Opracowała - Gimnazjum Nr 1 im. Jana Pawła II w Ozorkowie

Opracowała:
Danuta Michałowska
Program „Bliżej filozofii ”– prowadzony w ramach koła
filozoficznego w trzyletnim cyklu nauczania w
gimnazjum
W zreformowanej szkole, filozofii przypada rola nauczycielki myślenia, bowiem ma
ona kształcić u uczniów między innymi takie umiejętności, jak: dostrzeganie problemów
filozoficznych, stawianie filozoficznych pytań i argumentowanie.
Rzeczywiście, filozofia może z powodzeniem pełnić tę funkcję, gdyż jest nie tylko
zbiorem idei i teorii na temat człowieka i świata, ale również, a może przede wszystkim,
sztuką myślenia oraz dialogu.1
W kulturze europejskiej filozofia jest najstarszą z nauk. Jej adepci pragnęli zdobyć
mądrość i aby osiągnąć ten cel pielęgnowali i doskonalili myślenie.
Osoby autentycznie zainteresowane kształceniem rozumieją, że edukacja polega nie
tylko na przyswajaniu wiedzy, lecz przede wszystkim na doskonaleniu myślenia. W realizacji
tego zadania filozofia mogłaby służyć pomocą.
Stąd także moja propozycja prowadzenia w gimnazjum koła filozoficznego w oparciu o
napisany przeze mnie program autorski zatytułowany Bliżej filozofii.
W 2003 r. ukończyłam studia podyplomowe (UŁ) – Etyka i filozofia w szkole, dzięki
którym zdobyłam wiedzę z zakresu filozofii i etyki oraz umiejętność prowadzenia warsztatów
z dociekań filozoficznych.
Zdobyte na studiach doświadczenia chciałabym wykorzystać w pracy z dziećmi w ramach
koła filozoficznego. Zajęcia będą prowadzone przede wszystkim w formie warsztatów z
dociekań filozoficznych. Ponadto zastosuję analizę tekstów źródłowych wybranych
filozofów, lecz tylko sporadycznie – około trzech tematów na danym poziomie. Wybierając
jako dominującą formę pracy z dziećmi warsztaty z dociekań filozoficznych kierowałam się
przekonaniem, iż nauczanie filozofii należy rozpocząć od wytworzenia w uczniach
odpowiednich kompetencji do jej uprawiania. Ograniczanie się w początkowym stadium
por. A.Pobojewska, Filozofowanie – nowy wymiar edukacji, w Pasja czy misja? O uczeniu filozofii, D.
Probudzka, A. Olech, M. Woźniczka (red.), ss. 23-32, Częstochowa, 2001.
1
nauczania filozofii do jej propedeutyki, ujmowanej jako przekaz zespołu uproszczonych tez i
stanowisk, jest nie tylko niewystarczające, ale wręcz szkodzi edukacji filozoficznej.2
Filozofowanie z dziećmi to nowoczesny program edukacyjny, który wyzwala w
uczestnikach warsztatów aktywność i kładzie nacisk bardziej na proces twórczego myślenia
niż na wynik końcowy.
Cele
Filozofowanie z dziećmi stawia sobie za zadanie kształtowanie określonych
umiejętności oraz pewnego typu postaw poznawczych i społecznych. Chce wyrabiać między
innymi:
-
nawyk samodzielnego, poprawnego krytycznego myślenia,
-
wrażliwość intelektualną ( zdolność dostrzegania problemów w otaczającej
rzeczywistości i dążenie do zrozumienia),
-
świadomość etyczną ( rozumienie konieczności namysłu nad problemami moralnymi,
wydawanie sądów moralnych),
-
sztukę stawiania pytań i potrzebę szukania na nie odpowiedzi,
-
zdolność formułowania swojego stanowiska i argumentacji,
-
świadomość przebiegu procesu myślenia i jego narzędzi,
-
umiejętność komunikacji.
