czytaj PDF - Endokrynologia Pediatryczna

Vol. 2/2003 Nr 4(5)
Endokrynologia Pediatryczna
Pediatric Endocrinology
Zmiany w narządzie żucia u dzieci z somatotropinową niedoczynnością
przysadki
Changes in the organ of mastication in children with somatotrophin
hypofunction of the pituitary
Maria Pospieszyńska, Karina Pawlaczyk
Zakład Ortodoncji Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Adres do korespondencji:
Maria Pospieszyńska, Karina Pawlaczyk, Zakład Ortodoncji Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego,
ul. Rokietnicka 5 D, 60-806 Poznań
Słowa kluczowe: somatotropin hypofunction of the pituitary, dental anomalies, changes in the morphology of the facial skeleton
Key words: pituitary height, growth hormone deficiency, growth hormone therapy
STRESZCZENIE/
STRESZCZENIE/ABSTRACT
W pracy przedstawiono wyniki ortodontycznej oceny klinicznej i cefalometrycznej zmian w narządzie żucia u
pięciorga dzieci z somatotropinową niedoczynnością przysadki, w tym u dwojga z rozszczepem podniebienia.
Stwierdzono występowanie u tych dzieci wad uzębienia w postaci braku zawiązków zębów i ich zmniejszenia,
przetrwania zębów mlecznych, zatrzymania stałego kła oraz kwitnącej próchnicy uzębienia mlecznego. Wady
zgryzu w postaci stłoczenia i przemieszczenia zębów poza łuk zębowy rozpoznano tylko u 2 dzieci, u których SNP
występowała razem z rozszczepem podniebienia. I tylko u tych dzieci występowały zmiany w morfologii twarzowej
części czaszki, które wyrażały się jej retropozycją w stosunku do części mózgowej, wydatnym cofnięciem żuchwy i
wysunięciem oraz anteinklinacją szczęki. Wpłynęło to na wzrost wypukłości twarzy.
W podsumowaniu autorki postulują konieczność opieki ortodontycznej nad dziećmi z somatotropinową
niedoczynnością przysadki, a zwłaszcza przy współistnieniu rozsczepu podniebienia.
In the research the results of clinical and cephalometric orthodontic assessment of changes in the organ of mastication
in five children with somatotrophin hypofunction of the pituitary (two with coexisting cleft palate among them)
have been presented. In these children the occurrence of dentition anomalies in the form of the lack of teeth buds
and their diminution, the persistence of primary teeth, the retention of permanent canine and active dental caries of
primary dentition have been stated. The malocclusions in the form of crowding and displacement of teeth beyond
Vol. 2/2003, Nr 4(5)
47
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 2/2003;4(5):47-51
the dental arch were recognized only in two children, in whom somatotrophin hypofunction of the pituitary occurred
together with cleft palate. And only in these children changes in the morphology of the facial skeleton occurred,
which expressed its retroposition in relation to the cranium, significant mandibular retraction and protruding and
anteinclination of maxilla. This influenced the growth of the face convexity.
In conclusion, the authors postulate the necessity of orthodontic care of children with somatotrophin hypofunction of
the pituitary, and especially with the coexistence of cleft palate.
Nieprawidłowości narządu żucia występujące u dzieci z somatotropinową niedoczynnością
przysadki (SNP) są opisywane rzadko. Skłoniło to
nas do podjęcia klinicznej i cefalometrycznej oceny zmian w twarzowej części czaszki i w uzębieniu u pięciorga dzieci z tą niedoczynnością, rozpoznaną w Klinice Endokrynologii Instytutu Pediatrii
AM w Poznaniu. W tej grupie były 3 dziewczynki
w wieku 12, 13 i 14 lat oraz dwaj chłopcy w wieku 9 i 11 lat. Średni niedobór wzrostu ciała wynosił u nich około 20 cm. U dwojga dzieci, a mianowicie u dziewczynki A.P. lat 12 i u chłopca A.K. lat 9,
występował dodatkowo rozszczep podniebienia
wtórnego.
