Tabela 5. Aktywność ekonomiczna ludności w województwie
advertisement
Spis treści I. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego II. Aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza w powiecie oleckim 1. Informacje ogólne 1.1. Położenie 1.2. Powierzchnia i podział administracyjny 1.3. Warunki klimatyczne 1.4. Gleby 1.5. Rolnicza przydatność gleb 1.6. Szata roślinna 1.7. Szanse rozwoju turystyki w powiecie oleckim 1.8. Zagospodarowanie przestrzenne 1.9. Własność nieruchomości w powiecie oleckim 1.10. Identyfikacja problemów 2. Struktura gospodarki 2.1. Rolnictwo i leśnictwo 2.2. Struktura podstawowych branż w powiecie 2.3. Struktura zatrudnienia 2.4. Identyfikacja problemów 3. Problemy społeczne 3.1. Struktura demograficzna 3.2. Aktywność ekonomiczna 3.3. Warunki życia i poziom bezpieczeństwa mieszkańców 3.4. Grupy narażone na marginalizację społeczno-ekonomiczną, wymagające wsparcia 3.5.Przestępczość 3.6. Identyfikacja problemów III. Realizacja zadań i priorytetów 1. Wprowadzenie Priorytet 1 Poprawa zagospodarowania infrastrukturalnego obszaru powiatu Priorytet 2 Poprawa zagospodarowania w infrastrukturę społeczną obszaru powiatu IV. Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej 1. System monitorowania planu rozwoju lokalnego 2. Sposoby oceny planu rozwoju lokalnego 3. Sposoby inicjowania współpracy pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarządowymi 4. Public Relations Planu Rozwoju Lokalnego 3 3 3 3 5 7 7 10 12 13 15 19 21 21 22 27 28 28 30 30 32 37 40 41 43 44 44 45 70 79 79 79 79 80 1 Spis tabel, wykresów i map Tabela 1 Mieszkania wg rodzaju podmiotów będących właścicielami Tabela 2 Struktura hodowli zwierzą gospodarskich w powiecie oleckim, na tle województwa warmińsko-mazurskiego Tabela 3 Powierzchnia zasiewów w procentach, w układzie porównawczym powiatu i województwa Tabela 4 Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych województwa i powiatu oleckiego Tabela 5 Aktywność ekonomiczna ludności w województwie warmińsko-mazurskim i powiecie oleckim Tabela 6 Źródła utrzymania w układzie porównawczym Polski i województwa Tabela 7 Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej wg poziomu wykształcenia i płci Tabela 8 Gospodarstwa domowe wg liczby osób w nich zamieszkujących Tabela 9 Mieszkania wg wyposażenia w instalacje Tabela 10 Zasoby mieszkaniowe i podstawowe wskaźniki warunków mieszkaniowych w układzie porównawczym Tabela 11 Przestępstwa struktura porównawcza 20 24 Wykres 1 Struktura gospodarstw rolnych w powiecie oleckim Wykres 2 Struktura wiekowa społeczeństwa polskiego na tle średniej w krajach Unii Europejskiej Wykres 3 Struktura wiekowa społeczeństwa powiatu oleckiego na tle średniej województwa warmińsko-mazurskiego 23 30 Mapa 1 Położenie powiatu oleckiego Mapa 2 Gminy powiatu oleckiego 25 26 33 33 35 37 38 39 42 31 5 6 2 I. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu oleckiego położonego na wschodnim krańcu województwa warmińsko – mazurskiego zakłada dokładny czas realizacji na lata 2004-2006 oraz czas przybliżony na lata następne. Plan zakłada realizację zadań w Priorytecie 3 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Jest komplementarny z programem województwa warmińsko-mazurskiego i Narodowym Planem Rozwoju. Dokument zgodny jest z Ustawą o Samorządzie Gminnym z 8 marca 1990 roku, ustawą o Samorządzie Powiatowym z 5 czerwca 1998 roku oraz „II Polityką Ekologiczną Państwa”. Do jego przygotowania zaangażowano przedstawicieli mieszkańców powiatu – lokalnych liderów. Plan będzie realizowany po uzyskaniu akceptacji społecznej. Dokument będzie wdrażany Uchwałą Rady Powiatu Olecko. II. Aktualna sytuacja społeczno – gospodarcza w powiecie oleckim 1. Informacje ogólne 1.1. Położenie Powiat olecki położony jest w południowo – wschodniej części województwa warmińsko – mazurskiego i graniczy na północy z powiatem gołdapskim, na zachodzie z giżyckim, na południu z ełckim, które należą do województwa warmińsko – mazurskiego. Na wschodzie stanowi jednocześnie granicę województwa podlaskiego, a w nim powiatu suwalskiego, z którym tworzy granicę województwa. Powiat olecki w całości położony jest w granicach podprowincji Pojezierzy Wschodniomazurskich, w obrębie następujących jednostek niższego rzędu: ● Makroregionu Pojezierze Mazurskie - Mezoregionu Pojezierze Ełckie - Mezoregionu Wzgórza Szeskie ● Makroregionu Pojezierze Litewskie - Mezoregionu Pojezierze Zachodniosuwalskie. Granica między Pojezierzem Ełckim a Wzgórzami Szeskimi przebiega na 3 południowy – wschód, w rejonie miejscowości Jabłonowo, po czym na wysokości jeziora Łaźno skręca na wschód w stronę Olecka. Na zachód od miasta łączy się z granicą wyznaczoną pomiędzy Pojezierzem Mazurskim a Litewskim, ciągnącą się z kierunku północnego wzdłuż rzeki Jarki. Na wysokości Olecka granica zmienia kierunek i dalej biegnie między jeziorami Oleckie Wielkie i Małe, na południowy – wschód przez okolice miejscowości Wieliczki. Pojezierze Ełckie, w którego granicach znajduje się zachodnia, południowa i centralna część Powiatu oleckiego, to obszar o charakterze pagórkowatej wysoczyzny, wznoszącej się na wysokość 200 m.n.p.m. W granicach powiatu wysokość terenu pochylonego w stronę południowo- zachodnią waha się w przedziale od 140 m n.p.m. do 190 m n.p.m. na wschodzie. W morfologii zaznaczają się ciągi moren czołowych (wyznaczających zasięgi oddziaływania faz poznańskiej i pomorskiej), a ponadto równiny sandrowe oraz doliny rzek Ełk i Lega, które wykorzystują rynny polodowcowe. Charakterystycznymi cechami krajobrazu tych okolic jest znaczne zalesienie oraz obecność wielu jezior (m.in. Łaźno, Litygajno, Świętajno, Krzywe, Oleckie Wielkie, Szwałk Wielki, Pilwąg). Tylko na wschodzie Pojezierza Ełckiego znajduje się, stanowiące wododział, tzw. Wyniesienie Bargłowsko – Milewskie, pozbawione jezior i większych kompleksów leśnych. Wzgórza Szeskie, występujące w północnej części powiatu są najwyższym mezoregionem Pojezierza Mazurskiego, gdzie wysokość bezwzględna przekracza 300 m n.p.m. W granicach powiatu, w okolicach Szeszek znajduje się Góra Szeska osiągająca 309 m n.p.m.- najwyższe wzniesienie w Polsce północnej. W rzeźbie terenu główną rolę odgrywają liczne pagórki i wzgórza kemowe, w tym wysokie kemy ilaste, o stromych stokach, wpływających na charakterystyczne, duże różnice wysokości względnych. Deniwelacje trenu dochodzą tu nawet do 70 m. Obszar ten stanowiący strefę wododziałową między zlewniami Wisły i Pregoły, wyróżnia się od sąsiednich mniejszym zalesieniem i niewielką ilością jezior, które występują tylko na jego obrzeżach (jezioro Głębokie, Długie, Gordejskie, Sedraneckie). Pojezierze Zachodniosuwalskie obejmuje najdalej na wschód wysuniętą część powiatu oleckiego. Jest to region przejściowy pomiędzy Pojezierzem Mazurskim a Litewskim. Część tego obszaru stanowi tzw. Wyniesienie Oleckie, ciągnące się na wschodzie do rzeki Rospudy. Wysokości bezwzględne dochodzą tu do 250 m n.p.m. Rzędne terenu wahają się od ok. 140 do ok. 180 m n.p.m. Powierzchnia terenu jest silnie urozmaicona. 4 Różnice wysokości dochodzą do 20 m. Rzeźbę terenu tworzą liczne moreny martwego lodu, równoległe wzgórza moren czołowych, pagórki kemowe, a także występujące w okolicach Olecka równiny sandrowe. Jest to obszar rolniczy, pozbawiony jezior, charakteryzujący się niewielkim zalesieniem. Mapa 1 Położenie Powiatu oleckiego 1.2. Powierzchnia i podział administracyjny Całkowita powierzchnia Powiatu oleckiego wynosi 87358 ha, w tym tereny miejskie stanowią 1,3%, a pozostałe 98,7% są terenami wiejskimi. Gęstość zaludnienia wynosi tu 41 osób / km², przy średniej wojewódzkiej 60 osób/ km². Powiat tworzą cztery gminy: ►Gmina miejsko – wiejska Olecko, o powierzchni 25518 ha, którą zamieszkuje 21967 mieszkańców (dane na dzień 31 grudnia 2002 roku), ►Gmina wiejska Kowale Oleckie, o powierzchni 25161 ha, zamieszkałą przez 5869 osób, ►Gmina wiejska Świętajno, o powierzchni 21491, którą zamieszkuje 4274 osób, ►Gmina wiejska Wieliczki, o powierzchni 14074 ha, zamieszkała przez 3637 osób. 5 W granicach administracyjnych powiatu liczącego 35.749 mieszkańców znajdują się też miasto Olecko oraz 93 sołectwa. Największe miejscowości obok Olecka liczącego 16 743 mieszkańców to: - Kowale Oleckie -2221 osób, - Wieliczki – 683 osoby, - Świętajno – 1050 osób. Pozostała ludność mieszka w 136 miejscowościach, około 40 z nich liczy do 50 mieszkańców, około 35 miejscowości zamieszkuje od 51 do 100 osób a ok. 40 od 101 do 200. Siedziba władz powiatu znajduje się w jego jedynym mięcie – Olecku, które jest zlokalizowane w centrum powiatu, na skrzyżowaniu głównych dróg regionu i powiatu. Na jego terenie znajdują się następujące drogi krajowe i wojewódzkie: ● Gołdap – Olecko – Ełk – droga krajowa Nr 65 Drogi wojewódzkie: ● Sedranki – Bakałarzewo- Suwałki – Sejny- Poćkuny- Nr 653, ● Kowale Oleckie – Suwałki- Nr 652 ● Kp – Wydminy – Olecko –Raczki – Suwałki – Rutka Tartak-Nr 655, ● Cimochy – Kalinowo- Nr 661. Mapa 2 Gminy powiatu oleckiego 6 1.3. Warunki klimatyczne Powiat olecki leży w granicach Pojezierza Mazurskiego, które cechuje