Krainy geograficzne Polski
advertisement
GEOGRAFIA - WYMAGANIA EDUKACYJNE NA STOPNIE SZKOLNE Mapa jako źródło wiedzy geograficznej dopuszczający pojęcia: legenda mapy, poziomica wykorzystuje podręcznik do geografii jako źródło wiedzy geograficznej, posługuje się legendą mapy, wskazuje elementy siatki kartograficznej, wskazuje na mapie kierunki główne i pośrednie, potrafi odczytać wysokość bezwzględną punktu położonego na opisanej poziomicy dostateczny dobry pojęcia: mapa, skala mapy, wysokość względna i bezwzględna zna różne źródła wiedzy geograficznej, znajduje wiadomości na zadany temat we wskazanych źródłach wiedzy, wymienia główne elementy mapy, wymienia rodzaje skali, podane skale zapisuje w innej postaci, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość w terenie pomiędzy wskazanymi punktami, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów na podstawie siatki kartograficznej, potrafi odczytać na mapie poziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną wskazanych punktów, pojęcia: mapa hipsometryczna Uczeń posługuje się ze zrozumieniem wskazanymi pojęciami. podaje źródła wiedzy, z których może skorzystać, szukając informacji na zadany temat, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość na mapie odpowiadającą podanej odległości w terenie, potrafi uporządkować podane skale według wskazanej wielkości, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów z podaną dokładnością, na podstawie podanych współrzędnych geograficznych odszukuje na mapie obiekty geograficzne, oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową w stopniach, celujący bardzo dobry znajduje wiadomości na zadany temat w różnych źródłach wiedzy, w tym w internecie, oblicza skalę mapy na podstawie odległości w terenie i odpowiadającej jej odległości na mapie, wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapach, odszukuje na mapie obiekty geograficzne na podstawie współrzędnych geograficznych podanych z określoną dokładnością, oblicza rozciągłość południkową w kilometrach na podstawie mapy korzysta z różnych źródeł wiedzy, ocenia wiarygodność i użyteczność różnych źródeł wiedzy, korzystając ze skali mapy, oblicza powierzchnię w terenie wskazanych obiektów geograficznych, wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy, na podstawie mapy poziomicowej wykonuje profil hipsometryczny, projektuje, opisuje i prezentuje trasy podróży na podstawie map oraz innych źródeł wiedzy, ocenia przydatność map przy rozwiązywaniu różnych zadań praktycznych pojęcia: linia brzegowa zna nazwy lądów i oceanów oraz ich rozmieszczenie, potrafi obliczyć, na podstawie poziomic, wysokość względną wskazanego punktu, rozpoznaje formy terenu na mapie hipsometrycznej wyszukuje potrzebne informacje ze wskazanej mapy, korzystając z jej legendy, orientuje w terenie plan i mapę, identyfikuje trasę zaznaczoną na planie lub mapie z odpowiadającą jej trasą w terenie, projektuje trasy podróży na podstawie map samochodowych, określa położenie geograficzne obiektów i obszarów względem siebie na podstawie mapy poziomicowej określa bieg rzeki, potrafi dobrać odpowiednią mapę tematyczną w celu uzyskania określonych informacji, wyjaśnia zależność treści mapy od skali, odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą różnych metod kartograficznych, identyfikuje obiekty geograficzne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadającymi im obiektami w terenie, wyszukuje na mapie obiekty przedstawione na zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz je charakteryzuje, projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych i topograficznych Lądy i oceany – współczesny obraz powierzchni Ziemi pojęcia: depresja, nizina, wyżyna lokalizuje na mapach wybrane morza i elementy linii brzegowej, rozpoznaje na mapie poziomicowej wypukłe i wklęsłe formy terenu, rozpoznaje na mapie poziomicowej stok łagodny i stromy, identyfikuje obiekty geograficzne na mapie na podstawie ich opisu, opisuje obiekty geograficzne na podstawie mapy pojęcia: szelf, grzbiet oceaniczny charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie lądów i lokalizuje na mapach (również konturowych) wskazane obiekty porównuje cechy położenia poszczególnych lądów i oceanów, zna nazwy wybranych obiektów geograficznych na lądach: nizin, wyżyn, gór i lokalizuje je na mapach, lokalizuje na mapach wybrane elementy linii brzegowej oraz morza śródziemne Europy pojęcia: Wszechświat, Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, ruch obrotowy Ziemi, ruch obiegowy Ziemi, czas urzędowy odróżnia gwiazdę od planety na przykładzie Słońca i Ziemi, wie, że Ziemia ma kształt kuli, podaje czas jednego obrotu Ziemi wokół własnej osi jako podstawę rachuby czasu, podaje zjawisko następstwa dnia i nocy jako skutek ruchu obrotowego Ziemi, podaje, na podstawie lokalizuje, korzystając z mapy (również konturowej), wskazane niziny, wyżyny oraz góry na poszczególnych kontynentach, opisuje środowisko przyrodnicze, na podstawie map tematycznych poszczególnych kontynentów pojęcia: biegun ziemski, orbita, sfera niebieska, zenit, górowanie słońca, południk, czas słoneczny, czas strefowy opisuje kształt Ziemi (jako geoidy), podaje wymiary Ziemi: obwód wzdłuż równika, średni promień, przedstawia główne założenia heliocentrycznej teorii Kopernika, demonstruje, posługując się globusem, ruch obrotowy Ziemi, podaje wartość prędkości kątowej w ruchu obrotowym Ziemi, oceanów na Ziemi, lokalizuje na mapach (również konturowych) wybrane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, podaje wyróżniające cechy środowiska przyrodniczego poszczególnych kontynentów Ruchy Ziemi i ich następstwa pojęcia: meteoryt, kometa, długość i szerokość geograficzna, równonoc, przesilenie letnie i zimowe wymienia planety Układu Słonecznego, określa, korzystając z rysunków, miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Słonecznym, wymienia cechy ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych geograficzne: morza, cieśniny, wyspy i archipelagi wysp, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, wskazuje granice umownego podziału wszechoceanu, lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane rowy i grzbiety oceaniczne wyjaśnia na przykładach przyczyny przestrzennego zróżnicowania warunków środowiska przyrodniczego na poszczególnych kontynentach podaje główne cechy budowy Wszechświata, porównuje założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej teorii Kopernika, potrafi wyjaśnić, że spłaszczenie Ziemi przy biegunach jest zarówno dowodem, jak i skutkiem ruchu obrotowego Ziemi, wyjaśnia związek prędkości liniowej z prędkością kątową pojęcia: galaktyka określa miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym i we Wszechświecie, podaje przykłady konsekwencji dla życia i działalności człowieka, wynikających ze zmiany ilości energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi w różnych szerokościach geograficznych, potrafi wyznaczyć południk miejscowy, własnych spostrzeżeń, przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla codziennego życia człowieka, wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki (w tym równik), wskazuje na globusie: kierunki główne oraz półkule (N, S, E, W), odczytuje na globusie współrzędne geograficzne punktów, leżących na przecięciu południków i równoleżników zaznaczonych na globusie, podaje czas jednego obiegu Ziemi dookoła Słońca (rok), wie, że następstwo astronomicznych pór roku jest skutkiem ruchu obiegowego Ziemi, wie, że ruchy: obrotowy i obiegowy Ziemi odbywają się równocześnie, podaje daty początku astronomicznych pór roku wymienia przynajmniej po dwa geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz codziennego życia człowieka, wymienia cechy południków i równoleżników, określa współrzędne geograficzne wskazanych punktów na podstawie siatki geograficznej, oblicza różnicę miejscowego czasu słonecznego dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie ich długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1°) określa czas strefowy wskazanego miejsca na podstawie mapy stref czasowych, wskazuje na mapie stref spostrzeżeń i innych źródeł wiedzy podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla gospodarki człowieka, oblicza miejscowy czas słoneczny dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1°) podaje zasadę podziału Ziemi na strefy czasowe, wskazuje na mapie przykłady państw, na których terytorium przebiega kilka stref czasowych, określa datę po przekroczeniu linii zmiany daty, korzystając z rysunków, przedstawia oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości dnia i nocy w różnych przedstawia zależność między czasem słonecznym a długością geograficzną, oblicza miejscowy czas słoneczny dla dowolnych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1’), oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1°) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza, w których latach luty miał (będzie miał) 29 dni, wyjaśnia związek między cechami strefy oświetlenia Ziemi a szerokością geograficzną, oblicza wysokość Słońca nad horyzontem w momencie górowania na podanej szerokości geograficznej w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór roku punktów w ruchu obrotowym Ziemi, oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1’) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza różnicę czasu strefowego na podstawie długości geograficznej punktów, wykazuje związek między miejscowym czasem słonecznym, czasem strefowym a czasem urzędowym, wyjaśnia związek między długością dnia i nocy a zmianą miejsca wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie, przedstawia na schematach zmienność w ciągu roku długości widomej drogi Słońca i wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w różnych szerokościach geograficznych, wykazuje związek między stałym nachyleniem osi ziemskiej do płaszczyzny pojęcia: składnik klimatu czasowych linię zmiany daty, uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym wyjaśnia związek długości trwania zwykłego roku kalendarzowego i roku