-
kształcenie umiejętności całościowego spojrzenia na zagadnienie
-
wyrabianie odwagi w wymyślaniu nowych możliwości teoretycznych
Narzędzia
Podstawowe narzędzia realizacji celów założonych w programie filozofowanie z
dziećmi, stanowią myślenie i dialog3, które wzajemnie się przenikają i stymulują. Dialog
przewyższa dyskusję, gdyż przyjmuje istnienie nie jednej lecz wielu racji. Tak więc w
punkcie wyjścia dialogu zakłada się, że nie tylko ja mam rację, ale także każdy
potencjalny uczestnik spotkania. Konsekwencją tej sytuacji jest przekonanie o
równouprawnieniu wszystkich uczestników dialogu jeśli chodzi o prezentowane poglądy.
Zatem w dialogu dąży się do ukształtowania własnego zdania na dany temat oraz do
uzasadnienia go, tzn. do przedstawienia argumentów.
A. Pobojewska, Dociekania filozoficzne a propedeutyka filozofii, [ w]: Doświadczenia, dylematy, osiągnięcia,
E Piotrowska, J. Wiśniewski (red.), Poznań, 2002, s.135.
3
M. Lipman, A.M.Sharp, F.S. Oscanyan, Filozofia w szkole, Warszawa 1996,s.57 i nn.
2
Komunikacja podczas dociekań filozoficznych nie przebiega na osi mistrz (nauczyciel)
– uczeń, lecz jej ośrodkiem staje się grupa, której wszyscy uczestnicy, wraz z
prowadzącym są równouprawnieni w zabieraniu głosu4. Grupowy charakter komunikacji
i równouprawnienie jej członków sprawiają, że wszyscy uczestnicy, zarówno uczniowie
jak i nauczyciel, stają się partnerami w dialogu.
Metodyka
W programie filozofowanie z dziećmi stosuje się określone środki metodyczne,
stymulujące zaistnienie grupowych dociekań filozoficznych. Koniecznym zabiegiem
technicznym, sprzyjającym budowaniu właściwej atmosfery, jest organizacja przestrzeni
zajęć.5 Uczniowie oraz nauczyciel siadają w kręgu zwróceni do siebie twarzami.
W pierwszym etapie zajęć prowadzący przedstawia materiał, który staje się punktem
wyjścia dla całych zajęć. Materiał może stanowić: tekst literacki, piosenka ,
psychodrama, a najlepiej jeśli jest nim ćwiczenie odsyłające do konkretnego
doświadczenia życiowego.
Po prezentacji materiału nauczyciel prosi o formułowanie pytań, problemów, które
nasuwają się w związku z przedstawionym materiałem. Wypowiedzi zapisuje się na
zawieszonych na tablicy dużych arkuszach papieru, nie dokonując selekcji. Ten etap
pracy kończy się decyzją ( przez głosowanie), który ze zgłoszonych problemów będzie
przedmiotem namysłu grupy.
Następnie rozpoczyna się zasadnicza część zajęć - dociekania filozoficzne. Ich
przedmiotem staje się zagadnienie wybrane w drodze procedury głosowania. Czas
trwania tego etapu zajęć może być zróżnicowany. Dociekania mogą przebiegać
nieprzerwanie, aż do upływu przeznaczonego na nie czasu.
Zakończenie może mieć różną formę. Nauczyciel może zestawić i podsumować
osiągnięte przez grupę rezultaty lub postawić pytania otwierające nowe perspektywy
problemu.
Ocenianie
W trakcie realizacji programu nauczyciel przewiduje możliwość stosowania
różnych form i metod pozwalających sprawdzić stopień zrozumienia poruszanych zagadnień i
problemów oraz opanowania zdobytych umiejętności. Zajęcia zawierające element oceny
4
5
Por. A. Pobojewska,dz. cyt., s. 25.
Por. S. Symiotuk, Konwersatorium z metodyki nauczania filozofii, Lublin, 1989, s. 47 i nn.
uczniów nie powinny stanowić czynnika stresującego, natomiast pozwolą podtrzymywać
atmosferę obowiązkowości i systematyczności.
