Obecny obraz demograficzny Polski jest efektem

dr hab. Małgorzata Gawrycka, prof. nadzw. PG
Politechnika Gdańska
Wydział Zarządzania i Ekonomii Katedra Analizy Ekonomicznej i Finansów
e-mail: [email protected]
mgr Marta Maier
Politechnika Gdańska
Wydział Zarządzania i Ekonomii Katedra Analizy Ekonomicznej i Finansów
e-mail: [email protected]
Wpływ zmian demograficznych na rozwój gospodarki narodowej
Streszczenie. Współczesne trendy demograficzne odnoszące się do zjawiska starzenia się społeczeństwa
skłaniają do analizy skutków zapaści ludności i ich wpływu na gospodarkę narodową. Problem zmian
demograficznych nie dotyczy jedynie obserwacji związanych z przyrostem naturalnym, trwaniem ludzkiego
życia czy migracją, dodatkowo odnosi się do zjawisk ekonomicznych, gdzie wzajemne powiązania o charakterze
demograficzno-ekonomicznym stają się oczywiste. Ujęcie makroekonomiczne definiuje bowiem związki
zachodzące między rozwojem demograficznym i społeczno-gospodarczym państwa. Badania w tym zakresie
przedstawiają szeroką bazę informacji na temat wpływu zmian demograficznych ludności na rozwój gospodarki
narodowej.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wpływu zmian demograficznych na gospodarkę Polski.
Okres badawczy obejmuje lata 2004-2015. Zakres opracowania to przegląd literatury oraz zgromadzenie
materiałów źródłowych, które zaprezentowane zostały w części empirycznej opracowania.
Słowa kluczowe: struktura demograficzna, gospodarka narodowa, starzenie się, ludność
1. Wstęp
Zmiany demograficzne, jakie zachodzą w skali globalnej stają się coraz bardziej wyraźne.
Procesy demograficzne i ich konsekwencje traktowane są obecnie jako problemy i wyzwania,
zwłaszcza w ujęciu społeczno-gospodarczym państwa.
Niski potencjał demograficzny rozpatrywany z punktu widzenia gospodarki wiąże się z
szeregiem problemów, jakie występują w ramach prawidłowego funkcjonowania m.in. rynku
pracy, finansów publicznych czy świadczeń medycznych. Nieodpowiednia ilość czynnika
ludzkiego w gospodarce oznacza utrudnienia w ramach rozwoju gospodarczego, w
konsekwencji prowadząc do spowolnienia wzrostu gospodarczego.
1
Głównym czynnikiem powodującym występowanie zmian w strukturze demograficznej
ludności jest intensyfikacja zjawiska starzenia się społeczeństwa przy jednoczesnym spadku
liczby urodzeń. Starzenie się ludności jest widoczne poprzez dynamiczne zmiany w ramach
struktury społecznej ludności z uwzględnieniem wieku, w szczególności we wzroście liczby
osób w wieku poprodukcyjnym. Sytuacja, jaka się w ten sposób kreuje ma wpływ na stabilność
finansów publicznych w związku ze wzrostem wydatków publicznych na zabezpieczenia
społeczne oraz zdrowotne. Zmniejsza się liczba osób w wieku produkcyjnym, a przybywa osób
starszych, które generują wyższe wydatki. Największy udział stanowią te finansujące
emerytury, renty oraz opiekę zdrowotną.
Społeczeństwo polskie doświadcza obecnie transformacji demograficznej. Niska liczba
urodzeń nie zapewnia już prostej zastępowalności pokoleń, a liczba osób starszych w
społeczeństwie stale wzrasta.
Spadek liczby ludności wynikający z obniżenia współczynnika dzietności (wartość
wskaźnika na poziomie niższym niż 1,5 wiąże się z utrudnieniem względem zastępowalności
pokoleń), co prowadzi do zmniejszenie liczby osób w wieku produkcyjnym - z 25,9 mln w
roku 2010 do 21,8 w roku 2035 (GUS, 2015), co bezpośrednio oddziałuje na dostępność
występujących w gospodarce zasobów pracy.