przestępnego z ruchem obiegowym Ziemi, podaje nazwy równoleżników, nad którymi Słońce góruje w zenicie w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, przedstawia położenie (granice) stref oświetlenia Ziemi przedstawia, korzystając z własnych obserwacji, zmiany oświetlenia Ziemi oraz długości dnia i nocy w umiarkowanych szerokościach geograficznych w ciągu roku pojęcia: klimat, amplituda temperatury powietrza, czynnik klimatotwórczy, smog, strefa klimatyczna szerokościach geograficznych i porach roku, podaje cechy stref oświetlenia Ziemi Ziemia jako środowisko życia. Klimat pojęcia: izobara, izoterma, izohieta, cień opadowy podaje różnicę pomiędzy pojęcia: efekt cieplarniany wykazuje zróżnicowanie orbity a oświetleniem Ziemi, oblicza szerokość geograficzną miejsca na podstawie wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, wyjaśnia występowanie dni i nocy polarnych oraz długość ich trwania w zależności od szerokości geograficznej wymienia dwa składniki pogody i klimatu: temperaturę powietrza i opady, przeprowadza pomiary temperatury powietrza i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do opisu pogody, odczytuje dane z diagramów klimatycznych, wskazuje na mapie obszary występowania monsunów, wymienia najważniejsze cechy wybranych typów klimatu i wskazuje, posługując się mapą, obszary ich występowania wymienia najważniejsze składniki pogody i klimatu, na podstawie danych liczbowych sporządza diagram klimatyczny, oblicza na podstawie danych liczbowych: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, czyta mapy klimatyczne, wie, że temperatura powietrza spada wraz z oddalaniem się od równika oraz wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej, potrafi odszukać na mapie nazwy ciepłych i zimnych prądów morskich, podaje przykłady wpływu człowieka na klimat w skali lokalnej (np. na terenie miasta), wykazuje związek między warunkami klimatycznymi a życiem i działalnością człowieka, podaje cechy klimatu górskiego, podaje cechy wiatru halnego, porównuje, na podstawie pogodą a klimatem, oblicza na podstawie diagramu klimatycznego: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, podaje czynniki klimatotwórcze, na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych przedstawia wpływ szerokości geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów Ziemi, oblicza temperaturę powietrza na wskazanej wysokości bezwzględnej, podaje nazwy wybranych prądów morskich, odczytuje na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych cechy klimatu morskiego i kontynentalnego, podaje przyczyny prowadzące do nasilania się efektu cieplarnianego, podaje przynajmniej dwa przykłady skutków klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map rozkładu temperatury powietrza i opadów, wyjaśnia mechanizm powstawania cienia opadowego, przedstawia na podstawie map i diagramów klimatycznych wpływ morza, w tym prądów morskich, na klimat, przedstawia na podstawie schematu monsunowe krążenie powietrza w Azji Południowo-Wschodniej, opisuje mechanizm efektu cieplarnianego, wyjaśnia różnicę pomiędzy efektem cieplarnianym a wzrostem efektu cieplarnianego, podaje przykłady skutków wzrostu efektu cieplarnianego, podaje najważniejsze cechy wybranych typów klimatu, interpretuje mapy klimatyczne przeprowadza pomiary i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do interpretacji zjawisk klimatycznych, wyjaśnia wpływ szerokości geograficznej na klimat, wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca nad horyzontem w czasie górowania a szerokością geograficzną, wykazuje wpływ rzeźby terenu na klimat wybranych obszarów Ziemi, wyjaśnia mechanizm powstawania dziury ozonowej, wykazuje zależności między strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi nasilania się efektu cieplarnianego, wyjaśnia związek zmian klimatycznych na Ziemi z wycinaniem lasów równikowych, porównuje warunki klimatyczne wskazanych stref klimatycznych, wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map stref klimatycznych, przedstawia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania wiatru halnego Ziemia jako środowisko życia. Zróżnicowanie roślinności, gleb oraz wód powierzchniowych na Ziemi pojęcia: formacja roślinna, pojęcia: zasilanie rzeki, rzeka gleba strefowa, zlewisko, epizodyczna, obszar dorzecze, dział wodny, rzeka bezodpływowy stała i okresowa wykresów klimatycznych lub danych liczbowych, wybrane typy klimatu, podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych pojęcia: rzeka główna, dopływ zna nazwy wybranych formacji występujących na Ziemi, rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie fotografii, podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących we wskazanych formacjach roślinnych, rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu, wymienia wybrane gatunki roślin i zwierząt charakterystyczne dla danych obszarów Ziemi, lokalizuje na mapach obszary występowania wybranych formacji charakteryzuje poziomy glebowe na podstawie rysunków, wykazuje zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi na podstawie map tematycznych, przedstawia na przykładach związek sieci rzecznej z warunkami wykazuje współzależności między roślinnością, glebami a warunkami klimatycznymi na Ziemi, wykazuje zależność między siecią rzeczną na danym obszarze a klimatem przedstawia, na podstawie różnych źródeł wiedzy, przykłady zagrożeń dla świata przyrody wynikające z niewłaściwej działalności człowieka, charakteryzuje, na podstawie różnych źródeł wiedzy, wybrane obszary chronione na Ziemi, lokalizuje występowanie wybranych formacji roślinnych na podstawie map krajobrazowych, wskazuje na mapie najdłuższe rzeki oraz największe jeziora na poszczególnych kontynentach i podaje ich nazwy pojęcia: lawa, wulkan, trzęsienie ziemi podaje przykłady skutków trzęsień ziemi i wybuchu wulkanu, opisuje cechy skał na roślinnych strefy gorącej, umiarkowanej i chłodnej, wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności na Ziemi, opisuje piętrowy układ roślinności w górach, wymienia wybrane typy gleb występujące w strefie gorącej, umiarkowanej i chłodnej, lokalizuje na mapach największe systemy rzeczne, lokalizuje na mapach konturowych wybrane rzeki i jeziora świata, określa na podstawie mapy, do jakich zlewisk należą wskazane rzeki, wyznacza na mapie konturowej dział wodny między wskazanymi zlewiskami i dorzeczami pojęcia: skorupa ziemska, magma, tsunami, skała, skamieniałość podaje główne cechy płytowej budowy litosfery, rozpoznaje na rysunku ułożenie skał: płyta, fałd, Ziemia jako środowisko życia. Budowa geologiczna Ziemi pojęcia: litosfera, płyta tektoniczna, erupcja, obszary sejsmiczne, minerał klimatycznymi, przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie obszarów bezodpływowych i wyjaśnia przyczynę ich występowania, przedstawia genezę wybranych jezior na Ziemi opisuje, na podstawie schematów, powstanie grzbietów oceanicznych, wykazuje związek między pojęcia: ruchy górotwórcze, wiek względny i bezwzględny skał wyjaśnia przyczyny ruchu płyt litosfery, wyjaśnia na podstawie schematów przyczyny przedstawia związek między rodzajem zasilania rzeki a typem klimatu, przedstawia wpływ warunków przyrodniczych i działalności człowieka na zanikanie jezior pojęcia: fale sejsmiczne wykazuje związek między energią wnętrza Ziemi a wewnętrznymi procesami geologicznymi podstawie ich wyglądu, rozpoznaje okazy wybranych skał (przede wszystkim występujące w najbliższej okolicy szkoły) uskok, wymienia, na podstawie schematu, elementy wulkanu, opisuje wybuch wulkanu i trzęsienie ziemi, rozpoznaje na ilustracjach lub okazach produkty wybuchu wulkanów, lokalizuje, na podstawie mapy, obszary częstych trzęsień ziemi i wybuchów wulkanu, rozpoznaje okazy wybranych skał: (np. piasek, żwir, glina, less, piaskowiec, zlepieniec, węgiel kamienny, wapień, granit, bazalt, gnejs, marmur), przedstawia genezę: węgla kamiennego, wapieni, soli kamiennej, granitu i bazaltu, podaje przykłady skał wyróżnionych ze względu na genezę płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi, opisuje budowę wulkanu, ocenia wpływ występowania wulkanów i trzęsień ziemi na środowisko przyrodnicze oraz życie i działalność człowieka, przedstawia genezę marmuru i gnejsu, interpretuje prosty profil geologiczny ruchów górotwórczych, ustala, na podstawie przekroju geologicznego kolejność wydarzeń geologicznych, podaje przykłady skał odpornych na wietrzenie w warunkach klimatu umiarkowanego Ziemia jako środowisko życia. Zewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na rzeźbę powierzchni Ziemi pojęcia: wietrzenie fizyczne, pojęcia: kras, erozja wgłębna, pojęcia: abrazja chemiczne, biologiczne, erozja boczna, erozja wsteczna, pokrywa zwietrzelinowa, firn, pole firnowe, kocioł gołoborza, erozja (rzeczna, lodowcowy lodowcowa, fal morskich), zachodzącymi w litosferze, przedstawia ruchy górotwórcze jako pierwszy etap powstawania gór o budowie fałdowej, przedstawia wpływ wewnętrznych procesów geologicznych na powstawanie skał magmowych i przeobrażonych, opisuje warunki tworzenia się skał na podstawie przekrojów geologicznych pojęcia: korazja, deflacja podaje przykłady przyrodniczych przyczyn rozpadu skał na okruchy, na podstawie ilustracji rozpoznaje wybrane formy terenu i podaje czynnik, który przyczynił się do powstania danej formy terenu, np. wydma, dolina rzeczna, stromy brzeg morski, rozpoznaje na podstawie rysunków i fotografii oraz opisuje górską rzeźbę terenu akumulacja, meander, starorzecze, delta, klif, dolina V-kształtna, dolina U-kształtna, granica wiecznego śniegu, morena wymienia rodzaje wietrzenia, podaje rodzaje rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunku lub fotografii, wskazane formy terenu powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje formy rzeźby terenu występujące w najbliższej okolicy szkoły dopuszczający wskazuje na mapie Europę, wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Europy oraz wybrane rzeki, wskazuje na mapie wybrane opisuje kras jako rodzaj wietrzenia chemicznego, przedstawia genezę