surowy klimat. Rejon Olecka i terenów na wschód od niego nazywa się „polskim biegunem zimna”. Teren powiatu wyróżnia się mniejszym nasłonecznieniem, większym zachmurzeniem / ilość dni pogodnych w roku wynosi tu 36 w skali roku / przy przeciętnej krajowej 45 dni w roku/. Niższa jest też średnia temperatur / przeciętnie o około 1,9 stopnia/ – dłużej tu trwają przymrozki i wcześniej zaczyna się zima. Znaczne są też amplitudy dobowe temperatur, które w skrajnych wypadkach w maju wynosiły + 36,4°C w dzień oraz – 3,5°C nocą / amplituda 34,7°C/. Skrajne temperatury latem sięgają + 34,0 °C,- zimą 36,4°C, więcej tu jest dni z przymrozkami, więcej dni dżdżystych i wietrznych. Struktura opadów powoduje częsty niedosyt wilgoci, zwłaszcza w maju i październiku. Ten niedostatek rekompensują często występujące mgły i rosy poranne. Przez powiat olecki biegnie granica mikroregionów gołdapsko – suwalskiego i wschodniomazursko – sejneńskiego. Pierwszy z nich charakteryzuje typowo kontynentalny klimat, najostrzejszy na całym Niżu Polskim, cięższymi glebami oraz urozmaiconą rzeźbą terenu, osiągając swój najpełniejszy kształt w Górach Szeskich. Drugi z wymienionych mikroregionów cechuje łagodniejszy klimat, mniejsza falistość trenu oraz słabsze gleby. Według Rocznika Statystycznego województwa warmińsko–mazurskiego z roku 2001 wskaźniki klimatyczne przedstawiały się następująco: - średnia roczna temperatura powietrza w latach 1971- 2001 wyniosła +7,5˚ C, - średnia miesięczna temperatura powietrza w styczniu: -0,6˚ C, a w lipcu + 19,8˚C, - roczne sumy opadów / w mm/: w roku 1999- 701, w 2000- 607, w 2001 – 663, - roczne sumy opadów na przestrzeni lat 1981 – 2001 wynoszą 550 – 750 mm, - pokrywa śnieżna utrzymuje się 70 do 100 dni. Warunki klimatyczne nie sprzyjają wegetacji roślin, które mają zbyt krótki okres na dorastanie, zbyt wilgotno i zbyt sucho w różnych okresach wzrostu; nie sprzyjają im także ekstremalne temperatury oraz wiatry utrudniające wzrost i powodujące erozję gleb. 1.4. Gleby Charakter pokrywy glebowej uzależniony jest w głównej mierze od rzeźby terenu, stosunków wodnych i podłoża geologicznego. Gleby występujące na obszarze powiatu wykazują znaczne zróżnicowanie pod względem typologicznym, dużą zmienność 7 przestrzenną oraz zmienność stosunków wodnych. Wszystko to wiąże się z urozmaiconą morfologią terenu oraz litologią utworów powierzchniowych. Głównie występujące gleby to: ● autogeniczne ○ z rzędu brunatnoziemnych – brunatne właściwe, szarobrunatne i wyługowane, brunatne kwaśne, płowe, ○ z rzędu bielicoziemnych – rdzawe, bielicowe, ● gleby semihydrogeniczne- czarne ziemie, ● gleby hydrogeniczne ○ z rzędu bagiennych – torfowe i mułowe, ○ z rzędu pobagiennych – torfowo – murszowe i mineralno – murszowe, ● gleby napływowe – mady. Na terenach pagórkowatych wysoczyzn dominują gleby brunatnoziemne, z przewagą brunatnych wyługowanych i kwaśnych, charakteryzujacych się brakiem węglanu wapnia w całym profilu, lub tylko w jego części. Gleby te rozwinęły się na piaskach gliniastych i słabo gliniastych, glinach lekkich i średnich, pyłach zwykłych i ilastych. Na obszarach zalesionych występują głównie gleby bielicoziemne, wykształcone na piaskach luźnych, rzadziej na piaskach gliniastych lekkich i piaskach słabo gliniastych. Odznaczają się małą zasobnością w składniki odżywcze oraz niską zawartością minerałów ilastych, co powoduje, że tylko znikoma część jest wykorzystywana rolniczo. W obrębie dolin rzecznych i na zboczach wzniesień (Szeszki) rozwinęły się lokalnie czarne ziemie, powstałe w mineralnych utworach glebowych (z glin, utworów pyłowych oraz iłów), zasobnych w węglan wapnia i części ilaste. W dolinach rzecznych, w otoczeniu jezior oraz w licznych zagłębieniach bezodpływowych występują gleby bagienne, cechujące się czynnym procesem gromadzenia osadów organicznych, a także pobagienne, w których nad akumulacją substancji organicznych przeważa proces jej ubywania na skutek mineralizacji. Gleby te powstały z osadów mineralnych i organicznych, przekształconych pod wpływem warunków wodnych środowiska. Z dolinami rzek Legi, Ełk, Jarki, Mazurki, Połomskiej Młynówki, Możanki i innych, mniejszych cieków, związane jest występowanie aluwialnych mad, które rozwinęły się na utworach haloceńskich tarasów zalewowych w warunkach niesprzyjających procesowi torfotwórczemu. W strukturze użytków rolnych powiatu przeważają grunty orne, zajmujące 65,3% całkowitej powierzchni użytków rolnych. Niewielką część stanowią gleby o wysokiej 8 produktywności, które podlegają ochronie zgodnie z ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Według klasyfikacji bonitacyjnej, uwzględniając żyzność gleby, stosunki wodne, stopień kultury i trudność uprawy w powiązaniu z agroklimatem, rzeźbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków gospodarczych, na obszarze powiatu w grupie gruntów ornych zdecydowanie przeważają gleby o średniej wartości produkcyjnej zaliczane do klasy IV (IV a i IV b) – 73,4%. Gleby klasy V zajmują 16,8%, a VI – 6,5%. Grunty o najwyższej żyzności, należące do klasy III stanowią 3,3% całego areału i występują lokalnie, w postaci niewielkich płatów. Największe skupiska tych ziem znajdują się w centralnej i wschodniej części powiatu oleckiego. Większość gleb posiada niski odczyn, co sprawia, że wymagają wapnowania. Zakwaszenie jest zróżnicowane w poszczególnych gminach - najmniejsze występuje w gminach Świętajno i Wieliczki. Gleby te cechuje niska zawartość azotu, potasu i fosforu. Niedobór składników oraz zakwaszenie powodują niekorzystne warunki do upraw, które w pewnym stopniu rekompensuje wysoka zawartość magnezu. Tylko 20% gleb w powiecie wykazuje zbyt niskie jego stężenie. Grunty orne reprezentują większość kompleksów przydatności rolniczej, przy czym zdecydowanie dominują kompleksy: żytni bardzo dobry, pszenny wadliwy oraz żytni dobry, które są rozpowszechnione na całym powiecie. Gleby kompleksu żytniego słabego oraz najsłabszego występują pod lasami i tylko fragmenty znajdują się w użytkowaniu rolniczym. Większe powierzchnie kompleksu zbożowo - pastewnego mocnego występują na terenie gminy Kowale Oleckie. Niewielki procent zajmują gleby kompleksu pszennego dobrego i występują głównie w gminie Wieliczki oraz Świętajno. Trwałe użytki zielone (łąki i pastwiska) zajmują ok. 29% wszystkich użytków rolnych. W ich strukturze bonitacyjnej przeważają klasy IV i V (ok. 70%). Niecałe 10% stanowi klasa IV. Aż 8,5% łąk zaliczono do klasy III. Trwałe użytki zielone zajmują przede wszystkim tereny w sąsiedztwie dolin rzecznych i jezior oraz licznych obniżeń terenu. Zaliczane są głównie do kompleksu średniego oraz słabego. W większości charakteryzują się słabą kulturą, wynikającą z niewłaściwej uprawy. Obecnie wymagają nawożenia organicznego i pełnej uprawy. 9 1.5. Rolnicza przydatność gleb Struktura użytkowania gruntów w Powiecie oleckim: powierzchnia ogółem 53638 ha, w tym: Użytki rolne – 48797 ha, tj. 90,1% powierzchni powiatu, w tym: grunty orne – 33246 ha, tj. 68,1% powierzchni użytków rolnych, sady – 103 ha, tj. 0,2% powierzchni użytków rolnych, łąki – 6057 ha, tj. 12,4% powierzchni użytków rolnych, pastwiska – 9391 ha, tj. 19,2% powierzchni użytków rolnych, lasy i grunty leśne – 1616 ha, tj. 3,3% powierzchni użytków rolnych; (Dane: Rocznik statystyczny województwa warmińsko-mazurskiego rok 2003) ►grunty pod wodami – 2911 ha – 3,3% - ogólnej powierzchni gminy, w tym: ■ wody płynące – 2 911 ha – 92,5% ■ wody stojące – 218 ha – 7,5% (Dane: Narodowy Spis Powszechny rok 2002) Najlepsze występujące w powiecie gleby klasy III stanowią 3,3% gruntów ornych, 2,5% łąk oraz 7,1% pastwisk znajdują się na terenie gminy Wieliczki. Niska jakość łąk wynika głównie z ich trudnej do zagospodarowania rzeźby terenu, w 87% bagiennego, dlatego też odsetek łąk w powierzchni użytków rolnych powiatu wynosi zaledwie 10,8%. Skrajnie niską jakość bonitacyjną – VI klasę posiada 13,0% łąk, 8,0% pastwisk oraz 5,2% gruntów ornych. Wskaźniki odczynu i zasobności gleby są znacznie korzystniejsze w powiecie niż przeciętnie w regionie. Stwarza to stosunkowo dobre warunki dla rozwoju rolnictwa. Okolice EGO /Ełk – Gołdap - Olecko/ posiadają najlepsze gleby w regionie. Z praktycznego punktu widzenia dla rolnika – oprócz już wymienionych cech użytków rolnych – szczególnie ważne są informacje o możliwości racjonalnego wykorzystania tych atutów. Wśród gruntów ornych powiatu dominuje kompleks pszenno – żytni oraz pszenny – dobry i pszenny- wadliwy (27,3- 20,4- 18,7%), na czwartym miejscu jest słaby kompleks żytni z 13,8%. Użytki zielone w ⅔ powierzchni zalicza się do „średnich”, pozostałe do słabych i bardzo słabych. 