praca licencjacka fil52

Porównaj trzy wielkie systemy filozoficzne siedemnastego wieku
Kartezjusz w większej mierze aniżeli jakakolwiek inna postać siedemnastego wieku
oznacza przejście od średniowiecza do świata nowożytnego. Był pierwszym myślicielem,
który zbudował nowy system idei i formalnie zapoczątkował nową erę filozoficzną.
Kartezjusz niespodziewanie objawił światu, że nawet po upadku filozofii średniowiecznej
konstruktywne myślenie filozoficzne jest nadal możliwe. Bez osobistych ambicji i
aspiracji, opanowany był wyłącznie rządzą udoskonalenia własnego umysłu i poznania
prawdy. Nauka ,, ojca nowożytnej filozofii ,, oddziałała potężnie, zapanowała nad
umysłami epoki i zdecydowała o kierunku dalszego rozwoju, nikt ze znaczących
osobowości siedemnastego wieku nie mógł przejść obok jego teorii nie ustosunkowując
się do niej. Nie , inaczej było z Spinozą oraz Leibnizem, którzy byli poniekąd
kontynuatorami jego poglądów, patrzyli racjonalnie na rzeczywistość stawiając na
pierwszym miejscu matematykę. Jednak również można dostrzec różnicę wśród nich.
Kartezjusz pomimo swej orginalności był związany z tradycją scholastyki w
szczególności jeżeli chodzi o metafizykę. Głównym nowatorskim osiągnięciem było
wprowadzenie nowej metodologii na której opierał swój system, szukał metody która nie
tylko ułatwi zdobywanie wiedzy ale takiej która zapewni jej niezawodność. Natomiast
miarą niezawodności wiedzy według Kartezjusza była jasność i wyraźność. Co jest jasne
i wyrażane to jest pewne, a jedyną nauką, która spełnia te warunki jest matematyka.
Jasne i wyraźne było dla Kartezjusza to co proste. Nauce potrzebna jest zatem metoda,
która wykrywa proste składniki myśli. To zadanie może spełnić metoda analityczna, jaka
jest stosowana w arytmetyce. Kartezjusz zastosował ją przede wszystkim w geometrii i
zbudował geometrię analityczną. Ideałem dla niego było wszelkie własności rzeczy
wywieść z kształtu i ruchu, całą przyrodę rozważać wyłącznie geometrycznie i
mechanicznie. Był to program powszechnej wiedzy racjonalnej, zbudowanej na wzór
matematyki. Co do istnienia Boga to Kartezjusz mniemał, iż wynika ono z faktu
myślenia i istnienia jaźni. Jaźń, jako niedoskonała, nie istnieje sama przez się, lecz musi
mieć przyczynę, ostateczna przyczyna musi być doskonała, a więc jest Bogiem. Istnienie
Boga wynika też z samej idei, jaką mamy o Bogu. Istnienie świata materialnego,
istnienie ciał nie jest pewne bezpośrednio, lecz jest gwarantowane przez doskonałość
Bożą. Z istnienia Boga wywodzi istnienie ciał. Przymiotem Boga jest dla Kartezjusza
Jego nieskończoność, jest przede wszystkim wolą, bo wola, jako jedyna z władz
duchowych jest nieograniczona.
Na temat duszy mówił, iż nie jest ona w stały sposób związana z żadnymi własnościami
cielesnymi, została pojęta wyłącznie jako czynnik myśli, świadomości. Od Kartezjusza
wytworzyło się przekonanie, że świadomość jest czynnikiem zupełnie odrębnym i że nie
ma pokrewieństwa między czynnościami organicznymi a psychicznymi. Dusza straciwszy
łączność z życiem, straciła zarazem łączność z ciałem, co doprowadziło do radykalnego
dualizmu duszy i ciała. Przymiotem ciała jest rozciągłość a jej właściwością podzielność,
a więc ciała nie mogą składać się z atomów, te bowiem są niepodzielne. Jedyną postacią
zmian jakie zachodzą w ciałach jest ruch. Ciało nie może spowodować by cośkolwiek
powstało czy zmieniło się w duszy, ani dusza nie może spowodować by cośkolwiek
powstało lub zmieniło się w ciele. Jednak ciało może wpłynąć na zmianę kierunku tego,
co dzieje się w duszy, a dusza na zmianę kierunku tego, co dzieje się w ciele.
