OPIEKA MEDYCZNA NAD UCZNIEM W ŚRODOWISKU NAUCZANIA
advertisement
PROFILAKTYCZNA OPIEKA ZDROWOTNA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ W ŚRODOWISKU NAUCZNIA Opieka zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w wieku szkolnym jest realizowana przez wiele państw, szczególnie dobrze rozwiniętych. W Polsce tego typu opieka ma już ponad stuletnią tradycję. W tych latach koncepcja zasad sprawowania opieki zmieniała się przeciętnie co kilkanaście lat. Aktualna koncepcja profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami spowodowana została wprowadzeniem w 1999 roku aż trzech reform: → ochrony zdrowia, edukacji narodowej i administracji państwowej[1]. W związku z tak radykalnymi zmianami musiała także nastąpić zmiana w funkcjonowaniu → opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w wieku szkolnym. Obecna wiedza upoważnia, do stwierdzenia, że → zdrowie jednostki i populacji (w tym także ucznia) zależy od wielu czynników pozamedycznych, w tym największym stopniu od statusu ekonomicznospołecznego rodzin, wsparcia społecznego, środowiska fizycznego i społecznego szkoły. Okazało się, że pracownicy ochrony zdrowia tylko w niewielkim stopniu mogą wpływać na → stan zdrowia uczniów[2]. W związku z powyższym uznano, że w ochronie i → promocji zdrowia uczniów powinni uczestniczyć zarówno uczniowie, jak ich rodzice, szkoła oraz pracownicy służby zdrowia. W te działania muszą być zaangażowani rodzice, którzy ponoszą prawną i moralną odpowiedzialność za zdrowie swoich dzieci[3]. Bez ich udziału uczeń ma trudności w przestrzeganiu zaleceń → lekarza, czy → pielęgniarki szkolnej. Sam uczeń, także musi uczestniczyć w tym procesie ponieważ w kontaktach z lekarzami i pielęgniarkami przygotowuje się do przejmowania odpowiedzialności za swoje zdrowie i do roli aktywnego pacjenta – odbiorcy oferowanych mu świadczeń zdrowotnych[4]. Szkoła, także uczestniczy w tym procesie, bo nakładając na uczniów obowiązek uczęszczania do szkoły, powinna stworzyć uczniom właściwe środowisko fizyczne i społeczne oraz dostęp do → edukacji zdrowotnej. Także pracownicy ochrony zdrowia, powinni zapewnić uczniom podstawowe świadczenia zdrowotne, uczestniczyć w ich edukacji zdrowotnej oraz wspierać uczniów, ich rodziców i szkołę w rozwiązywaniu wszelkiego rodzaju → problemów zdrowotnych[5]. Ta nowa koncepcja zmieniła powszechne przekonanie, że za zdrowie odpowiedzialni są pracownicy ochrony zdrowia i że tradycyjne badania lekarskie, powtarzane dość często mają wpływ na poprawę zdrowia uczniów w szkole. W nowym systemie pielęgniarka/higienistka szkolna jest jedynym fachowym pracownikiem w szkole z przygotowaniem medycznym. Pracuje w szkole samodzielnie pełniąc główną rolę w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami. Zgodnie z posiadanymi kompetencjami odpowiada za kompleksową opiekę zdrowotną nad uczniami oraz pełni rolę rzecznika zdrowia w szkole, doradcy i konsultanta medycznego dyrektora szkoły i nauczycieli oraz uczniów i ich rodziców. Odpowiedzialność dotyczy wszystkich realizowanych przez nią świadczeń. Samodzielnie podejmuje decyzje i jest odpowiedzialna za konsekwencje swoich decyzji. Wiele aktów prawnych reguluje różnorodne działania pielęgniarki/higienistki szkolnej, a między innymi ustawa o służbie medycyny pracy (Dz.U.nr 96, poz. 593 z późn. zm.) i Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą. Sprawę dokumentacji prowadzonej do tego typu działalności reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2003 r. w sprawie rodzajów indywidualnej → dokumentacji medycznej pacjenta, sposobu jej prowadzenia i przechowywania oraz szczegółowych warunków jej udostępniania przez pielęgniarkę, → położną udzielającą świadczeń zdrowotnych (Dz. U. nr 147, poz.1437). Wszystkie informacje o stanie zdrowia ucznia są jego dobrem osobistym i są objęte tajemnicą zawodową. Zakres świadczeń zdrowotnych został ustalony w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2003 r. w sprawie zakresu świadczeń zdrowotnych, w szczególności badań przesiewowych oraz okresów, w których te badania są przeprowadzane (Dz. U. nr 139, poz. 1337). Profilaktycznej opieki nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania dotyczy także Ust z dn.7 września 1991r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz. U. Z 1996 r. nr 67, poz. 329 z późn. zm.) oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz. U. nr 130, poz. 1196 z późniejszymi zmianami). Wymagania dotyczące zatrudnionych pielęgniarek/ higienistek szkolnych zajmujących się tą opieką reguluje także Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej z późn. zm. oraz. Rozp. Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21 września 1992 r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia → zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. nr 74, poz. 366 z późn. zm.). O finansowaniu tego typu świadczeń mówi Ustawa z dn.27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Nowe Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 29 lipca 2004 zmieniające rozporządzenie w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki nad dziećmi i młodzieżą oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 grudnia 2004 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki nad dziećmi i młodzieżą (Dz.U. Nr 282, poz.2814) i Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 21 marca 2007r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą. Sprawę podawania przez pielęgniarkę/higienistkę szkolną niektórych leków bez zlecenia lekarz reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007 roku w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego. Rozporządzenie to określa główne zadania pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania, które w szczególności obejmują wykonywanie i interpretowanie testów przesiewowych, kierowanie postępowaniem poprzesiewowym oraz sprawowanie opieki pielęgniarskiej nad uczniami objętymi tym postępowaniem, organizowanie profilaktycznych badań lekarskich, prowadzenie grupowej profilaktyki fluorkowej, czynne poradnictwo w zakresie opieki pielęgniarskiej, udział w planowaniu, realizacji i ocenie szkolnego programu edukacji zdrowotnej oraz podejmowanie innych działań w zakresie promocji zdrowia, udzielanie pomocy przedlekarskiej w przypadku nagłych zachorowań, urazów i zatruć, doradztwo dla dyrektora szkoły w sprawie bezpieczeństwa uczniów, organizacji posiłków i warunków sanitarnych w szkole oraz prowadzenie dokumentacji medycznej uczniów. Aby zrealizować w/w zadania pielęgniarka szkolna sprawująca profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniem współpracuje z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniem, lekarzem dentystą sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad uczniem, pielęgniarką podstawowej opieki zdrowotnej, rodzicami, opiekunami prawnymi lub faktycznymi, dyrektorem szkoły, radą pedagogiczną, organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz dzieci i młodzieży. Przepisy tego rozporządzenia określają zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej sprawowanej nad dziećmi i młodzieżą. Przy czym dotyczy to dzieci i młodzieży objętych obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki oraz kształcących się w szkołach ponadgimnazjalnych do ukończenia 19 roku życia. W Polsce mamy 6 milionów dzieci. Półtora miliona młodych ludzi w wieku szkolnym wymaga stałej opieki specjalisty[1,2]. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami obejmuje między innymi testy przesiewowe polegające na wstępnej identyfikacji odchyleń od normy rozwojowej, nie zdiagnozowanych chorób, zaburzeń lub wad, przez zastosowanie szybkich metod badania. Realizuje także postępowanie diagnostyczne w przypadku uzyskania dodatniego wyniku testu przesiewowego, w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń ujawnionych w tym teście (postępowanie poprzesiewowe). Profilaktyczne badania lekarskie (bilanse zdrowia) prowadzone są w zakresie indywidualnej oceny stanu zdrowia i rozwoju uczniów, kwalifikacji do zajęć wychowania fizycznego i sportu szkolnego, zdrowotnej gotowości szkolnej uczniów, kwalifikacji do programów rehabilitacyjnych i ograniczeń dotyczących wyboru i nauki zawodu. Wykonywane powinny być także profilaktyczne badania stomatologiczne, profilaktyka próchnicy zębów i profilaktyka ortodontyczna. Wymagane jest też udzielanie pomocy w przypadku nagłych zachorowań, urazów i zatruć oraz wykonywanie obowiązkowych szczepień ochronnych. W szkole prowadzona jest także edukacja zdrowotna i promocja zdrowia wpływająca na styl życia dzieci i młodzieży, a w konsekwencji na całe życie młodego człowieka[6,7,8]. Opiekę medyczną w tym zakresie sprawują: lekarz podstawowej opieki zdrowotnej sprawujący opiekę nad uczniem, lekarz dentysta oraz pielęgniarka, która ukończyła szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania lub ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania[9]. Przepisy