lELKI GLOD NA UKRAINIE

SPRAWY UKRAINSKIE
lELKI GLOD
NA UKRAINIE
Ludohojstwo z premedytacjq
STANISLAW
KULCZYCKI
przel. Tomasz
Bohun
Glod na radzieckiej Ukrainie z lat
1932 - 1933 nazywa si^ Hohdomorem
(tj. pomorem z gtodu). Jego skali
i okolicznosci nie da si^ porownac
Z zadnym innym tego typu kataklizmem
w dziejach ludzkosci. Takze liczba ofiar
Czlonkowie
radzieckiego politbiura
na XVll Zjezdzie
WKP(b), siedzi}
od lewej
w pierwszym rz^dzie:
Walerian Kujbyszew,
Sergo Ordzonikidze,
Kliment Woroszylow,
Jozef Stalin,
Lazar Kaganowicz,
Siergiej Kirow,
Stanislaw Kosior.
Po prawej stoi
Pawel Postyszew,
ktorego Stalin wysial
w styczniu 1933 roku
na Ukraine
hyla zdecydowanie v\yzsza niz w innych
regionach ZSRR, w ktdrych rowniez
hrakowalo zywnosci.
M
o z n a si? zastanawiac, czy u z n a c
za z b r o d n i ? smierc setek tysi?cy
l u d z i w r o z n y c h regionach Z S R R ,
ktorej p o w o d e m byly przymusowe
dostawy z b o z a sprzedawanego
potem
przez
p a n s l w o za granicq. Lecz n a U k r a i n i e m i e l i s m y
do czynienia ze smierci^ glodowq spowodowanq
konfiskatq wszelkiej z y w n o s c i (nie tylko zboza)
p o d pretekstem
dostaw dla paristwa. Z tego
p o w o d u wedle najbardziej ostroznych szacunkow
n i e z a d o w o l e n i a spolecznego.
w U k r a i h s k i e j Socjalistycznej R e p u b l i c e
b y l o m a k s y m a l n e spot?gowanie k l ? s k i g l o d u .
dzieckiej ( U S R R ) z m a r l o w latach 1932 -
Ra1933
az 3,5 m l n l u d z i .
Ludobojstwo moze przybrac form? klasycznej
czystki etnicznej - zorganizowanej zaglady, ma-
16
C e l e m tej akcji
Stalin i s p o l k a kierowaU si? chytrg kalkulacjg,
ze c z l o w i e k p o z b a w i o n y m o z l i w o s c i zdobycia
z y w n o s c i nie b?dzie si? w stanie z d o b y c na aktywny protest.
sowych rzezi, pogromow, ale takze eksterminacji
1 listopada 1932 r o k u nalez^cy do scislego
wskutek g l o d u . Tureckie ludobojstwo O r m i a n
k i e r o w n i c t w a panstwa czlonek K o m i t e t u Cen-
i niemieckie Z y d o w to typowe p r z y k l a d y czystki
tralnego i Biura Politycznego Wszechzwiqzkowej
etnicznej. Pytanie, czy m o z n a zahczyc do niej
Komunistycznej Partii (bolszewikow) t a z a r Ka-
W i e l k i G l o d . Ukrainskie srodowiska patriotyczne
ganowicz podczas obrad Okr?gowego Komitetu
nazywajq go u k r a i h s k i m Holokaustem i uwazajq,
W K P ( b ) Polnocnego K a u k a z u zalecil przedsi?-
ze m o z n a go p o r o w n y w a c z tragediami, k t o r y m
wzi?cie s r o d k o w k a r n y c h przeciw l u d n o s c i nie-
bezspornie p r z y z n a n o status ludobojstwa.
wywi^zujqcej si? z n o r m dostaw z b o z a . J e d n y m
K r e m l skonfiskowal cal^ zywnosc z ogami?tej
z n i c h m i a l o bye przesiedlenie o p o r n y c h w p o l -
glodem ukrairiskiej wsi, aby zapobiec w y b u c h o w i
n o c n e rejony europejskiej cz?sci Z S R R . B?dgc
z gospodarskq wizyt^ \ Stanley Miedwiedowskiej,
d n i o w e k . W praktyce w i ? k s z o s c p l o n o w wcale
stwierdzil wprost: Przesiedlimy na Polnoc wszyst-
i m nie p r z y p a d a l a .