Zastosowane metody badawcze to ortodontyczne badanie kliniczne i cefalometryczne. Badanie
kliniczne składało się z badania śródustnego i z oceny rysów twarzy w odniesieniu do trzech podstawowych płaszczyzn czaszkowych: czołowej, środkowej i poziomej frankfurckiej.
Śródustnie oceniano stan zębów pod względem
ich liczby, wielkości, kształtu i zdrowia, a także
Ryc. 1. Schemat pomiarów cefalometrycznych
Fig. 1. Schema of cephalometric measurements
48
zmiany w zgryzie. W razie potrzeby badanie to uzupełniano badaniem pantomograficznym.
Badanie cefalometryczne przeprowadzone na
bocznych teleradiogramach głowy obejmowało następujące pomiary czaszkowe (ryc. 1): 1) pomiary kątów: osi twarzy (BaN/PtmGn), żuchwy
(Go), podstawowych płaszczyzn szczęki i żuchwy
(NL/ML) oraz kątów określających ich strzałkową pozycję w twarzowej części czaszki (SNA,
SNB i SNPg); 2) pomiary linijne: długości podstaw
przedniego dołu czaszki, szczęki i żuchwy oraz wypukłości twarzy w punkcie A.
Ponadto mierzono kąty osi górnych i dolnych
zębów siecznych i kąta międzysiecznego. Wyniki pomiarów porównywano ze średnimi normami,
opracowanymi przez Hasunda [1].
Zmiany w uzębieniu rozpoznano w dwóch przypadkach. U dziewczynki M.M. w wieku 13 lat
wyrażały się one brakiem zawiązków bocznego siekacza górnego i drugiego przedtrzonowca dolnego
po prawej stronie, przetrwaniem górnych mlecznych kłów i zmniejszeniem koron wyrżniętych zębów stałych (ryc. 2). U drugiej dziewczynki M.M.
w wieku lat 14 występowało zatrzymanie górnego
prawego kła z powodu zmiany jego ułożenia w kości i przetrwania mlecznego kła po tej samej stronie (ryc. 3).
Wady zgryzu stwierdzono u dwojga dzieci i to u
tych, u których występował także rozszczep podniebienia. I tak: u 12-letniej dziewczynki A.P. (ryc. 4)
obok znacznego stłoczenia zębów i dopodniebiennego przemieszczenia górnych bocznych siekaczy
występował zgryz krzyżowy boczny, lewostronny
(ryc. 5). Dla poprawy tych nieprawidłowości konieczne było usunięcie trzech pierwszych zębów
przedtrzonowych, dwóch dolnych i jednego górnego po lewej stronie i zastosowanie dwóch aparatów ortodontycznych w postaci górnej i dolnej płytki Schwarza (ryc. 6).
Z kolei u 9-letniego chłopca A.K. rozpoznano przodozgryz, powikłany znacznym niedoborem miejsca dla bocznych zębów w szczęce (ryc.
7). Odwrotny stosunek zębów siecznych zniekształcił wtórnie rysy twarzy, co objawiało się wydatnym wypukleniem dolnej wargi (ryc. 8). Do po-
Pospieszyńska M., Pawlaczyk K. – Zmiany w narządzie żucia u dzieci...
Ryc. 2. Pantomogram uzębienia dziewczynki M.M. lat 13
Fig. 2. Pantomogram of dentition of a girl M.M. aged 13
Ryc. 5. Śródustna fotografia dziewczynki A.P. przed leczeniem
ortodontycznym
Fig. 5. Intra-oral photo of a girl A.P. before orthodontic
treatment
Ryc. 3. Pantomogram uzębienia dziewczynki M.M. lat 14
Fig. 3. Pantomogram of dentition of a girl M.M. aged 14
Ryc. 6. Śródustna fotografia dziewczynki A.P. po I etapie
leczenia
Fig. 6. Intra-oral photo of a girl A.P. after stage
of treatment
Ryc. 4. Fotografia sylwetki dziewczynki A.P. lat 12
Fig. 4. Photo of a silhouette of a girl A.P. aged 12
wstania tych nieprawidłowości przyczyniła się także w znacznym stopniu przedwczesna utrata zębów
mlecznych w następstwie kwitnącej próchnicy, która wystąpiła już w 4 roku życia (ryc. 9).
