WYMAGANIA PROGRAMOWE Z BIOLOGII NA POSZCZEGÓLNE
advertisement
WYMAGANIA PROGRAMOWE Z BIOLOGII NA POSZCZEGÓLNE OCENY KLASA I ocena dopuszczająca dział Powitanie Uczeń: biologii - wymienia nazwy dziedzin biologii - podaje zakres pięciu dziedzin biologii - określa podstawowe zasady prowadzenia doświadczeń - wskazuje kolejne etapy doświadczenia potwierdzająceg o lub negującego hipotezę - nazywa obiekty, które mogą być przedmiotem obserwacji -wskazuje przyrządy umożliwiające obserwację wybranych obiektów przyrodniczych - wymienia charakterystycz ne cechy danego gatunku - potrafi obliczyć powiększenie mikroskopu - rozpoznaje za pomocą kluczy i atlasów pięć organizmów roślinnych i zwierzęcych dostateczna dobra bardzo dobra Uczeń: - wskazuje ważne etapy w rozwoju biologii jako nauki - wskazuje etapy planowania doświadczeń zgodnie z zasadami - proponuje proste doświadczenie sprawdzające podaną przez siebie hipotezę - określa kolejne czynności podczas obserwacji z użyciem lupy, mikroskopu, binokularu - wymienia cechy obrazu oglądanego przez mikroskop - wyjaśnia znaczenie klasyfikacji - podaje charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do jednego rodzaju np. koniczyna, dąb, pies - rozpoznaje na rysunkach i schematach oraz nazywa podstawowe struktury komórkowe - podaje charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do poszczególnych Uczeń: -określa znaczenie najnowszych odkryć biologii i medycyny dla ludzkości - podaje znaczenie podstawowych pojęć związanych z tworzeniem wiedzy biologicznej - przedstawia zasady przygotowywania preparatu mikroskopowego - wymienia optyczne i mechaniczne części mikroskopu - uzasadnia konieczność tworzenia naukowych nazw gatunkowych - podaje zasady korzystania z atlasów i kluczy podczas oznaczania organizmów - podaje funkcje podstawowych struktur komórkowych Uczeń - wskazuje zadania stojące przed biologią w XXI wieku - wskazuje drogi rozwoju ewolucyjnego królestw organizmów - omawia na samodzielnie wybranych przykładach etapy planowania i prowadzenia doświadczeń - wskazuje możliwości barwienia preparatów mikroskopowych - prezentuje dokonania Karola Linneusza i Karola Darwina - określa znaczenie rozpoznawania i oznaczania organizmów - wskazuje na samodzielnie wykonanym rysunku podstawowe struktury komórkowe - uzasadnia, że podział organizmów na królestwa jest przyjętą w danej chwili umową, która ulega zmianom - wykazuje, że organizmy ewoluują - wyjaśnia czym królestw jest komórka - podaje przykłady komórek budujących organizmy - wyjaśnia pojęcia: komórka prokariotyczna, komórka eukariotyczna - podaje przykłady komórek eukariotycznych i priokariotycznych - wymienia nazwy królestw grupujących organizmy kuli ziemskiej Funkcjonowanie organizmów - wymienia czynności życiowe organizmów - wskazuje, że organizmy zbudowane są z komórek - określa czym jest odżywianie się - nazywa sposób odżywiania się wybranych przez siebie organizmów - określa, czym jest oddychanie - nazywa sposób oddychania wybranych przez siebie organizmów - określa, czym jest - definiuje odżywianie się, oddychanie, wydalanie, rozmnażanie - uzasadnia za pomocą trzech argumentów, ze dany organizm żyje - wskazuje różnice między odżywianiem się samożywnym i cudzożywnym - wskazuje przykłady organizmów oddychających w różny sposób - podaje przykłady wykorzystania energii w organizmie - podaje przykłady - określa na czym polega pobudliwość - uzasadnia za pomocą sześciu argumentów, że dany organizm żyje - omawia przebieg procesu fotosyntezy - wykazuje różnice w wymianie gazowej roślin i zwierząt - uzasadnia, że rozmnażanie płciowe daje większą możliwość zmienności organizmów niż rozmnażanie bezpłciowe - wskazuje różnorodność odżywiania się wśród organizmów cudzożywnych - porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe - uzasadnia wpływ rozmnażania płciowego na ewolucję organizmów Od wirusów do glonów rozmnażanie się - nazywa sposób rozmnażania się wybranych przez siebie organizmów - wskazuje choroby wywoływane przez wirusy - wskazuje środowiska życia bakterii - wymienia główne grupy organizmów zaliczanych do królestwa protestów - rozpoznaje na ilustracjach i podaje nazwy przedstawicieli głównych grup pierwotniaków - wymienia charakterystycz - ne cechy grzybów - określa czym jest porost - wymienia organizmy zaliczane do destruentów - podaje przy użyciu atlasów i kluczy, przykłady grzybów jadalnych, trujących i niejadalnych - wymienia nazwy królestw, do których są zaliczane glony - podaje znaczenie glonów w rozmnażania płciowego i bezpłciowego organizmów - wymienia charakterystyczne cechy wirusów - określa rolę bakterii w przyrodzie i życiu człowieka - wskazuje na schemacie i nazywa organelle - omawia funkcje wybranych organelli - wymienia nazwy pierwotniaków chorobotwór czych i podaje sposoby zakażenia się nimi - wskazuje możliwość wykorzystania skali porostowej do oceny stopnia skażenia środowiska - podaje sposoby odżywiania się grzybów - wskazuje rolę destruentów w przyrodzie - wskazuje różnice między glonem jednokomórkowy m, kolonijnym i wielokomórkowy m, podaje odpowiednie przykłady organizmów - uzasadnia nieskuteczność leczenia antybiotykami chorób wirusowych - omawia czynności życiowe bakterii - omawia cechy budowy organizmów na podstawie których zostały one zaliczone do poszczególnych grup pierwotniaków - wyjaśnia co to są organelle - omawia czynności życiowe grzybów - omawia rolę grzybów w rozkładzie materii organicznej - charakteryzuje grzyby jako pasożyty - omawia czynności życiowe glonów - podaje charakterystykę chorób pionowych - uzasadnia ważną rolę bakterii jako destruentów - charakteryzuje pierwotniaki chorobotwórcze - uzasadnia możliwości wykorzystania skali porostowej do określania stopnia skażenia środowiska - nazywa różne formy współżycia grzybów z innymi organizmami i podaje stosowne przykłady - uzasadnia przynależność glonów do różnych królestw przyrodzie i życiu człowieka Świat roślin - podaje przykłady roślin zarodnikowych - określa znaczenie roślin zarodnikowych w przyrodzie - rozpoznaje pospolite rośliny nagozalążkowe za pomocą atlasów i kluczy - wskazuje na mapie świata rozmieszczenie roślin nagozalążkowych - opisuje rolę roślin nagozalążkowych w gospodarce człowieka - wskazuje części kwiatu rośliny okrytozalążkowej - rozpoznaje i nazywa pospolite rośliny okrytozalążkowe przy użyciu atlasów i kluczy - wskazuje na podstawowe różnice w budowie kwiatów owado- i wiatropylnychwskazuje różnice między owocami - wykazuje zależność rozmnażania płciowego roślin zarodnikowych od obecności wody - wyjaśnia pojęcia: zalążek, ziarno pyłku, łagiewka pyłkowa, zarodek, nasiona, rośliny nasienne -wskazuje przystosowania kwiatów nagozałążkowych do wiatropylności i nasion do wiatrosiewności - określa rolę kwiatu w rozmnażaniu roślin okrytozalążkowych - wyjaśnia pojęcia i opisuje ich znaczenie: słupek, zalążnia, zalążek, woreczek pyłkowy, ziarno pyłku, łagiewka pyłkowa, zarodek, nasienie, owocnia, owoc -uzasadnia związki budowy owoców ze skutecznym rozsiewaniem nasion - wskazuje podobieństwa i różnice między roślinami nagonasiennymi i okrytonasiennymi - podaje podstawowe - podaje charakterystyczne cechy roślin zarodnikowych - przedstawia sposób rozmnażania się roślin nagozalążkowych - wskazuje na korzyści płynące z uniezależnienia rozmnażania płciowego roślin nagozalążkowych od obecności wody w środowisku - opisuje budowę kwiatu i wskazuje rolę poszczególnych części w zapyleniu - wskazuje etapy powstawania owoców po zapłodnieniu - opisuje proces kiełkowania nasienia wskazując na rolę