kich, ktorzy nie chcq siac [obsiewac pol]! J u z
K r y z y s e k o n o m i c z n y , j a k i ogarnql swiat w la-
w hstopadzie z K u b a n i a w y s i e d l o n o p o n a d
tach 1929 - 1933, s p o w o d o w a l g w a l t o w n y
60 tys. c h l o p o w i K o z a k o w . P o d o b n i e bylo n a
spadek cen p r o d u k t o w r o l n y c h , o p r o c z surow-
Ukrainie.
c o w najwazniejszych
towarow eksportovvych
Z S R R . A b y pozyskac waluty w y m i e n i a l n e n a
GLOD JAKO NARZ^DZIE REPRESJI
z a k u p technologii i m a s z y n n i e z b ? d n y c h d o
Bolszewicy pierwszy raz si?gn?li p o t? metod?
forsownej industrializacji, a takze splacac biezqce
na U k r a i n i e w 1921 r o k u , aby z l i k w i d o w a c
kredyty, w i a d z e radzieckie musiaiy sprzedawac
tzw. k u l a c k i bandytyzm. W t e d y sci^gano zalegle
za granic? coraz wi?cej zboza. W z w i q z k u z tym
k o n i y n g e n t y aprowizacyjne z d o t k n i ? t y c h j u z
zacz?to srubowac n o r m y k o n t y n g e n t o w z b o -
g l o d e m guberni p o l u d n i o w y c h . J e d n a k z e g l o d
zo\\7ch.
wynikal z przyczyn naturalnych - przede wszystk i m z suszy.
G d y c h l o p i z d a l i sobie spraw?, ze w i a d z e
chcg i m zabrac Iwiq cz?sc zboza, zacz?li sabotowac i tak malo wydajn^ prac? w gospodarstwach k o l e k t y w n y c h . N i e b y l i
zainteresowani w)Tabianiem n o r m , nie
widzqc w t y m k o r z y s c i . W czasie zbior o w marnotrawiono lub chowano duze
ilosci ziarna. Podczas m l o c k i k o l c h o z n i c y chytrze o d r z u c a l i cz?sc z i a r n a
w s l o m ? i plewy, p o n i e w a z tych odpad o w nie zaliczano w poczet k o n t y n gentu.
K r e m l katastrofalne obnizenie dostaw
k o n t y n g e n t o w y c h t l u m a c z y l zorganiz o w a n y m sabotazem
chlopow i kra-
d z i e z a m i n a masowq skal?. 7 sierpnia
1932 r o k u Stalin osobiscie s l o r m u l o w a l
u c h w a l ? Wszechrosyjskiego
Central-
nego K o m i t e t u W y k o n a w c z e g o R a d
i Rady K o m i s a r z y L u d o w y c h ZSRR
(odpowiednika
rady
„ 0 ochronie mienia
ministrow)
przedsi?biorstw
pahstwowych, k o l c h o z o w i kooperatyw
oraz o w z m o c n i e n i u w l a s n o s c i spolecznej (socjalistycznej)", ktora w p r o wadzila drakohskie kary. Kradziez mieW 1929 r o k u Stalin p r z y p u s c i l n o w y s z t u r m
nia k o l c h o z o w miala bye karana rozstrzelaniem,
na U k r a i n ? , chcqc dokonac tego, co nie u d a l o
a p r z y „okohcznosciach lagodzqcych" pozba-
si? L e n i n o w i : zmusic dziesigtki m i l i o n o w r o l -
w i e n i e m w o l n o s c i o d dziesi?ciu lat w z w y z .
n i k o w d o przystqpienia d o k o m u n r o l n y c h . D o
K r y z y s gospodarczy w Z S R R p o g l ? b i a l si?.
