietoperze.
Źródłem zakażenia są psy, koty, dzikie zwierzęta drapieżne, nietoperze, czasami inne
zwierzęta – sarny, krowy, wiewiórki, gryzonie (myszy, szczury, szczury piżmowe), które
zostały przypadkowo zakażone wścieklizną.
Okres wylęgania choroby wynosi zwykle 20-90 dni, w sporadycznych przypadkach
może sięgać do ponad 1 roku. Okres wylęgania jest krótszy przy ekspozycji w miejscach
bogato unerwionych, takich jak na przykład twarz.
U zakażonych psów i kotów wirus pojawia się w ślinie zwykle na 1-3 dni przed wystąpieniem
pierwszych objawów klinicznych i utrzymuje się aż do śmierci zwierzęcia. Człowiek chory na
wściekliznę jest również zaraźliwy przez cały okres choroby.
Wrażliwość na zakażenie jest powszechna. Wystąpienie zachorowania zależy od:
miejsca ekspozycji (jego unerwienia i bliskości od ośrodkowego układu nerwowego) oraz
głębokości i rozległości zadanej przez zwierzę rany (od czego zależy liczba cząstek wirusa,
które wniknęły wraz ze śliną zakażonego zwierzęcia).
Zapobieganie: wścieklizna jest chorobą śmiertelną, w związku z tym bardzo dużą rolę
odgrywa zapobieganie szerzeniu się choroby. Od dawna prowadzi się obowiązkowe
szczepienia psów przeciwko wściekliźnie (dlatego rzadko zdarza się wzrost zachorowań na
wściekliznę w tej grupie zwierząt). Prowadzone są również szczepienia dzikich zwierząt. W
tym celu z samolotu rozrzuca się szczepionki w lasach i na polach.
Profilaktycznie szczepi się osoby szczególnie narażone.
Profilaktyczne szczepienia przednarażeniowe (przedekspozycyjne) stosuje się
między innymi:
 u osób narażonych poprzez turystykę lub rekreację - podróżujących do krajów w
których zachorowania na wściekliznę występują często, np. do Indii;
 u osób uprawiających taternictwo jaskiniowe;
 u osób narażonych zawodowo (np. weterynarze, myśliwi, pracownicy ZOO bądź
zatrudnionych w laboratoriach prowadzących prace nad wirusem wścieklizny lub
wykonujące sekcje padłych dzikich zwierząt.
Aby zminimalizować ryzyko pogryzienia należy:





unikać wszelkiego kontaktu z dzikimi zwierzętami,
które nie przejawiają naturalnego lęku przed
człowiekiem,
nie dotykać znalezionych zwierząt padłych lub
zabitych,
nie głaskać obcych psów i kotów, ponieważ chore
zwierzę zaraża zanim wystąpią pierwsze objawy
wścieklizny, bądź jak to ma miejsce w przypadku
psów, może dochodzić do bezobjawowego zakażenia
związanego z przenoszeniem zarazka,
regularnie szczepić zarówno psy jak i koty (w
przypadku kotów, szczepienia dotyczą tylko
osobników wychodzących na dwór),
jeśli zauważymy u naszego zwierzęcia rany po
pogryzieniu nie należy ich bagatelizować tylko udać
się niezwłocznie do lekarza weterynarii,
Narażenie na wściekliznę - każda osoba, która została pokąsana, opluta, ośliniona lub
zadrapana przez zwierzę, co do którego nie ma pewności, że nie jest zakażone wirusem lub
chore na wściekliznę, jest potencjalnie narażona na zachorowanie. Jeśli doszło do takiego
kontaktu należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, jednocześnie powiadomić lekarza
weterynarii o miejscu padnięcia zwierzęcia. Świadectwo szczepienia zwierzęcia nie jest
wystarczające do wykluczenia wścieklizny. Konieczna jest obserwacja przyżyciowa
zwierzęcia przez lekarza weterynarii, co pozwala wykluczyć wściekliznę. Ujemne wyniki
badania zwierzęcia mogą być podstawą do przerwania szczepienia człowieka.
Po przeprowadzonym badaniu kwalifikacyjnym lekarz, gdy podejmie decyzję o konieczności
przeprowadzenia szczepienia skieruje osobę na obowiązkowe szczepienia przeciwko
wściekliźnie. Szczepionkę podaje się ją jak najszybciej po narażeniu na zakażenie wg
określonego schematu, lekarz może zalecić również podanie dodatkowo surowicy
odpornościowej. Obecnie szczepienia przeciw wściekliźnie u ludzi nie są bolesne, jednak
trzeba pamiętać, iż nie będą one skuteczne w chwili pojawienia się objawów choroby.
Szczepienia p/ko wściekliźnie - w kalendarzu szczepień obowiązkowych osób narażonych w
sposób szczególny na zakażenie wścieklizną (Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z
dnia 29 października 2012 roku w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2013)
znajdują się wytyczne dotyczące swoistego zapobiegania wściekliźnie u osób mających
kontakt ze zwierzęciem chorym lub podejrzanym o zachorowanie na wściekliznę.
Przedstawiono również zasady immunoprofilaktyki czynno-biernej.
Swoiste zapobieganie czynne:

rozpoczęcie szczepienia według skróconego (tj. poekspozycyjnego) schematu
szczepień zgodnie z zaleceniami producenta szczepionki – cykl podawania kolejnych
dawek - w 0; 3; 7; 14; 30 dobie.
Swoiste zapobieganie czynno-bierne:

jak wyżej, plus jednocześnie z pierwszą dawką szczepionki podaje się swoistą
immunoglobulinę ludzką - 20 j.m./kg mc. Immunoglobulinę można podać do 7 dnia
od podania pierwszej dawki szczepionki.
Kwalifikację do szczepienia przeciwko wściekliźnie
w specjalistycznej Poradni Chorób Zakaźnych.
przeprowadza
lekarz
Uwaga: W przypadku pogryzienia przez psa i kota rozpoczęcie postępowania
poekspozycyjnego można odłożyć do czasu potwierdzenia wścieklizny u zwierzęcia, o ile
zwierzę, które naraziło człowieka nie wykazywało objawów choroby podczas ekspozycji i
jest możliwa jego 15-dniowa obserwacja weterynaryjna. Jeżeli została narażona osoba
uprzednio szczepiona przeciwko wściekliźnie podaje się tylko dwie dawki przypominające
szczepionki według schematu szczepienia w 0 i 3 dobie.
SZCZEPIENIA PRZECIW WŚCIEKLIŹNIE
(POEKSPOZYCYJNE)
Stan zdrowia zwierzęcia
podczas obserwacji
weterynaryjnej
w chwili
(15-dniowa obserwacja
narażenia weterynaryjna może być
stosowana wyłącznie w
odniesieniu do psa i kota)
Rodzaj kontaktu
ze zwierzęciem
Brak ran lub
kontakt pośredni
Oślinienie
zdrowej skóry
zwierzę
zdrowe
Oślinienie
uszkodzonej
skóry, lekkie
pogryzienia i
zadrapania
zwierzę
podejrzane o
wściekliznę
zwierzę
wściekłe,
dzikie,
nieznane,
niezbadane
zwierzę
zdrowe
Głębokie
pogryzienia,
zadrapania,
oślinienie błon
śluzowych
zwierzę
podejrzane o
wściekliznę
zwierzę
wściekłe,
dzikie,
nieznane,
niebadane
Zapobieganie
-
nie wymaga
-
nie wymaga
rozpoczęcie podawania
szczepionki z chwilą
objawy wścieklizny
zaobserwowania objawów
wścieklizny u zwierzęcia
natychmiastowe rozpoczęcie
zwierzę zdrowe
podawania szczepionki –
(niepotwierdzone objawy)
przerwać gdy zwierzę zdrowe
-
natychmiastowe rozpoczęcie
podawania szczepionki
natychmiastowe rozpoczęcie
podawania szczepionki +
objawy wścieklizny
swoistej immunoglobuliny
(lub surowicy)
natychmiastowe rozpoczęcie
podawania szczepionki +
zwierzę zdrowe
swoistej immunoglobuliny
(niepotwierdzone objawy)
(lub surowicy) – można
przerwać gdy zwierzę zdrowe
-
natychmiastowe rozpoczęcie
podawania szczepionki +
swoistej immunoglobuliny
(lub surowicy)
Do opracowania informacji wykorzystano:
publikację „Choroby zakaźne i pasożytnicze” pod red. prof. W. Magdzika, prof. D.
Naruszewicz, prof. A. Zielińskiego
oraz informacje ze stron internetowych www.gis.gov.pl; www.biznesweterynaryjny.pl;
www.szczepienia.info i treść Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 29
października 2012 roku w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2013 i Program
Szczepień Ochronnych na rok 2013.
Opracowała: mgr Jolanta Owsińska