Dla Polski zasoby te, traktowane jako rezerwa, stanowią czynnik decydujący o
możliwościach rozwoju gospodarczego, gdyż powodują zmniejszenie luki w kwestii
wydajności pracy. Ograniczenie zasobów pracy będzie miało swoje odzwierciedlenie na
rynku pracy, co wymusi konieczność wprowadzenia zmian w ramach struktury gospodarki
polskiej.
Zjawisko starzenia się społeczeństwa współcześnie traktować należy jako proces
naturalny i nieuchronny, który wpisany jest w mechanizm funkcjonowania gospodarki. Jest to
wyzwanie, z którym musi zmierzyć się Polska, gdyż ludzie to największy kapitał każdej
gospodarki, który przesądzić może o jej konkurencyjności.
Celem niniejszego artykułu jest wskazanie najważniejszych płaszczyzn wokół
problematyki wzrostu udziału osób starszych w społeczeństwie oraz przedstawienie
konsekwencji zmian demograficznych związanych z faktem starzenia się społeczeństwa
polskiego na gospodarkę narodową.
2
2. Zmiany demograficzne ludności - zjawisko starzenia się społeczeństwa
Obecny
obraz
demograficzny
Polski
jest
efektem
Drugiego
Przejścia
Demograficznego, który kształtuje się od ostatnich dekad XX wieku. Do głównych
czynników zmian zaliczyć należy przemianę wzorca płodności oraz przekształcenia w
zakresie tworzenia rodzin. Zmianom tym towarzyszył nieprzerwanie proces wydłużania się
ludzkiego życia. Czynniki te mają swoje odzwierciedlenie w przekształceniach struktury
wieku ludności, wyrażające się przyspieszeniem rozwoju zjawiska starzenia się społeczeństw,
zmniejszającej się liczbie osób w wiek produkcyjnym oraz starzeniem się zasobów pracy.
Struktura ludności wieku uzależniona jest od przeszłych i bieżących trendów odnoszących się
do kwestii związanej z umieralnością, dzietnością oraz migracją. Starzenie się społeczeństwa
może być bezpośrednią konsekwencją spowolnienia wzrostu udziału osób młodych w
populacji przejawiające się spadkiem wskaźnika dzietności lub zwiększenia wzrostu udziału
osób starszych. Istotna zmiana zauważalna jest w przypadku wzrostu liczby ludności w
wieku 65 i więcej. Zauważyć należy, że do 2050 roku udział seniorów w ogólnej liczbie
ludności Polski wzrośnie do blisko 35% (w roku 2010 udział ten wynosił 13%). Dodatkowo,
zwiększa się liczba osób powyżej 80. roku życia (ok. 1,4 mln osób), co prowadzi do nasilenia
zjawiska podwójnego starzenia się społeczeństwa, czyli gwałtownego wzrostu osób w wieku
75 i więcej.
Istotną cechą sytuacji demograficznej w Polsce jest utrzymujący się ubytek ludności.
W latach 2004-2015 liczba ludności spadła - z blisko 39 mln do 38 mln obywateli (wykres 1).
W końcu 2014 roku liczba ludności w Polsce wynosiła 38,5 mln, gdzie ponad 8,5 mln osób
stanowiły osoby w grupie wieku 60+ (ponad 22% ogółu ludności). W 2015 roku liczba
ludności w kraju wynosiła już tylko 38 tys. [GUS, 2015].
3
Liczba ludności ogółem (w tys.)
38,200
38,150
38,100
38,050
38,000
37,950
37,900
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Liczba ludności ogółem (w tys.)
Wykres 1. Liczba ludności ogółem w latach 2004-2015
Źródło: opracowanie własne.