poczqtku lat trzydziestych wiadze nie rozroznialy
W i a d z e n a K r e m l u musiaiy m o c n o ograniczyc
pseudospoldzielczych k o t c h o z o w o d panstwo-
w y d a t k i n a o b r o n n o s c panstwa i strategiczne
w y c h sowchozow: produkcja k o l e k t y w n y c h go-
inwestycje
spodarstw byla traktowana j e d n a k o w o . Tyle ze
w g l o w n e regiony rolnicze kraju ( U k r a i h s k a
p r z e m y s l o w e . Jesienig 1932 r o k u
c h l o p o m pracujqcym w sowchozach w)'placano
SRR, P o l n o c n y K a u k a z i Powolze) wyslano nad-
niewielkg pensj?, k o l c h o z n i c y zas m u s i e l i si?
zwyczajne komisje zaopatrzeniowe, k t o r y c h ce-
z a d o w o l i c tym, co z d o l a l i w y h o d o w a c w ogrod-
l e m b y l o z w i ? k s z e n i e dostaw z b o z a z a w s z e l k q
k a c h p r z y d o m o w y c h . W k w i e t n i u 1930 r o k u
cen?. I c h dzialalnosc d o p r o w a d z i l a d o wystq-
w p r o w a d z o n o ustaw? o dostawach zboza: k o l -
pienia masowego g l o d u .
chozy musiaiy dostarczac p a i i s t w u o d 25 d o
Propaganda przedstawiala „trudnosci w za-
33 proc. zbiorow. Reszt? zamierzano dzielic
opatrzeniu" jako nast?pstwo kulackiego sabotazu
mi?dzy kolchoznikow w e d l u g przepracowanych
w k o l c h o z a c h . J e d n a k wraz ze s r o d k a m i o cha-
SPRAWY UKRAINSKIE
rakterze terrorystycznym K r e m l podjgl dzialania
i podobnych im krokow (gospodarcze i polityczne
gospodarcze: radykalnie ograniczyl tempo i n -
wzmocnienie Ukrainy, w pierwszej kolejnosci
-jej
dustrializacji kraju i w s t r z y m a l k o n t y n g e n l y
rejonow przygranicznych [podkr. Stalina] itp.),
aprowizacyjne.
powtarzam - mozemy stracic
19 stycznia 1933 r o k u Rada
Ukraine.
Komisarzy L u d o w y c h Z S R R i Komitet Centralny
Z raportow O G P U (policji politycznej) kie-
W K P ( b ) p o d j ? l y w s p o l n q u c h w a l ? „ 0 obowi^z-
r o w a n y c h n a K r e m l w y n i k a , ze trudna sytuacja
k o w y c h dostawach z b o z a p a h s t w u przez k o l -
aprowizacyjna wyst?powala r o w n i e z w i n n y c h
chozy i gospodarstwa i n d y w i d u a l n e " . O d tej
republikach ZSRR, jednak Stalin specjalng uwag?
pov}' pahstwu przyslugiwala tylko cz^sc produkcji
poswi?ci} tylko Ukrainie - republice o znacznym
k o l c h o z o w w postaci podatku w naturze, ktorego
potencjale g o s p o d a r c z y m i demograficznym,
w y s o k o s c musiala bye okreslona p r z e d r o z p o -
ktora sqsiadowala z paiistwami kapitalistycznymi.
cz?ciem k a m p a n i i siewnej. Reszta p l o n o w p o -
Nie zapomnial, ze w latach 1917 - 1919 Ukrain?
zostawala wlasnoscig k o l c h o z n i k o w . G l o w n g
trzeba b y l o trzykrotnie podbijac.
korzysci^, ktora p l y n ? l a dla n i c h z tej u c h w a l y ,
C h l o p i ukraihscy w przytlaczajgcej wi?kszosci
bylo to, ze panstwo pierwszy raz u z n a l o p r a w o
u w a z a l i si? za obywateli ukrairiskiego panstwa
kolchozow i ich czlonkow do plonow
(to rozwiqzanie przetrwalo d o u p a d k u
ZSRR).
STALIN NIE UFAL UKRAINCOM
Pozostaje pytanie, dlaczego
Stalin
p o s z e d l dalej. N i e ograniczyl si? d o
rozsqdnych z m i a n w polityce rolnej,
ktore moze wystarczylyby, aby zazegnac
k l ? s k ? g l o d u z 1932 r o k u , ale zdecyd o w a l si? na rozp?tanie terroru przeciw
Ukrainie.