jego części w tym procesie - określa rolę bezpłciowego rozmnażania się roślin okrytozalążkowych w gospodarce człowieka - wskazuje cechy, które pozwoliły roślinom okrytozalążkowy m zdominować - omawia proces rozmnażania się roślin zarodnikowych - wskazuje cechy różniące mszaki, paprocie, skrzypy i widłaki - opisuje powody rozmieszczenia roślin nagozalążkowych na kuli ziemskiej w strefach o surowym klimacie - przedstawia i objaśnia schemat rozmnażania się roślin okrytozalążkowych - wskazuje związek między budową kwiatu/kwiatostan u a budową owocu /owocostanu - określa i objaśnia kierunki rozwoju roślin okrytozalążkowych - wskazuje związek budowy tkanki z pełnioną funkcją - wyjaśnia zależność między parowaniem i pobieraniem wody przez roślinę - opisuje rolę mikoryzy i związków korzeni z bakteriami azotowymi dla życia roślin u przenoszonymi przez zwierzęta i przez wiatr - wylicza czynności warunkujące kiełkowanie - opisuje główne podobieństwa i różnice między roślinami zarodnikowymi a nasiennymi -wymienia rodzaje tkanek roślinnych - rozpoznaje na ilustracjach tkanki roślinne - wskazuje i nazywa organy rośliny na okazach naturalnych, rycinach - wymienia funkcje liścia - opisuje podstawowe funkcje łodygi i korzenia - rozpoznaje u okazów naturalnych lub na rycinach rodzaje systemów korzeniowych - opisuje budowę zewnętrzną pędu - określa podstawowe funkcje łodygi - rozpoznaje u okazów naturalnych lub na rycinach rodzaje łodyg funkcje poszczególnych tkanek roślinnych - na podstawie samodzielnie wykonanego rysunku nazywa części liścia - wskazuje dodatkowe funkcje pełnione przez korzeń - podaje przykłady dodatkowych funkcji pełnionych przez łodygę współczesną florę świata - wskazuje rodzaje tkanek na schemacie organów rośliny - omawia budowę tkankową liścia; podaje przykłady przekształceń organów roślinnych w związku z pełnioną funkcją - wskazuje na związek budowy korzeni z pełnioną funkcją, uwzględniając ich przekształcenia - opisuje budowę wewnętrzną łodygi - wskazuje na podstawie dobranych przykładów na związek budowy łodygi z pełnioną funkcją - podaje przykłady łodyg przekształconych których występują te formy współżycia - opisuje związek budowy wewnętrznej i zewnętrznej pędu i korzenia w krążeniu substancji odżywczych, soli mineralnych i wody w roślinie KLASA II ocena dział Świat zwierząt dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra Uczeń: - określa środowisko życia gąbek, parzydełkowców - rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do gąbek i parzydełkowców - określa środowisko życia płazińców i nicieni - rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do płazińców i nicieni - rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do pierścienic oraz wskazuje środowisko ich życia - rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do mięczaków oraz wskazuje środowisko ich życia - rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do skorupiaków i pajęczaków - podaje podstawową Uczeń: - omawia wybrane czynności życiowe parzydełkowców i gąbek - wskazuje cechy umożliwiające tasiemcowi i gliście ludzkiej pasożytnictwo - podaje sposoby unikania zakażeń glistą ludzką i tasiemcem - podaje przystosowania dżdżownicy do życia w glebie - podaje charakterystyczn e cechy pierścienic - podaje charakterystyczne cechy mięczaków - omawia budowę zewnętrzną skorupiaków i pajęczaków na wybranym przykładzie - omawia na wybranym przykładzie budowę zewnętrzną owadów - podaje przykłady ryb opiekujących się potomstwem, ryb Uczeń: - omawia cechy różniące i łączące parzydełkowce - wyjaśnia, dlaczego gąbki zaliczane są do filtratorów - omawia wybrane czynności życiowe płazińców i nicieni - wskazuje zależność między budową a środowiskiem życia dżdżownicy - wykazuje zależność między budową a środowiskiem