gołoborzy, opisuje rzeźbotwórczą działalność rzeki w różnych odcinkach jej biegu, korzystając ze schematów i fotografii, wyjaśnia genezę wskazanych form terenu powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, wyjaśnia genezę form terenu występujących w najbliższej okolicy szkoły, przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby terenu ocenia znaczenie procesu wietrzenia w przyrodzie, ocenia skutki ruchów masowych dla środowiska oraz życia i działalności człowieka, potrafi przyporządkować wskazanej formie terenu czynnik oraz proces geologiczny, który doprowadził do jej utworzenia Europa – kontynent, na którym mieszkasz dostateczny dobry bardzo dobry pojęcia: fiord opisuje położenie wykazuje wpływ wskazuje na mapie wybrane geograficzne Europy, czynników kształtujących elementy linii brzegowej wymienia typy klimatu klimat na cechy klimatu Europy oraz wybrane rzeki i Europy i podaje ich główne wskazanych obszarów jeziora, cechy, Europy, wykazuje na przykładach zależność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warunkówklimatycznych, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunków lub fotografii, wysokogórską (alpejską) rzeźbę terenu, wyjaśnia rolę zewnętrznych procesów geologicznych w dążeniu do wyrównywania powierzchni Ziemi oraz przeciwstawną im rolę procesów wewnętrznych, wykazuje współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór celujący określa współzależności, korzystając z map, między poszczególnymi składnikami środowiska przyrodniczego Europy, państwa Europy i ich stolice wskazuje na mapie wybrane góry Europy, wskazuje na mapie wybrane państwa Europy i ich stolice wykazuje wpływ Oceanu Atlantyckiego i prądów morskich na klimat Europy, określa, na podstawie map, główne cechy środowiska przyrodniczego Europy, wymienia główne grupy językowe Europy porównuje środowisko przyrodnicze wskazanych regonów, określa wpływ zróżnicowania narodowościowego i kulturowego na zmiany polityczne współczesnej Europy wykazuje integrację krajów europejskich w ramach UE Położenie i środowisko przyrodnicze Polski Położenie Polski podaje wielkość powierzchni Polski, wskazuje na mapie granice Polski z jej poszczególnymi sąsiadami oraz granicę morską, wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i ich stolice pojęcia: granice wewnętrzne UE określa współrzędne geograficzne skrajnych oraz wskazanych punktów Polski, porównuje, na podstawie diagramów, powierzchnię terytorium Polski z powierzchnią innych państw Europy pojęcia: morskie wody wewnętrzne, morskie wody terytorialne oblicza różnice czasu słonecznego wskazanych miejsc w Polsce wykazuje wpływ położenia na środowisko przyrodnicze i gospodarkę Polski porównuje granice i terytorium współczesnej Polski z granicą i terytorium Polski przed II wojną światową, określa korzyści wynikające z położenia Polski w Europie Wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski. Działalność lądolodu i jego wpływ na rzeźbę terenu. Baza surowcowa pojęcia: lądolód, jeziora pojęcia: ozy, rzeźba rozpoznaje wybrane rodzaje polodowcowe, głazy narzutowe, młodoglacjalna rozpoznaje i opisuje na zna podział dziejów Ziemi skał, wyróżnione ze względu sandry, pradoliny rozpoznaje wskazane podstawie rysunków lub na ery i okresy, na genezę, występujące w rozpoznaje wybrane rodzaje rodzaje skał oraz, fotografii wskazane formy czyta mapę stratygraficzną Polsce i we własnym skał występujące w Polsce i korzystając z mapy, określa terenu powstałe w wyniku Polski (występowanie skał z regionie, własnym regionie, główne obszary ich działalności lądolodu lub różnych okresów wymienia przykładowe opisuje warunki tworzenia występowania w Polsce i we wód wypływających z geologicznych), formy terenu powstałe w się pokładów węgla własnym regionie, topniejącego lodowca (w wykazuje na przykładach wyniku działalności kamiennego i wapieni, zna podział dziejów Ziemi tym typy jezior związek występowania lodowca, wskazuje na mapie na ery, polodowcowych) oraz określonych typów wskazuje na mapie miejsca maksymalne zasięgi wskazuje na mapie Polski przedstawia ich genezę, genetycznych skał na danym wydobycia w Polsce zlodowaceń na obszarze górotwory hercyńskie i wykazuje zależności obszarze Polski z wybranych surowców Polski, alpejskie, pomiędzy współczesną przeszłością geologiczną, energetycznych, wskazuje, korzystając z wymienia przykładowe rzeźbą Polski a wybranymi wykazuje zależność podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał, wymienia surowce mineralne (w tym skalne) wydobywane we własnym regionie i podaje przykłady ich gospodarczego wykorzystania wymienia nazwy i wskazuje na mapie położenie krain geograficznych, umiejscawia własny region (miejscowość) w odpowiednim pasie ukształtowania powierzchni i krainie geograficznej, odczytuje, na podstawie mapy hipsometrycznej, skrajne wysokości bezwzględne w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni Polski podaje nazwę miesiąca o największej i najmniejszej średniej temperaturze powietrza, wymienia termiczne pory roku, opisuje typy pogody i ich mapy geologicznej Polski, rejony występowania różnych rodzajów skał (wyróżnionych ze względu na genezę), wskazuje na mapie przykłady form polodowcowych występujących na obszarze Polski, wskazuje na mapie miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców energetycznych, metalicznych i skalnych formy terenu powstałe w wyniku erozyjnej i akumulacyjnej działalności lądolodu oraz wód wypływających z topniejącego lodowca i przedstawia ich genezę, wymienia surowce, które Polska eksportuje i importuje wydarzeniami geologicznymi (ruchy górotwórcze, zalewy mórz, zlodowacenia), wykazuje zależność między działalnością lądolodu a cechami rzeźby terenu północnej i środkowej Polski, wykazuje zależność, korzystając z map, między skałami występującymi na danym terenie (w tym we własnym regionie) a działalnością lądolodu Podział Polski na krainy geograficzne przyporządkowuje krainy przedstawia, korzystając porównuje, korzystając geograficzne odpowiednim z mapy hipsometrycznej, z mapy, wysokości pasom ukształtowania zróżnicowanie wysokości bezwzględne i rzeźbę terenu powierzchni Polski, bezwzględnych na poszczególnych krain uzasadnia dlaczego Polskę terytorium Polski, geograficznych nazywamy krajem nizinnym wyróżnia główne cechy ukształtowania powierzchni Polski podaje wartość średniej temperatury powietrza w lipcu i w styczniu, średnią sumę opadów oraz przeważający kierunek wiatrów w Polsce, wymienia cechy klimatu Klimat Polski wymienia czynniki kształtujące klimat Polski, podaje główne cechy rozkładu temperatury powietrza i opadów na obszarze Polski, wyróżnia rodzaje mas wymienia cechy klimatu świadczące o jego przejściowości, opisuje wpływ napływających mas powietrza na kształtowanie się pogody w Polsce w występowania surowców mineralnych od budowy geologicznej podaje kryteria wyróżniania krain geograficznych wyjaśnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu Polski, wyjaśnia, korzystając z rysunku, rolę wzniesień pojezierzy w powstaniu cienia opadowego zmienność w ciągu roku umiarkowanego przejściowego, wymienia cechy klimatu górskiego, opisuje, na podstawie diagramów oraz map klimatycznych, cechy klimatu wskazanych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) powietrza napływające nad Polskę i wskazuje na mapie kierunek ich ruchu, przedstawia związek rocznego przebiegu temperatury powietrza z położeniem Polski w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych N różnych porach roku, wykazuje zależność wysokości temperatury powietrza i wielkości opadów na poszczególnych obszarach Polski od czynników kształtujących klimat pojęcia: klimat umiarkowany przejściowy, termiczne pory roku wskazuje na mapie rzeki: Wisłę, Odrę, ich wybrane dopływy oraz największe jeziora w Polsce, podaje nazwy cieków i zbiorników wodnych w pobliżu miejsca swojego zamieszkania oraz ocenia stan ich czystości wymienia nazwy i wskazuje na mapie rzeki główne (w tym wybrane rzeki przymorza), wskazuje na mapie obszar Polski należący do zlewiska Morza Bałtyckiego, wskazuje na mapie położenie wybranych jezior w Polsce (w tym sztucznych zaporowych) pojęcia: jeziora polodowcowe, jeziora krasowe, jeziora sztuczne, zasilanie rzeki opisuje, na podstawie mapy, położenie Bałtyku, określa, korzystając z mapy, położenie wybranych elementów linii brzegowej wymienia wybrane cechy Morza Bałtyckiego (wielkość, głębokość, zasoleni i temperatura wody), wymienia typy wybrzeży Morza Bałtyckiego Wody powierzchniowe Polski podaje przykłady jezior o różnej genezie, wskazuje na mapie obszary Polski zagrożone powodziami i wyjaśnia przyczyny tych zagrożeń, wskazuje na mapie położenie obszarów Polski należące do poszczególnych zlewisk, zaznacza na mapie konturowej wskazane dorzecza oraz działy wodne Morze Bałtyckie wyjaśnia genezę wybranych typów wybrzeży pojęcia: strefa wyłączności ekonomicznej wyjaśnia przyczyny asymetrii dorzecza Wisły i Odry wyjaśnia przyczyny zmienności przepływów wybranych rzek Polski w ciągu roku porównuje wybrane warunki przyrodnicze Bałtyku (temperaturę wody i zasolenie) z innymi morzami śródziemnymi Europy, wyjaśnia przyczyny małego zasolenia wód Bałtyku, ocenia możliwość gospodarczego wykorzystania rzek i jezior w Polsce oraz we własnym regionie, ukazuje związki pomiędzy stosunkami wodnymi na danym terenie a budową geologiczną, rzeźbą terenu i klimatem wykazuje związek cech fizycznych i chemicznych wód Bałtyku z położeniem geograficznym i śródziemnym typem morza, podaje przykłady działań zmierzających do ochrony wód Bałtyku – w ramach pojęcia: morze szelfowe, zalew, wybrzeże mierzejowo-zalewowe wymienia nazwy żyznych gleb występujących w Polsce określa przynależność własnej miejscowości do poszczególnych jednostek administracyjnych: gminy, powiatu, województwa, określa, korzystając z mapy, położenie własnego województwa i województw sąsiednich oraz ich stolic, podaje liczbę ludności Polski, wymienia nazwy państw, do których w ostatnich latach wyjechało najwięcej Polaków, opisuje rynek pracy w swojej miejscowości i gminie, wskazuje