A b y to z r o z u m i e c , nalezy pami?tac,
ze jego celem b y l i nie tylko u k r a i h s c y
c h l o p i , k t o r y c h zamierzal zlamac glodem. Ofiarq stalinowskich represji padla
takze licz^ca p o l m i l i o n a c z l o n k o w K o m u n i s t y c z n a Partia U k r a i n y . Po k i l k u
latach jej liczebnosc spadla prawie o pol o w ? , a jej w i a d z e w 1937 r o k u zostaly
zlikwidowane. Polowaniu na komunistow towarzyszyly represje wobec ukraihskiej inteligencji, ktora w latach 1917
Charkow, 1933 rok:
kolejka po chleb
- 1920 uczestniczyla w r u c h u narodowo-niepodleglosciowym.
najci?zsze
radzieckiego, ktore traktowalijako rownoprawng
represje. Dyktator doskonale rozumial, ze chlop-
r e p u b l i k ? w skladzie ZSRR. K o n t r o l a M o s k w y
stwo to podstawa n a r o d u . Kwestia
narodowo-
n a d U k r a i n e , a zwlaszcza jej strukturami par-
sciowa to w istocie [podkreslenie Stalina] kwestia
tyjnymi, byla ograniczona. Po utworzeniu ZSRR
Wobec
c h l o p s t w a zastosowano
chlopska - stwierdzil w marcu 1925 r o k u . Z kolei
K r e m l podjql w republikach z w i q z k o w y c h kam-
w liscie do Kaganowicza z 11 sierpnia 1932 roku,
pani? tzw. korenizacji, ktorej g l o w n y m celem
zaniepokojony sytuacja n a U k r a i n i e , zasygnali-
b y l y zaszczepienie i ugruntowanie w l a d z y ra-
zowal dokonanie osobliwej kombinacji kadrowej:
dzieckiej w spoleczehstwach nierosyjskich. N a
mianowanie K a g a n o w i c z a n a stanowisko se-
U k r a i n i e przyspieszylo to proces narodowego
kretarza generalnego K C Komunistycznej Partii
odrodzenia. Po spisie powszechnym z 1926 r o k u
U k r a i n y z p o z o s t a w i e n i e m go n a s t a n o w i s k u
w i a d z e U S R R zacz?ly naciskac n a Biuro Poli-
sekretarza K C W K P ( b ) , a takze wyslanie n a
tyczne K C W K P ( b ) w sprawie przylqczenia do
U k r a i n ? zast?pcy p r z e w o d n i c z q c e g o
OGPU
republiki graniczqcych z niq terytoriow Rosyjskiej
Bahckiego.
Federacyjnej SRR, na ktorych Ukraihcy stanowili
Stalin skonstatowai n a koniec: Bez podj^cia tych
w i ? k s z o s c l u d n o s c i , m . i n . okr?gu kubahskiego.
(policji pohtycznej) W s i e w o l o d a
C h o c te zabiegi nie z a k o h c z y l y si? sukcesem,
jakqs dyrektywq, nawet jesli nie zostala o n a
u d a l o si? w)'music na M o s k w i e zgod? n a ukra-
u t r w a l o n a n a papierze.
inizacj? n i e k t o r y c h r e j o n o w p o z a
granicami
W Ustopadzie 1932 r o k u Stalin w y s l a l n a
USRR. N a Kubaniu j?zyk ukraihski szybko
U k r a i n ? i K u b a n nadzwyczajne komisje apro-
w p r o w a d z o n o w administracji, szkolach, prasie
wizacyjne p o d k i e r o w n i c t w e m
i radiu. W M o s k w i e obserwowano to z niepo-
M o l o t o w a i Kaganowicza. T e n pierwszy, na
Wiaczeslawa
kojem, calkiem realna stawala si? b o w i e m per-
podstawie i n s t r u k c j i dyktatora, s l o r m u l o w a l
spektywa, ze z u k r a i n i z o w a n y K u b a n trzeba b?-
w imieniu Komitetu Centralnego Komunist)'Cznej
dzie przylqczyc do U S R R , co z w i ? k s z y l o b y i tak
Partii U k r a i n y i R a d y K o m i s a r z y L u d o w y c h
d u z y potencjal demograhczny U k r a i n y .
