Referat

Referat
„Zastosowanie
muzykoterapii w nauczaniu
uczniów z
niepełnosprawnością
intelektualną”
opracowała: mgr Beata Drózd-Janicka
Wiemy, że muzyka wywiera wpływ na pobudzenie emocjonalne, rozwój
osobowości ucznia, następuje przemiana wrażliwości emocjonalnej poprzez
uwznioślenie, wzbudzenie tęsknoty, odkrycie we własnym wnętrzu nieznanych
głębi.
W ostatnich latach nastąpiło większe zainteresowanie muzykoterapią - jako
jedną z form oddziaływania psychoterapeutycznego i fizjoterapeutycznego
/oddziaływanie muzyki na psychikę człowieka znane było już od
najdawniejszych czasów/, która byłaby przydatna do celów profilaktyki oraz
leczenia postępowania rehabilitacyjnego.
Muzykoterapia może mieć zastosowanie powszechne - kontakt z nią jest w
większości przeżyciem przyjemnym /przeciwwskazania do jej użycia to jedynie
ostre stany psychoz, padaczka muzykogenna, stany depresyjne/, a wytworzenie
zależności, przyzwyczajenia do regularnego słuchania muzyki w celach
leczniczych jest pozytywnym efektem terapii, muzyka pozwala na dość łatewe
dotarcie i poznanie świata, przeżyć, bowiem pomija kontrolę intelektualną
występującą przy komunikacji werbalnej. Psychika człowieka jest połączona z
jego somatyką, a zaburzenia somatyczne tworzą liczne powiązania z
zaburzeniami psychicznymi, tak więc muzyka działając na psychikę człowieka,
czyli nz sferę doznań emocjonalnych - oddziałowuje na cały ustrój człowieka.
Natanson określa muzykoterapię: "jest to metoda postępowania wielostronnie
wykorzystująca wieloraki wpływ muzyki na psychomatyczny ustrój człowieka".
Doznania emocjonalne, które wypływają zarówno z biernego, jak też czynnego
słuchania muzyki, czyli kontaktu z nią, wywołują reakcje emocjonalne, którym
towarzyszą zachodzące w organizmie przemiany biochemiczne, reakcje
wegetatywne. Z badań wynika, że muzyka może wpływać i zmieniać stan
aktywności systemu nerwowego, wywoływać zmiany w czynnościach całego
organizmu, np. zmieniać napięcie mięśni, przyspieszać przemianę materii,
zmieniać szybkość krążenia krwi, obniżać próg wrażliwości zmysłów, na
wewnętrzne wydzielanie, na siłę i szybkość pulsu, może modyfikować
oddychanie.
Muzykoterapia zaliczana jest do narzędzi psychoterapii.
Kratochwil stwierdza: "psychoterapia jest zamierzonym korygowaniem
zaburzeń czynności organizmu środkami psychologicznymi jak słowo, mimika,
milczenie, więzi emocjonalne, uczenie się, manipulowanie środowiskiem i
inne".
Leczniczy wpływ muzyki polega na dobieraniu różnych elementów, rodzajów
muzyki, różnicowaniu formy jej odbierania. Rytm, melodia, dynamika, barwa,
tempo itp. /elementy strukturalne muzyki/ wpływają na stymulowanie funkcji
psychomotorycznej, kształtowanie napięcia, odprężanie psychofizyczne. W celu
uzyskania efektów leczniczych w kinezyterapii wykorzystuje się metrum i
tempo, w chreoterapii rytmikę. Wyróżniamy różne koncepcje, założenia.