na mapie Polski obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia, wskazuje na mapie położenie wybranych miast Polski wskazuje na mapie obszary występowania głównych typów gleb Polski Zróżnicowanie gleb w Polsce charakteryzuje gleby własnego regionu wyjaśnia przyczyny degradacji wód Bałtyku międzynarodowej współpracy państw nadbałtyckich, proponuje działania zmierzające ochrony wód Bałtyku rozpoznaje i charakteryzuje profile glebowe wybranych typów gleb wskazuje związek pomiędzy typem genetycznym gleby a warunkami jej powstawania opisuje podział administracyjny Polski, podaje przykłady konsekwencji procesu starzenia się społeczeństwa, wyjaśnia przyczyny zmian liczby ludności w Polsce, przedstawia zależności między przyrostem rzeczywistym a saldem migracji zagranicznych, ocenia społeczne skutki emigracji (negatywne i pozytywne), analizuje, korzystając z piramidy wieku i płci ludności, strukturę ludności Polski w podanym roku, wskazuje związek pomiędzy strukturą zatrudnienia a poziomem rozwoju gospodarczego kraju, wskazuje różnice w strukturze zatrudnienia w Polsce i we własnym regionie, wskazuje różnice pomiędzy zadaniami władz samorządowych: gminnych, powiatowych, wojewódzkich, wskazuje związek pomiędzy spadkiem współczynnika przyrostu naturalnego i ujemnego salda migracji a procesem starzenia się społeczeństwa, porównuje , na podstawie danych statystycznych, stopę bezrobocia w Polsce z innymi krajami Europy, opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w różnych częściach Polski (w tym we własnym regionie) i wyjaśnia przyczyny tego zjawiska, wyjaśnia przyczyny zmiany struktury narodowościowej ludności Polski po II wojnie światowej w stosunku do okresu poprzedniego, opisuje wpływ migracji Podział administracyjny i ludność Polski określa, korzystając z porównuje, korzystając z mapy, położenie danych statystycznych, poszczególnych województwa pod względem województw i ich stolic, np. powierzchni i liczby opisuje, korzystając z mieszkańców, wykresów lub danych podaje aktualną wartość statystycznych, zmiany współczynnika przyrostu liczby ludności Polski po naturalnego w Polsce, 1945 roku, podaje charakterystyczne oblicza, na podstawie cechy ludności Polski danych, przyrost naturalny i dotyczące struktury wieku i przyrost rzeczywisty, płci, przedstawiana, na podaje przyczyny podstawie wykresów, występowania wyżu i niżu zmiany struktury demograficznego, zatrudnienia w Polsce w porównuje, na podstawie wybranych latach, danych statystycznych, wykazuje związek między strukturę zatrudnienia w wykształceniem a Polsce i wybranych krajach możliwością znalezienia Europy, pracy, przedstawia strukturę przedstawia, korzystając z narodowościową ludności mapy, rozmieszczenie Polski, mniejszości narodowych w charakteryzuje, na Polsce, podstawie mapy gęstości podaje wartość średniej zaludnienia, rozmieszczenie gęstości zaludnienia ludności w Polsce (w tym w Polsce, oblicza gęstość zaludnienia wskazanego obszaru, porównuje, na podstawie danych statystycznych, gęstość zaludnienia swojego województwa z gęstością zaludnienia w innych województwach, wymienia przykładowe funkcje miast, opisuje funkcje pełnione przez własną miejscowość, opisuje zmiany cech współczesnego osadnictwa wiejskiego, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu pojęcia: przyrost naturalny, saldo migracji przyrost rzeczywisty, emigracja, imigracja, naród, mniejszość narodowa, gęstość zaludnienia podaje przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, wymienia uprawy w najbliższej okolicy: wsi, gminie (w przypadku uczniów mieszkających na wsi), w strefie podmiejskiej (w przypadku uczniów mieszkających w mieście) pojęcia: rolnictwo, okres wegetacyjny, zbiory, plony wymienia i wskazuje na mapie obszary o najlepszych przyrodniczych warunkach dla rozwoju rolnictwa, podaje pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, podaje główne obszary uprawy: pszenicy, żyta, pszenżyta, ziemniaków buraków cukrowych oraz owoców i warzyw, wymienia główne rejony we własnym regionie), zna typy zespołów miejskich, porównuje wybrane miasta Polski pod względem pełnionych funkcji, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, wyjaśnia na czym polega proces urbanizacji pojęcia: współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik przyrostu rzeczywistego, struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia, aglomeracja, konurbacja, urbanizacja, współczynnik urbanizacji, piramida wieku i płci ludności, wyż demograficzny, niż demograficzny, echo wyżu i niżu demograficznego, proces starzenia się społeczeństwa Gospodarka Polski Rolnictwo opisuje rolę poszczególnych czynników, przyrodniczych i pozaprzyrodniczych, dla rozwoju rolnictwa, wskazuje na mapie obszary o najbardziej i najmniej warunkach dla rozwoju rolnictwa w Polsce, przedstawia, korzystając z wykresu lub danych statystycznych, zmiany w strukturze wielkości dostrzega społeczne problemy wynikające z bezrobocia i podaje przykłady sposobów ich rozwiązywania, porównuje strukturę narodowościową Polski przed II wojną światową i obecnie, wskazuje na przykładach różnych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) związek pomiędzy zróżnicowaniem gęstości zaludnienia z warunkami przyrodniczymi, ekonomicznymi i historycznymi (w tym z migracjami wewnętrznymi), rozpoznaje na mapie aglomerację i konurbację porównuje współ –czynnik urbanizacji w różnych regionach (województwach) Polski wnioskuje, na podstawie map o różnej treści, o przydatności obszaru (w tym własnego regionu) dla gospodarki rolnej, uwzględniając: wysokość n.p.m., rzeźbę terenu, długość okresu wegetacji, roczną sumę opadów, gleby i warunki wodne, porównuje, korzystając z map o różnej treści, wewnętrznych na gęstość zaludnienia w wybranych regionach Polski, porównuje współczynnik urbanizacji w Polsce i wybranych krajach, wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju stref podmiejskich, ocenia skutki urbanizacji (zauważa pozytywne i negatywne) porównuje, na podstawie map, warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa na wskazanych obszarach Polski, ocenia wpływ rozdrobnienia gospodarstw i rozproszenia gruntów na poziom produkcji rolnej, porównuje, na podstawie danych statystycznych, poziom polskiego rolnictwa chowu bydła i trzody chlewnej wymienia źródła energii, wymienia zakłady przemysłowe w okolicy swojego miejsca zamieszkania i przedstawia ich profil produkcji, podaje przykłady placówek i instytucji usługowych w Polsce, we własnym regionie (gminie, województwie ) oraz miejscowości, wymienia nazwy i wskazuje na mapie największe polskie porty morskie, podaje przykłady towarów i usług, które są przedmiotem handlu zagranicznego Polski (eksportu i importu) gospodarstw rolnych w Polsce w ostatnich latach, porównuje, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, strukturę użytkowania gruntów w Polsce i innych krajach europejskich, podaje najważniejsze cechy polskiego rolnictwa pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w różnych regionach kraju (w pojęcia: rozdrobnienie tym we własnym regionie), gospodarstw, rozdrobnienie uzasadnia rozmieszczenie gruntów, rolnictwo głównych rejonów upraw (gospodarstwa) wybranych roślin samozaopatrzeniowe, rolnictwo uwzględniając warunki (gospodarstwa) towarowe, przyrodnicze oraz czynniki rolnictwo ekologiczne pozaprzyrodnicze, ocenia, korzystając z map, pojęcia: kultura rolna, obsada obsadę bydła i trzody chlewnej we własnym regionie Przemysł. Usługi – łączność, transport, handel zagraniczny podaje tradycyjne i zna rozmieszczenie formułuje wnioski, na alternatywne źródła energii, największych elektrowni w podstawie wykresów lub wskazuje na mapie główne kraju, danych statystycznych, rejony wydobycia surowców opisuje główne problemy dotyczące tendencji zmian energetycznych w Polsce, polskiej energetyki, wykorzystania różnych podaje przykłady zmian w opisuje zmiany zachodzące źródeł energii na świecie i w przemyśle własnego regionu w polskim przemyśle po Polsce, i ich przyczyny, 1989 roku i podaje ich ocenia, na podstawie wskazuje na przykładach, przyczyny, wykresu lub danych że polski przemysł staje się wymienia główne cechy statystycznych, strukturę coraz bardziej nowoczesny, przemysłu wysokich wykorzystania opisuje, na podstawie map technologii, poszczególnych źródeł tematycznych, przebieg podaje gałęzie przemysłu energii w produkcji energii głównych szlaków obecnie najszybciej elektrycznej w Polsce i transportowych, rozwijające się, porównuje z innymi krajami podaje najważniejszych wskazuje na mapie wybrane Europy, partnerów handlowych okręgi przemysłowe, wyjaśnia, uwzględniając Polski rozróżnia rodzaje usług i główne czynniki, lokalizację opisuje ich znaczenie w wybranych zakładów pojęcia: alternatywne źródła gospodarce kraju, przemysłowych lub gałęzi energii, usługi, łączność, porównuje, na podstawie przemysłu (w tym w eksport, import danych statystycznych, regionie zamieszkania), zatrudnienie w usługach w wyjaśnia przyczyny wybranych województwach szybkiego rozwoju z rolnictwem wybranych państw europejskich, uzasadnia rozmieszczenie głównych rejonów chowu bydła i trzody chlewnej, uwzględniając warunki przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze, wnioskuje, na podstawie danych statystycznych, o zmianach zachodzących w polskim rolnictwie w ostatnich latach wyjaśnia lokalizację największych elektrowni, wykazuje konieczność zmian w strukturze zużycia energii elektrycznej w Polsce, ocenia wpływ polskiej energetyki na środowisko przyrodnicze, uzasadnia, że przemysł elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy mają obecnie największe znaczenie w gospodarce kraju, ocenia zmiany zachodzące w rozmieszczeniu przemysłu w Polsce, ocenia rolę łączności w gospodarce kraju i życiu człowieka oraz poziom jej rozwoju w Polsce, wyjaśnia zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej wybranych usług w Polsce i we własnym regionie, ocenia możliwość rozwoju usług w miejscu swojego zamieszkania, wykazuje wpływ transportu na rozwój gospodarczy kraju, analizuje, na podstawie