U S R R dwie j e d n a k o w o zatytulowane u c h w a l y :
„ 0 srodkach w celu zwi?kszenia k a m p a n i i apro-
LUDOBOJSTWO WYKALKULOWANE
Przeciwnicy tezy, ze panstwo radzieckie prob o w a l o zlamac opor c h l o p o w u k r a i h s k i c h p o -
wizacyjnej", w k t o r y c h jest m o w a o karaniu
c h l o p o w grz)A\Tiami u i s z c z a n y m i w p r o d u k t a c h
z)'wnoscio\\7ch - mi?sie i z i e m n i a k a c h .
przez konfiskat? ich p l o d o w rolnych i w)rwoiany
1 stycznia 1933 r o k u Stalin wyslat d o Chark o w a , owczesnej stolicy U S R R , telegram, w ktor y m d o m a g a l si? z i n t e n s y h k o w a n i a k a m p a n i i
aprowizac}jnej oraz zalecii KC KPU i RKL USRR,
aby za posrednictwem
poinjormowaly
rad wiejskich
kolchoznikow
kolchozow
i rolnikdw
indywi-
dualnych, ze: a) ci z nich, ktorzy dobrowolnie
od-
dadzot pahstwu skradzione i ukrywane dotc\.d zboze,
nie
b^dq pociqgni^ci
do
b) w stosunku do kolchoznikow,
odpowiedzialnosci;
kolchozow i rol-
nikdw indywidualnych,
ktorzy Z uporem przetrzy-
mujq zboze skradzione
i ukryte przed ewidencjq,
zostanq podj^te surowe srodki karne, przewidziane
uchwalq
Centralnego
Komitetu
Wykonawczego
i RKL ZSRR z 7 sierpnia 1932 roku. T o o s o b l i w y
dokument, gdyz Stalin wczesniej nie l o r m u l o w a l
grozb w o b e c c h l o p o w z konkretnej r e p u b l i k i
z w i q z k o w e j . Ponadto dobrze w i e d z i a l , ze n a
U k r a i n i e nie m a j u z z b o z a , co u d o w o d n i l y m i zerne efekty p r z e p r o w a d z o n y c h w g r u d n i u poprzedniego r o k u m a s o w y c h rewizji i rekwizycji.
W y m o w a telegramu stanie si? w pelni zrozumiala,
jesh d o k l a d n i e przeanalizujemy owe p u n k t y :
drugi byl adresowany do tych, ktorzy zignorowali
zqdanie w l a d z sformulowane w p i e r w s z y m i nie
oddaU z b o z a . A j a k m o z n a b y l o ustaUc, k t o nie
t y m g l o d , domagaJ4 si? d o w o d o w , m o w i q c :
oddal przywiaszczonego zboza? Tylko za pomocq
„Prosimy o d o k u m e n t y potwierdzajqce to. JesU
rewizji! T a k w i ? c telegram Stalina to sygnal d o
t a k o w y c h nie ma, to nie m a m o w y o l u d o b o j -
nowej
stwie". Z b r o d n i c z y c h r o z k a z o w z p o d p i s a m i
l u d z i , k t o r z y ukrywajqc z y w n o s c , b r o n i h si?
Stalina czy i n n y c h c z l o n k o w radzieckiego kie-
p r z e d smiercig g l o d o w g .
r o w n i c t w a do tej pory nie znaleziono. L e c z re-
lali m a s o w y c h rewizji i p r z e s l a d o w a h
Stalin nie ograniczyl si? do konfiskat zywnosci.
presyjnq polityk? Kremla wobec U k r a i n y m o z n a
27 listopada 1932 r o k u podczas
zrekonstruowac n a podstawie w i e l u z r o d e l .