rozporządzenia określają, że lekarz podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarz dentysta sprawują opiekę zdrowotną w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, zaś pielęgniarka albo higienistka szkolna sprawują ją w znajdującym się na terenie szkoły gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. Uszczegółowieniem tych zasad są wydawane przez Prezesa NFZ zasady zawierania umów ze świadczeniodawcami z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. Zasady te określa zarządzenie Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia w sprawie przyjęcia "Informacji o warunkach zawarcia umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju podstawowa opieka zdrowotna". Zgodnie z tym przedmiotem umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju: podstawowa opieka zdrowotna jest udzielanie świadczeń w miejscu zamieszkania świadczeniobiorcy oraz środowisku nauczania i wychowania, w warunkach ambulatoryjnych. W ramach świadczeń w rodzaju POZ wyodrębniono zakresy świadczeń świadczenia lekarza POZ oraz świadczenia pielęgniarki szkolnej. Świadczenia te ukierunkowane są na promocję i profilaktykę zdrowotną, diagnostykę schorzeń, leczenie, zapobieganie lub ograniczanie niepełnosprawności, usprawnianie oraz pielęgnację i edukację zdrowotną. W POZ dokonuje się samodzielnego wyboru lekarza i pielęgniarki, w odniesieniu do uczniów zasadą jest wpisanie na listę uczniów objętych opieką w środowisku nauczania. Pielęgniarka szkolna zobowiązana jest do udzielania świadczeń opieki zdrowotnej na rzecz uczniów objętych świadczeniami, w tym z zakresu profilaktycznej opieki nad dziećmi i młodzieżą, w środowisku nauczania i wychowania, określonych w odrębnych przepisach. Świadczenia pielęgniarki szkolnej realizowane są w szkole, w gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej, a w przypadku braku gabinetu profilaktyki w szkole dopuszcza się udzielanie świadczeń w poradni POZ lub w użyczonych w tym celu przez dyrektora szkoły pomieszczeniach. Pielęgniarka szkolna zapewnia dostępność do świadczeń w wymiarze czasu odpowiednim do liczby uczniów, z uwzględnieniem planu godzin lekcyjnych, zgodnie z harmonogramem pracy, stanowiącym integralną część umowy. Również ustawa samorządowa w art.7 wskazuje na to, że do zadań własnych gminy należy zaspokajanie potrzeb mieszkańców w zakresie ochrony zdrowia. Miasto i inne jednostki samorządowe uczestniczą w dofinansowaniu świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych uczniom w środowisku nauczania poprzez dotacje, → programy zdrowotne i programy profilaktyczne[10]. 1. A. Oblacińska, M. Jodkowska, W. Ostręga, I. Tabak, A. Małkowska Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami w Polsce w latach 2000-2005, Warszawa 2005. 2. A. Wojtczak Zdrowie publiczne wyzwaniem dla systemów opieki zdrowia XXI wieku Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009. 3. M. Kowalska, Środowiskowe zagrożenia stanu zdrowia dzieci w Polsce w świetle priorytetów WHO i Unii Europejskiej. Zdrowie Publiczne 115(1)96-99, 2005 r. 4. M. Jodkowska, A. Oblacińska, I. Tabak, K. Radiukiewicz, W. Ostręga Nierówności w dostępie do profilaktycznej opieki zdrowotnej w Polsce w ostatnim roku wdrażania Rządowego Programu „Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w środowisku nauczania i wychowania” Instytut Matki i Dziecka w Warszawie Warszawa 2007. 5. A. Oblacińska, W. Ostręga Standardy i metodyka pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej Instytut Matki i Dziecka w Warszawie, Warszawa 2003. 6. A. Małkowska, I. Tabak, M. Jodkowska, A. Oblacińska, W. Ostręga Zdrowie i styl życia młodzieży u progu dorosłości Wydawnictwo „Ezdorat”, Warszawa 2005. 7. J. Mazur, I. Tabak, A. Małkowska-Szkutnik, K. Ostaszewski, H. Kołoło, A. Zielska, A. Kowalewska Czynniki chroniące młodzież 15-letnią przed podejmowaniem zachowań ryzykownych Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2008 8. M. Cylkowska-Nowak Edukacja zdrowotna Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Poznań 2008. 9. Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Bydgoszczy Informacja o wynikach kontroli sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w wieku szkolnym w latach 2005-2007. Najwyższa Izba Kontroli, Bydgoszcz 2008. A. Frączkiewicz-Wronka, J.Jasłowski, B. Owoc-Cydzik, D. Sobusik Samorządowa polityka zdrowotna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2004.