danych statystycznych, pojęcia: przemysł, przemysł bilans handlu zagranicznego wysokich technologii, ośrodek Polski w ostatnich latach, przemysłowy, okręg ocenia, na podstawie przemysłowy, dodatni bilans danych statystycznych, handlowy, ujemny bilans udział Polski w handlu handlowy światowym Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego korzystając z mapy, nazywa określa, korzystając z mapy ocenia, na podstawie map i i określa położenie parków Polski, położenie obszarów danych statystycznych, stan narodowych Polski, o najbardziej środowiska przyrodniczego podaje nazwy polskich zdegradowanym środowisku w Polsce oraz własnym parków narodowych przyrodniczym i podaje regionie w ostatnich latach, wpisanych na Światową przyczyny degradacji, proponuje działania na Listę Rezerwatów Biosfery wymienia i charakteryzuje rzecz ochrony środowiska oraz na Listę Światowego formy ochrony przyrody, geograficznego we własnym Dziedzictwa Kulturowego i podaje przykłady regionie Przyrodniczego Ludzkości rekultywacji obszarów UNESCO, zdegradowanych wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i dóbr kultury w Polsce oraz w Polsce i innych krajach, ocenia poziom usług w miejscu swojego zamieszkania (wieś, miasto), podaje główne cechy transportu w Polsce, oblicza saldo handlu zagranicznego podaje przykłady zagrożeń dla środowiska przyrodniczego oraz dóbr kultury wynikające z działalności gospodarczej i drogowej w Polsce, ocenia, na podstawie danych statystycznych, poziom rozwoju wybranych rodzajów transportu w Polsce, wyjaśnia, na podstawie danych statystycznych, strukturę eksportu i importu Polski, wykazuje, że dodatni bilans handlowy jest korzystny dla gospodarki wyjaśnia założenia zrównoważonego rozwoju pojęcia: rozwój zrównoważony pojęcia: rekultywacja, recykling podaje przykłady miejscowości oraz obszarów w Polsce o dużych walorach turystycznych planuje, korzystając z przewodników turystycznych oraz mapy samochodowej, wycieczkę Walory turystyczne Polski wymienia i opisuje obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i ocenia atrakcyjność turystyczną własnego regionu ocenia zagospodarowanie turystyczne kraju i własnego regonu Przyrodniczego Ludzkości UNESCO po wybranym regionie Polski Krainy geograficzne Polski Pobrzeża Południowobałtyckie wskazuje na mapie i omawia położenie regionu, wskazuje na mapie położenie wybranych miast (portów, uzdrowisk) wymienia i wskazuje na mapie główne krainy geograficzne regionu, wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej, wymienia krainy regionu o najbardziej żyznych glebach, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu pojęcia: bryza opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa pojezierzy, nazywa i wskazuje na mapie największe jeziora oraz wzgórza morenowe o największej wysokości bezwzględnej opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich, wymienia oraz podaje przykłady elementów rzeźby młodoglacjalnej, wskazuje na mapie obszary wydobycia węgla brunatnego oraz soli kamiennej i potasowej, charakteryzuje, korzystając z map, klimat pojezierzy, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu pojęcia: rzeźba młodoglacjalna opisuje korzystając z map klimatycznych, zróżnicowanie klimatyczne w pasie nizin, wymienia i opisuje cechy polskich krajobrazów nadmorskich, wykazuje, korzystając z map oraz diagramów klimatycznych, wpływ Bałtyku na klimat regionu, wyjaśnia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania bryzy, przedstawia rolę morza w modelowaniu wybrzeża, opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionu Pojezierza nazywa oraz wskazuje na mapie przebieg głównych pradolin, wykazuje związek klimatu z rzeźbą terenu, rozpoznaje na mapie (na podstawie kształtu) rodzaje jezior polodowcowych, opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionu planuje wycieczkę krajoznawczą po wybranej krainie Pobrzeża, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze poszczególnych pojezierzy, podaje przykłady wpływu środowiska przyrodniczego na główne cechy gospodarki pojezierzy ocenia, na podstawie map tematycznych, możliwości rozwoju rolnictwa, przemysłu i turystyki w pasie pobrzeży planuje wycieczkę krajoznawczą po wybranej krainie pojezierzy uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe porównuje, korzystając z map, krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich pod pojęcia: agroturystyka Niziny Środkowopolskie przedstawia wiodące cechy środowiska przyrodniczego regionu, przedstawia dominujące wykazuje współzależności, na podstawie map tematycznych, między składnikami środowiska odczytuje wysokości bezwzględne wskazanych miejsc opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa wyżyn odczytuje na mapie wysokości bezwzględne najwyższych wzniesień na Wyżynach Polskich (w tym w Górach Świętokrzyskich), wskazuje obszary wydobycia węgla kamiennego wskazuje na mapie i omawia przebieg głównych pradolin, wskazuje na mapie wybrane ośrodki przemysłowe regionu, wymienia i wskazuje na mapie obszary o korzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu podaje przykłady form krasowych w Dolinie Prądnika i w okolicy Chęcin, wskazuje na mapie wybrane ośrodki przemysłowe regionu, podaje przykłady walorów turystycznych na wyżynach, wymienia surowce mineralne wydobywane na Wyżynie Śląskiej, wyjaśnia przyczyny koncentracji przemysłu i dużej gęstości zaludnienia na Wyżynie Śląskiej, podaje przykłady wpływu działalności gospodarczej na środowisko przyrodnicze cechy gospodarki poszczególnych krain wchodzących w skład Nizin Środkowopolskich pojęcia: rzeźba staroglacjalna pojęcia: wąwóz, rzeźba krasowa, stalaktyt, stalagmit, stalagnat Wyżyny przedstawia charakterystyczne cechy rzeźby terenu poszczególnych krain pasa wyżyn, wyjaśnia powstanie wąwozów, wyjaśnia powstanie rzeźby krasowej, przedstawia dominujące cechy gospodarki poszczególnych krain wchodzących w skład pasa wyżyn, wymienia główne gałęzie przemysłu GOP-u, wymienia główne ośrodki przemysłowe GOP-u, podaje przykłady działań na rzecz poprawy stanu środowiska przyrodniczego Wyżyny Śląskiej względem przyrodniczym i gospodarczym przyrodniczego, podaje przykłady wpływu środowiska przyrodniczego poszczególnych krain na główne cechy gospodarki (w tym surowców mineralnych) wykazuje związek rzeźby terenu poszczególnych wyżyn z występującymi tam skałami, wyjaśnia pochodzenie lessu na wyżynach oraz gołoborzy w Górach Świętokrzyskich, ocenia, na podstawie map i danych statystycznych, stan środowiska przyrodniczego na Wyżynie Śląskiej porównuje warunki rozwoju rolnictwa na wyżynach, przedstawia przemiany gospodarcze, które nastąpiły w GOP-ie po1998 roku opisuje położenie oraz wskazuje na mapie kotliny, Pogórze Karpackie oraz Beskidy, odczytuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne wybranych szczytów w Beskidach Kotliny Podkarpackie. Pogórze Karpackie. Beskidy wymienia rodzaje skał opisuje i porównuje cechy wykazuje związek występujące na Pogórzu i w rzeźby terenu kotlin, zróżnicowania produkcji Beskidach, Pogórza Karpackiego oraz rolnej na Pogórzu i w przedstawia rolę kotlin Beskidów Beskidach z piętrowością śródgórskich w gospodarce przedstawia dominujące klimatu (piętra gospodarki regionu, cechy gospodarki kotlin, rolnej) podaje przykłady funkcji, Pogórza Karpackiego i jakie pełni Kraków w Polsce Beskidów i w regionie, wymienia i lokalizuje na pojęcia: flisz karpacki mapie wybrane uzdrowiska, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu wykazuje związek rzeźby terenu z budową geologiczną na Pogórzu Karpackim i w Beskidach (z uwzględnieniem alpejskich ruchów górotwórczych) pojęcia: płaszczowina pojęcia: połonina opisuje położenie oraz wskazuje na mapie Tatry, Podhale i Pieniny, wymienia elementy górskiej rzeźby terenu, uzasadnia konieczność ochrony przyrody Tatr wymienia rodzaje skał występujących w Tatrach i Pieninach, opisuje elementy rzeźby wysokogórskiej, opisuje piętrowy układ roślinności w Tatrach, ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze regionu podaje przykłady walorów turystycznych Tatr, Podhala i Pienin pojęcia: granie, turnie, piarg, stożek piargowy, wywierzysko, hale Tatry. Pieniny. Podhale opisuje elementy rzeźby wysokogórskiej Tatr i przedstawia ich genezę pojęcia: alpejska rzeźba terenu porównuje rzeźbę terenu Tatr Wysokich i Zachodnich wykazuje związek rzeźby terenu z budową geologiczną Tatr, Podhala i Pienin opisuje położenie oraz wskazuje na mapie Sudety i Przedgórze Sudeckie, wskazuje na mapie pasma górskie Sudetów oraz kotliny: Kłodzką i Jeleniogórską określa położenie, korzystając z mapy, własnej miejscowości (kraina geograficzna, gmina, powiat województwo), wymienia nazwy sąsiednich miejscowości, wymienia rodzaje skał oraz surowców mineralnych występujących w regionie i podaje przykłady ich wykorzystania, podaje nazwę najbliższej rzeki, jeziora, przedstawia występowanie lasów w regionie, opisuje inne, poza lasami, naturalne formacje roślinne regionu (głównie najbliższej okolicy), wymienia główne uprawy i kierunki hodowli, nazywa i wskazuje na mapie największe miasta regionu, wymienia i opisuje walory Sudety ukazuje wpływ lodowców górskich na rzeźbę terenu Sudetów, wymienia przykłady rzeźby zrębowej, przedstawia dominujące cechy gospodarki Sudetów wymienia główne surowce mineralne (w tym skalne) Sudetów wymienia i lokalizuje na mapie wybrane uzdrowiska, porównuje, na podstawie map i fotografii, rzeźbę terenu Sudetów i Przedgórza Sudeckiego, podaje przykłady walorów turystycznych regionu na podstawie mapy przedstawia położenie własnej miejscowości na tle szlaków transportowych, nazywa i rozpoznaje skały występujące w najbliższej okolicy, wymienia surowce mineralne występujące w regionie oraz miejsca ich eksploatacji, ocenia zagrożenie powodziami w regionie, na podstawie dostępnych źródeł informacji ocenia stan czystości wód powierzchniowych w najbliższej okolicy i w regionie, wymienia największe zakłady produkcyjne w regionie oraz profil ich produkcji, opisuje funkcje, które pełnią największe miasta regionu, porównuje przyrodnicze