Spadek liczby mieszkańców jest wynikiem utrzymującej się niekorzystnej tendencji,
jaką jest niska stopa przyrostu naturalnego. Poziom urodzeń uległ wyraźnemu spadkowi, przy
jednoczesnym wzroście liczby zgonów, co
bezpośrednio wpłynęło na spadek przyrostu
naturalnego. Obecnie wskaźnik ten obniżył się do poziomu 1,25. Rok 2013 to okres, w którym
zanotowano największy ubytek ludności, co wiązało się z faktem malejącej liczby urodzeń
przy jednoczesnym wzroście liczby zgonów. W oku 2014 współczynnik przyrostu
naturalnego wyniósł 0,0‰ (wykres 2). Tym samym ludność utraciła zdolność do
„odtwarzania się” poprzez przyrost naturalny, czyli dążenie do utrzymania równowagi
między liczbą urodzeń i zgonów.
4
Przyrost naturalny a liczba zgonów
Wykres 2. Przyrost naturalny a liczba zgonów w Polsce w latach 2004-2014
430,000
420,000
410,000
400,000
390,000
380,000
370,000
360,000
350,000
340,000
330,000
320,000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Przyrost naturalny
Liczba zgonów
społeczeństwa
zapoczątkowany
Źródło: opracowanie własne.
Proces
starzenia
się
tzw.
przejściem
demograficznym, wiązał się ze zmianą reżimu reprodukcji populacji z tradycyjnego na
nowoczesny, w którym to dominującym zjawiskiem stała się właśnie niska stopa zgonów i
urodzeń. Tym samym przeobrażenia te doprowadziły do zmiany struktury wiekowej ludności
Polski.
Wielopokoleniowa rodzina, w której wszyscy członkowie musieli pracować, traktowana
była jako konieczność, bez której nie można było właściwie funkcjonować. Zdominowana
tradycją, kulturą, nie zaś systemem ekonomicznym [Toffler 1985, s. 272]. Państwo z punktu
widzenia społeczno-ekonomicznego nie odgrywało wówczas większej roli.
Rozwój gospodarki stał się bezpośrednim impulsem dla przeobrażeń rodziny. Generalnej
zmianie uległa rola kobiety, która dzięki transformacji odzyskała niezależność. Pogodzenie roli
kobiety w rodzinie wraz z zawodowymi aspiracjami spowodowało zmianę zachowań
prokreacyjnych, prowadząc do zmniejszenia liczby urodzeń. Dziecko zaczęto traktować jako
„dobro konsumpcyjne”. Zmianie uległ tym samum wzorzec płodności. W 2015 roku
współczynnik dzietności przyjął wartość 1,28.
5
Zjawisko starzenia się społeczeństwa spowodowane spadkiem dzietności oraz
wydłużeniem przeciętnego trwania ludzkiego życia (wykres 3) determinuje układ pokoleniowy
społeczeństwa.
Wykres 3. Przeciętna długość życia w Polsce w latach 2004-2015
Przeciętna długość życia:
kobieta/mężczyzna
84
82
80
78
76
74
72
70
68
66
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Przeciętna długość życia: kobieta
Przeciętna długość życia: mężczyzna
Przeciętna długość życia: łącznie
Źródło: opracowanie własne.
Postęp cywilizacyjny, w tym przede wszystkim rozwój medycyny i profilaktyki
zdrowotnej, potęguje wzrost osób w wieku poprodukcyjnym [Kijak 2013, s. 6].
Starzenie się społeczeństwa, mimo iż określane jest jako sukces ludzkości, jest
zjawiskiem kosztownym dla gospodarki państwa, gdyż wiąże się z koniecznością
przeorganizowania opieki medycznej oraz finansów publicznych państwa.