B i u r a Pofitycznego K C i p r e z y d i u m Centralnej
Swiadkowie W i e l k i e g o G l o d u
posiedzenia
relacjonujq,
K o m i s j i Rewizyjnej W K P ( b ) p o w i q z a l liasko
ze specjalne oddzialy p r z e p r o w a d z a l y rewizje
akcji aprowizacyjnej ze „szkodnictwem i sabo-
w gospodarstwach
tazem" w k o l c h o z a c h i s o w c h o z a c h .
chlopskich i rekwirowaly
calq zywnosc. Z tysi?cy swiadectw pochodzqcych
Z k o l e i 22 stycznia 1933 r o k u s l o r m u l o w a l
z w i e l u osad i miejscowosci powstal calosciowy
dyrektyw? d l a K C W K P ( b ) i R K L ZSRR, ktorej
i miarodajny obraz, ktory pokazuje, ze ci, ktorzy
poczqtek b r z m i a l nast?pujqco: Do KC
p r z e p r o w a d z a l i rewizje, m u s i e l i si? kierowac
i Rady Komisarzy Ludowych nadeszly
WKP(b)
injormacje.
Mieszkaiicy Charkowa
przy jednej z ofiar
Wielkiego Glodu,
1933 rok
ze na Kubaniu i Ukrainie rozpoczqi sif masowy
15 sierpnia 1933 r o k u W s z e c h z w i g z k o w y K o -
wyjazd chlopow „za chlebem" do
mitet Przesiedlehczy do kohca r o k u z d o l a l osie-
Okr^gu Czarnoziemnego,
Centralnego
nad Wolg^, do Okr^gu
Moskiewskiego, Okr^gu Zachodniego, na Bialorus.
dlic n a U k r a i n i e 117 tys. k o l c h o z n i k o w z Rosji
1 Bialorusi.
W k o n k l u z j i nakazal w l a d z o m sqsiednich re-
G l o d w y k o r z y s t a n o tez do powtornej rusyfi-
p u b l i k i rejonow, aby ograniczyly d o m i n i m u m
kacji p o l n o c n e g o K a u k a z u . Biuro Polityczne
komunikacj? i swobodny przeplyw l u d z i z U S R R
K C W K P ( b ) o g l o s i l o , ze ukrainizacja, ktorq
i K u b a n i a . Zestawiajqc te z r o d l a , w i d z i m y wy-
p r o w a d z o n o tarn w poprzedniej dekadzie, to
raznie, ze to radziecki dyktator b y l inicjatorem
dzielo agentow i nacjonalistdw spod znaku Petlwy.
terroru p r z y u z y c i u g l o d u , a jego motywacja
KC W K P ( b ) i Rada Komisarzy L u d o w y c h ZSRR,
byla p o l i t y c z n a .
w m y s l u c h w a l y z 14 g r u d n i a 1932 r o k u , zarz^dzily bezzwloczne przejscie organow radzieckich
CIOS W NIEPOKORNA REPUBLIK^
i spoldzielczych, a takze wszystkich gazet i czasopism
H i s t o r y c y rosyjscy i z a c h o d n i opowiadajqcy
na pdlnocnym
Kaukazie,
z j?zyka
ukraihskiego
si? za i n n y m scenariuszem wysuwajq z reguly
na rosyjski, jako bardziej zrozumialy
dla miesz-
trzy argumenty, ktore - jak i m si? wydaje - oba-
kancow Kubania,
i wprowa-
laj4 kwalifikacj? W i e l k i e g o G l o d u j a k o l u d o -
dzenie do jesieni nauczania
bojstwa. Po pierwsze, z g l o d u u m i e r a l i l u d z i e
rosyjskim.
oraz przygotowanie
szkolnego w j^zyku
r o z n y c h n a r o d o w o s c i . Po drugie - co w y n i k a
M o z n a r o w n i e z w y t l u m a c z y c paradoks, ze
z pierwszego - nie przesladowano U k r a i h c o w
wiadze jednoczesnie niszczyfy i ratowaly chlopow
z p o w o d o w etnicznych. Po trzecie, w i a d z e n a
u k r a i h s k i c h . L w i a cz?sc p o m o c y zywmosciowej
K r e m l u zareagowaly na kl?sk? glodu, organizujqc
udzielonej w pierwszej p o l o w i e 1933 r o k u re-
w 1933 r o k u d u z q akcj? p o m o c y zywnosciowej
g i o n o m ogami?tym g l o d e m przypadla na U S R R
dla l u d n o s c i U S R R i K u b a n i a .
i p o l n o c n y K a u k a z (264,7 z 3 2 0 tys. t zboza).