czynniki dla rozwoju rolnictwa w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim wymienia nazwy sąsiednich powiatów, ocenia wykorzystywanie w gospodarce bazy surowców skalnych i mineralnych, opracowuje przewodnik turystyczny po okolicy miejsca zamieszkania wyjaśnia związek współczesnej rzeźby terenu Sudetów z alpejskimi ruchami górotwórczymi pojęcia: zręby, stoliwa, uskok brzeżny Region, w którym mieszkam określa kryteria wydzielania regionu, wymienia nazwy sąsiednich gmin, przedstawia formy gospodarczego wykorzystania wód w regionie, podaje gatunki roślin i zwierząt żyjących w regionie, które są objęte ochroną, wymienia i opisuje zabytki kultury materialnej najbliższej okolicy i regionu, na podstawie różnych źródeł informacji ocenia warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa w regionie, opisuje formy użytkowania ziemi, planuje wycieczkę po regionie, ocenia stan środowiska przyrodniczego we własnej przedstawia związek rodzaju i ułożenia skał z przeszłością geologiczną regionu, na podstawie danych statystycznych ocenia poziom rolnictwa w regionie (województwie) na tle innych rejonów kraju, na podstawie danych statystycznych opracowuje charakterystykę ludności województwa, w którym mieszka , uwzględniającą wybrane cechy demograficzne: liczbę ludności, ruch naturalny ludności, strukturę zatrudnienia, migracje zewnętrzne (kierunki i przyczyny), opracowuje i opisuje, na podstawie map o różnej treści i własnych obserwacji terenowych, trasy wycieczek po własnym regionie środowiska przyrodniczego najbliższej okolicy i regionu, planuje wycieczkę po własnej miejscowości, podaje przykłady wpływu działalności człowieka na środowisko przyrodnicze (negatywne i pozytywne), wymienia pomniki przyrody występujące w najbliższej okolicy, przedstawia cechy wyróżniające ludność regionu na tle ludności kraju (np. gwara, stroje regionalne, budownictwo, zdobnictwo), przedstawia przykłady zwyczajów regionalnych podtrzymywanych przez własną rodzinę pojęcia: folklor, skansen ocenia możliwość obsługi turystów w regionie, podaje przykłady zakładu przemysłowego w regionie o wyjątkowej uciążliwości dla człowieka i środowiska przyrodniczego, ocenia sposób składowania odpadów, śmieci i ścieków we własnej miejscowości, podaje nazwy i wskazuje na mapie parki narodowe i krajobrazowe, które znajdują się w regionie, opracowuje charakterystykę ludności swojej miejscowości, uwzględniając: liczbę ludności, pochodzenie ludności, zajęcia ludności, problemy młodzieży, opisuje wybrane budowle związane z historią miejscowości miejscowości, podaje przykłady działań zmierzających do ochrony przyrody w najbliższej okolicy, podaje przykłady działań rekultywacji terenów zdegradowanych, na podstawie danych statystycznych porównuje wybrane cechy demograficzne ludności województwa, w którym mieszka z cechami ludności Polski (przyrost naturalny, gęstość zaludnienia, strukturę zatrudnienia i bezrobocie), wymienia wybitne postaci, które zasłużyły się dla miejscowości, regionu (kraju) w przeszłości oraz współcześnie uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe, przygotowuje prezentacje multimedialne promujące miejsce swojego zamieszkania i własny region pojęcia: region, grupa etnograficzna, dialekt (gwara) lokalizuje na mapie Czechy i Słowację, podaje nazwy stolic Czech i Słowacji oraz wskazuje na mapie ich położenie, podaje przykłady walorów turystycznych Czech i opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Czech i Słowacji, lokalizuje na mapie wskazane krainy geograficzne, rzeki oraz Sąsiedzi Polski Czechy i Słowacja porównuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze (w tym bogactwa mineralne) Czech i Słowacji, podaje przykłady współzależności między wykazuje różnice w rozwoju gospodarczym Czech i Słowacji wykazuje wpływ przystąpienia do UE Czech i Słowacji na rozwój gospodarczy tych państw Słowacji wskazuje na mapie Ukrainę, Białoruś i Litwę, podaje nazwy stolic omawianych państw oraz lokalizuje je na mapie, odczytuje z mapy nazwy największych rzek oraz miast omawianych państw miasta Czech i Słowacji wskazuje na mapie Rosję oraz podaje nazwę jej stolicy, lokalizuje na mapie stolicę Rosji, lokalizuje na mapie wskazane obiekty geograficzne Rosji (krainy geograficzne, rzeki, opisuje położenie geograficzne Ukrainy, Białorusi i Litwy, wskazuje na mapie miejsca występowania wybranych surowców mineralnych w omawianych państwach, charakteryzuje warunki środowiska przyrodniczego w omawianych państwach z punktu widzenia przydatności dla rolnictwa, wymienia główne kierunki produkcji rolnej w omawianych państwach, przedstawia konsekwencje awarii elektrowni w Czarnobylu opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Rosji oraz jej stolicy, podaje przykłady konsekwencji dużej rozciągłości południkowej i równoleżnikowej, wskazuje, korzystając z środowiskiem przyrodniczym a działalnością gospodarczą w omawianych państwach Ukraina, Białoruś, Litwa porównuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze Ukrainy, Białorusi i Litwy, przedstawia cechy rolnictwa Ukrainy, Białorusi i Litwy, podaje przykłady przemian społecznych i gospodarczych na Ukrainie, wskazuje przyczyny i konsekwencje ujemnego przyrostu naturalnego na Ukrainie Rosja charakteryzuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze Rosji, porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze europejskiej i azjatyckiej części Rosji, wykazuje różnice w porównuje, korzystając z danych statystycznych, gospodarkę Białorusi i Litwy, porównuje, korzystając z danych statystycznych, poziom gospodarki Ukrainy z poziomem gospodarki innych państw (uwzględniając główne kierunki oraz cechy wyróżniające) wykazuje zależności między elementami środowiska przyrodniczego Rosji, porównuje zagospodarowanie azjatyckiej i europejskiej części Rosji, podaje przyczyny porównuje zmiany społeczne i gospodarcze zachodzące na Białorusi i na Litwie po 1990 roku, podaje przykłady powiązań gospodarczych między Rosją a Białorusią ocenia, na podstawie map, warunki środowiska przyrodniczego wskazanych obszarów Rosji z punktu widzenia życia i działalności człowieka, wyszukuje w źródłach statystycznych dane jeziora, morza, miasta) lokalizuje na mapie Niemcy oraz ich stolicę, lokalizuje na mapie przynajmniej trzy rzeki i trzy miasta Niemiec map tematycznych, miejsca występowania wybranych surowców mineralnych i obszary upraw wybranych roślin, wymienia przyczyny spadku liczby ludności Rosji w ostatnim okresie, przedstawia zróżnicowanie narodowościowe i kulturowe Rosji, wskazuje, korzystając z mapy demograficznej, obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Niemiec oraz ich stolicy, lokalizuje na mapie wskazane obiekty geograficzne Niemiec: krainy geograficzne, rzeki, miasta, wymienia główne cechy gospodarki Niemiec (nowoczesny, dobrze rozwinięty przemysł, wysoki poziom rolnictwa towarowego) zaludnieniu różnych regionów Rosji i wskazuje przyczyny tych różnic, wykazuje rolę surowców energetycznych w gospodarce Rosji Niemcy charakteryzuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze Niemiec, wykazuje na przykładach związek produkcji rolnej Niemiec z warunkami środowiska przyrodniczego, identyfikuje cechy rolnictwa towarowego, przedstawia główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu w ReńskoWestfalskim Okręgu Przemysłowym jako przykład zmian wyludniania się Syberii wyjaśnia, dlaczego starzenie się społeczeństwa Niemiec jest problemem społecznym i gospodarczym (z uwzględnieniem imigracji) przedstawia problemy gospodarcze powstałe w wyniku połączenia NRD i RFN, ocenia, na podstawie danych statystycznych, efektywność i towarowość rolnictwa Niemiec dotyczące miejsca Rosji w produkcji przemysłowej świata ocenia środowisko przyrodnicze z punktu widzenia gospodarki kraju, wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec, wykazuje rolę Niemiec w Europie lokalizuje na mapie kraje skandynawskie oraz ich stolice pojęcia: gejzer wskazuje na mapie wielką Brytanię oraz jej stolicę, przedstawia, korzystając z map, cechy położenia państw skandynawskich, podaje, korzystając z map, cechy środowiska przyrodniczego państw skandynawskich, wymienia czynniki wpływające na średnią długość życia ludności w krajach skandynawskich, podaje przykłady działalności gospodarczej państw skandynawskich wynikającej z cech środowiska przyrodniczego tych krajów podaje cechy położenia Wielkiej Brytanii, zachodzących w przemyśle w Europie Zachodniej Europa Kraje skandynawskie wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego omawianych państw: wpływ nadmorskiego położenia na gospodarkę Norwegii, racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych (w tym rzek) w krajach Europy Północnej, wykorzystanie cech środowiska przyrodniczego dla rozwoju rolnictwa w Danii, wykorzystanie cech środowiska przyrodniczego dla rozwoju rybołówstwa w Islandii Wielka Brytania charakteryzuje środowisko przyrodnicze Wielkiej przedstawia, na podstawie map: wspólne cechy środowiska przyrodniczego omawianych państw, cechy środowiska przyrodniczego wyróżniające dane państwo, wykazuje zależność między położeniem Islandii w strefie ryftu a występowaniem wulkanów i gejzerów, podaje cechy gospodarki, które wyróżniają dane państwo porównuje, na podstawie danych statystycznych, wskaźniki rozwoju gospodarczego państw skandynawskich wykazuje znaczenie rewolucji przemysłowej i przedstawia rolę imigrantów w gospodarce przedstawia wyspiarskie położenie Wielkiej Brytanii wskazuje na mapie Francję i jej stolicę, wskazuje na mapie przynajmniej trzy rzeki i trzy miasta Francji, przedstawia znaczenie Paryża jako światowej metropolii lokalizuje na mapie wskazane wyspy należące do Wielkiej Brytanii, lokalizuje na mapie krainy geograficzne i historyczne Wielkiej Brytanii, wykazuje wpływ położenia Wielkiej Brytanii na jej klimat pojęcia: technopolia opisuje położenie geograficzne Francji oraz jej stolicy, lokalizuje na mapie główne krainy geograficzne, lokalizuje na mapie wskazane: rzeki, miasta, wskazuje, korzystając z map tematycznych, miejsca występowania wybranych