3. System emerytalny i opieka zdrowotna a zjawisko starzenia się
społeczeństwa
Jednym z najszybciej narastających problemów z jakimi zmierzyć musi się gospodarka
państwa jest kwestia demograficzna. Przemiany w sferze społeczno-kulturowej oraz
obyczajowej doprowadziły do szeregu zmian w dziedzinie demografii, które obecnie
traktowane są jako zmiany negatywne. Poprawa wskaźników demograficznych odnajdywała
wówczas swoje uzasadnienie w poprawie kondycji zdrowotnej oraz warunków życia
mieszkańców, jednakże zasadniczym błędem okazało się abstrahowanie od prawdopodobnych
6
konsekwencji powstałego zjawiska, z którymi będzie należało się zmierzyć w przeciągu
kilkudziesięciu najbliższych lat. Powstały tym samym problem istotny jest zwłaszcza z punku
widzenia rozwoju gospodarki, gdyż odnosi się do strategicznych kwestii rozwojowych. Bariery
dla utrzymania właściwego poziomu rozwoju gospodarczego odnoszą się do finansów
publicznych oraz wydatków z budżetu państwa, które w znaczący sposób determinują zdolność
gospodarki do dalszego rozwoju [Michalski 2015].
Niekorzystne zmiany struktury demograficznej stanowią zatem istotną przeszkodę do
utrzymania rozwoju gospodarczego państwa, co będzie miało wpływ na narastanie napięć
międzypokoleniowych oraz ograniczoną szansą na poprawę jakości życia mieszkańców, gdyż
poziom obciążeń fiskalnych będzie zbyt duży do utrzymania przez osoby w wieku
produkcyjnym. Zahamowanie rozwoju gospodarczego będzie miało bezpośredni wpływ na
osłabienie konkurencyjności gospodarki, przez co nastąpi zahamowanie m.in. w generowaniu
nowych miejsc pracy.
Najważniejsze wyzwania demograficzne determinują refleksję nad problemem
niedostatecznej liczby osób pracujących, których dochody podlegałyby szeroko rozumianej
redystrybucji. Traktowane byłyby jako główne źródło dochodów dla stale rosnącej liczby
beneficjentów finansów publicznych w związku z rozwojem zjawiska starzenia się
społeczeństwa. Ta grupa społeczna korzysta bowiem powszechnie z systemu emerytalnorentowego, opieki zdrowotnej i społecznej czy ubezpieczeń pielęgnacyjnych. Zwiększająca się
skala obciążeń fiskalnych ma wpływ również na decyzje młodego pokolenia w kwestii wyjazdu
z kraju celem poszukiwania lepszych warunków życia czy pracy. W takiej sytuacji
finansowanie nauki oraz sfery B+R nie należy rozpatrywać jako szansy rozwoju gospodarczego
państwa, gdyż gospodarka funkcjonująca w oparciu o wysokie technologie bez odpowiednio
przygotowanych zasobów pracy nie ma możliwości funkcjonowania.
Proces starzenia się społeczeństwa w Polsce jednoznaczne jest związany ze wzrostem
obciążenia demograficznego osobami w wieku poprodukcyjnym.
Wykres 4. Struktura demograficzna w Polsce w latach 2004-2015 (w %)
7
15.4
14.9
14.4
13.9
13.6
13.6
13.4
13.5
13.5
13.3
13.1
13.0
100.0
70.8
71.1
71.2
71.1
71.1
70.9
70.5
70.1
69.5
15.5
15.3
15.3
15.3
15.1
15.1
15.0
15.0
70.4
16.2
15.8
70.2
16.7
60.0
69.8
80.0
17.2
Struktura demograficzna (w %)
120.0
40.0
20.0
0.0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
0-14 lat
15-64 lat
65+ lat
Źródło: opracowanie własne.
Zjawisko takie oznacza zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania systemu
emerytalnego, który oparty jest na tzw. zasadzie solidarności pokoleniowej. W związku z tym,
iż liczba seniorów w społeczeństwie rośnie obciążenie demograficzne osobami w wieku
poprodukcyjnym stale wzrasta.