10 Czarne ziemie oraz gliny występują sporadycznie. Dobrze wykształcony poziom próchniczny, niewielkie zakwaszenie, korzystna struktura oraz stosunki wodne sprzyjają osiąganiu wysokich plonów pszenicy, jęczmienia, koniczyny, buraków cukrowych, rzepaku, ziemniaków, żyta i owsa. Duża ilość opadów i wysoka wilgotność powietrza tworzą dobre warunki do produkcji owsa, koniczyny, mieszanki traw i roślin motylkowych oraz innych pastewnych. Tworzywem tych gleb (brunatnych i pseudo-bielicowych) jest glina zwałowa średnia, samoistna bądź podścielona piaskiem albo żwirem. Wysokość plonów roślin, które na tych glebach mogą być uprawiane zależy w głównej mierze od rozkładu opadów oraz ich ilości. Ze względu na specyfikę mikroklimatyczną wzgórz, opady na poziomie 600 - 700 mm rocznie i więcej są wystarczające. Skutecznym sposobem podwyższenia wydajności może być racjonalna uprawa (równolegle do przebiegu warstwic) oraz specjalny płodozmian (tzw. przeciwerozyjny) z dużym udziałem roślin dobrze ochraniających glebę w okresie największych nasileń zmywów oraz możliwie najkrótsze przerwy w uprawie i braku okrywy roślinnej. Gleby kompleksu pszenno – żytniego stanowią najwięcej, bo aż 27,2% ogółu gruntów ornych. Są to gleby brunatne i pseudo-bielicowe wytworzone z glin, lekkie, niecałkowite. Pod względem przydatności rolniczej są dość uniwersalne, lecz ich wydajność w dużej mierze zależy od kultury upraw. Gleby kompleksu żytniego dobrego – brunatne i pseudo-bielicowe wytworzone z piasków gliniastych, całkowite lub niecałkowite - zajmują 8,5% ogółu gruntów ornych. Poniżej 60 cm od powierzchni, pod warstwą piasku gliniastego lekkiego i mocnego powszechnie występują piaski i żwiry. Gleby kompleksu żytniego słabego są ubogie w składniki nawozowe, które ze względu na swoją morfologię często bywają zbyt suche. Niekiedy w tym podłożu występuje glina zwałowa, co podnosi zdolności sorpcyjne takiej gleby i poprawia jej stosunki wodne. W tym kompleksie, w powiecie przeważają gleby brunatne i pseudo-bielicowe wytworzone z piasków słabogliniastych, żwiry stanowiące 20,3% ogólnej powierzchni kompleksu. Gleby kompleksu żytniego bardzo słabego (brunatne i pseudo-bielicowe wytworzone z piasków luźnych i słabogliniastych) wynoszą 61,0% a żwiry – 39,0%. Kompleks zbożowo – pastewny mocny zajmuje w powiecie 4,2% gruntów ornych. Są to potencjalne gleby pszenne, lecz zbyt wilgotne w aspekcie wymagań tej rośliny. Pod względem genetycznym są to ziemie brunatne i pseudo – bielicowe wytworzone z glin – lekkie (34,8% i średnie 29,0%). Dominują tu rośliny tolerujące nadmiar wilgoci w glebie 11 (owies, koniczyny, mieszanki pastewne, i okopowe korzeniowe). W latach suchych rewelacyjnie rodzi pszenica. Grunty kompleksu zbożowo - pastewnego słabego są wytworzone z piasków i stanowią w powiecie zaledwie 0,4% ogólnej powierzchni gruntów ornych. Podobnie jak poprzednio omówione, są nazbyt wilgotne i mają charakter gleb żytnio – ziemniaczanych. Doskonale nadają się pod uprawy roślin kapustnych, marchwi, rzepy ścierniskowej, koniczyny szwedzkiej, mieszanek zbożowo - pastewnych i owsa. W latach suchych można uzyskać wysokie plony ziemniaków oraz żyta. W świetle generalnego braku rentowności w rolnictwie, przy takiej strukturze gleb i tak ekstremalnych warunkach klimatycznych praca rolników w powiecie oleckim wydaje się być szczególnie trudna. 1.6. Szata roślinna Prawie cała Polska należy do prowincji środkowoeuropejskiej świata roślinnego. Z tej prowincji, ze względu na specyfikę wyodrębniono dział północny. Składa się on z czterech krain: ■ mazursko – kurpiowskiej, ■ suwalsko – augustowskiej, ■ biebrzańskiej, ■ białowiesko – knyszyńskiej. Kraina mazursko – kurpiowska dzieli się na dwa okręgi: ■ morenowo- jeziorny Pojezierza Mazurskiego, ■ sandrowy, Kurpiowsko – Piski. Unikalne walory przyrodniczo – krajobrazowe na terenie powiatu oleckiego objęte są różnymi formami ochrony. Obszary krajobrazu chronionego zajmują ok. 43% powierzchni powiatu i należą do nich: ● Puszcza Borecka zajmująca zachodnią część powiatu- 22.860 ha ●Wzgórza Szeskie – 12.495 ha ●Jezioro Oleckie – 10.521 ha ●Dolina Legi – 8.579 ha 12 Na terenie powiatu w rejonie Wzgórz Szeskich i Puszczy Boreckiej znajdują się 4 rezerwaty przyrody: ● Cisowy Jar - 10,68 ha ● Lipowy Jar 48,5 ha ● Mazury 372,7 ha ● Wyspa Lipowa na jeziorze Szwałk Wielki – 2,7 ha Brak uciążliwych zakładów przemysłowych sprzyja zachowaniu równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym powiatu. Lasy powiatu oleckiego – podobnie jak na całym Pojezierzu Mazurskim – cechuje obfitość świerka, który wypiera inne drzewa. Jego dominacja widoczna jest w kępowym i zwartym wchodzeniu nawet na torfowiska. Obok świerków i sosen często występuje tu także lipa drobnolistna. Łąki są tu wytworem pracy ludzkiej. Wśród porastających je gatunków dominuje wyczyniec łąkowy. Powyżej strefy zalewowej, na łąkach suchych, występujących tu niezwykle rzadko rosną: pięciornik piaskowy, fiołek skalny, bylica ulotna. Łąki wilgotne cechuje duże zróżnicowanie florystyczne, a położone są niezwykle malowniczo, na rozległych przestrzeniach zarośniętych niegdyś jezior. 1.7. Szanse rozwoju turystyki w powiecie oleckim Z analiz środowiska przyrodniczego i kulturalnego powiatu wynika, że turystyka może stanowić znaczące, ale nie podstawowe źródło dochodów mieszkańców. Głównym ośrodkiem obsługi ruchu turystycznego i bazą noclegową pozostaje miasto Olecko, a głównymi obszarami na terenach wiejskich są rejony: ● Puszczy Boreckiej, której wschodnia granica znajduje się na zachodzie powiatu, ● jezior: Chechły, Mulistego, Świętajna, Dworackiego, Zajady, Dudeckiego, Kukowino i Małego (Juchówek) - Gmina Świętajno, ● jezior: Olszewskiego, Gordejskiego, Dobskiego, Sedraneckiego, Oleckiego Wielkiego i Oleckiego Małego - Gmina Olecko. Unikalne walory krajobrazowo – przyrodnicze, duża ilość jezior, terenów leśnych i niski stopień zanieczyszczenia środowiska czynią powiat potencjalnie atrakcyjnym dla rozwoju turystyki. Według Strategii Rozwoju Turystyki w województwie warmińsko – mazurskim (Olsztyn 2001) powiat olecki został zaliczony do obszaru II – o wysokim reżimie 13 zagospodarowania, nierównej koncentracji zagaspodarowania turystycznego i wysokiej atrakcyjności. Obecnie powiat dysponuje ok. 2000 miejsc noclegowych, przy czym najwięcej z nich znajduje się w mieście i gminie Olecko (ponad 700 miejsc). Tu znajdują się też wypożyczalnie sprzętu wodnego i inne. Najsłabiej przygotowana do obsługi ruchu turystycznego jest Gmina Wieliczki, gdzie nie ma miejsc noclegowych. W powiecie rozwija się baza gospodarstw agroturystycznych, działa stowarzyszenie agroturystyczne Mazurska Kraina. Szansą dla rozwoju turystyki w powiecie oleckim jest jego położenie w obszarze przygranicznym z Obwodem Kaliningradzkim Federacyjnej Republiki Rosyjskiej. Głównym zaleceniem rozwojowym w obrębie tego obszaru powinien być rozwój infrastruktury towarzyszącej, zwiększenie bazy noclegowej o średnim standardzie i budowa parkingów przydrożnych z motelami. Na terenie powiatu znajdują się znaczne obszary rozwoju zabudowy letniskowej. Podstawowym problemem związanym z rozwojem turystyki jest brak infrastruktury pozwalającej na pełne wykorzystanie jej funkcji Główne przeszkody to nie rozwiązna gospodarka ściekami oraz odpadami stałymi. Znaczącym ograniczeniem jest także zły stan dróg, niedostatki zaopatrzenia w wodę i energię elektryczną. Przeszkodą jest także znaczące zagęszczenie indywidualnej bazy noclegowej, grodzenie jezior i przez to ograniczenie publicznego dostępu do ich brzegów. Zagrożeniem jest dewastacja przybrzeżnych ekosystemów, emisja z indywidualnych systemów grzewczych, zaśmiecanie i dewastacja poprzez swobodną penetrację obszarów, często cennych przyrodniczo a występujących w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów rozwoju turystyki. Powiat olecki w swoim programie ochrony środowiska przyjął następujące kierunki działań minimalizujących zagrożenia wynikające z rozwoju turystyki: ●przestrzeganie wymagań przepisów chroniących środowisko w odniesieniu do nowo powstających obiektów turystycznych i rekreacyjnych, ●rozwój bazy turystycznej na poziomie wyznaczonym przez naturalną chłonność środowiska, ●ograniczenie zjawiska tworzenia zwartych, wielkoprzestrzennych struktur zabudowy letniskowej poprzez preferowanie w planach tworzenia małych, izolowanych od siebie struktur o wyraźnym układzie zabudowy, których wielkość powinna być ustalona indywidualnie w zależności od możliwości środowiska przyrodniczego, ●rozwój agroturystyki, 14 ●ograniczenie przestrzennego rozwoju turystyki i zjawiska wyłączania gruntów rolnych z rolniczego użytkowania przez: - adaptację dla celów rozwoju turystyki obiektów zabytkowych i historycznych (parków, dworów i pałaców), - adaptację dla celów turystycznych niewykorzystanej zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej na terenach wiejskich, - adaptację dla celów turystycznych terenów poprzemysłowych, - rozwój turystyki i rekreacji na terenach zdewastowanych, - adaptację na cele turystyczne dawnych budynków publicznych. ●wyposażenie terenów rozwoju turystyki w kanalizację lub grupowe oczyszczalnie ścieków, ●zwodociągowanie obszarów rozwoju turystyki, ●rozwój alternatywnych źródeł energii, szczególnie wykorzystanie energii słonecznej do ogrzewania wody, ●uregulowanie odbioru odpadów z terenów turystycznych poprzez wprowadzenie rozwiązań systemowych, ●edukacja ekologiczna turystów, ●ograniczenie swobodnej penetracji obszarów najcenniejszych przyrodniczo, poprzez wyznaczenie ścieżek dydaktycznych oraz rozwój zaplecza rekreacyjnego i rozrywkowego w obszarach turystycznych, ●wprowadzenie map linii ogrodzeń zabudowy letniskowej i usług turystycznych szczególnie od strony wód powierzchniowych, ●rozwój ścieżek turystycznych pieszych i rowerowych. Przy utrzymaniu kierunków działań założonych w Strategii Powiatu oleckiego istnieje duża szansa na zrównoważony rozwój usług turystycznych w jego obszarze. 