A r g u m e n t o zagladzie l u d n o s c i r o z n y c h na-
P o m o c ta b y l a j e d n a k w y r a z n i e s p o z n i o n a .
r o d o w o s c i nie jest przekonujqcy, b o liczba ofiar
Z 35 dotycz^cych tej kwestii zarzqdzeh i u c h w a l
g l o d u w U S R R i n a K u b a n i u , w ogromnej wi?k-
organizacji partyjnych oraz o r g a n o w a d m i n i -
szosci U k r a i h c o w , okazala si? znacznie w y z s z a
stracyjnych pierwsze podj?to dopiero 7 lutego
niz w i n n y c h regionach Z S R R . Przy okazji zmie-
1933 r o k u . Celem pomocy bylo niedopuszczenie
niano sklad etniczny w s i ukraihskich, w ktorych
do kompletnego wyludnienia z y z n y c h obszarow
wi?kszosc ludnosci zmarla z glodu. Dzi?ki
U k r a i n y , a zarazem przekonanie o p i n i i mi?-
temu bylo je latwiej k o n t r o l o w a c . U t w o r z o n y
dzynarodowej, do ktorej docieraly przerazajqce
SPRAWY UKRAINSKIE
LUDOBOJSTWO CZY Bt^DY STALINA W POLITYCE GOSPODARCZEJ?
Punkt widzenia Ukraihcow i Rosjan na gfod na Ukrainie w latach 1932 - 1933
Tez^ o ludobojczym charakterze Wielkiego Gtodu na radzieckiej Ukrainie w latach
1932 - 1933 jako pierwsze podniosty srodowiska ukraihskiej emigracji w USA i Kanadzie.
Kannpania ta nabrafa duzego rozgtosu w latach osiemdziesi^tych XX wieku, za prezydentury
Ronalda Reagana, w zwi^zku z zaostrzenienn stosunkow amerykahsko-radzieckich.
W latach 1984 - 1988 sledztwo w sprawie „przyczyn gtodu na Ukrainie w latach 1932 1933 zainspirowanego przez rz^d radziecki" przeprowadzita specjalna komisja Kongresu
USA, ktora stwierdzita, ze gtod zostat wywotany celowo i jako wynik antychtopskiej i antyukraihskiej polityki wtadz ZSRR byt aktem ludobojstwa na narodzie ukraihskim.
Na Ukrainie temat Hotodomoru podj^to na przetomie lat osiemdziesi^tych i dziewi^cdziesi^tych, gdy rozpoczqt si^ proces rozpadu ZSRR i ostabta konnunistyczna cenzura:
wiosn^ 1990 roku ofiary tragedii uczczono w ramach Ogolnoukraihskiego Tygodnia
PamiQci Ofiar Gtodu 1932 -1933 i Represji Stalinowskich. Najwyzsze wtadze niepodlegtej
Ukrainy uznaty Wielki Gtod za zbrodni^ ludobojstwa dokonanego na narodzie ukraihskim.
W odezwie Rady Najwyzszej z maja 2003 roku nazwano go „operacj^ terrorystyczn^"
i „szatahskim zamystem rezimu stalinowskiego". W listopadzie 2006 roku parlament
ukraihski przyj^t potwierdzaj^cq t^ tez^ uchwat^ „ 0 Hotodomorze na Ukrainie w latach
1932 - 1933". Rowniez w historiografii ukraihskiej ostatniego dwudziestolecia dominuje
pogl^d, ze byto to ludobojstwo, za ktore odpowiedzialny byt Stalin.