Kartezjusz ze stanowczością opowiedział się za istnieniem idei wrodzonych tzw.
natywizm, wynikało to z dualizmu. Idee wrodzone należą do umysłu jako jego własności,
są niezależne od woli, są jasne i wyrażane. Zostały wpojone umysłowi przez Boga,
dlatego są niezawodne. Na gruncie swej analitycznej i mechanistycznej metody Kartezjusz
wyodrębnił akty woli od postrzeżeń, wszystkie inne stany świadomości uważał za
przedstawienia. Przedstawień wyróżniał dwa rodzaje, takie które dusza odnosi do
przyczyn zewnętrznych, bądź takie, które wywodzi z samej siebie te drugie noszą nazwe
afektów. Afekty są wywoływane przez przedmioty zewnętrzne bezpośrednio zaś przez siły
życiowe znajdujące się we krwi, mając za zadanie pobudzanie duszy do działania.
Człowiekiem na którego wywarł wpływ Kartezjusz był Benedykt Spinoza, pojmował
poznanie podobnie jak Kartezjusz racjonalistycznie. Miarą prawdy i dla niego była
jasność i wyraźność, a rozum poznający w sposób jasny i wyrażany był jedynym źródłem
prawdy. Do racjonalistycznej teorii poznania dostosował racjonalistyczną metodologię.
Wyznawał idee powszechnej nauki, przejętą od Kartezjusza, i w Etyce dał naukę o
świecie, Bogu, poznaniu i działaniu, opartą na wspólnych założeniach tworząc jeden
naukowy system. Przejął również typową dla racjonalistów myśl, że matematyka jest
wzorem nauki. Swą powszechną naukę wyłożył sposobem geometrii, przyjąwszy pewne
definicje i aksjomaty, na ich podstawie dowodził dalszych twierdzeń. Matematyczna była
jednak tylko forma systemu Spinozy, treść jego zaś była metafizyczna. W filozofii
Kartezjusza potępiał jej dualizm Boga i świata, myśli i rozciągłości, duszy i ciała,
wolności i mechanizmu. Próbował zaś przezwyciężyć dualizm wychodząc z założeń
Kartezjusza, z jego definicji substancji w której mówił, iż substancja jest tym, co istnieje
samo przez się i co może być samo przez asie pojęte wnosił, że substancja jest tylko
jedna, a jest nią Bóg. Ponieważ aby coś istniało samo przez się, nie może być niczym
ograniczone, musi być nieskończone, a nieskończona substancja to Bóg. Substancja nie
może być stworzona, gdyż wtedy miała by przyczynę i istniała by przez przyczynę a nie
sama przez sie. Poza Bogiem nie może więc być substancji, Bóg i substancja to dwie
nazwy tej samej rzeczy. Wszechświat może istnieć w Bogu świat rzeczy, jak i świat
myśli są objawami tego co samoistne tj. Boga. Przez ten panteizm miał zostać
przezwyciężony dualizm Boga i świata. Bóg Spinozy jest Bogiem nieosobowym,
pozbawionym miłosierdzia. Własności świata wywodzą się z natury Boga wedle praw
logicznych, świat podlega tym samym prawom, którym podlegają idee abstrakcyjne. Przez
taką koncepcje miał zostać przezwyciężony dualizm świata idealnego i realnego. Zgodnie
z Kartezjuszem uznał iż cała przyroda jest mechanizmem, i wszystko jest wytworem
mechanicznie rozwijającej się przyrody. Spinoza uznawał powszechny determinizm przez
który miał zostać przezwyciężony dualizm wolności i mechanizmu. Jak wykazywał
Kartezjusz wszechświat ma dwie dziedziny materii i myśli. Tego Spinoza pominąć nie
mógł, ale doprowadził je do jedności w ten sposób, że potraktował je jako dwa
przymioty jednej substancji. Odrębność dwóch światów została zachowana, ale przez
uzależnienie obu od czegoś trzeciego miał zostać przezwyciężony dualizm materii i
świadomości. Natomiast koncepcja paralelizmu psychofizycznego była oryginalnym
pomysłem Spinozy, pozostająca w związku z jego monistyczną teorią bytu. Zjawiska
psychiczne i fizjologiczne, długo traktowane jako będące jednej natury, potem rozerwane
przez Kartezjusza, teraz ponownie zostały zbliżone, jako równoległe. Paralelizm miał
przezwyciężyć dualizm duszy i ciała. Afekty i czyny ludzkie uważał za wytwór
konieczności ale jedne wypływają z natury własnej działającego, inne są wzbudzane przez
otaczające go rzeczy.