Proponuję przykładowo odwołać się do następujących sposobów sprawdzania:
-
testy opracowane przez nauczyciela
-
arkusze ewaluacyjne
-
metoda dramy - inscenizacja procesu Sokratesa
-
teatr cieni – jaskinia Platona
-
makieta starożytnych filozofów (praca plastyczna)
-
przygotowanie przez ucznia sprawozdania z warsztatów z dociekań filozoficznych
Mając świadomość, iż dziecięca ciekawość jest wyrazem chęci rozumienia siebie i
otaczającego świata, utwierdzam się w przekonaniu, że należy wyjść jej naprzeciw i
wprowadzić do szkół zajęcia, które sprzyjają zadawaniu pytań opartych o osobiste
zainteresowania, umożliwiają uściślenie i sprawdzanie różnych poglądów oraz porządkują
myślenie.
Program autorski Bliżej filozofii, jest przeznaczony do realizacji treści z zakresu filozofii w
wymiarze jednej godziny tygodniowo, a opiera się na podstawach programowych kształcenia
ogólnego dla gimnazjum.
Poniżej przedstawiam opracowany przeze mnie program, w którym wyszczególniam
zdania, treści i przewidywane osiągnięcia. Wcześniej opisałam już cele edukacyjne i sposoby
oceniania uczniów, a także zaprezentowałam w skrócie istotę nowej formy pracy z dziećmi,
jaką są warsztaty z dociekań filozoficznych.
Zamieszczam również załącznik dotyczący opisu metody warsztatów z dociekań
filozoficznych, a także literaturę, która pomogła mi w opracowaniu tego programu.
ZADANIA PROPONOWANYCH LEKCJI
1. Ukazanie Filozofii jako:
–
umiłowania mądrości
–
zachęty do krytycznego i twórczego myślenia
–
refleksji nad rzeczywistością
–
drogi wiodącej do lepszego poznania prawdy
–
jednego z fundamentów kultury europejskiej
2. Sprzyjanie intelektualnemu rozwojowi ucznia przez:
-
werbalizowanie problemów i nadawanie im formy pytań
-
zauważanie sprzeczności i wieloznaczności sądów
-
argumentowanie i wyciąganie wniosków
-
wykrywanie założeń tkwiących u podstaw przyjmowanych twierdzeń
-
uzasadnianie swego przekonania
-
uwzględnianie różnych punktów widzenia
-
konfrontowanie różnych stylów myślenia
3. Zwracanie uwagi na:
-
specyfikę myślenia filozoficznego
-
różnicę miedzy światem rzeczywistym a światem fantazji
4. Ukazywanie roli naturalnego zdziwienia jako początku filozoficznego poznania
5. Pomaganie w odpowiedzi na podstawowe pytania, dotyczące szczególnie sensu życia
ludzkiego.
6. Prezentacja przykładów najważniejszych osiągnięć filozofii.
7. Pomoc uczniom w odkrywaniu własnej tożsamości.
TREŚCI - I klasa
1. Co to jest filozofia ?
2. Czy można żyć bez światopoglądu?
3. Myślenie – wyobraźnia – metafora.
4. Wiem, że nic nie wiem – czy to jest niewiedza ?
5. Proces Sokratesa. (2 h)
.