Historycy rosyjscy, a takze wi^kszosc srodowisk politycznych i opinii publicznej w Rosji,
zdecydowanie odrzuca ukraihski punkt widzenia na tragedi^ z pocz^tku lat trzydziestych
XX wieku. Rosjanie, wskazuj^c na brak jednoznacznych zrodet, argumentuj^, ze gtod na
Ukrainie nie byt wynikiem celowych dziatah Stalina i jego rezimu, ktore miatyby zmierzac
do wyniszczenia narodu ukraihskiego, lecz konsekwencj^ jego bt^dow w polityce gospodarczej. Do przeprowadzenia forsownej industnalizacji ZSRR potrzebowat srodkow finansowych, a gtownym sposobem ich uzyskania byt eksport zboz za granic^. Wedtug
dyktatora najlepszym instrumentem intensyfikacji produkcji rolnej byta przymusowa kolektywizacja rolnictwa, co jednak doprowadzito do kryzysu tej gat^zi gospodarki,
a nast^pnie do kl^ski gtodu. Rosyjscy badacze wskazujq rowniez, ze Wielki Gtod zbiegt
si^ z kryzysem gospodarczym na swiecie i poza radzieck^ Ukraine ogarn^t takze duz^
cz^sc terytorium ZSRR (oprocz wi^kszosci regionow europejskiej cz^sci kraju takze
srodkow^ Syberi? i Kazachstan). Duze rozbieznosci dotycz^ tez szacunkow ofiar gtodu:
podczas gdy na Ukrainie podaje si^, ze zmarto od 3 do 5 mln ludzi, rosyjscy historycy
przyjmujq, iz byto to 1 - 2 mln osob.
Mimo roznic w pogl^dach i interpretacjach, a takze na przekor politycznym i historycznym
stereotypom, czotowe placowki badawcze z Rosji i Ukrainy podejmuj^ projekty naukowe
i edukacyjne zmierzaj^ce do zblizenia stanowisk, a przede wszystkim miarodajnego
przedstawienia przyczyn i okolicznosci gtodu z pocz^tku lat trzydziestych zarowno
w skali catego ZSRR, jak i na radzieckiej Ukrainie.
T.B.
informacje o l u d z i a c h masowo
umieraj^cycti
z g l o d u i aktach k a n i b a l i z m u , ze wiadze robiq
wszystko, aby u n o r m o w a c sytuacj?.
- 1938 r e p u b l i k a utracila swoj b u n l o w n i c z y
Sekretarz K C W K P ( b ) Pawel Postyszew, ktorego Stalin w y p o s a z y l w niemal
K P U i ukrairiskq mteligencj?. W w y n i k u W i e l kiego G l o d u i m a s o w y c h represji z lat 1937
potencjal.
STANISLAW
KULCZYCKI,
historyk, profesor
w Instytucie
Historii Ukraihskiej
Akademii Nauk,
zajmuje si?
dziejami Ukrainy
w czasach
stalinowskich;
w Polsce ukazala
si? jego ksiqzka
dyklatorskie
G l o w n y m p o w o d e m terroru, j a k i spadl na
przyjechal n a U k r a i n ? p o d
U k r a i n ? , bylo dqzenie Stalina i jego ekipy d o
koniec stycznia 1933 r o k u . M i a l d w a zadania:
odsuni?cia o d siebie o d i u m w i n y z a p o r a z k i
Glod na Ukrainie
zorganizowanie wiosennej k a m p a n i i siewnej
w b u d o w i e socjalizmu w ZSRR.
w latach 1932
i likwidacj? „nacjonalistycznego
cios zostat wymierzony w jedn^ z najsilniejszych
- 1933jako
w lonie partii i republikanskiego aparatu admi-
republik radzieckich, do tego graniczqcq ze swia-
ludobdjstwo
nistracyjnego. W lutym z d o l a l rozdzielic glo-
tem kapitalistycznym, ktora w o b l i c z u k r y z y s u
- problem
duj^cym zgromadzone
mogiaby skorzystac z przyslugujqcego jej k o n -
swiadomosci
pelnomocnictwa,
odchylenia"
na Ukrainie
zapasy
zboza. A l e jednoczesnie u d e r z y l w struktury
Druzgoc^cy
stytucyjnego prawa i w)'jsc z ZSRR. •
Holodomor. Wielki
(Wroclaw 2008)