1.8. Zagospodarowanie przestrzenne Dla potrzeb zagospodarowania przestrzennego powiat olecki wydzielił trzy dziedziny rozwoju: - rolnictwo, - przemysł, - turystyka i rekreacja. 15 Kryteria określające zasady opracowano w trosce o zrównoważony rozwój społeczno – gospodarczy z poszanowaniem zasad ochrony najcenniejszego dobra jakim jest środowisko naturalne. Użytki rolne stanowią ponad 62% powierzchni ogólnej powiatu oleckiego, z czego 60% stanowią grunty orne a ok. 29% trwałe użytki zielone. Obecnie odłoguje się około 23% powierzchni gruntów ornych. Z danych ostatniego Spisu Rolnego wynika, że Powiat olecki specjalizuje się w hodowli bydła i trzody chlewnej. Teren jest dynamicznie rozwijającym się ośrodkiem hodowli. Skupienie jej w dużych fermach lub obiektach skupionych w zabudowie zagrodowej, albo mieszkalnej niesie zagrożenia dla jakości życia mieszkańców i środowiska przyrodniczego. Niebezpieczeństwa wynikające z nadmiernie skupionej hodowli: emisja metanu do powietrza, emisja substancji nieprzyjemnych zapachowo, zanieczyszczenie wód (przy niewłaściwym składowaniu obornika, czy złym gospodarowaniu gnojowicą). Zmiany agrarne wywołane koniecznością adaptacji rolnictwa do warunków unijnych nie są zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego powiatu. Niebezpieczna jest intensyfikacja upraw, zwiększanie dawek nawożenia mineralnego na gruntach ornych, oraz przekształcanie trwałych użytków zielonych w grunty orne. Kierunki działań wytyczone w „Strategii Rozwoju Powiatu oleckiego na lata 2003- 2015”, których celem jest minimalizowanie zagrożeń ze strony rolnictwa: ●rozwój rolnictwa ekologicznego lub zintegrowanego, rozwój programów rolnośrodowiskowych w obszarach szczególnie cennych przyrodniczo (w rejonie Puszczy Boreckiej, Wzgórz Szeskich i strefach zlewni bezpośrednich jezior oraz w terenach bezodpływowych), ●wprowadzenie zakazu lokalizacji hodowli bezściółkowej i modernizacja istniejących ferm w kierunku zaprzestania hodowli bezściółkowej, ●zakaz lokalizacji ferm zaliczanych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko obszarów cennych przyrodniczo, ●ograniczenie w miejscowych planach lokalizacji ferm hodowlanych powyżej 50 DJP, w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej lub zabudowy mieszkaniowo – zagrodowej, ●wykorzystanie dla rozwoju hodowli i przetwórstwa rolno – spożywczego obiektów po dawnych PGR, 16 ●stosowanie we wszystkich fermach instalacji i urzadzeń ograniczających ich negatywne oddziaływanie na środowisko (płyty gnojowe, instalacje energetycznego spalania biogazów), ●dostosowanie wielkości hodowli do posiadanej powierzchni ziemi, ● wprowadzenie zakazu przekształcania użytków zielonych w grunty orne, ●ograniczenie nawożenia mineralnego poprzez nawożenie organiczne, ●wprowadzenie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, ●wyłączenie z produkcji rolnej najsłabszych gruntów poprzez zalesienie lub produkcję roślin energetycznych, ●zachowanie fitomelioracyjnych zadrzewień i zakrzaczeń na gruntach rolnych czyli: remis śródpolnych, oczek wodnych, miedz, alei, szpalerów drzew, ●regulacja systemów melioracyjnych. Zakłady przemysłowe usytuowane na terenie Powiatu oleckiego stanowią pewne zagrożenie dla zasobów wód podziemnych, co wynika z ich dużej wodochłonności oraz jakości wód powierzchniowych narażonych na emisję substancji toksycznych z kotłowni i emitorów technologicznych. Rozwój działalności przemysłowych może także spowodować zmianę przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych. Zakłady przemysłowe z natury generują duże ilości odpadów, ścieków, zużywają dużo energii i materiałów. W związku z tymi zagrożeniami w Strategii Powiatu oleckiego określono kierunki działań minimalizujące zagrożenia ze strony przemysłu: ● restrukturyzacja istniejących zakładów poprzez zmiany technologiczne ograniczające zużycie wody, energii i materiałów na jednostkę produktu – wprowadzenie najlepszych dostępnych technologii, ● wprowadzenie środowiskowego zarządzania w zakładach przemysłowych, ● rewaloryzacja terenów poprzemysłowych lub terenów obsługi rolnictwa, ● rewitalizacja obszarów i obiektów poprzemysłowych na rzecz rozwoju innych funkcji, szczególnie w rejonach zwartej zabudowy miejskiej i rejonach atrakcyjnych turystycznie, ● rozwój terenów przemysłowych na obszarach gruntów zdewastowanych, w ramach TAG, ● rozwój przemysłu przyjaznego środowisku, ● wprowadzenie technologii mało i bezodpadowych, ● edukacja ekologiczna przedsiębiorców. Osiągnięcie celów polityki pro- ekologicznej będzie możliwe tylko przy włączeniu się przedsiębiorców oraz jednoczesnym wsparciem finansowym i merytorycznym. Jednym z 17 koniecznych działań będzie dostosowanie się zakładów do tzw. zintegrowanych pozwoleń, obejmujących wszystkie elementy środowiska (zgodnie z dyrektywą IPPC). Istotne będzie podejmowanie przez przedsiębiorstwa dobrowolnych działań na rzecz środowiska oraz upowszechnianie systemów zarządzania środowiskowego, a w nich: oszczędne korzystanie z surowców, stosowanie surowców ekologicznych, zmniejszanie energo- i wodochłonności, prewencja odpadów, wprowadzanie systemów rejestracji emisji oraz zużycia surowców, wzrost efektywności produkcji. Plany zagospodarowania przestrzennego zakładają zapobieganie zabudowie liniowej terenów, co znacznie podraża koszty rozwiązań systemowych gospodarki wodnej, ściekowej, energetycznej, informatycznej i innych. Ograniczanie przestrzeni zabudowy ułatwia też zaspokojenie potrzeb społecznych i bezpieczeństwa ludności. Na terenie powiatu oleckiego znajduje się 5 obszarów chronionego krajobrazu, które łącznie obejmują 43% jego powierzchni, 28 pomników przyrody, z czego dwa to głazy narzutowe położone w gminie Kowale Oleckie Obszar Puszczy Boreckiej wyznaczony jest jako przyszły element Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, tj. sieci obszarów przyrodniczo cennych w skali europejskiej, mających specjalny status ochronny, zgodny z dyrektywami Unii Europejskiej: siedliskową (dyrektywa Rady Europy 92/43/EWG) i Ptasią (dyrektywa Rady Europy 79/409/ EWG). Obszar Puszczy Boreckiej objęty został ochroną na mocy obu w/w. dyrektyw jako: - OSO – PLB 280010” Puszcza Borecka”, - SOO – PLH 280007” Puszcza Borecka”. W programie ochrony dziedzictwa przyrodniczego Powiatu oleckiego zakłada się cele i kierunki działań zmierzające do dalszej ochrony dziedzictwa oraz rewitalizacji obszarów zdegradowanych. Istniejące obiekty dziedzictwa kultury są w stanie wymagającym przekształceń własnościowych i remontów kapitalnych. Najcenniejsze z nich: - zespół dworski w Bartkowskim Borze, - zespoły dworsko – parkowe w Norach, Nowym Młynie i Gąsiorowie, - zespoły obozowisk późnego paleolitu w Puchówce, Cimochach, Markowskich i Wieliczkach, - park dworski w Niedźwiedzkich wraz z aleją lipową, - Olecko Małe z budynkiem nr 6 – dawna karczma. 18 Obiekty i tereny w/w podlegają ochronie zabytków, dlatego jakiekolwiek prace modernizacyjne, czy rewaloryzacyjne wymagają zgody konserwatora zabytków. Obecnie zespół Puchówka objęty jest pracami archeologicznymi. W przyszłości także inne miejscowości będą nimi objęte po to, aby udokumentować dziedzictwo kulturowe. 1.9. Własność nieruchomości w powiecie oleckim Podstawowym warunkiem urynkowienia gospodarki jest jej oparcie na własności prywatnej. Tymczasem w wielu regionach Polski pokutują stare stosunki własności państwowej lub komunalnej, które to nie zachęcają do inwestowania. W efekcie majątek niszczeje a bezrobocie wzrasta. 0,41% powierzchni powiatu oleckiego stanowią grunty komunalne, co jest niezbędne do realizacji zadań statutowych. Udział użytków rolnych pozostających we władaniu sektora prywatnego w porównaniu do ogólnej powierzchni użytków rolnych w gospodarstwach w roku 2002 wyniósł 86,8% (w Polsce 94,5%), w tym w gospodarstwach indywidualnych 79,3% (w Polsce 87,9%). W gospodarstwach rolnych w sektorze publicznym nadal pozostaje 148,4 tys. ha, tj. 13,2%, w Polsce zaledwie 5,5% (dane z Narodowego Spisu Powszechnego GUS Olsztyn 2002 rok). Z pewnością jest to jedną z przyczyn złej koniunktury gospodarczej w województwie. Na korzyść województwa w stosunku do kraju przemawia średnia wielkość gospodarstw rolnych, która wynosi tu 14 ha, a w Polsce 5,76 ha. Średnia wielkość gospodarstw rolnych w powiecie oleckim jest zdecydowanie większa niż w kraju (o 10,74 ha) i nieco większa niż w województwie (o 2,5 ha).