Jedna z koncepcji zakłada, iż symptomy neurotyczne mają źródło we
wczesnodziecięcych przeżyciach /podświadomość/, a zadaniem terapii jest
doprowadzenie do uświadomienia sobie przez pacjenta tych przeżyć, a muzyka
ma pomóc w tym, aby poznał, przeżył rzeczywistość niedostępną poznaniu
rozumowemu - dotrzeć do podświadomości. Inna koncepcja akcentuje rolę
muzyki w pobudzaniu procesu wyobrażeniowego i aktywizowaniu fantazji. Inna
zaś akcentuje podobieństwo pomiędzy dynamiką strukturalną muzyki i emocji,
pozwala na wywołanie zharmonizowanych z nią procesów napięciowo odprężeniowych i w rezultacie doprowadza do równowagi między procesami
emocjonalnymi i fizjologicznymi. Jednym z głównych nurtów koncepcji
muzykoterapeutycznych jest nurt związany z psychoterapią behawioralną,
wywodzi się z teorii uczenia się, przyjmuje iż zaburzenia w zachowaniu danej
osoby są reakcjami wyuczonymi, mogą zostać przyuczone, wygaszone likwiduje się objawy zaburzeń, muzykoterapia jest tu środkiem pomocniczym
pomiędzy pacjentem a terapeutą /wytworzenie wzajemnej więzi, zaufania/.
Psychoterapia humanistyczna akcentuje znaczenie bezpośredniego przeżycia
wewnętrznego - poszerzenie systemu wartości doznaniowych, poprzez słuchanie
muzyki wzbogaca ich życie duchowe, tzw. trening uwrażliwiania.
Twórcy, których elementy systemów wychowania muzycznego najczęściej się
wykorzystuje to: Orff, Dalcoze, Kodaly. Stworzyli oni programy, których celem
jest wychowanie dla muzyki poprzez muzykę. Muzyka wpływa na całą
osobowość upośledzonego /Orff - położył nacisk na twórczość dziecięcą,
muzykowanie i satysfakcję z tego płynącą, Dalcoze - twórca metody rytmiki
wyeksponował ruch - przyjemność z twórczej aktywności/.
Zajęcia muzykoterapeutyczne przyczyniają się do korekcji zaburzonych funkcji,
stymulacji w warunkach ograniczonego dostępu do bodźców, usunięcia napięć
psychofizycznych, korzystnych doświadczeń społecznych. Poprzez zabawy, gry
ćwiczenia muzyczne i inne działania oddziaływujemy na cały organizm
psychofizyczny ze szczególnym zwróceniem uwagi na sferę procesów
kierunkowych - emocji, dążeń, marzeń. Efektem jest między innymi poprawa
samopoczucia nastroju, usunięcie lęku, odreagowanie napięcia, poprawa
wyobraźni, relacji z grupą, działa antydepresyjnie i antywizująco.
Muzykoterapię możemy podzielić na receptywną i aktywną. Receptywna polega
na słuchaniu muzyki, przekazywaniu odczuć muzycznych przez pacjentów,
dyskusji psychoterapeutycznej związanej z odczuciami. Aktywna obejmuje
produkcje dźwiękowe pacjentów wykonane na instrumentarium Orffa. Do
aktywnej terapii zaliczamy leczenie śpiewem nerwic, zaburzeń czynnościowych,
choreoterapię, ruch taneczny - podniesienie sprawności, elastyczności
psychomotorycznej. Muzykoterapia dziecięca ma zastosowanie w
neuropsychiatrii /opóźnienia w rozwoju osób z uszkodzeniami mózgu/, w
autyzmie wczesnodziecięcym, w nerwicach, leczeniu dzieci sparaliżowanych,
niewidomych, ogólnie w pediatrii w celach profilaktycznych np. za pomocą
prostych, muzycznych improwizacji w przypadku głębokiego stopnia
upośledzenia celem staje się usunięcie nawyków /wyrywanie włosów/,
nauczanie pożytecznych czynności, dzięki muzyce dąży się do uzyskania
zaufania, nawiązania kontaktu, próby naśladowania terapeuty.
Innym przykładem mogąbyć zajęcia /dom pomocy społecznej/ muzyczne z
dziećmi w stopniu upośledzenia umiarkowanym, z cechami indyw. agresywność, nieśmiałość, które stworzyły zespół muzyczny, potrafiły grać z
nut na dostępnych instrumentach. W wyniku obserwacji ukazało się, że zajęcia
te z włączeniem, ruchu, śpiewu i słuchania muzyki stanowiły zespół silnie
działających bodźców, które ożywiły dzieci pod względem emocjonalnym,
dostarczyły pozytywnych odczuć natury psychosomatycznej, ułatwiły,
wzbogaciły proces rehabilitacji.