surowców mineralnych i obszary upraw wybranych roślin lokalizuje na mapie Austrię i jej stolicę, opisuje położenie geograficzne Austrii oraz Brytanii, przedstawia główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu Okręgu Środkowoangielskiego przedstawia cechy nowoczesnego przemysłu i rolnictwa Wielkiej Brytanii Francja charakteryzuje, na podstawie map, środowisko przyrodnicze Francji, lokalizuje na mapie wskazane okręgi przemysłowe, wykazuje wpływ warunków środowiska przyrodniczego na kierunki produkcji rolnej w różnych regionach Francji, wykazuje cechy rolnictwa towarowego i wyjaśnia przyczyny wysokiego poziomu rolnictwa Francji, uzasadnia znaczenie Paryża jako światowej metropolii Austria wykazuje (na przykładzie Austrii) wpływ gór na: podbojów kolonialnych dla rozwoju Wielkiej Brytanii kraju przedstawia rolę rolnictwa i przemysłu w gospodarce kraju, przedstawia cechy położenia, wielkości oraz układu przestrzennego Paryża wykazuje związki między elementami środowiska porównuje, na podstawie danych statystycznych, efektywność rolnictwa Francji z rolnictwem innych państw Europy, przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł wiedzy, pozycję Francji w gospodarce Europy przedstawia problemy rozwoju turystyki wskazuje na mapie obiekty geograficzne: Alpy, Dunaj, podaje przykłady działalności gospodarczej w Alpach na przykładzie Austrii podaje, korzystając z mapy, nazwy europejskich państw położonych nad Morzem Śródziemnym, uzasadnia, dlaczego turyści chętnie odwiedzają państwa położone w rejonie Morza Śródziemnego, projektuje, na podstawie wskazanego źródła wiedzy geograficznej, trasę wycieczki po wybranym mieście Europy rozmieszczenie ludności, przyrodniczego Alp gospodarkę krajów (piętrowość klimatu i alpejskich, roślinności, gleby, fen) piętrowość gospodarki rolnej w Alpach, wykorzystanie rzek do rozwoju energetyki, rozwój turystyki, transport Walory turystyczne Europy Południowej. Planujemy wycieczkę po wybranych krajach Europy wymienia nazwy państw pojęcia: przemysł turystyczny wymienia, na podstawie położonych w Europie dowolnych źródeł Południowej i lokalizuje je przedstawia wspólne informacji geograficznej, na mapie, cechy środowiska przykłady miejsc ( w tym wymienia przykłady przyrodniczego krajów miasta) Europy elementów środowiska basenu Morza Południowej najchętniej przyrodniczego, które Śródziemnego, odwiedzane przez stanowią walory wymienia przykłady turystów, turystyczne państw walorów turystycznych rozpoznaje na fotografiach śródziemnomorskich, państw wskazane zabytki kultury wymienia przykłady śródziemnomorskich, materialnej Europy zabytków kultury opracowuje, korzystając z materialnej państw Europy map, przewodników, Południowej, internetu, trasę wycieczki wymienia przykłady miast po wybranej części w wybranym regionie Europy, Europy najchętniej prezentuje opracowaną odwiedzanych przez trasę wycieczki po turystów, wybranej części Europy wymienia przykłady zabytków kultury materialnej we wskazanych miastach Europy jej stolicy, charakteryzuje łańcuch górski Alp w Austrii wykazuje związki między rozwojem turystyki państw Europy Południowej a warunkami przyrodniczymi tych państw, wykazuje wpływ dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej na rozwój turystyki w regionie basenu Morza Śródziemnego lokalizuje na mapie Azję, opisuje położenie Azji w stosunku do równika i południka 0°, lokalizuje, korzystając z mapy, wskazane obiekty geograficzne: największe wyspy i półwyspy, krainy geograficzne (Himalaje i ich najwyższy szczyt, przynajmniej dwie wyżyny i dwie niziny), rzeki (przynajmniej cztery) lokalizuje na mapie Chiny i ich stolicę, lokalizuje na mapie wybrane obiekty geograficzne: Nizinę Chińską, Tybet, Himalaje, Huang-ho, Jangcy, podaje liczbę ludności Chin, odczytuje, korzystając z mapy, nazwy największych miast Chin, opisuje położenie geograficzne Azji w stosunku do innych kontynentów i oceanów, nazywa i lokalizuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Azji, nazywa i lokalizuje na mapie główne formy ukształtowania powierzchni Azji, wskazuje na mapie Azji obszary występowania głównych typów klimatu, wskazuje na mapie Azji obszary występowania wybranych formacji roślinnych, podaje przynajmniej dwa przykłady kontrastów przyrodniczych Azji opisuje położenie geograficzne Chin oraz ich stolicy, przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje, lokalizuje, korzystając z Azja Azja – kontynent kontrastów oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Azji, charakteryzuje, korzystając z map tematycznych, środowisko przyrodnicze wskazanego obszaru Azji, wyjaśnia mechanizm powstawania monsunów, wskazuje na mapie obszary bezodpływowe Chiny przedstawia, korzystając z map tematycznych, zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Chin, wyjaśnia, korzystając z map tematycznych, przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia ludności na obszarze Chin, wykazuje związek rytmu przedstawia związek między klimatem a stanem wód rzek w Azji w różnych porach roku, wyjaśnia przyczynę występowania bagien na Nizinie Zachodniosyberyjskiej, wykazuje, na podstawie map tematycznych, że Azja jest kontynentem wielkich geograficznych kontrastów ocenia środowisko przyrodnicze wskazanych obszarów Azji z punktu widzenia życia i działalności człowieka wykazuje, na podstawie wykresów i danych liczbowych, przemiany ludnościowe i urbanizacyjne w Chinach, wykazuje związek między zróżnicowaniem warunków środowiska przyrodniczego na obszarze Chin a typem ocenia radykalną politykę demograficzną wprowadzoną przez chińskie władze i wymienia przykłady jej konsekwencji, wskazuje przyczyny dynamicznego rozwoju przemysłu w Chinach podaje przykłady roślin uprawianych w Chinach, wskazuje na mapie obszary upraw ryżu w Chinach wskazuje na mapie położenie Japonii i jej stolicy, odczytuje, posługując się mapą, nazwy głównych wysp archipelagu japońskiego oraz oblewających go mórz, wymienia klęski żywiołowe nawiedzające Japonię, wymienia nazwy i wskazuje na mapie położenie trzech japońskich miast, podaje przykłady znanych produktów przemysłu japońskiego mapy, wskazane obiekty geograficzne: krainy geograficzne, rzeki, miasta, lokalizuje, korzystając z mapy, obszary wydobycia wybranych surowców mineralnych oraz rejony upraw wybranych roślin opisuje cechy położenia geograficznego Japonii oraz jej stolicy, wskazuje na mapie największe wyspy japońskie i podaje ich nazwy, wykazuje na przykładach dostosowanie życia ludności i gospodarki do warunków środowiska przyrodniczego upraw ryżu z cechami klimatu monsunowego, identyfikuje cechy rolnictwa intensywnego (przy dużym nakładzie pracy ludzi), przedstawia znaczenie Chin w gospodarce światowej Japonia pojęcia: marikultura opisuje kulturę japońską z uwzględnieniem cech narodowych Japończyków i ich znaczenia dla rozwoju gospodarki kraju, podaje przykłady koncernów japońskich, które odgrywają dużą rolę w gospodarce światowej, wykazuje związek występowania wulkanów i trzęsień ziemi z położeniem wysp japońskich na granicy płyt litosfery, wyjaśnia przyczyny występowania tsunami, wyjaśnia przyczyny występowania tajfunów rolnictwa (Chiny Wschodnie, Chiny Zachodnie), wskazuje, korzystając z wykresów i danych liczbowych, zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej wykazuje znaczenie czynników społecznokulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii, wykazuje, korzystając z wykresów i danych liczbowych, że Japonia jest potęgą gospodarczą świata wykazuje dostosowanie gospodarki Japonii do warunków środowiska przyrodniczego wskazuje na mapie Indie oraz ich stolicę, wymienia główne rośliny uprawiane w Indiach, podaje przykłady wpływu religii (hinduizmu) na życie mieszkańców Indii lokalizuje, korzystając z mapy, region Bliskiego Wschodu, wskazuje ropę naftową jako główne źródło dochodu większości państw regionu opisuje położenie geograficzne Indii oraz ich stolicy, lokalizuje, korzystając z mapy, wskazane obiekty geograficzne: krainy geograficzne, rzeki, miasta, podaje liczbę ludności Indii, opisuje, na czym polega podział kastowy społeczeństwa Indii, podaje przykłady kontrastów gospodarczych Indii, wykazuje związek rytmu upraw i „kultury ryżu” z cechami klimatu monsunowego w Indiach i innych krajach Azji Południowo-Wschodniej wymienia kraje muzułmańskie Bliskiego Wschodu, omawia, korzystając z mapy, położenie krajów Bliskiego Wschodu, wykazuje wpływ klimatu na cechy rolnictwa i Indie charakteryzuje, korzystając z map, krainy geograficzne Indii, opisuje kontrasty społeczne w Indiach, przedstawia tradycyjne i nowoczesne działy przemysłu, wymienia cechy rolnictwa Indii i problemy jego rozwoju, wymienia i lokalizuje na mapie główne obszary rolnicze Indii z uwzględnieniem rodzaju upraw Azja Południowo-Zachodnia charakteryzuje region Bliskiego Wschodu, uwzględniając: cechy kulturowe, zasoby ropy naftowej, poziom rozwoju gospodarczego, wykazuje wpływ religii podaje przyczyny i konsekwencje rozwoju wielkich miast, omawia najważniejsze przyczyny hamujące rozwój rolnictwa w Indiach (system dzierżawy, analfabetyzm ludności wiejskiej, wielkość gospodarstw rolnych, ubóstwo ludności wiejskiej) wykazuje związek gospodarki państw Bliskiego Wschodu z posiadanymi złożami ropy naftowej wyjaśnia najważniejsze problemy wynikające z przeludnienia, wykazuje wpływ religii (hinduizmu) na życie mieszkańców i gospodarkę Indii, wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju przemysłu hightechnology w Indiach wskazuje nowe działy przemysłu i usług, które obecnie rozwijają się w krajach Bliskiego Wschodu regionu opisuje położenie geograficzne Afryki w stosunku do równika i południka 0°, lokalizuje, korzystając z mapy, wskazane obiekty geograficzne: Kotlinę Konga, Atlas, Kilimandżaro, Nil, Kongo, J. Wiktorii oraz J. Tanganika, lokalizuje, korzystając z mapy, obszary występowania lasu równikowego (w Kotlinie Konga), pustyń (Sahara) oraz sawanny lokalizuje, korzystając z mapy, strefę Sahelu, wymienia główne zajęcia ludności zamieszkującej region Sahelu lokalizuje, korzystając z mapy, wskazane obiekty