6. Język i rzeczywistość.
7. Jaskinia Platona. ( 2 h)
8. Czy język przesądza o naszym widzeniu świata?
9. Pojęcia ogólne a pojęcia konkretne.
10. Wolę być cynikiem niż epikurejczykiem.
11. Stoik wobec problemów gimnazjalisty.
12. Nieskończoność – pojęcie abstrakcyjne.
13. Poszukiwanie kryteriów piękna.
14. Czy będę tym samym człowiekiem w innej epoce ?
15. Moje miejsce w świecie.
16. Czy można poznać rzeczy niewidzialne ?
17. Teoria i praktyka a ludzka aktywność.
18. Zabawa w demokrację.
19. Dobre – złe, odpowiednie – nieodpowiednie.
20. Co to znaczy mieć prawo ?
21. Czy cel uświęca środki ?
22. Prometeusz, Wieża Babel i klonowanie.
23. Przemijanie jako nieodłączny aspekt życia ludzkiego.
24. Obrońcy i oskarżyciele Adama i Ewy. ( 2 h )
25. Szczęście – co to takiego ?
OSIĄGNIĘCIA
1. Zainicjowanie rozumienia niektórych pojęć filozoficznych:
-
filozofia
-
rola twórczego zdziwienia – wiem, że nic nie wiem
-
światopogląd
-
szczęście
2. Wyjściowe poznanie kierunków filozoficznych w czasach starożytnych:
-
stoicyzm
-
cynizm
-
epikureizm
-
sceptycyzm
3. Stawianie pytań dotyczących rozumienia człowieka jako bytu osobowego
poszukującego szczęścia przez:
-
niezależność od losu, spokojne życie (Stoicy ),
-
zażywanie przyjemności (Epikur),
-
powstrzymywanie się od wydawania sądów ( Sceptycy ),
-
obojętność wobec świata i wolność od obowiązków (Cynicy),
4. Poznanie pewnych dokonań: Sokratesa, Platona,
5. Kształtowanie postawy poszukującej umiejętności analizy filozoficznej poprzez udział
w zajęciach prowadzonych metodą dociekań filozoficznych.
Analiza dotyczy następujących zagadnień:
-
czym jest kryterium
-
relacje między językiem a rzeczywistością
-
bogactwo języka a komunikatywność
-
dwojaki rodzaj cech rzeczy
-
pojęcie abstrakcyjne – nieskończoność
-
obiektywizm i subiektywizm w odkrywaniu piękna
-
metafora własnego miejsca w świecie
-
granica ludzkiego poznania
-
relacja między teorią i praktyką
-
badanie własności demokracji
-
czy istnieje obiektywne dobro
-
cel uświęca środki
6. Wyjściowe rozumienie filozoficznych kategorii: prawdy, szczęścia, dobra, wolności.
TREŚCI - II klasa
1. Człowiek - czysta tablica ?
2. Jestem osobą i co z tego wynika ?
3. Podróż w poszukiwaniu przyjaciela.
4. Miłość prawdziwa i pozorna.
5. Co to jest wartość ?
6. Mój świat wartości.
7. Fragment i całość.
8. Ludzkie potrzeby i pragnienia w reklamie.
9. Pojęcie sprawiedliwości.
10. Sposób istnienia świata – porządek czy chaos ?
11. Spór o granice poznania: racjonalizm czy empiryzm ?
12. Święty Tomasz o prawdzie.
13. Co to jest prawda ?
14. Czy istnieją prawdy pewne choć nie mają dowodu ?
15. Czy istnieje obiektywne piękno – wędrówka po muzeach świata.
16. Dylematy współczesności – terroryzm akt moralnej rozpaczy.
17. Dzieje nieekologicznej cywilizacji.
18. Czy chcemy żyć w świecie powszechnej tolerancji ?
19. Klonowanie – dobrodziejstwo czy przekleństwo ?
20. Deklaracja Praw Człowieka – podstawowe prawa osoby ludzkiej.
21. Co jest ważniejsze korzyść czy obowiązek ?
22. Imperatyw kategoryczny Kanta. (2 h )
23. Demokracja – życie w wolności ?
24. Czy wszyscy chcą żyć w wolności ?
25. „Wiara i rozum to dwa skrzydła , na których unosi się prawda” – Jan Paweł II.
26. Żyjemy na czysto czy na brudno ?
27. Filozofia życia w kulturze współczesnej.
OSIĄGNIĘCIA
1. Zainicjowanie rozumienia niektórych pojęć filozoficznych:
-
utylitaryzm
-
umowa społeczna
-
imperatyw kategoryczny
2. Wyjściowe poznanie pojęć epistemologicznych:
-
racjonalizm
-
empiryzm
3. Stawianie pytań dotyczących człowieka jako osoby:
-
definicja personalizmu – Mounier
-
Deklaracja Praw Człowieka
-
godność człowieka – Jan Paweł II, ks. Józef Tischner
4. Poznanie w ogólnym zarysie poglądów: Kanta, Milla, Benthama, Hobbesa.
5. Kształtowanie postawy poszukującej umiejętności analizy filozoficznej poprzez
udział w zajęciach prowadzonych metodą dociekań filozoficznych.