Naczelnym zagadnieniem siedemnastego wieku, było zagadnienie substancji. Leibniz
wystąpił z jeszcze innym rozwiązaniem niż Kartezjusz i Spinoza, którego krytykował za
logiczną niedoskonałość. Było to rozwiązanie w duchu indywidualizmu i pluralizmu,
przyjmował on nieograniczoną ilość substancji. Jednak twierdził, że wszystkie są jednego
rodzaju. Przyjmował, że każde zjawisko jest indywidualne, a zjawiska stanowią szeregi
ciągłe, ten stan rzeczy sformułował jako prawo ciągłości. Prawo to i w ogóle
przekonanie o mnogości, indywidualności, a zarazem ciągłości natury poza psychologią i
matematyką miało doniosłe znaczenie dla metafizyki Leibniza. Głosił iż substancji jest
wiele, są one jakościowo odrębne, ten pogląd przeciwstawia się mechanistycznej filozofii
Kartezjusza. Indywidualne substancje z których składa się byt Leibniz nazywał monadami,
monady były nierozdzielnymi składnikami świata. Uważał że substancje nie działają jedna
na drugą, każda jest zamkniętym kosmosem. Substancje są obdarzone siłami w ten
sposób doszedł do dynamistycznej koncepcji substancji. W przeciwieństwie do swych
poprzedników uważał przemienność za zasadniczą własność substancji, tu leżało
zasadnicze odstępstwo Leibniza od Kartezjusza. Błąd kartezjanizmu widział w
geometrycznej koncepcji materii, nie uwzględniających czynników dynamicznych. w jego
przekonaniu nie mechanizm, ale dynamizm był teorią odpowiadającą zjawiskom.
Substancje są nierozciągłe i niematerialne , mają zdolność postrzegania. Dusza ludzka
posiada stosunkowo wysoki poziom świadomości , postrzega dokładnie i postrzeżenia te
pamięta , poza tym posiada samowiedzę. Zjawiskiem substancji są ciała . Nie należą do
natury substancji przestrzeń i czas - każda jest jednością , przestrzeń i czas są formami
mnogości. Podobnie jak Spinoza miał przekonanie, że natura realnego bytu jest ta sama,
co stosunków logicznych. Leibniz spór na temat celowości rozciągnął na jej korzyść,
stwierdzając, iż substancja działa celowo. Stanowią one również hierarchię i tworzą
harmoniczny zespół. Leibniz uważał, że żyjemy na najlepszym z możliwych światów. Jego
optymistyczna filozofia głosiła, że to co stworzył Bóg jest jakby optymalną wypadkową
wszelkich możliwości. Powziął myśl matematycznego traktowania logiki. Sformułował
zasadę racji dostatecznej, mówiącą , że wszystkie prawdy są racjonalnie powiązane. W
swym determinizmie mówił, iż nie może być wolności, jeśli wszystko co się substancji
przytrafia jest z góry zawarte w jej pojęciu. Był to determinizm nie mniej radykalny niż
Spinozy.
Współcześni nazywali Leibniza ostatnim człowiekiem, który wiedział wszystko, ale już
Wolter skrytykował i wyszydził tezę o najlepszym ze światów. O Spinozie mówi się, iż
tak matematycznej postaci filozofia nie miała nigdy. Jego filozofia była jednym z
nawrotów średniowiecza , kartezjanie połączyli naukę nowożytną i tradycja średniowiecznej
teologii chrześcijańskiej, Spinoza połączył ją z tradycją teologii żydowskiej. Do
kartezjanizmu w szerszym znaczeniu należą wszystkie wybitniejsze systemy
siedemnastowieczne, bo wszystkie nawiązywały do jego zagadnień, zwłaszcza w stosunku
duszy i ciała, i posługiwały się jego pojęciami. We wszystkich nich jak u Kartezjusza
metoda była pierwszym zagadnieniem, matematyka wzorem, a rozwiązanie wszelkich
zagadnień metafizycznych celem. Granica między jego zwolennikami a przeciwnikami jest
płynna , bo zwolennicy modyfikowali jego naukę , a przeciwnicy obficie z niej korzystali.
Jednak nie da się zaprzeczyć, iż dokonując swego myślowego przewrotu, zaczynając od
wątpienia, zbudował system filozoficzny , który mimo upływu czasu nadal jest aktualny i
podziwiany.