(dane z Narodowego Spisu Powszechnego GUS Olsztyn 2002 rok). Taka struktura wielkości gospodarstw rolnych pozwala na dobre prognozy dla rolnictwa powiatu. Na trenie powiatu występują obszary wysokiej produktywności gleb będące własnością Agencji Nieruchomości Rolnych, częściowo dzierżawione i będące w posiadaniu własnym. Na terenach byłych PGR występują zasoby mieszkaniowe wraz z terenami i obiektami do zagospodarowania. W pierwszym etapie wymagają jednak przekształceń własnościowych. Podobnie sytuacja wygląda z dziedzictwem kulturowym: dworkami i parkami dworskimi, które w przeszłości były siedzibami PGR. Dla pełniejszego obrazu poniżej przedstawiono strukturę własności mieszkań w układzie porównawczym miast i wsi województwa warmińsko – mazurskiego. 19 Tabela 1. Mieszkania wg rodzaju podmiotów będących ich właścicielami obszary Ogółem w tys. Miasta 276,9 wsie Woje wództwo 150,2 427,1 Mieszkania według rodzaju własności Spółdzielni Zakładów Osób gmin Skarbu mieszkaniowych fizyczPaństwa pracy WłasnośLokator nych ciowe -skie 36,1% 26,9% 13,8% 17,5% 2,8% 2,2% 85,6% 0,5% 0,5% 4,8% 5,0% 3,3% 53,5% 17,6% 9,1% 13,1% 3,6% 2,6% Towarzystw Innych budownictwa podmiotów społecznego 0,3% 0,2% 0,4% 0,3% 0,3% Dane: GUS z 2002 roku Stosunkowo mało mieszkań w województwie znajduje się we władaniu osób fizycznych- 53,5%. Struktura własności zdecydowanie lepiej przedstawia się na wsi (85,6%) niż w mieście (36,1%). Taki stan ogranicz aktywność ekonomiczną mieszkańców. 20 1.10 Identyfikacja problemów ● opracowany, dobry plan gospodarki ściekami i utylizacji odpadów stałych w powiecie oraz innych zagrożeń ekologicznych, dający szanse rozwoju przedsiębiorstw pozyskujących energię ze źródeł alternatywnych, tworzenia miejsc pracy w usługach związanych z wodociągami, gospodarką ściekową oraz recyklingiem odpadów stałych, ● program zalesień pozwalający właścicielom gruntów zalesianych pozyskiwać stałe dochody za pielęgnację drzew, ● zły stan dróg i przystanków autobusowych, ● nie rozwiązane problemy gospodarki ściekowej i odpadów stałych hamują rozwój usług turystycznych, ● brak działań zmierzających do przekształceń własnościowych istotnych dla gospodarki powiatu terenów i obiektów, ● niedoinwestowanie sieci energetycznej, ● słaba promocja dużego potencjału historycznego i turystycznego, ● doskonała promocja kulturalna powiatu. 2. Struktura gospodarki W powiecie oleckim dominuje działalność rolnicza i leśna, dlatego temu zagadnieniu zostanie poświęcony osobny rozdział. Głównymi gałęziami produkcji są tu: przemysł drzewny, produkcja łodzi, handel, przetwórstwo rolno – spożywcze, elektrotechniczne, cegielnie, usługi budowlane i motoryzacyjne. Mieści się tu wiele hurtowni, sklepów różnych branż oraz punkty usługowe. Na dzień 31-12-2001r. (wg GUS) działalność gospodarczą w powiecie prowadziło 3386 podmiotów gospodarczych; w tym do sektora publicznego należały 84 podmioty. W sektorze prywatnym osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą było 2942, w formie spółdzielni - 23 a pozostałe w formie spółek. Dane na temat liczby podmiotów z końca 2002 roku z gmin leżących w obrębie powiatu mówią o 1461 podmiotach gospodarczych, GUS informuje o 2288 podmiotach działających na terenie powiatu oleckiego. Bogactwem ziemi oleckiej są złoża kruszywa naturalnego, piasków oraz pospółek. Trzy z nich stanowią złoża surowców ilastych. Na skutek niekontrolowanej eksploatacji tych 21 złóż pewne obszary powierzchni uległy degradacji. W ”Programie Ochrony Środowiska Powiatu Oleckiego” – rok 2003, zaplanowano działania zmierzające do ochrony kopalin: ■ inwentaryzację miejsc „swobodnej” eksploatacji kruszyw naturalnych, zwyczajowo wydobywanych dla potrzeb lokalnych oraz innych wyrobisk poeksploatacyjnych, ■ kontrolę sposobu eksploatacji złóż oraz określenie przyszłych kierunków rekultywacji, ■ udzielenie koncesji na wydobywanie kopalin będzie wiązało się ze spełnieniem następujących wymagań: - obszar zamierzonej działalności nie przekroczy 2 ha (kompetencje starosty), - wydobycie kopaliny w roku kalendarzowym nie przekroczy 20 000 m ³, - działalność będzie prowadzona bez użycia materiałów wybuchowych. Stosując przepisy ustawy z 27 kwietnia 2001 roku „Prawo ochrony środowiska” starostwo Powiatu oleckiego będzie zapobiegać dalszej degradacji obszarów oraz sukcesywnie rekultywować tereny po eksploatacyjne, tworząc tym samym nowe perspektywy gospodarcze dla swoich mieszkańców. 2.1. Rolnictwo i leśnictwo Dominującą dziedziną mieszkańców Powiatu Olecko jest działalność rolnicza. Bardzo ważnym wskaźnikiem pozwalającym określić perspektywy rozwoju rolnictwa jest wielkość gospodarstw rolnych. Średnia wielkość gospodarstw rolnych w powiecie oleckim (wg Narodowego Spisu Powszechnego w roku 2002) wyniosła 16,5 ha i jest największa w Polsce, w województwie warmińsko – mazurskim stanowi 14 ha, w kraju 5,76 ha. Poniżej przedstawiono procentowy wskaźnik wielkości gospodarstw rolnych w układzie województwa warmińsko-mazurskiego i powiatu oleckiego. 22 Wykres nr 1 Struktura gospodarstw rolnych w powiecie oleckim wg obszarowych powierzchni na tle województwa warmińskomazurskiego w roku 2002 w % 40 35 30 25 20 35,4 15 37,7 36,7 33,3 10 11,9 5 14,2 5,4 5,7 5,8 6,9 2-3 ha 3-5 ha 3,8 3,2 0 0-1 ha 1-2 ha województwo 5-7 ha pow. 7 ha Powiat Olecko Opracowanie własne na podstawie Spisu Powszechnego – GUS Olsztyn 2002 rok Zarówno w województwie jak również w Powiecie oleckim aż około 63% gospodarstw rolnych posiada do 7 ha użytków, co przy obecnym braku rentowności w tym sektorze powoduje większe zubożenie społeczeństwa. Zjawisko rozdrobnienia gospodarstw rolnych spowoduje w najbliższych latach ujawnienie ukrytego w nim bezrobocia. Według różnych źródeł szacuje się około 20% wzrost zapotrzebowania na pracę, co przy tak dużym bezrobociu może spowodować trudne do przewidzenia skutki. Szansą dla małych gospodarstw rolnych jest tworzenie grup producentów oraz alternatywne źródła dochodów np. agroturystyka, produkcja żywności ekologicznej, wierzby energetycznej, hodowla pszczół, itp. Z powodu często niskiego wykształcenia, rolnicy wymagają szczególnego wsparcia merytorycznego i dokształcania. 23 Tabela 2. Struktura hodowli zwierząt gospodarskich wg danych Spisu Powszechnego 2002 roku w powiecie oleckim na tle województwa warmińsko-mazurskiego Wyszczególnienie Warmińsko Mazurskie Powiat Olecko Bydło ogółem W tym krowy 391923 181422 Trzoda chlewna ogółem W tym lochy 861023 88746 Owce Konie Drób ogółem 9726 17248 10353080 18673 8279 46786 4558 556 899 261951 (4,8%) (4,6%) (5,4%) (5,1%) (5,7%) (5,2%) (2,5%) Opracowanie własne na podstawie Spisu Powszechnego – GUS Olsztyn 2002 rok W nawiasach podano procentowy udział w hodowli powiatu oleckiego w województwie warmińsko – mazurskim. Na podstawie przedstawionych danych można zaobserwować, że udział powiatu oleckiego w produkcji zwierząt gospodarskich w województwie jest bardzo wysoki. Wysoka produkcja bydła związana jest z możliwościami wynikającymi ze struktury gruntów rolnych. W powiecie jest stosunkowo dużo łąk i pastwisk. W powiecie oleckim znajduje się grupa rolników specjalizujących się w produkcji, posiadających gospodarstwa dostosowane do wymogów Unii Europejskiej oraz warunków gospodarki rynkowej. Ta część sektora rolniczego będzie potrzebowała wsparcia jedynie w zakresie pozyskania środków na inwestycje w swoje gospodarstwa. Ich wielkość i struktura upraw dostosowane są do profilu produkcji. Tabele 2 i 3 pokazują dostosowanie upraw do profilu produkcji rolnej w powiecie. 24 Tabela 3. Powierzchnia zasiewów w procentach, w układzie porównawczym powiatu i województwa Wyszczególnienie Warmińsko mazurskie Powiat Olecko Powierzchnia zasiewów Zboża ogółem w ha Ogółem W tym podstawowe 586161 ha 79,4 77,8 Strączkowe Ziemniaki jadalne na nasiona Przemysłowe Pastewne Pozostałe 0,3 3,8 9,0 6,2 1,3 26564 ha 0,0 2,9 6,2 9,1 1,8 80,0 75,8 Opracowanie własne na podstawie Spisu Powszechnego – GUS Olsztyn 2002 rok Jak widać z porównania dwóch ostatnich tabel struktura zasiewów dostosowana jest do potrzeb hodowli zwierząt gospodarskich, co daje podstawy do twierdzenia, że sektor ten będzie dominował w strukturze gospodarczej powiatu. Dla pełnego obrazu sytuacji rolnictwa w powiecie oleckim, poniżej zamieszczono tabelę przedstawiającą strukturę użytkowania gruntów rolnych, która ma istotne znaczenie dla określenia prognoz ekonomicznych tej działalności, zwłaszcza w kontekście wymagań związanych z akcesją Polski do Unii Europejskiej. 25 Tabela 4. Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych województwa i powiatu oleckiego Wyszczególnienie Powierzchnia Użytki rolne gruntów Razem Grunty Sady Łąki Pastwiska rolnych orne ogółem Warmińsko1324213ha 85,2 58,7 0,2 13,1 13,2 Mazurskie Powiat Olecko 56879 ha 89,6 60,4 0,2 11,0 18,0 Dane: Narodowy Spis Powszechny Olsztyn 2002 rok Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty 3,0 11,8 3,7 6,7 W Powiecie oleckim o 3,8% więcej jest pastwisk niż w województwie i o 2,1% mniej łąk, co wynika z wcześniej opisanego środowiska przyrodniczego. Struktura użytkowania gruntów pozostaje w ścisłej korelacji z produkcją zwierzęcą powiatu oleckiego, dając szanse zrównoważonego rozwoju w tej dziedzinie. Pewną szansą dla małych i nierentownych gospodarstw jest program zalesień. Jego realizacja może stać się źródłem stałych dochodów dla właścicieli gruntów nadających się do zalesiania. Poziom lesistości powiatu w roku 2003 wynosił 26,4%, z czego większość pozostawała we władaniu Lasów Państwowych. Największe kompleksy leśne to: ■ skraje Puszczy Boreckiej w północno – zachodniej części powiatu (gminy Kowale Oleckie i Świętajno), ■ kompleks leśny pomiędzy miejscowościami Jelonek i Jurkowo, w południowo – zachodniej części powiatu (gmina Świętajno), ■ Bór Kleszczewski w południowo – wschodniej części powiatu (gmina Wieliczki), ■ kompleks leśny pomiędzy miejscowościami Plewki i Drozdowo, w północno – wschodniej części powiatu (gminy Olecko i Kowale Oleckie), ■ szereg mniejszych kompleksów leśnych o powierzchni od kilku do 100 ha. Na terenie powiatu oleckiego realizowany jest „Wojewódzki Program Zwiększenia Lesistości na lata 2001 –2010”, który zakłada zalesienie 738 ha gruntów lasów państwowych i prywatnych na terenie powiatu. Planuje się 17,3% udziału w projekcie gruntów stanowiących własność Lasów Państwowych, pozostałe 82,7% stanowić będą tereny prywatne. Realizacja tego programu jest szansą na pozyskanie alternatywnych źródeł dochodów przez właścicieli gruntów o słabej klasie bonitacyjnej i trudnym do upraw 26 położeniu. W roku 2004 planuje się zalesienie 70 ha, w 2005 roku 65 ha, a w latach 2006 – 2010 – 289 ha.. W swoich planach powiat zakłada pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych. Jej średni wskaźnik w Unii Europejskiej wynosi 5,8% w ogólnej produkcji energii, w Polsce – 2,8%. W „Programie Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko – Mazurskiego„ zaplanowano jej udział w roku 2010 w wysokości co najmniej 7,5%, a w 2006 – 3,6%. ”Program Ochrony Środowiska Powiatu Oleckiego” zakłada w 2007 poziom 7,0%, a w 2011 – co najmniej 8%. Działania starostwa będą szły w kierunku modernizacji istniejącego systemu ciepłownictwa. Na terenie powiatu istnieją dobre warunki do pozyskiwania energii z wody, wiatru, biomasy i biogazów. Przy sprzyjających warunkach może to zainteresować potencjalnych przedsiębiorców. 2.2. Struktura podstawowych branż w powiecie Całe województwo warmińsko-mazurskie charakteryzuje się stosunkowo niskim poziomem uprzemysłowienia. Jego udział w krajowej produkcji sprzedanej wynosi 2,5%, w zatrudnieniu 2,9%. Daje to 14 pozycję w kraju pod względem liczby zatrudnionych w przemyśle na 1000 mieszkańców. W produkcji przemysłowej przeważa produkcja artykułów żywnościowych i napojów, mebli, maszyn i aparatury elektrycznej, a także opon, drewna i wyrobów z drewna, odzieży, maszyn i urządzeń. Jak wcześniej wyjaśniono podstawową branżą w powiecie oleckim jest rolnictwo a zaraz po nim leśnictwo, które zatrudniają znaczny odsetek ogółu pracujących. Pozostali znaleźli pracę w niewielu zakładach produkcyjnych – głównie w branży drzewnej i budowlanej oraz w usługach a ok. 12% pracuje w szkolnictwie i administracji. Dominujące dziedziny życia gospodarczego na obszarze powiatu oleckiego to obecnie: uprawa i przetwórstwo żywności (w tym przemysł mleczarski), przemysł drzewny, przemysł elektrotechniczny, produkcja materiałów budowlanych i stolarki budowlanej, usługi (w tym okołoturystyczne), przemysł odzieżowy, przemysł metalowy, agroturystyka. 27 2.3. Struktura zatrudnienia Według danych GUS z 2002 roku, w województwie warmińsko – mazurskim tylko 21,1% ludności w wieku produkcyjnym, z grupy pracujących utrzymywało się z własnej działalności (88,4 tys.). Źródła utrzymania dla mieszkańców województwa przedstawiały się następująco: Ogółem – 1428,4 tys. Dochody z pracy - Niezarobkowe źródło - 398,7 tys. Dochody z własności - Na utrzymaniu - 588,8 tys. Nie ustalone źródło - 419,7tys. 0,8 tys. 20,3 tys. (Dane ze Spisu Powszechnego – GUS Olsztyn 2002 rok) Najważniejszym źródłem utrzymania dla mieszkańców powiatu oleckiego jest rolnictwo i leśnictwo, które zatrudnia znaczny odsetek ogółu pracujących. W najbliższych latach struktura będzie zmieniać się na korzyść usług. Największe zakłady produkcyjne powiatu oleckiego i zatrudnienie na dzień 06-04-2004 rok: ►Zakłady Produkcyjno – Usługowe „PRAWDA” w Olecku – 490 osób, ►”DELPHIA JACHTS” w Olecku (produkcja tworzyw sztucznych)- 240os., ►”WORK SERVICE” w Olecku – 130 osób, ►OSM w Olecku – 115 osób, ►”SILVPOL „ w Olecku (przetwórstwo drewna ) – 131 osób, ►Stacja Hodowli i Unasienniania Zwierząt w Olecku – 68 osób, ►Oleckie Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych w Olecku – 44 osoby, ►Oleckie Przedsiębiorstwo Drogowo – Mostowe – 38 osób, ►” RAMEX „ w Szczecinkach (przetwórstwo drewna) – 90 osób, ►” PALDI „ w Olecku (przetwórstwo drewna ) – 145 osób, ►Piekarnia – Cukiernia Staniszewski w Olecku – 63 osoby. 2.4. Identyfikacja problemów Z chwilą akcesji Polski do Unii Europejskiej, kiedy rolnicy zaczną otrzymywać dopłaty strukturalne, sytuacja mieszkańców wsi w powiecie oleckim ulegnie poprawie. Problemem 28 pozostaną małe gospodarstwa oraz grunty, na które nie będzie dopłat. Ta część sektora rolniczego będzie musiała ulec przeobrażeniom. ● Powiat olecki ma dobrze opracowane: ”Program Ochrony Środowiska” oraz ”Plan Gospodarki Odpadami”. ● Nieuregulowana gospodarka ściekowa i problem utylizacji odpadów stałych jest głównym czynnikiem hamującym rozwój przedsiębiorczości w powiecie. ● Zły stan dróg, wymagających natychmiastowej modernizacji jest drugim co do ważności czynnikiem ograniczającym przedsiębiorczość. ● Brak instytucji wsparcia biznesu na poziomie powiatu. ● Niski poziom wiedzy z dziedziny przedsiębiorczości. ● Niedostateczny poziom wykształcenia mieszkańców. ● Niedobór środków na inwestycje w przedsiębiorstwa i rolnictwo. ● Niechęć właścicieli małych gospodarstw do zmian profilu produkcji, zrzeszania się w grupy, ● Brak konsumentów potencjalnych usług i produktów na rynku lokalnym, z powodu niskich dochodów. ● Wysoki potencjał w postaci w pełni uzbrojonych terenów pod inwestycje w Olecku. ● Niska aktywność społeczna mieszkańców powiatu. Organizacje pozarządowe mogłyby realizować wiele zadań zapobiegających marginalizacji społeczno – ekonomicznej mieszkańców. ● Nie rozwiązany problem zanieczyszczania powietrza (przestarzałe systemy grzewcze, emitujące duże ilości substancji toksycznych do środowiska). ● Niski wskaźnik telefonizacji. ● Brak infrastruktury pozwalającej na rozwój turystyki. ● Szansą dla małych gospodarstw rolnych jest tworzenie grup producentów oraz alternatywne źródła dochodów, np.. agroturystyka, produkcja żywności ekologicznej, wierzby energetycznej, hodowla pszczół, itp. ● Szanse dla potencjalnych przedsiębiorców tkwią w produkcji energii alternatywnej, zagospodarowaniu odpadów stałych, usługach w których istnieją nisze spowodowane zbyt niskimi dochodami mieszkańców. 29 3. Problemy społeczne 3.1. Struktura demograficzna Do niedawna Polska była jednym z krajów Europy o najwyższym współczynniku przyrostu naturalnego, który w ostatnich latach systematycznie malał aż do 0,5 na 1000 mieszkańców w roku 2001r. Współczynnik umieralności niemowląt wynosi w Polsce 7,7 na 1000 urodzeń i jest ciągle znacznie wyższy od przeciętnego w krajach Unii Europejskiej, gdzie waha się w granicach 4,9 na 1000 urodzeń w roku 2000. Na 100 mężczyzn przypada w Polsce 106 kobiet. Przeciętna długość życia w Polsce ulega systematycznemu wydłużeniu, w 2000 roku wynosiła dla kobiet 78 lat, dla mężczyzn 69,8 lat. Długość życia mieszkańców Polski jest nadal krótsza niż w krajach Unii. Na tle Europy polskie społeczeństwo jest stosunkowo młode. W latach 1990 – 2001 znacznie wzrosła liczba osób w wieku produkcyjnym (18 lat - 59 kobiety i 18 lat- 64 mężczyźni), z 57, 5% do 61,9%. Wykres 2. Struktura wiekowa społeczeństwa polskiego na tle średniej w krajach Unii Europejskiej w roku 2000 ●Polska ●UE 15 68,5% 67,9% 19,6% 16,9% 12,0% do lat 17 18-64 lata 16,1% ponad 65 lat 30 Uwarunkowania demograficzne: ● do 2005 roku w Polsce o 1.150 tys. zmniejszy się liczba dzieci i młodzieży w wieku przedszkolnym i szkolnym, ● po wzroście do 2004 r., liczba młodzieży kandydującej do szkół wyższych zacznie od 2005 roku znacząco spadać, ● do 2005 roku wzrośnie liczba osób w wieku produkcyjnym, co powodować będzie presję na rynek pracy, ● w latach 2002 –2005 liczba ludności w wieku emerytalnym wzrośnie o 100 tys. i trend wzrostowy będzie trwał przez minimum 30 lat. Zmiany demograficzne będą więc wywierać silną presję na rynek pracy oraz spowodują wzrost świadczeń emerytalnych i popytu na usługi dla osób starszych. Łatwiejsze staną się przeobrażenia jakościowe w szkolnictwie. Podane trendy nie ominą powiatu oleckiego, gdzie struktura demograficzna w porównaniu z województwem warmińsko-mazurskim jest przedstawiona wykresem nr 3. Wykres 3. Struktura wiekowa powiatu oleckiego na tle średniej województwa warmińsko-mazurskiego ● powiat olecko ● woj. warmińskomazurskie 58,1% 61,4% 28,2% 25,6% 13,7% do 17 lat 18 – 64 lat 13,0% ponad 65 lat Opracowanie własne na podstawie danych Spisu Powszechnego GUS Olsztyn 2002 rok 31 Jak widać na powyższym wykresie struktura demograficzna powiatu oleckiego nieco odbiega od średniej w województwie. W grupie 34,4 tysięcy mieszkańców o prawie 2,6% więcej jest dzieci i młodzieży w powiecie, co w najbliższych latach zwiększy zapotrzebowanie na pracę. Więcej tylko o 0,7% jest mieszkańców w wieku emerytalnym, którzy z pewnością zasilają budżety gospodarstw domowych swoimi dochodami. Aż o 3,3% więcej niż w województwie jest osób w wieku produkcyjnym. Powiat olecki jest stosunkowo młody na tle województwa, kraju i Unii Europejskiej. Na terenie powiatu, w czasie spisu powszechnego w roku 2002 - 63 osoby zadeklarowały narodowość niepolską. Trudno w tej sytuacji mówić o wielokulturowości, ale aktywizacja tych osób może wnieść wiele interesujących doświadczeń do życia społeczno – kulturalnego powiatu. 