Analiza dotyczy zagadnień:
-
prawda subiektywna, prawda obiektywna
-
granice wolności
-
etyka powinności, etyka korzyści
-
czy poświęcić jednostkę dla dobra ogółu ?
-
eutanazja – dobra śmierć
-
klonowanie za i przeciw
-
czy przyzwalanie na zło jest tolerancją ?
-
czy chcemy żyć w demokracji ?
-
poznajemy świat empirycznie i racjonalnie
TREŚCI – III klasa
1. Życie bez hierarchii wartości.
2. Cogito ergo sum – jak to rozumiał Kartezjusz ?
3. Bezradność rozumu – Pascal. ( 2 h )
4. Intelekt i intuicja – dwa źródła poznania.
5. Poszukiwanie istoty rzeczy..
6. Co to znaczy żyć szczęśliwie ?
7. Moralność na co dzień i od święta.
8. Uszczęśliwianie innych obowiązkiem każdego człowieka ?
9. Etyka przyjemności i korzyści – Epikur, Locke, Bentham, Mill.
10. Etyka powinności i obowiązku (deontologiczna) I. Kanta. ( 2 h)
11. Spór etyki przyjemności i korzyści z etyką powinności i obowiązku.
12. Jesteśmy skazani na wolność.
13. W poszukiwaniu autorytetów moralnych.
14. Oddziaływanie mediów przez programy reality show.
15. W domu Wielkiego Brata.
16. Czy przyszłość zależy ode mnie.
17. Nieskończoność.
18. Granice języka, granice mojego poznania. (2 h)
19. Życie i śmierć jako fenomen doświadczenia kulturowego.
20. Problem kulturowego pomniejszania znaczenia kobiecości.
21. Sytuacja i stan wyboru.
22. Co to znaczy być dobrym lekarzem ?
23. Problem hipokryzji w relacjach społecznych.
24. Kultura współczesna – New Age.
25. Media mówią prawdę, media manipulują.
OSIĄGNIĘCIA
1. Zainicjowanie rozumienia niektórych pojęć filozoficznych:
-
egzystencja
-
alienacja
-
intelektualizm etyczny
-
relatywizm
2. Wyjściowe poznanie nurtów światopoglądowych schyłku XX wieku:
-
egzystencjalizm
-
materializm
-
„ New age”
3. Stawianie pytań dotyczących : pojęcia wolności, sensu życia, poszukiwania
autorytetów, szczęścia.
4. Poznanie w ogólnym zarysie poglądów: Kartezjusza, Kanta, Pascala,
Locka, Benthama, Milla.
5. Kształtowanie postawy poszukującej umiejętności analizy filozoficznej poprzez
udział w zajęciach prowadzonych metodą dociekań filozoficznych.
Analiza dotyczy zagadnień:
-
granice wolności
-
co nadaje wartość rzeczom ?
-
rozum wystarcza do poznania rzeczywistości
-
autorytet – konieczność czy przeżytek ?
-
hipokryzja pomaga, hipokryzja szkodzi
-
aby być dobrym lekarzem wystarczy być dobrym fachowcem
-
człowiek zawsze może wybierać
-
język ogranicza poznanie rzeczywistości
-
manipulowanie widzem w mediach społecznego przekazu
-
A.Pobojewska, Filozofowanie – nowy wymiar edukacji, w: Pasja czy
Literatura:
misja ? O uczeniu filozofii, D. Probudzka, A. Olech, M. Woźniczka
(red.), ss.23-32, Częstochowa 2001
-
.J. Pilikowski, Filozofia w gimnazjum, Kraków 2000.
-
Konspekty lekcji. Materiały do programu Filozofia w szkole,
Warszawa, 1994.
-
M. Lipman, A. M. Sharp, Dociekania etyczne, Warszawa, 1994.
R.Piłat, Filozofia dla dzieci, Edukacja i dialog, nr 7, 1992.
-
M. Szczepańska, Program autorski- jak go napisać, IMAGE 1999.
-
H. Komorowska, Konstrukcja, realizacja i ewaluacja programu
nauczania, Warszawa 1995.