geograficzne: kotliny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, opisuje, korzystając z map tematycznych, cechy środowiska przyrodniczego Afryki opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Sahelu, charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze Sahelu, opisuje życie ludzi i formy gospodarowania w strefie (islamu) na życie społeczne i gospodarkę regionu, wymienia sposoby sztucznego nawadniania w krajach regionu Wybrane regiony świata Środowisko przyrodnicze Afryki wyjaśnia związek występowania stref klimatyczno-roślinnoglebowych w Afryce i ich symetrycznego układu względem równika z położeniem geograficznym tego kontynentu Strefa Sahelu podaje, korzystając z mapy, nazwy państw położonych w strefie Sahelu, wykazuje związek między działalnością człowieka w strefie Sahelu a zmianami zachodzącymi w środowisku przyrodniczym wyjaśnia powstawanie pasatów wyjaśnia przyczyny występowania wulkanów i rowów tektonicznych w Afryce wykazuje na przykładzie strefy Sahelu związek między formami gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi wyjaśnia, na czym polega pustynnienie Sahelu, podaje przykłady konfliktów zbrojnych (plemiennych, międzypaństwowych) i wskazuje obszary ich występowania opisuje poziom życia ludności w krajach położonych na południe od Sahary opisuje położenie Ameryki Północnej i Południowej w stosunku do południka 0°, równika i oceanów, nazywa i wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne obu Ameryk: Andy, Kordyliery, Nizinę Amazonki, Nizinę Zatokową, Równiny Prerii, Wyżynę Brazylijską, nazywa i wskazuje na mapie po dwie największe rzeki Sahelu, wymienia nazwy roślin żywieniowych uprawianych w strefie Sahelu, ocenia zasoby wodne Sahelu wymienia dwa najważniejsze problemy społeczne regionu (problem wyżywienia ludności, występowanie chorób) tego regionu, uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody Afryka na południe od Sahary wymienia najważniejsze problemy demograficzne i gospodarcze państw afrykańskich położonych na południe od Sahary porównuje poziom życia ludności w krajach Afryki położonych na południe od Sahelu, określa związki pomiędzy problemami wyżywienia ludności, występowaniem chorób (m.in. AIDS) a poziomem życia w krajach na południe od Sahary Środowisko przyrodnicze Ameryki Północnej i Południowej omawia, korzystając z charakteryzuje, wykazuje, korzystając z mapy, położenie korzystając z map map tematycznych, geograficzne Ameryki tematycznych, środowisko podobieństwa i różnice Północnej i Południowej, przyrodnicze Ameryki między środowiskiem lokalizuje na mapie Północnej i Południowej, przyrodniczym Ameryki wybrane obiekty podaje przyczyny Północnej i Południowej geograficzne obu Ameryk występowania wulkanów i (krainy geograficzne, trzęsień ziemi na rzeki, jeziora), zachodnich wybrzeżach wskazuje obszary omawianych kontynentów występowania wybranych wykazuje związek formacji roślinnych strefowości roślinnej kontynentu ze wyjaśnia, dlaczego rolnictwo Afryki nie zaspokaja potrzeb ludności, wykazuje związek podziału politycznego Afryki oraz niektórych problemów społecznogospodarczych z przeszłością kolonialną tego kontynentu wyjaśnia wpływ południkowego układu krain geograficznych na klimat Ameryk Ameryk wskazuje na mapie Stany Zjednoczone i ich stolicę, nazywa i wskazuje na mapie państwa sąsiadujące ze Stanami Zjednoczonymi, wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne, rzeki (przynajmniej trzy), jeziora (cztery), lokalizuje, korzystając z mapy, obszary gęsto zaludnione oraz przynajmniej pięć wielkich miast Stanów Zjednoczonych, podaje główne kierunki migracji do Stanów Zjednoczonych dawniej i współcześnie opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Stanów Zjednoczonych oraz ich stolicy, przedstawia, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, zróżnicowanie rasowe i etniczne społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, przedstawia, korzystając z mapy, rozmieszczenie ludności Stanów Zjednoczonych, lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane miasta (w tym wchodzące w skład megalopolis), lokalizuje, korzystając z mapy, główne obszary rolnicze i miejsca występowania wybranych surowców mineralnych oraz największe okręgi przemysłowe, przedstawia cechy przemysłu Stanów Zjednoczonych (masowa produkcja, wysoki poziom techniczny, automatyzacja produkcji), strefowością klimatyczną Stany Zjednoczone przedstawia cechy miast amerykańskich, wymienia czynniki rozwoju wielkich miast, przedstawia, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Stanów Zjednoczonych i jego wpływ na gospodarkę kraju, wymienia cechy rolnictwa Stanów Zjednoczonych (wielkoobszarowe prywatne gospodarstwa rolne, towarowość rolnictwa, wysoki stopień mechanizacji, ekstensywny sposób gospodarowania, monokultury, specjalizacja gospodarstw rolnych), przedstawia, korzystając z danych statystycznych, rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej, wykazuje rolę przemysłu nowoczesnych technologii w gospodarce kraju wyjaśnia przyczyny zróżnicowania etnicznego i rasowego społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, podaje przykłady okręgów przemysłowych najnowszej generacji, wykazuje związki między rozmieszczeniem okręgów przemysłowych a występowaniem surowców mineralnych wyróżnia główne cechy i przyczyny wielokulturowości społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, wykazuje rolę imigrantów w rozwoju gospodarczym Stanów Zjednoczonych, wykazuje związki między gospodarką rolną a warunkami środowiska przyrodniczego różnych regionów kraju (z uwzględnieniem cech rolnictwa ekstensywnego) podaje przykład Doliny Krzemowej jako okręgu przemysłowego najnowszej generacji wskazuje na mapie Brazylię i jej stolicę, lokalizuje na mapie obiekty geograficzne Brazylii: krainy geograficzne, rzeki (dwie najdłuższe), wymienia nazwy dwóch roślin plantacyjnych uprawianych w Brazylii, przedstawia warunki życia ludności w dzielnicach nędzy, podaje przykłady działalności gospodarczej w Amazonii opisuje, korzystając z mapy, położenie geograficzne Brazylii oraz jej stolicy, przedstawia pochodzenie ludności Brazylii, podaje przyczynę wzrostu liczby ludności miejskiej Brazylii, identyfikuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem wskazuje na mapie Australię i opisuje jej położenie względem zwrotnika Koziorożca, wymienia nazwy i wskazuje na mapie oceany oblewające Australię, lokalizuje na mapie wybrane obiekty geograficzne: Alpy Australijskie, Górę Kościuszki, Murray-Darling, jezioro Eyre, pojęcia: wody artezyjskie omawia, korzystając z mapy, położenie geograficzne Australii oraz jej stolicy, lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane obiekty geograficzne Australii (w tym pustynie i baseny artezyjskie, Wielką Rafę Koralową), Brazylia określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast Brazylii, podaje przykłady wpływu warunków przyrodniczych na gospodarkę kraju Związek Australijski przedstawia wpływ czynników klimatycznych na klimat Australii, wyjaśnia przyczyny suchości klimatu Australii, charakteryzuje, korzystając z map tematycznych, środowisko przyrodnicze Australii, opisuje warunki geologiczne występowania wód artezyjskich, wyjaśnia, na przykładzie Brazylii, przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego Ameryki Południowej uzasadnia koncentrację ludności i przemysłu na południowo-wschodnim wybrzeżu Brazylii wykazuje związek roślinności z warunkami klimatycznymi Australii, wyjaśnia rozmieszczenie obszarów o najkorzystniejszych warunkach dla rozwoju gospodarki kraju, przedstawia cechy rolnictwa ekstensywnego Australii wyjaśnia przyczyny występowania reliktowych gatunków zwierząt w Australii, wyjaśnia pochodzenie polskich nazw na mapie Australii, wykazuje odmienne cechy gospodarki Australii od gospodarki innych krajów wysoko rozwiniętych wymienia nazwy charakterystycznych roślin i zwierząt Australii lokalizuje na mapie Antarktydę i Arktykę, opisuje warunki klimatyczne obszarów polarnych, podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących w Arktyce i Antarktyce wymienia przykłady osobliwości flory i fauny Australii, uzasadnia, że Australia jest najbardziej suchym kontynentem świata przedstawia, korzystając z map, rozmieszczenie upraw i chowu zwierząt, wykazuje związek gospodarki rolnej z występowaniem basenów artezyjskich, wskazuje na mapie obszary występowania wybranych bogactw mineralnych omawia, korzystając z mapy, położenie geograficzne i granice obszarów polarnych, przedstawia cechy środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki, podaje przykłady działalności człowieka na obszarach polarnych, podaje przykłady zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym obszarów polarnych wymienia regiony Australii o najkorzystniejszych warunkach dla rozwoju gospodarczego, wyjaśnia nierównomierne rozmieszczenie ludności Australii Arktyka i Antarktyka wyjaśnia związek cech środowiska przyrodniczego obszarów polarnych z ich położeniem wokół biegunów, porównuje status prawny Arktyki i Antarktydy, podaje przyczyny zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym obszarów polarnych wykazuje wpływ wzrostu efektu cieplarnianego na: wielkość i grubość pokrywy lodowej obszarów polarnych, zmiany w świecie roślin i zwierząt obszarów polarnych porównuje zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym Arktyki i Antarktyki, wykazuje wpływ zmian zachodzących aktualnie w środowisku przyrodniczym obszarów polarnych na zmiany w skali globalnej podaje przykłady problemów współczesnego świata podaje przykłady problemów współczesnego świata: środowiskowych, społecznych, gospodarczych, politycznych Problemy współczesnego świata wskazuje miejsca konfliktów zbrojnych na Bliskim Wschodzie uzasadnia, że większość problemów ogólnoświatowych zrodziło się jako problemy lokalne, uzasadnia potrzebę współpracy międzynarodowej w celu łagodzenia problemów światowych wyszukuje w różnych źródłach wiedzy informacji o współczesnych problemach ogólnoświatowych, w tym o aktualnych konfliktach zbrojnych