3.2. Aktywność ekonomiczna. Transformacje lat dziewięćdziesiątych w kraju wygenerowały wiele nowych problemów. Zmiany w przemyśle, likwidacja PGR- ów spowodowały, że liczba bezrobotnych wzrosła z 1,1 mln w roku 1990 do 3,1 mln na koniec 2001 roku. Istotnym czynnikiem wpływającym na sytuację rynku pracy był w tym okresie znaczący przyrost ludności w wieku produkcyjnym (o 1,8 mln.). W województwie warmińsko–mazurskim ludność czynna zawodowo /wg powszechnego spisu z 2002 roku/ wynosiła 608,2 tys. osób. Aktywność ekonomiczną ludności w wieku 15 lat i więcej przedstawia w układzie porównawczym poniższa tabela. Na aktywność zawodową składają się pracujący i osoby poszukujące pracy. 32 Tabela 5. Aktywność ekonomiczna ludności w województwie warmińsko-mazurskim i powiecie oleckim Wyszczególnienie Ogółem Aktywni Zawodowo Bierni Nieustalony Razem Pracujący Bezrobotni Zawodowo Status Wskaźnik Wskaźnik Stopa Aktywności Zatrudnienia Bezrobocia W tysiącach warmińskomazurskie Miasta Wieś Powiat Olecko W% 1142,4 608,8 437,2 171,5 496,3 37,3 55,1 39,6 28,2 704,8 375,2 277,4 437,6 233,6 159,9 26,8 14,3 10,1 97,9 73,7 4,2 302,2 194,1 11,7 27,3 10,0 0,7 55,4 54,6 55,1 40,9 37,4 38,9 26,1 31,6 29,3 Opracowanie własne na podstawie danych ze Spisu Powszechnego 2002 rok Tabela 6. Źródła utrzymania w układzie porównawczym Polski i województwa warmińsko-mazurskiego Obszary Ludność ogółem Ludność w wieku 15 lat i więcej Pracujący w wieku 15 lat i więcej Bezrobotni Współw wieku 15 czynnik lat i więcej aktywności zawodowej w tysiącach Wskaźnik zatrudnienia Stopa bezrobocia Długotrwale bezrobotni w ogólnej liczbie bezrobotnych Pracujący w Główne źródła utrzymania rolnictwie w ogólnej W tym liczbie Dochody Niezarob- Na pracujących z pracy kowe utrzymaniu w% 38230,1 31288,4 13218,3 3558,2 55,5 43,7 21,2 45,8 16,6 32,3 28,0 38,1 1428,4 1142,4 437,2 171,5 55,1 39,6 28,2 49,6 15,4 29,4 27,9 41,2 Polska Województwo Dane GUS Olsztyn 2002 rok 33 Współczynnik aktywności zawodowej mieszkańców powiatu oleckiego wyniósł 55,1%, tak samo jak w województwie i był niższy od krajowego o 0,4%. Niższy był też w powiecie wskaźnik zatrudnienia – 38,9%; gdy w województwie kształtował się na poziomie 39,6% ; w Polsce – 43,7%. Stopa bezrobocia w powiecie była najwyższa w przedstawionym układzie porównawczym i wynosiła 29,3%, w województwie 28,2% a w kraju 21,2%. Z pracy zarobkowej w województwie utrzymywało się 29,4% a w Polsce 32,3% ludności powyżej 15 roku życia. Więcej o ok. 3% osób pozostawało na utrzymaniu w województwie niż w kraju. Mniej o 1,2% w województwie niż w kraju było osób pracujących w rolnictwie (w ogólnej liczbie pracujących). Jak wynika z danych Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w roku 2002 współczynnik aktywności zawodowej w województwie nie odstaje od przeciętnej w kraju. Zdecydowanie niższy jest jednak wskaźnik zatrudnienia ( 4,1%), co powoduje wyższą stopę bezrobocia w województwie w stosunku do kraju o 7%. O prawie 4% więcej ludności w kraju osiąga dochody z pracy zarobkowej, o 3,1% więcej osób pozostaje na utrzymaniu w województwie warmińsko – mazurskim niż w kraju. Udział pracujących w rolnictwie w ogólnej liczbie pracujących jest o 0,8% niższy w województwie niż przeciętnie w kraju. W powiecie oleckim dominuje działalność rolnicza i leśna, dlatego znacząca część ogółu pracujących zatrudnionych jest w tych sektorach. Ta sytuacja z pewnością ujawni w najbliższych latach ukryte tam bezrobocie. W województwie o 3,8% wyższy niż w kraju jest odsetek długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie pozostających bez pracy. Dla pełnej diagnozy demograficznej konieczne jest przedstawienie ekonomicznej mieszkańców województwa warmińsko – aktywności mazurskiego w aspekcie wykształcenia i płci. Problem ten przedstawiono poniżej. 34 Tabela 7. Aktywność ekonomiczna ludności województwa warmińsko – mazurskiego w wieku 15 lat i więcej wg poziomu wykształcenia i płci. Wyszczególnienie Ogółem Aktywni Zawodowo Razem Pracujący Bezrobotni Bierni Zawodowo Nieustalony Status Współcz. Aktywności Zawodowej Wskaźnik Zatrudnienia Stopa Bezrobocia W tysiącach W% ogółem wyższe policealne Śr. zawodowe Śr. Ogólnokszt. Zas. zawodowe Podst. ukończone Podst. Nieuk. I bez wykształcenia nieustalone mężczyźni wyższe policealne Śr. zawodowe Śr. Ogólnokszt. Zas. zawodowe Podst. ukończone Podst. Nieuk. I bez wykształcenia nieustalone 1142,4 99,2 34,4 222,2 90,5 254,9 376,8 44,4 608,8 79,8 25,8 155,1 44,8 184,0 116,4 2,7 437,2 74,4 21,3 119,7 31,5 120,7 67,9 1,7 171,5 5,4 4,5 35,4 13,3 63,3 48,6 1,0 496,3 17,6 7,7 62,2 43,2 65,3 256,6 41,5 37,3 1,8 0,9 4,9 2,5 5,5 3,8 0,3 55,1 81,9 77,0 71,4 50,9 73,8 31,2 6,0 39,6 76,4 63,6 55,1 35,8 48,4 18,2 3,8 28,2 6,8 17,4 22,8 29,7 43,4 41,7 36,7 19,9 551,9 43,9 8,6 108,3 28,7 159,3 178,0 16,6 0,1 328,3 35,4 6,7 79,2 15,2 122,5 67,6 1,6 0,0 240,0 33,1 5,6 63,4 11,1 84,7 41,3 1,0 0,1 88,2 2,3 1,1 15,9 4,1 37,9 26,3 0,7 2,2 205,9 7,8 1,7 26,9 12,9 33,4 108,5 13,9 17,6 17,7 0,7 0,2 2,2 0,6 3,4 1,8 0,1 2,7 61,5 82,0 79,3 74,7 54,1 78,6 38,4 10,5 0,4 44,9 76,6 66,1 59,7 39,6 54,3 23,4 6,3 83,6 26,9 6,5 16,7 20,0 26,8 30,9 39,0 40,1 9,5 0,0 0,0 0,0 0,8 8,7 3,8 0,9 75,8 35 kobiety 590,5 280,5 wyższe 55,3 44,4 policealne 25,8 19,1 Śr. zawodowe 113,9 75,9 Śr. Ogólnokszt. 69,9 29,7 Zas. zawodowe 95,5 61,5 Podst. ukończone 198,9 48,8 Podst. Nieuk. I 28,9 1,0 bez wykształcenia nieustalone 10,3 0,0 Dane ze Spiu Powszechnego 2002 rok 197,2 41,3 15,8 56,4 20,4 36,1 26,6 0,7 83,3 3,1 3,4 19,5 9,3 25,4 22,2 0,3 290,4 9,8 6,0 36,3 30,3 31,8 148,1 27,7 19,6 1,1 0,7 2,7 1,9 2,2 2,0 0,2 49,1 81,9 76,2 68,3 49,5 65,9 24,8 3,6 34,5 76,1 62,8 50,7 34,0 38,7 13,5 2,5 29,7 7,0 17,6 25,7 31,2 41,3 45,5 31,2 0,0 0,0 1,4 8,9 1,9 0,1 92,9 Wyniki pokazane w powyższej tabeli ukazują ścisłą korelację między wykształceniem a poziomem bezrobocia. Im wyższe wykształcenie tym mniej osób pozostających bez pracy. Wskaźnik bezrobocia jest wyższy wśród kobiet niż wśród mężczyzn, na każdym poziomie wykształcenia. Mężczyźni są bardziej aktywni zawodowo i wyższy jest wśród nich wskaźnik zatrudnienia. Kobiety są bardziej bierne zawodowo niż mężczyźni ale to może wynikać ze świadomości ograniczenia rynku pracy. 36 W 2002 roku w Polsce w grupie osób bezrobotnych ok. 3,2% stanowiły osoby z wyższym wykształceniem, podczas gdy z podstawowym było ponad 32%. Nasiliło się też zjawisko długotrwałego bezrobocia w kraju aż do 48,3% ogółu bezrobotnych, a w Unii Europejskiej ok. 16%. W powiecie oleckim poziom bezrobocia był znacznie wyższy (29,3%) niż w województwie i kraju. Bardziej bolesne jest tu także zjawisko długotrwałego bezrobocia, które wynosiło 52,4% ogółu bezrobotnych. 3.3. Warunki życia i poziom bezpieczeństwa mieszkańców powiatu oleckiego W powiecie oleckim znaczący odsetek mieszkańców czynnych zawodowo działa w rolnictwie, ok. 12% w produkcji i ok. 8%w edukacji. Według stanu na dzień 31 marca 2004 roku w ewidencji osób bezrobotnych figurowały 4.182 osoby, w tym 2.231 długotrwale bezrobotnych, którzy stanowili 53,4% ogółu bezrobotnych. W ewidencji figuruje ok. 30 byłych pracowników PGR, którzy są zarejestrowani od czasu likwidacji gospodarstw. Osoby niepełnosprawne stanowią 1,3% ogółu bezrobotnych. Natomiast wśród poszukujących pracy niepełnosprawni stanowią 65% ogółu poszukujących pracy zarejestrowanych w PUP. Dla pełnej diagnozy warunków życia mieszkańców poza analizą warunków mieszkaniowych zostanie dokonana analiza wielkości gospodarstw domowych. Tabela 8. Gospodarstwa domowe według liczby osób w nich zamieszkujących Wyszczególnienie WarmińskoMazurskie Miasta Wsie Powiat olecki Gosp. Dom. Razem 483,8 311,6 172,2 10,8 Gospodarstwa Domowe Wg Liczby Osób 1 2 3 4 W tysiącach 111,0 110,4 77,8 33,2 2,2 75,4 35,0 2,3 Przeciętna 5 i więcej l. osób w gospodarstwie 97,3 91,6 73,4 2,9 66,7 30,6 2,0 58,8 32,8 2,0 32,9 40,6 2,3 2,7 3,3 3,2 Opracowanie własne na podstawie Spisu Powszechnego 2002 rok Przeciętna liczba osób zamieszkujących w gospodarstwach domowych w powiecie oleckim jest zbliżona do przeciętnej w województwie warmińsko – mazurskim. Dla pełniejszego obrazu poniżej zamieszczona tabela przedstawi warunki mieszkaniowe powiatu oleckiego w układzie porównawczym województwa. 