Przy zaburzeniach mowy /dyslalie, jąkanie/ - po przeprowadzonych badaniach
dzieci biorących udział w cyklu zajęć muzykoterapeutycznych, stwierdzono, iż
program ćwiczeń muzyczno - ruchowych przyczynił się do usprawnienia,
wykształcenia koordynacji słuchowo-ruchowych.
U dzieci głuchych odczuwane są wibracje poprzez różne części ciała np. skórę,
kości, ręce, głowę. Dostarczane wrażenia rytmiczne stają się okazją do
przetransportowania ich na ruch ciała, pozwalają koncentrować się na paśmie
dźwięków.
Jednym z ćwiczeń jest ćwiczenie polegające na tym, że dziecko porusza się w
takt muzyki, wykonuje dowolne ruchy ciała, potrząsa kolejno każdą częścią
ciała. Innym z ćwiczeń terapeutycznych jest ćwiczenie, w którym łączymy
muzykę z działaniami twórczymi - malowanie pędzlem w takt muzyki.
U dzieci z nerwicą ruchową, lękowo- ruchową ćwiczenia muzykoterapeutyczne
przyczyniły się do ukierunkowania ruchu, wyrobienia koncentracji, orientacji
czasowo-przestrzennej, przytłumienia neurotycznych elementów postaw
lękowych. Można tu jeszcze podać przykład wpływu muzyki na podstawę
działalności osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną grających w
zespole muzycznym /na przykładzie zespołu z dziennego ośrodka adaptacyjnego
w Poznaniu pod nazwą "Puszka Band"/.Instrumenty: bębny, talerze, grzechotki,
triangle pozwoliły zaistnieć niepełnosprawnym muzykom. Należy zwrócić
uwagę na wyczucie rytmu, które wyrażali nie tylko instrumentalnie ale i całym
ciałem. Można tu przytoczyć słowa Hanny Olechnowicz, która pisze, że "ruch
przy muzyce, a także muzykowanie należy do potrzeb czynnościowych
człowieka /.../, a głębiej upośledzeni umysłowo nie stanowią bynajmniej
wyjątku: chętnie i samorzutnie uprawiają muzykowanie".
Słuszność tego stwierdzenia zauważalna jest w próbach zespołu,
przygotowaniach - duże zaangażowanie członków /ustawianie sprzętu,
dyscyplina, obowiązkowość/. Niezwykła jest też atmosfera, w której tworzą ci
ludzie - radość. Występy dowartościowują upośledzonych muzyków,
przeżywają oni sztukę. Obcowanie z nią jest pod każdym względem
terapeutyczne: pomaga uwidocznić drzemiące w nich zdolności i przeżycia
umożliwiające pacjentowi spontaniczne wyrażanie własnych, niepowtarzalnych,
autentycznych przeżyć w formie słownej i bezsłownej.
Ważną rolę w rozwoju dzieci lekko upośledzonych umysłowo odgrywa
jedna z metod redukujących lęk - tzw. bajki terapeutyczne.
Bajki zaspokajają potrzeby poznawania świata, mają za zadanie pomóc
zrozumieć go, zredukować lęk poprzez oswojenie z zagrożeniami, poprzez danie
nadziei, wsparcia /czuwające, dobre wróżki/. Poprzez bajki następuje zastępcze
zaspokojenie potrzeb takich jak bezpieczeństwo, młodość, uznanie.
Podczas identyfikacji z bohaterem dziecko ma poczucie, że również w jego
życiu coś się zmieni, odmieni. Znosi to na jakiś czas lęk, sprzyja wypracowanie
strategii, które zmniejszą go. Jedną ze strategii są marzenia, służące budowaniu
optymistycznego świata - zachęcające do działania / w przypadku gdy stają się
formą ucieczki - to dają tylko chwilową ulgę i pozornie przystosowują do
trudnych sytuacji, wtórnie pogłębiają problemy/.
Bajka ma tez wpływ na uwrażliwienie bowiem zapoznaje z zagrożeniami,
powoduje obawy, strach, wywołuje tzw. efekt habituacji. Od czasów
Bettelheima zaczęto stosować bajki jako metodę, która ma pomóc w
zrozumieniu genezy zaburzeń lękowych oraz w terapii.