Sprawozdanie z opracowania i wdrożenia programu
„Bliżej filozofii” – prowadzonego w ramach koła
filozoficznego w trzyletnim cyklu nauczania w
gimnazjum
Opracowanie i wdrożenie programu „Bliżej filozofii” związane jest z ukończeniem przeze
mnie studiów podyplomowych – Etyka i filozofia w szkole. Zdobyta wiedza i umiejętności, a
także lektura dotycząca tworzenia programów, pozwoliły mi zmierzyć się z trudnym
zadaniem napisania własnego programu.
Pisząc ten właśnie program miałam na uwadze słowa encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II
– Fides et ratio, które uświadomiły mi ogromną odpowiedzialność za moralny i intelektualny
rozwój uczniów, uczestniczących w zajęciach przeze mnie prowadzonych - „ Wiele jest dróg,
którymi człowiek może zmierzać do lepszego poznania prawdy, a przez to czynić swoje życie
coraz bardziej ludzkim. Wyróżnia się wśród nich filozofia, która ma bezpośredni udział w
formułowaniu pytania o sens życia i w poszukiwaniu odpowiedzi na nie: jawi się ona zatem
jako jedno z najwznioślejszych zadań ludzkości.”
( Jan Paweł II, Fides et ratio, 3 )
To ogromny zaszczyt i wielka odpowiedzialność móc realizować w swojej pracy jedno z
najwznioślejszych zadań ludzkości.
Napisanie przeze mnie programu zostało poprzedzone wnikliwym przestudiowaniem
literatury6 dotyczącej sposobu pisania autorskich programów, a także indywidualnymi
konsultacjami z pracownikiem Uniwersytetu Łódzkiego – panią prof. Aldoną Pobojewską.
Bliżej filozofii to program, który prezentuje nowatorski sposób przekazywania wiedzy
filozoficznej. Jego oryginalność polega przede wszystkim na wprowadzeniu nowej metody
pracy z dziećmi, jaką są warsztaty z dociekań filozoficznych. Chodzi o to, iż podstawowymi
narzędziami realizacji celów założonych w programie, są: myślenie i dialog, które wzajemnie
się stymulują. Konsekwencją tego jest przekonanie , iż wszyscy uczniowie są
równouprawnieni do wyrażania swoich poglądów, a przez to zdobywają umiejętność
kształtowania własnego zdania i przedstawiania argumentów.
Grupowy charakter komunikacji i równouprawnienie jej członków nie są jednak
wystarczającymi warunkami, które należy wypełnić, by zajęcia przybrały charakter dociekań
filozoficznych. Sytuacją umożliwiającą filozofowanie z młodzieżą jest powstanie wspólnoty
osób świadomie angażującej się w dialog, tzw. wspólnoty dociekającej. Wszyscy jej
uczestnicy, tj. uczniowie i nauczyciel, są partnerami w dialogu. Odchodzą wtedy od uważania
siebie i swoich poglądów za najważniejsze, a skupiają się na rozważanym problemie i całości
dociekań. Celem rozmowy staje się problem i samo rozumienie. Wyzwala ono określone
zachowania poznawcze: proponowanie alternatywnych punktów widzenia, stawianie hipotez,
podawanie przykładów i kontrprzykładów, podawanie uzasadnień, formułowanie poprawnych
wniosków, odkrywanie błędów logicznych, stawianie celnych pytań, definiowanie pojęć itp.7
6 D.
Michałowska, Bliżej filozofii, 11.
7 Por. A. Pobojewska, Dociekania filozoficzne a propedeutyka filozofii. Nauczanie
filozofii w szkolnictwie średnim, w: Dydaktyka filozofii. Doświadczenia- dylematyosiągnięcia, red.: E. Piotrowska, J. Wiśniewski, Poznań, 2002, s.142.