37 Tabela 9. Mieszkania wg wyposażenia w instalacje Wyszczególnienie Województwo Miasta Wsie Powiat olecki Ogółem 472,1 276,9 150,2 10,1 W tym mieszkania wyposażone w: Wodociąg Ustęp spłukiwany łazienkę Razem W Razem W tym z tym z odprowasieci dzeniem do sieci W tysiącach 412,5 379,3 276,3 273,4 136,2 105,9 9,4 7,9 382,9 270,2 112,7 8,7 286,8 257,3 29,4 6,3 376,1 261,7 114,4 8,8 Ciepłą wodę Gaz z Gaz z Centralne ogrzewanie sieci butli zbiorowe indywidualne 374,7 248,2 99,5 8,2 211,4 207,7 3,7 4,2 178,3 52,9 125,5 4,3 186,9 172,7 14,2 4,3 147,1 68,8 77,3 3,3 Opracowanie własne na podstawie Spisu Powszechnego 2002 rok. Powiat olecki w stosunkowo dużym stopniu jest zwodociągowany ale posiada niewielką sieć kanalizacji, dostęp do sieci gazowej pozwala ok. 42% mieszkań na korzystanie, ok. 43% stosuje butle gazowe. Prawie 88% mieszkań wyposażonych jest w łazienki (średnia wyposażenia w łazienki mieszkań wiejskich w województwie wynosi 76%), 82% posiada ciepłą wodę (w województwie tylko 66%), a ok. 76% wyposażonych jest w centralne ogrzewanie, z czego prawie połowa mieszkań podłączonych jest do kotłowni zbiorowych. Ten stan pozwoli stosunkowo sprawnie rozwiązać problem zanieczyszczania powietrza spalinami z kominów centralnego ogrzewania. 38 Gdyby oceniać poziom zamożności mieszkańców na podstawie warunków mieszkaniowych, to można by powiedzieć, że mieszkańcy powiatu oleckiego żyją dostatniej, niż średnio mieszkańcy województwa warmińsko-mazurskiego. Istotnym czynnikiem w ocenie poziomu życia ludności jest wielkość mieszkań. Analiza porównawcza zamieszczona w tabeli 8 wyczerpuje zagadnienie. Tabela 10. Zasoby mieszkaniowe i podstawowe wskaźniki warunków mieszkaniowych w układzie porównawczym Wyszczególnienie Ilość izb w mieszkaniu Liczba Osób Na 1 Izbę Liczba osób Przeciętna w pow. mieszkaniu mieszkania Przeciętna pow. na 1 osobę w mieszkaniu województwo miasta wsie Powiat olecki 0,91 0,86 1,00 0,91 3,34 3,08 3,83 3,46 19,0 19,1 19,0 19,5 3,69 3,61 3,85 3,82 63,9 59,1 73,0 67,6 Dane ze Spisu Powszechnego 2002 rok Mieszkańcy powiatu oleckiego mają najlepsze warunki mieszkaniowe w układzie porównawczym przeciętnej województwa. Mają najwyższą powierzchnię w przeliczeniu na jednego mieszkańca, przy czym liczba osób zamieszkujących wspólnie też jest nieco większa. Oświata w powiecie dostosowana jest do potrzeb indywidualnych oraz lokalnego rynku pracy. Znajduje się tu 18 szkół publicznych (w tym 1specjalna), 1 szkoła podstawowa społeczna, 10 gimnazjów (w tym 1 społeczna), 2 zespoły szkół (licealnych, zawodowych i technicznych), 1 liceum ogólnokształcące oraz 1 ośrodek szkolno – wychowawczy dla dzieci niesłyszących. W Olecku działają też 4 szkoły niepubliczne średnie i 1 policealna. W tym mieście ma też siedzibę Wszechnica Mazurska – wyższa uczelnia niepaństwowa utworzona w 1992 roku, na której obecnie studiuje ok. 5000 osób. Szkoła zatrudnia około 130 samodzielnych pracowników naukowych, na wydziałach: pedagogicznym, zarządzania i marketingu, ochrony środowiska, filologii i administracji. Służba zdrowia w powiecie zorganizowana w ramach szpitala w Olecku oraz SPGOZ w poszczególnych gminach. Powiat ma opracowany program obrony cywilnej w razie zagrożenia, którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańców oraz uodpornienie gospodarki na wypadek klęsk żywiołowych. 39 Potencjalnym zagrożeniem dla powiatu może być zdarzenie związane z wypadkiem w trakcie tranzytu niebezpiecznych substancji, zanieczyszczeniem wód substancjami toksycznymi albo emisja, pożar lub eksplozja powstałe w trakcie procesu technologicznego lub magazynowania. Obszar powiatu nie należy do zagrożonych powodzią, poza lokalnymi podtopieniami terenów rolnych lub leśnych leżących w bezpośrednim sąsiedztwie wód. Mimo to powiat posiada infrastrukturę wodną pozwalającą na regulację gospodarki wodnej. Należą do niej: - zastawki na odpływach z jezior, umożliwiające utrzymanie w nich stałego poziomu wody, zatrzymanie nadmiaru wód roztopowych i stworzenie rezerwy na wypadek suszy, - zastawki i jazy wodne umożliwiające prowadzenie nawodnień, - przepływowe elektrownie wodne, umożliwiające wykorzystanie wody do celów energetycznych. 3.4 Grupy narażone na marginalizację społeczno – ekonomiczną, wymagające wsparcia W badaniach naukowych stwierdzono, że grupami podlegającymi zjawiskom peryferyjności są: - osoby niepełnosprawne, - osoby w wieku geriatrycznym, - długotrwale bezrobotni, - osoby o niskim poziomie wykształcenia, - osoby o niskim statusie ekonomicznym. Klasyfikacja osób podlegających zjawiskom marginalizacji nasuwa obraz „błędnego koła”. Osoby niepełnosprawne stanowią ok. 14,8% ogółu ludności województwa warmińsko – mazurskiego, w tym prawnie niepełnosprawne (posiadające orzeczenia) – 12,6%. Więcej osób niepełnosprawnych jest w miastach – 57,9% (125,5 tys.) a na wsiach 42,1% (89,1 tys.). Tak więc w województwie warmińsko niepełnosprawnych. Najwyższe – mazurskim wskaźniki na 1000 osób przypada 148 niepełnosprawności obserwuje się w województwach: lubelskim i małopolskim a najniższe w opolskim i mazowieckim. W powiecie oleckim zamieszkuje 3.534 osób niepełnosprawnych prawnie i 905 biologicznie. Osoby te stanowią 65% ogółu poszukujących pracy w powiecie. Długotrwale 40 bezrobotni, poszukujący pracy ponad 25 miesięcy stanowią ok. 35% populacji bezrobotnych. Jest to ogromna skala problemu biedy, samotności oraz pozostawania na marginesie życia. Sukcesywnie wzrasta liczba osób w wieku geriatrycznym. W powiecie oleckim zamieszkuje ok. 4900 osób w wieku ponad 65 lat. W większości zamieszkują z rodzinami, często zasilając budżety rodzinne swoimi skromnymi emeryturami. Społeczeństwo będzie się coraz bardzie starzało i wzrośnie zapotrzebowanie na usługi dla osób w wieku poprodukcyjnym. Odrębnym, niezwykle trudnym zagadnieniem są mieszkańcy byłych osiedli PGR. Przeważnie legitymujący się niskim poziomem wykształcenia, bez ekonomicznych możliwości na dokształcanie, chronicznie odzwyczajeni od pracy, bez nadziei i motywacji do podejmowania aktywności. W powiecie oleckim bezrobotni mieszkańcy byłych PGR stanowią stosunkowo dużą grupę społeczną. 3.5. Przestępczość W powiecie oleckim przypada ogółem 4,8 przestępstwa na 100 mieszkańców. Jest to o 0,4 więcej niż średnio w podregionie ełckim i o 0,7 więcej, niż średnio w województwie warmińsko-mazurskim. W kategorii przestępstw kryminalnych powiat olecki ww. opisanym układzie porównawczym również wypada najgorzej. Na 100 mieszkańców przypada 3,6 przestępstw kryminalnych w podregionie ełckim 2,9 a w województwie warmińskomazurskim 3,0, przy czym w powiecie oleckim jest przypada o połowę więcej najgroźniejszych przestępstw - przeciwko życiu. Dodatkowo na 100 mieszkańców powiatu oleckiego przypada, ww. układzie porównawczym, najwięcej najbardziej dotkliwych przestępstw – kradzieży rzeczy cudzej. Szerzej wskaźniki przestępczości prezentuje tabela 11. 41 Tabela 11. Przestępstwa - struktura porównawcza województwa warmińsko – mazurskiego podregionu ełckiego i powiatu oleckiego w przeliczeniu na 100 mieszkanców Przestępstwa stwierdzone - stan w końcu grudnia 2002 r. w tym Wyszczególnienie o charakterze w tym przeciwko Ogółem kryminalnym gospodarczym życiu i zdrowiu mieniu kradzieże cudzej rzeczy kradzieże i kradzieże poprzez włamania samochodowe kradzieże rozbójnicze, kradzieże rozboje przestępstwa z i wymu- drogowe włamaniem szenia rozbójnicze Województwo 4,1 3,0 0,4 0,1 2,2 0,7 0,1 0,8 0,1 0,5 Podregion ełcki 4,4 2,9 0,5 0,1 2,2 0,7 0,1 0,6 0,1 0,7 Powiat olecki 4,8 3,6 0,4 0,2 2,0 0,9 0,1 0,7 0,1 0,6 Źródło: Dane Komendy Wojewódzkiej Policji w Olsztynie na rok 2003. Opracowanie i obliczenia własne. 42 3.6 Identyfikacja problemów: - grupy narażone na marginalizację lub pozostające na peryferiach życia społeczno – ekonomicznego powinny być poddane terapii aktywizującej oraz edukacji pozwalającej im odnaleźć swoje miejsca w społeczeństwie, - szczególnego wsparcia wymagają też kobiety, którym trudniej jest poruszać się po rynku pracy niż mężczyznom, - osoby niepełnosprawne i starsze wymagają dostosowania architektury i środków komunikacji do niepełnosprawności, - starzejące się społeczeństwo będzie potrzebowało usług dla ludzi wieku geriatrycznym, np. zakładów opiekuńczych, domów pobytu dziennego, ośrodków wsparcia, - system oświaty i służby zdrowia nie w pełni zaspokaja potrzeby mieszkańców powiatu, - warunkiem bezpieczeństwa mieszkańców poza zrealizowanymi przez powiat zadaniami jest uporządkowanie kwestii związanych z ochroną środowiska oraz edukacja ekologiczna mieszkańców, - istniejąca w powiecie nadwyżka siły roboczej posiada niskie kwalifikacje lub wiedzę i umiejętności nie dostosowane do potrzeb rynku pracy, - w trudnych warunkach ekonomicznych pojawiać się będzie coraz więcej zjawisk przestępczych i patologii społecznych, - w powiecie oleckim działa 39 organizacji pozarządowych. Jest to duży potencjał aktywności ludzkiej, który może odegrać znaczącą rolę przy rozwiązywaniu wielu problemów społecznych, - zagrożenie patologią dzieci i młodzieży, - szczególnie ważna, w kontekście wskaźników przestępczości, jest edukacja społeczeństwa w ramach programu „ Bezpieczny powiat”, - konieczne wydaje się budowanie społeczeństwa informacyjnego - system zdrowia dostosowany jest do potrzeb społecznych ale doinwestowania wymaga baza lokalowa i diagnostyczna. 43