Bajki odczytuje się na różnych poziomach, gdyż inaczej odbiera je dziecko, a
inaczej dorosły. Bajka terapeutyczna to inaczej opowiadanie fantastyczne,
dotyczące różnych sytuacji np. wzbudzanie lęku, gdzie zastosowano sposoby
oddziaływania na bohatera bajki /konkretyzacja, racjonalizacja doznawanych
lęków, wzmacnianie poczucia własnej wartości, uczenia myślenia pozytywnego,
łączenie bodźców lękotwórczych z takimi, które pozytywnie wpływają na
emocje.
Bajki - to najbliższe dziecku utwory, w których świat realny miesza się z
fantastycznym i razem tworzą zrozumiałą rzeczywistość. Dziecko zapoznaje się
w nich z sytuacjami wzbudzającymi niepokój, znajduje rozwiązanie problemów.
W tym świecie dziecko umie odnaleźć przyjaciół, przeżyć wspaniałe przygody,
pozbyć się lęku, tak więc rozwiązywanie trudnych emocjonalnie sytuacji może
okazać się przyjemne, radosne, można bez lęku spojrzeć na swoje problemy.
Bajka uczy jak pomagać samemu sobie w trudnych sytuacjach, pomaga
wypracować własną strategię pomocy sobie. Bohater bajki jest w takiej samej
sytuacji jak dziecko, zapoznaje się ono ze wzorami zachowań, nabywa
informacji, gdzie i w jakich sytuacjach dane zachowanie spotyka sie z nagrodą
czy karą. Widząc swoje problemy może pomóc w zaakceptowaniu siebie,
koordynuje swój punkt widzenia z tym z bajki, pobudza to rozwój poznawczy
poprzez uaktywnienie uwewnętrznienia nowych sposobów zachowania, cech
osobistych - preferowanych wartości, mogących być przyjętymi jako własne.
W bajkach przedstawia się konstruktywny sposób myślenia, działania a to
sprzyja tworzeniu przyjaznej wizji świata. Cechą bajek terapeutycznych jest to,
iż bohater mający cechy czytającego, słuchającego /wiek/, tło /akcja dzieje się w
dobrze znanych miejscach/ znajduje się w trudnej sytuacji, przeżywa lęk, a
wprowadzone postacie - osoby, zwierzęta umożliwiają zmniejszenie tego lęku,
uczy się on sposobów przezwyciężania lęku, nabywa nowych kompetencji, co
zmienia jego przeżywanie, zachowanie - a to wszystko ułatwia dziecku
przeniesienie doświadczeń owego bohatera na siebie / tzw. zasymilowanie/.
Inną cechą jest eksponowanie bodźców lękotwórczych i łączenie z bodźcami
wywołującymi emocje pozytywne - co ma ułatwić proces przewarunkowania
lęku. Dziecko uczy się skutecznych sposobów zachowań, przeżywa sukces, uczy
myślenia pozytywnego - kreuje nastrój emocjonalny pełen miłości i
zrozumienia.
W przypadku dzieci upośledzonych musimy wziąć pod uwagę mniejszą kontrolę
nad sytuacjami, które powodują stres, mniejszą możliwość wybierania na nie
wpływu, poznawczej oceny sytuacji, dobrania strategii.
Dzieci często ze względów na swoją sprawność umysłową, wzorce zachowań nie umieją wypracować skutecznych działań. Ma tu wpływ ograniczenie
kulturowe, socjalne , edukacyjne rodzin.
Należy zwrócić uwagę na klimat wychowawczy - częste wzmacnianie
aktywności dzieci, zindywidualizowanie nauczania, zintegrowanie społeczności
klasowej, bajki powinny być krótkie, koncentrować się na dialogu, opisie
zdarzenia - bowiem uwaga dzieci ulega szybkiemu rozproszeniu.
Badania dowiodły poprawę w zachowaniu u dzieci, stały się one bardziej
aktywne, potrafiły szybciej nawiązać kontakt w grupie i z nauczycielem,
zredukowały lęk , ustąpiła u nich płaczliwość.
Można z powodzeniem stwierdzić, iż rola sztuki w terapii upośledzonych
umysłowo odgrywa dużą rolę i przynosi duże korzyści, pozwalając tym osobom
lepiej funkcjonować w codziennym życiu.