W organizacji warsztatów z dociekań filozoficznych wykorzystuję techniki pracy
warsztatowej z całą grupą. Metoda ta nie kładzie nacisku na przekazywanie treści
teoretycznych przez nauczyciela, lecz przede wszystkim na wyrabianie postaw i motywacji u
uczestników. Jej fundament tworzy przekonanie, że praca w grupie może być w tym
względzie efektywniejsza od pracy indywidualnej, gdyż wykorzystuje potencjał grupy. Są
nimi zasoby wiedzy, doświadczenia i umiejętności wszystkich jej członków, jak również
możliwości grupy jako całości, przejawiające się we wzajemnym inspirowaniu i
motywowaniu jej uczestników oraz stworzeniu sytuacji konfrontacji różnych punktów
widzenia. Ma to doprowadzić do sytuacji, w której w proces nauczania zostaje wprzęgnięty
nie tylko intelekt, ale również emocje.
Podejmowane na zajęciach filozofowania problemy są precyzowane, rozwijane,
kwestionowane na forum grupy, co służy temu, że stają się sprawą osobistą każdego z
uczestników tych dociekań.
Program autorski Bliżej filozofii zawiera jasno sprecyzowane cele, prezentuje narzędzia
realizacji tych celów, metodykę pracy z uczniem, a także wyjaśnia na czym będzie polegało
ocenianie.
Szczegółowo przedstawione zostały także zadania proponowanych zajęć, treści nauczania
oraz przewidziane osiągnięcia.
Program został przedstawiony do zaopiniowania pracownikowi Wydziału Filozoficzno –
Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego – pani prof. nadzw. dr hab. Aldonie Pobojewskiej,
która pozytywnie oceniła moje przedsięwzięcia stwierdzając, że program Bliżej filozofii
stworzony jest na trafnym założeniu, a edukacja filozoficzna sprzyja wielostronnemu
rozwojowi młodzieży. Program został bardzo wysoko oceniony przez recenzenta.
Następnie program został zaprezentowany dyrekcji szkoły i gronu pedagogicznemu na
jednej z rad pedagogicznych, a potem zatwierdzony i oceniony pozytywnie. Otrzymał także
kolejny numer wśród programów autorskich szkoły.
Program jest przeznaczony do realizacji w trzyletnim cyklu nauczania. Już w ubiegłym
roku szkolnym podjęłam pierwsze próby prowadzenia społecznie koła filozoficznego z
ośmioosobową grupą uczniów klas drugich i trzecich. Natomiast w tym roku szkolnym
prowadzę koło w ramach godzin do dyspozycji dyrektora szkoły.
Koło filozoficzne rozpoczęło swoją działalność we wrześniu 2003 roku. Na początku było
zapisanych 12 uczniów, w grudniu przybyły kolejne dwie osoby co daje razem 14
uczestników.
Na pierwszym spotkaniu przedstawiony został program pracy koła, a także wyjaśniono na
czym polegają warsztaty z dociekań filozoficznych.
Cały przebieg zajęć prowadzonych metodą warsztatów z dociekań filozoficznych jest
zapisywany w postaci sprawozdania, notatki przez dyżurnego grupy, a na następnych
zajęciach przekazywany pozostałym uczestnikom w postaci kserokopii. Uczniowie gromadzą
wszystkie sprawozdania w specjalnej teczce lub segregatorze, tak aby móc powrócić do
określonych treści w dowolnej chwili.
Uczestnicy koła wykonali już prace plastyczne, które można wykorzystać jako doskonałe
pomoce dydaktyczne, nie tylko na zajęciach koła, ale także na lekcjach różnych przedmiotów,
np. jęz. polskiego czy historii.
Jedną z tych pomocy jest makieta prezentująca przestrzenną mapę basenu Morza
Śródziemnego, która została wykonana ze styropianu i masy solnej. Na makiecie zostały
naniesione miejsca zamieszkania filozofów starożytnych. Miejsca te zaznaczono podpisaną
karteczką i zatknięto chorągiewki z imionami, np. Ateny – Sokrates, Milet – Tales.
Podczas omawiania różnych zagadnień filozofii starożytnej, wykorzystywaliśmy makietę, co
pozwoliło uczniom zapamiętać istotne miejsca na mapie basenu morza Śródziemnego, które
ściśle łączyły się z poszczególnymi filozofami.
Na zajęciach koła filozoficznego wykonano także tablicę prezentującą Skalę czasową, która
pozwoliła usytuować poszczególnych filozofów w przestrzeni historyczno – czasowej. Jej
pomniejszony wzór prezentuję w załączniku.