Prognozy demograficzne jednoznacznie wskazują, że liczba osób pracujących w Polsce
do 2060 roku zmniejszy się z 7 mln do 4,3 mln, czyli o 40%. Odwrotna zależność nastąpić ma
w generacji seniorów, gdzie liczba osób w tej grupie społecznej ma wzrosnąć do 9,5 mln do
roku 2060 [GUS, 2015]. Dane jednoznacznie wskazują, że to właśnie obciążenie demograficzne
osobami starszymi jest głównym problemem rozwoju gospodarczego, ze szczególnym
naciskiem na system emerytalny, gdyż powoduje to wzrost obciążenia osób aktywnych
zawodowo, których składki wykorzystywane są do wypłacania bieżących emerytur. Wydatki
publiczne na osoby starsze są tym samym wyraźnie wyższe niż na młodzież, gdzie znaczna
większość konsumpcji osób starszych finansowana jest właśnie z programów emerytalnych.
Poziom wydatków na osoby w wieku poprodukcyjnym z każdym kolejnym rokiem wzrasta
(wykres 5).
Wykres 5. Wydatki na emerytury w Polsce w latach 2004-2015 (w zł)
8
200,000,000 zł
Wydatki na emerytury
180,000,000 zł
160,000,000 zł
140,000,000 zł
120,000,000 zł
100,000,000 zł
80,000,000 zł
60,000,000 zł
40,000,000 zł
20,000,000 zł
0 zł
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Wydatki na emerytury w danym roku kalendarzowym
Źródło: opracowanie własne.
Ludzie starsi w znacznym stopniu korzystają ze środków publicznych, przede wszystkim
ze względu na dużą „konsumpcję” świadczeń społecznych (należy zauważyć, że świadczenia z
których korzystają seniorzy są bardzo kosztowne).
W momencie przejścia na emeryturę okres aktywności zawodowej osoby starszej kończy
się. Wcześniej, wykonując pracę zarobkową zarabiali i płacili podatki, aktualnie znajdują się po
drugiej stronie tj. ich utrzymanie dokonywać będzie się ze świadczeń społecznych. Sytuacja
taka w oparciu o demograficzne starzenie się społeczeństwa powoduje, że realne wpływy do
budżetu państwa maleją, rosną natomiast wydatki publiczne [Jurek, 2012].
Największy udział w wydatkach publicznych stanowią wydatki o charakterze socjalnym,
natomiast już w samych wydatkach socjalnych największy udział stanowią emerytury i renty tj.
52,6% oraz opieka zdrowotna - 25,3%. Prognozuje się, że w kolejnych latach, czyli do 2020
roku wydatki te mają systematycznie rosnąć i stanowić kolejno 53,8% oraz 25,4%. Fakt ten
związany jest z intensyfikacją zjawiska starzenia się społeczeństwa, czyli osobami, które
osiągnęły wiek emerytalny.
9
Tabela 1.Struktura wydatków socjalnych 2014-2020 (w %)
Kraj
2014
2016
2018
2020
Wydatki socjalne
ogółem
100
100
100
100
Emerytury i renty
52,4
52,6
53,1
53,8
Opieka zdrowotna
25,1
25,3
25,3
25,4
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Projekcja wydatków socjalnych na lata 2014-2020”.
Dla właściwego funkcjonowania gospodarki niezbędne jest, aby koszt świadczeń
socjalnych był finansowany ze środków stanowiących bieżące wpływy do budżetu państwa.
Jednak w państwie, gdzie ludność starzeje się wydatki rosną znacznie szybciej w stosunku do
zachowania zdolności ich finansowania przy wykorzystaniu podatków i składek. Wtedy to
koniecznością staje się wykorzystanie długu publicznego1. Demograficzna część długu odnosi
się do obciążenia systemu emerytalnego coraz większą liczbą osób starszych względem
malejącej liczby osób młodych.
Wydłużenie się przeciętnego trwania życia ludzkiego oznacza możliwość dożycia
sędziwego życia, jednakże dla państwa oznacza to wzrost wydatków na bieżącą opiekę
zdrowotną oraz długoterminową. Spowodowane jest to zmianą modelu rodziny, gdzie w skutek
niskiej dzietności obowiązek utrzymywania seniorów przypisany jest państwu. Dane GUS
pokazują, że w Polsce liczba zakładów opiekuńczo-leczniczych oraz hospicjów stale wzrasta.