U pozostałych dzieci nie spostrzegano zmiany w rysach twarzy, choć zwracało uwagę uwypuklenie czoła,
przy niskiej i okrągłej jej dolnej części, tak, jak to jest
widoczne na fotografii dziewczynki A.P. (ryc. 4).
Badanie cefalometryczne wykazało zmiany
w morfologii twarzowej części czaszki także tylko u tych dzieci, u których SNP występowała razem
z rozszczepem podniebienia. I tak: u dziewczynki A.P. badanie to potwierdziło, widoczne na bocznym teleradiogramie głowy, cofnięcie całej twarzowej części czaszki, a zwłaszcza żuchwy (ryc. 10).
Wyrazem tych zmian było pomniejszenie kątów:
osi twarzy o 10 stopni, SNB o 4,5 stopnia, NSBa o 2
stopnie i SNPg o 7 stopni. Szczęka była wysunięta i
wychylona ku górze. Świadczyły o tym powiększenie kąta SNA o 3 stopnie i redukcja kąta NL–NSL
49
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 2/2003;4(5):47-51
Ryc. 7. Śródustna fotografia chłopca A.K. lat 9
Fig. 7. Intra-oral photo of a boy A.K. aged 9
Ryc. 9. Śródustna fotografia chłopca A.K., wykonana w 4 roku
życia
Fig. 9. Intra-oral photo of a boy A.K. made at the age of 4
Ryc. 8. Fotografia profilu twarzy chłopca A.K.
Fig. 8. Photo of the profile of a boy A.K.
Ryc. 10. Boczny teleradiogram głowy dziewczynki A.P.
Fig. 10. Lateral teleradiogram of the head of a girl A.P.
o 2,5 stopnia. Spowodowało to zwiększenie wypukłości twarzy o 7 mm. Ponadto powiększenie kąta
ML–NL o 9,5 stopnia wskazywało na podwyższenie dolnego odcinka twarzy. Wzrost wielkości kąta
osi górnego zęba siecznego o 7 stopni i zmniejszenie kąta międzysiecznego o 9 stopni świadczyły o
retruzji górnych zębów siecznych, podczas gdy dolne zęby sieczne były wychylone ponad normę o 7
stopni.
U chłopca A.K. wyniki analizy cefalometrycznej były podobne. Wydatniejsze były tylko zmiany
w wielkości kątów osi zębów siecznych i międzysiecznego w następstwie przodozgryzu. U pozostałych dzieci pomiary cefalometryczne mieściły się w
granicach normy.
Przedstawiona kliniczna i cefalometryczna ocena narządu żucia u pięciorga dzieci z somatotropinową niedoczynnością przysadki wskazuje na wy-
50
Pospieszyńska M., Pawlaczyk K. – Zmiany w narządzie żucia u dzieci...
stępowanie zarówno wad w uzębieniu, jak i w zgryzie, a także w twarzowej części czaszki. Spośród
zmian w uzębieniu, potwierdzono występowanie,
opisywanych już przez innych autorów, braku zawiązków, zmniejszenia wielkości zębów i przetrwania zębów mlecznych [2-5]. Wykazano ponadto obecność jeszcze innych zmian, jak zatrzymanie
stałego kła z powodu palatopozycji. Nie można także wykluczyć, że obserwowane u jednego z pacjentów intensywne, wczesne zmiany próchnicowe w
pewnym stopniu mogły być związane z niedostateczną mineralizacją twardych tkanek zębów [6].
Spostrzegane u dwojga dzieci nieprawidłowości
zgryzu w postaci stłoczenia i przemieszczenia zębów poza łuk zębowy wydają się należeć w świetle
doniesień innych autorów do najczęściej występujących wad zgryzu u dzieci z mikrosomią [4, 7, 8].