Jedną z ciekawszych metod zastosowanych podczas zajęć była inscenizacja procesu
Sokratesa. Przygotowanie do tych zajęć polegało na wcześniejszym przydzieleniu uczniom
ról aktorów biorących udział w inscenizacji: narrator, Sokrates, Meletos. Na zajęciach koła
odegrano fragment procesu Sokratesa, w oparciu o tekst Platona – Obrona Sokratesa, a
następnie uczestnicy warsztatów z dociekań filozoficznych podzielili się na obrońców i
oskarżycieli. Proces miał swój dalszy ciąg, tym razem toczył się w ramach dialogu wspólnoty
dociekającej.
Uczestnicy wykazali się umiejętnością:
- werbalizowania problemów i nadawania im formy pytań,
- argumentowania i wyciągania wniosków,
- uwzględniania różnych punktów widzenia
Na jednym z zajęć gościliśmy praktykantkę odbywającą w naszej szkole praktyki studenckie.
Warsztaty z dociekań filozoficznych dotyczyły tematu Czym jest teraz ?. Uczniowie wykazali
się dużą znajomością zagadnienia, prezentowali ciekawe stanowiska, szukali argumentów by
bronić swoich racji, konstruowali zasadnicze pytania. Wspólnota dociekająca sprecyzowała
wniosek, iż teraz jest pojęciem, które trudno zdefiniować, trudno jest także wyznaczyć
granice, które określiłyby zakres tego pojęcia. Praktykantka hospitująca zajęcia przekazała
swoje refleksje po hospitacyjne na piśmie (zamieszczam je w postaci załącznika).
W najbliższym czasie mam zamiar w ramach zajęć koła filozoficznego przygotować
prezentację różnych stanowisk starożytnych filozofów na temat szczęścia. Prezentacja ta
będzie przeprowadzona z myślą o uczniach klas trzecich, którzy będą mogli rozszerzyć swoją
wiedzę w zakresie etyki dotyczącej problemu szczęścia w starożytności.
Natomiast uczestnicy koła filozoficznego po wcześniejszym opracowaniu materiału
źródłowego przygotują i poprowadzą prezentację.
Uzyskane efekty:
-
-
prowadzę koło filozoficzne, na którym rozszerzam wiedzę uczniów o treści
wykraczające poza program nauczania w gimnazjum z zakresu filozofii i etyki,
dzięki zajęciom koła uczniowie zdobywają kompetencje (umiejętności, postawy)
niezbędne do podejmowania dalszych etapów edukacji filozoficznej,
prowadzone przeze mnie warsztaty z dociekań filozoficznych pozwalają realizować
cele kształcenia uznane obecnie w polskiej szkole za priorytetowe: dobrze uczą
każdego, a nie tylko zdolnych uczniów, uczą myśleć i rozumieć świat, rozwijają
społecznie, pomagają wierzyć w siebie, tworzą dobry klimat, przygotowują do
przyszłości (por. manifest akcji Szkoła z klasą „Gazeta Wyborcza” 20.05.02.)
dzielę się swoją wiedzą i doświadczeniem zapraszając na zajęcia koła praktykantkę, a
także nauczycieli uczących w gimnazjum,
organizuję zajęcia otwarte dla uczniów nie uczestniczących w zajęciach koła,
wzbogacając ich wiedzę i rozbudzając zainteresowania filozofią,
współpracuję z ekspertem w zakresie dydaktyki filozofii i etyki (pracownik naukowy
UŁ ), konsultując się z nim podczas pisania programu autorskiego i uzyskując
recenzję,
program Bliżej filozofii uzyskał bardzo wysoką ocenę, o której jest mowa w
załączonej opinii,
- dzięki programowi Bliżej filozofii szkoła wzbogaciła ofertę zajęć pozalekcyjnych dla
zainteresowanych uczniów,
rozwinęłam u uczniów zainteresowania filozofią, zachęciłam ich do poszerzania nowej
wiedzy w tym zakresie, o czym świadczy załączona opinia uczestników koła filozoficznego.
-