Wzrost
tych
instytucji
jest
wynikiem
zwiększonego
zapotrzebowania
społecznego
wynikającego z faktu starzenia się społeczeństwa.
W związku z zaobserwowanymi zmianami w poziomie i strukturze ludności oraz
dalszymi niekorzystnymi prognozowanymi w strukturze demograficznej ludności należy już
teraz zwrócić uwagę na potrzebę wydłużenia okresu aktywności zawodowej ludności,
szczególnie w wieku mobilnym i przygotować tym samym, zasoby pracy i całą gospodarkę
do nadchodzących zmian. W tym celu warto przyjrzeć się, jak kształtował się współczynnik
aktywności zawodowej ludności.
Wykres 6. Wskaźnik aktywności zawodowej w Polsce w latach 2004-2015 (w %)
1
W literaturze przedmiotu istnieje również określenie długu emerytalnego. Składa się on z trzech części, a
mianowicie demograficznej, politycznej i emerytalnej.
10
Wskaźnik aktywności zawodowej
69.0
68.0
67.0
66.0
65.0
64.0
63.0
62.0
61.0
60.0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Odsetek ludności aktywnej zawodowo (w %)
Źródło: opracowanie własne.
Wskaźnik aktywnościci zawodowej społeczeństwa polskiego we wszystkich badanych
latach nie przekroczył 70%. Potwierdza to potrzebę zmian w Polsce w zakresie dążenia do
zwiększenia aktywności zawodowej ludności, bowiem występująca sytuacja niekorzystnie
może oddziaływać na rozwój gospodarki narodowej. Przedsiębiorstwa mogą w przyszłościci
zmierzyć się z problemem braku odpowiednio przygotowanych i dostępnych zasobów pracy.
4. Podsumowanie
Dynamika zmian struktury demograficznej ludności znajduje uzasadnienie w
transformacji wzorca rodziny oraz wydłużenia przeciętnego trwania ludzkiego życia, gdzie
solidarność międzypokoleniowa praktycznie przestała obowiązywać.
Zmiany demograficzne w znacznie większym stopniu wpływają na wydatki niż dochody
publiczne. Starsi ludzkie określani są jako bardziej „kosztowni” w utrzymaniu w stosunku do
ludzi młodych. Stan ten implikuje dłuższy okres pobierania świadczeń emerytalnych oraz
zwiększone wydatki na opiekę zdrowotną, co w niedalekiej przyszłości spowoduje konieczność
ograniczenia innych wydatków z budżetu państwa kosztem wydatków na świadczenia
emerytalne.
W Polsce zaobserwowano istotne dla gospodarki narodowej zmiany, które wynikają
właśnie z przeobrażeń struktury demograficznej ludności. Zmiany demograficzne w istotny
sposób oddziaływają na rynek pracy i wymagają podjęcia działań zmierzających do
zwiększenia aktywności zawodowej ludności. Wydłużenie okresu aktywności zawodowej staje
11
się nieuniknione i działania takie powinny być uwzględnione w polityce makroekonomicznej
państwa. Zachodzące zmiany demograficzne mają wpływ na rynek pracy oraz system
zabezpieczenia społecznego.
Zmiany struktury demograficznej ludności w Polsce zapoczątkowane zostały wraz z
transformacją systemową w ostatniej dekadzie XX wieku, jednakże apogeum owych zmian
nastąpiło wraz z początkiem bieżącego stulecia. Powstała tym samym nowa demografia Polski,
która charakteryzuje się niskim współczynnikiem urodzeń oraz wydłużeniem przeciętnego
trwania życia.