Kjelberg i wsp. rozpoznali ją u 44% spośród badanych przez siebie chłopców z niskorosłością, w tym
u 20 z niedoborem hormonu wzrostu i przypisywali tę nieprawidłowość redukcji wzrostu twarzowej
części czaszki [8]. W odróżnieniu od tych autorów,
nieprawidłowości w zgryzie i w twarzowej części
czaszki, choć podobne, występowały tylko u tych
spośród badanych przez nas dzieci, u których somatotropinowa niedoczynność przysadki występowała
razem z rozszczepem podniebienia. Współistnienie
tych dwóch zaburzeń rozwoju rynienki nerwowej
wydaje się w większym stopniu wpływać na zmiany
w morfologii twarzowej części czaszki niż sam niedobór hormonu wzrostu.
Substytucyjne leczenie za pomocą hormonu wzrostu pobudza wzrost nie tylko tułowia, lecz także
twarzowej części czaszki. Przemawiają za tym wyniki badań Rice’a i wsp., zgodnie z którymi hormon ten, zastosowany u karłowatych myszy, spowodował przyrost struktur twarzoczaszki w około
14% [5].
Wykształcona już wada w narządzie żucia wymaga jednakże leczenia ortodontycznego, mającego
na celu także pobudzenie wzrostu szczęki i żuchwy
oraz przywrócenie prawidłowego zgryzu. Wybór
sposobu leczenia zależy od wieku dziecka i stopnia
nasilenia wady [8, 10]. Niekiedy konieczne jest stosowanie kolejno kilku rodzajów aparatów ortodontycznych, a nawet usuwanie niektórych zębów dla
przywrócenia prawidłowej pozycji pozostałym. Płynie stąd wniosek, że dzieci z somatotropinową niedoczynnością przysadki, a zwłaszcza te, u których
dodatkowo występuje rozszczep podniebienia, wymagają także często opieki ortodontycznej.
PIŚMIENNICTWO/REFERENCES
[1]
Segner D., Hasund A.: Indywidualna kefalometria. Med. Tour Press International, Wydawnictwo Medyczne,
Warszawa 1996.
[2] Fischer-Brandies H., Butenandt O.: Odontometrische Studie über die Abhangigkeit von Zahn-und Korpergrosse.-Fortschr.
Kieferorthop., 1988:49, 96-107.
[3] Korman E.: Podstawy endokrynologii wieku rozwojowego. PZWL, Warszawa 1999.
[4] Raczew Z.: Ocena rentgenologiczna wpływu zaburzeń czynności gruczołów wewnętrznego wydzielania na zęby oraz kości
szczęki i żuchwy. Czas. Stomat., 1971:XXIV, 1357-1361.
[5] Romer T. E.: Podstawy endokrynologii wieku rozwojowego. PZWL, Warszawa 1999.
[6] Postlethwaite K. M., Roberts G. J.: A morphogenetic and quantitative microradiographic study of dental tissues in the
hypopituitary dwarf mouse. Arch. Oral Biol., 1989:34, 563-570.
[7] Grabowska T.: Występowanie wad zgryzu u dzieci z mikrosomią. Stomat. Klin., 1988:X, 59-65.
[8] Kjellberg H., Beiring M., Albertsson Wikland K.: Craniofacial morphology, dental maturity in boys of short stature with or
without growth hormone deficiency. Eur. J. Oral Sci., 2000:108, 359-367.
[9] Rice D. P., Roberts G. J., Thomas M. L.: Catch-up growth induced by growth hormone in the craniofacial skeleton of the small
strain of the hypopuitary dwarf mouse. Eur. J. Orthod., 1997:19, 141-50.
[10] Newman G. V., Newman R. A.: A longitudinal study of effects of surgery, radiation, growth hormone and orthodontic therapy on
the craniofacial skeleton of patient evidencing hypopituitarism and a Class II malocclusion: Report of a case. Am. J. Orthod.
Dentofac. Orthop.,1994:106, 571-582.
51