Zmiana liczby i struktury ludności w Polsce jest nieodzownym czynnikiem mającym
wpływ na rozwój gospodarczy państwa. Informacje o strukturze wieku ludności stanowią
podstawę do
określenia przyszłych potencjalnych zasobów pracy. Prognozy GUS
jednoznacznie wskazują, że po 2025 roku udział osób starszych w społeczeństwie przekroczy
30% [GUS, 2015] i będzie wzrastał aż do poziomu blisko 35% w roku 2050 [GUS, 2015], co
może niekorzystnie oddziaływać na funkcjonowanie gospodarki narodowej.
Zmiana liczebności osób powyżej 65 roku życia wiąże się z niewydolnością finansów
publicznych, przez co sytuacja ekonomiczna państwa związana jest ze zwiększeniem
konsumpcji seniorów. Z drugiej strony proces starzenia się społeczeństwa może mieć także
pozytywny wydźwięk, jako strategia ekonomiczna skierowana do potrzeb osób starszych
poprzez rozwój nowych produktów oraz usług lepiej dostosowanych do ich wymagań.
W starzejącym się społeczeństwie starsi ludzie traktowani powinni być jako grupa
społeczna produktywna i „przydatna” dla ogółu ludności, stąd tak istotne jest korzystanie z
doświadczenia starszych osób/pracowników. Gospodarka musi przygotować się do wyzwania
jakim jest obecność seniorów na rynku pracy, zarówno w roli pracowników, jak i głównych
konsumentów. Obowiązujący dotychczas stereotyp osoby starszej musi ulec zmianie, gdyż to
seniorzy stają się grupą konsumentów o rosnących możliwościach i potrzebach.
Literatura
Gawrycka M., Szymczak A., 2015, Rynek pracy wobec zmian demograficznych i społecznych w krajach UE.
Studia Ekonomiczne 214, Katowice.
Główny Urząd Statystyczny, 2014, Sytuacja demograficzna osób starszych i konsekwencje starzenia się̨ ludności
Polski w świetle prognozy na lata 2014-2050.
Jurek Ł., 2010, Proces demograficznego starzenia jako istotne wyzwanie dla społeczeństwa polskiego w XXI
wieku, [w:] Kowalczyk O. (red.), Nauki społeczne, Współczesne społeczeństwa – nadzieje i zagrożenia,
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław.
12
Jurek Ł., 2011, Zmiany systemu zabezpieczenia emerytalnego w dobie demograficznego starzenia, Uniwersytet
Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław.
Jurek Ł., 2012, Ekonomia starzejącego się społeczeństwa, Difin, Warszawa.
Kiełkowska M., 2013, Rynek pracy wobec zmian demograficznych, Instytut Obywatelski, Warszawa.
Kijak R.J., Szarota Z., 2013, Starość́ . Miedzy diagnozą a działaniem, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich,
Warszawa.
Kleer J., 2008, Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa, Polska Akademia Nauk.
Komitet Prognoz „Polska 2000 plus”, Warszawa.
Michalski B., 2015, Wyzwania demograficzne z perspektywy problemu międzynarodowej konkurencyjności
gospodarki, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
Pleśniak A., Konsekwencje przemian demograficznych w świetle adekwatności i stabilności systemów
emerytalnych, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa.
Rządowa Rada Ludnościowa, 2015, Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2014-2015, Warszawa.
Toffler A., 1985, Trzecia fala, PIW, Warszawa.
The impact of demographic change on the development of the national
economy
Abstract. Today's demographic trends related to an aging population tend to analyze the effects of the collapse
of the population and their impact on the national economy. The problem of demographic change is not just the
observation related to the birth rate, duration of human life or migration, also refers to economic phenomena,
where the interrelationship of demographic and economic nature are obvious. Macroeconomic approach defines
because the relationships between population growth and socio-economic state. This research represent a broad
base of information on the impact of demographic change on the population growth of the national economy.
The purpose of this paper is to present the impact of demographic changes on the Polish economy. Test period
covers the years 2004-2015. Scope of the study is a literature review and collection of source materials which
were presented in the empirical part of the study.
Keywords: demographic structure, national economy, aging population
13