życia mięczaków - wskazuje przystosowania w budowie skorupiaków i pajęczaków do trybu życia - wskazuje przystosowania owadów w budowie do trybu życia - wskazuje różnice w rozwoju owadów - omawia budowę ryby i jej związek z trybem życia - wykazuje Uczeń: - podaje przykłady zwierząt o symetrii promienistej i uzasadnia swój wybór - wyjaśnia dlaczego parzydełkowce to zwierzęta o promienistej symetrii ciała - podaje przykłady zwierząt o symetrii dwubocznej, uzasadnia swój wybór - uzasadnia pożyteczną rolę dżdżownic w przyrodzie - opisuje cechy charakterystyczne mięczaków - charakteryzuje wybrane czynności życiowe skorupiaków i pajęczaków - charakteryzuje czynności życiowe owadów - charakteryzuje wybrane czynności życiowe ryby - uzasadnia, dlaczego żaba jest zwierzęciem wodno-lądowym charakterystykę skorupiaków i pajęczaków - rozpoznaje na ilustracjach organizmy zaliczane do owadów - podaje charakterystykę owadów - podaje po trzy przykłady owadów pożytecznych i szkodników - wskazuje cechy ryby przystosowujące ja do życia w wodzie - rozpoznaje pospolite gatunki ryb wód słodkich i słonych - rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach pospolite płazy - wymienia chronione gatunki płazów - rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach pospolite gady - wymienia chronione gatunki gadów - wyjaśnia co to jest zmiennocieplność - wskazuje przystosowania ptaków w budowie zewnętrznej i wewnętrznej do trybu życia - rozpoznaje na wędrujących na tarliska Wyjaśnia terminy: tarło, ikra, zapłodnienie zewnętrzne, zapłodnienie wewnętrzne - wskazuje przystosowania żaby do życia w wodzie i na lądzie - omawia cykl rozwojowy żaby - wyjaśnia terminy: skrzek, , zapłodnienie zewnętrzne, zapłodnienie wewnętrzne - omawia przystosowania gadów do życia na lądzie - podaje różnice między gniazdownikiem i zagniazdownikiem - podaje przykłady gatunków zaliczanych do gniazdowników i zagniazdowników - wskazuje miejsca występowania na kuli ziemskiej ssaków - podaje przykłady gatunków zaliczanych do stekowców, łożyskowców i torbaczy zależność płazów od środowiska wodnego a przykładzie rozmnażania się - omawia czynności życiowe gadów - omawia czynności życiowe ptaków - omawia wybrane czynności życiowe ssaków - wyjaśnia, dlaczego ssaki dzielą się na stekowce, torbacze i łożyskowce - wskazuje różnice w sposobie rozmnażania się oraz rozwoju płazów i gadów - wykazuje, na wybranych przez siebie przykładach różnorodność i jedność ptaków w obrębie gromady - wykazuje, na wybranych przez siebie przykładach różnorodność i jedność ssaków w obrębie gromady Funkcjonowa -nie organizmu człowieka ilustracjach, za pomocą kluczy, pospolite gatunki ptaków - wskazuje przystosowania ssaków w budowie zewnętrznej i wewnętrznej do trybu życia - wyjaśnia co to jest stałocieplność - określa rolę poszczególnych układów budujących organizm człowieka - podaje podstawowe funkcje tkanek: nabłonkowej i łącznej - podaje podstawowe funkcje tkanki mięśniowej i nerwowej - podaje podstawowe funkcje skóry - omawia na planszy budowę skóry człowieka - rozpoznaje na planszy i nazywa tkanki budujące układ kostny człowieka - przedstawia budowę fizyczną kości na podstawie własnego rysunku - wskazuje na modelu szkieletu człowieka rodzaje połączeń kości - wymienia - wskazuje na hierarchiczną strukturę organizmu: komórka, tkanka, narząd, układ narządów; wyjaśnia terminy - rozpoznaje na rysunkach i nazywa tkanki budujące organizm człowieka ( nabłonkową i łączną) - przeprowadza klasyfikację tkanki łącznej - rozpoznaje na rysunkach i nazywa tkanki: mięśniową i nerwową - przeprowadza klasyfikację tkanki mięśniowej ze względu na budowę komórek - określa rolę gruczołów znajdujących się w skórze - przedstawia funkcje kości - wskazuje na modelu lub planszy układy człowieka - rozpoznaje na preparatach mikroskopowych rodzaje tkanek budujących organizm człowieka: nabłonkową, łączną, nerwową, mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną szkieletową, sercową - omawia budowę poszczególnych warstw skóry - podaje nazwę barwnika skóry i określa jego rolę - podaje charakterystyczne cechy tkanek budujących układ kostny człowieka - planuje doświadczenie wykrywające składniki - wymienia narządy budujące poszczególne układy organizmu człowieka - uzasadnia związek budowy tkanki z pełnioną funkcją - uzasadnia związek budowy skóry z pełnioną funkcją - wyjaśnia związek budowy fizycznej i chemicznej kości z pełnioną funkcją - charakteryzuje poszczególne rodzaje połączeń kostnych i wskazuje je na modelu szkieletu człowieka - charakteryzuje budowę czaszki, kręgosłupa i klatki piersiowej jako przystosowanie do pełnionej funkcji - porównuje funkcje szkieletu - wskazuje mózgoczaszkę i trzewioczaszkę na planszy lub na modelu - określa rolę czaszki, kręgosłupa i klatki piersiowej - określa rolę układu mięśniowego w organizmie - wymienia nazwy związków pobieranych przez człowieka ze środowiska zewnętrznego - określa rolę układu pokarmowego - wymienia nazwy odcinków przewodu pokarmowego i wskazuje je na planszy - wyjaśnia, dlaczego po kuracji antybiotykowej należy odnowić florę bakteryjną w przewodzie pokarmowym - wyjaśnia terminy: odżywianie, trawienie - wyjaśnia pojęcie: oddychanie – wymienia typy oddychania, podaje przykłady organizmów i narządów w których one - omawia budowę i funkcjonowanie stawu - wymienia rodzaje stawów i podaje odpowiednie przykłady - nazywa elementy składowe szkieletu człowieka: szkielet osiowy, szkielet obręczy, szkielet kończyn - podaje przykłady kości: długich, płaskich, różnokształtnych wchodzących w skład szkieletu człowieka - wymienia rodzaje tkanki mięśniowej występujące w organizmie człowieka - omawia budowę składników pokarmowych i nazywa produkty powstające w wyniku ich trawienia - wymienia narządy układu pokarmowego, omawia ich budowę i procesy, które w tych narządach zachodzą - nazywa rodzaje zębów człowieka - porównuje procentowy skład chemiczne kości - wskazuje na planszy i nazywa kości szkieletu osiowego, szkieletu obręczy i szkieletu kończyn - wskazuje główne mięśnie organizmu człowieka - wyjaśnia na czym polega przeciwstawne działanie mięśni - podaje przykłady zginaczy i prostowników z kończyny górnej i dolnej - określa rolę poszczególnych gruczołów trawiennych - omawia różne funkcje wątroby - omawia przystosowanie jelita cienkiego do wchłaniania pokarmu - planuje doświadczenie wykazujące, że skład powietrza wdychanego i wydychanego jest różny - omawia budowę i rolę krtani - wskazuje znaczenie dializy w ratowaniu życia człowieka budowę koniczyny górnej z dolną - uzasadnia, że budowa mięśni jest przystosowaniem do pełnionej funkcji - uzasadnia, że wątroba jest głównym laboratorium w organizmie człowieka - wskazuje związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną funkcją - wskazuje związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami - wyjaśnia mechanizm wdechu i wydechu -wykazuje związek budowy narządów układu wydalniczego człowieka z pełnioną funkcją - omawia proces filtracji krwi Integracja działania organizmu występują - określa funkcje układu oddechowego - wskazuje na planszy poszczególne narządy układu oddechowego - wyjaśnia jakim procesom ulega powietrze podczas przechodzenia przez nos - wskazuje drogi, którymi są wydalane z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii - określa rolę układu wydalniczego człowieka Uczeń: - określa podstawowe zadania krwi - wymienia składniki krwi - analizuje wynik badania morfologicznego krwi zgodnie z podaną normą - wskazuje na planszy serce i określa jego położenie - wskazuje sposoby pomiaru tętna i ciśnienia krwi - wyjaśnia pojęcie- układ krążenia - opisuje podstawowe powietrza wdychanego i wydychanego - podaje rolę poszczególnych odcinków układu oddechowego - wymienia narządy układu wydalniczego oraz podaje ich rolę Uczeń: - podaje funkcje poszczególnych składników krwi - podaje skład limfy - uzasadnia dlaczego czad nazywany jest „ cichym zabójcą” - - podaje ilości morfotycznych składników krwi w organizmie zdrowego człowieka - podaje właściwości tkanki mięśniowej budującej serce - omawia budowę serca - wskazuje na Uczeń: - określa rolę limfy w organizmie człowieka - wyjaśnia od czego zależą grupy krwi - określa znaczenie czynnika Rh i grup krwi podczas transfuzji - omawia etapy pracy serca - porównuje funkcje układu krwionośnego i limfatycznego - opisuje budowę i funkcje naczyń krwionośnych - podaje zasady Uczeń: - rozpoznaje na preparatach mikroskopowych składniki morfotyczne krwi - omawia proces krzepnięcia krwi - uzasadni, dlaczego krążenie krwi i limfy utrzymuje równowagę wewnętrzną organizmu - interpretuje wyniki pomiaru tętna i ciśnienia krwi - wykazuje różnice w budowie układu krwionośnego i funkcje układu krwionośnego i limfatycznego - wymienia rodzaje naczyń krwionośnych - porównuje budowę żyły i tętnicy - podaje podstawowe zadania układu odpornościowego - wymienia rodzaje leukocytów - wyjaśnia co to jest antygen i przeciwciało - wyjaśnia różnicę między szczepionką a surowicą -wyjaśnia, na czym polegają alergie i odczulanie organizmu - wyjaśnia, czym jest hormon - wskazuje na planszy położenie gruczołów wydzielania wewnętrznegoopisuje ogólną budowę układu nerwowego dzieląc go na ośrodkowy ( centralny) i obwodowy - wyjaśnia pojęcie „ autonomiczny układ nerwowy” - podaje przykłady antagonistyczneg o działania układu współczulnego i planszy tętnice i żyły oraz określa kierunek przepływu w nich krwi - przedstawia na planszy krążenie krwi w obiegu obwodowym ( dużym) i płucnym ( małym) - opisuje funkcje obiegu płucnego i obwodowego - przedstawia elementy składowe układu odpornościowego - wymienia etapy reakcji obronnej organizmu - podaje sposoby uzyskania odporności czynnej i biernej w sposób naturalny i sztuczny - omawia konflikt Rh - omawia znaczenie wskazanego gruczołu dokrewnego - wyjaśnia rolę somatycznego układu nerwowego - wskazuje przystosowanie w budowie komórki nerwowej do pełnionej funkcji - wyjaśnia pojęcia: neuron, neuryt, akson, synapsa krążenia krwi w obiegu płucnym ( małym) i obwodowym ( dużym) - opisuje funkcje elementów układu odpornościoweg o ( narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała) - wyjaśnia różnicę między odpornością swoistą i nieswoistą oraz czynną i bierną - określa zakres badań immunologicznych - omawia funkcje wskazanych gruczołów dokrewnych - omawia skutki niedoboru i nadmiaru wskazanych hormonów - wyjaśnia, dlaczego impuls nerwowy przebiega w neuronach tylko w jedną stronę -porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego - wykazuje limfatycznego - wyjaśnia znaczenie układu wrotnego wątroby - omawia typowy przebieg reakcji odpornościowej - charakteryzuje sposoby walki układu odpornościoweg o z wirusami, bakteriami, pasożytami wielokomórkowymi - podaje przykłady szczepień obowiązkowych i zalecanych - podaje przykłady wykorzystania wiedzy immunologicznej w praktyce - wyjaśnia skutki niedoczynności i nadczynności wybranych gruczołów dokrewnych - wykazuje znaczenie obwodowego układu nerwowego dla komunikowania się organizmu ze środowiskiem zewnętrznym - wykazuje różnice w działaniu układu współczulnego i przywspółczulnego - wskazuje przywspółczulnego - określa położenie mózgowia i rdzenia kręgowego w organizmie - podaje cechy odruchów bezwarunkowych i warunkowych oraz ich znaczenie dla organizmu - wyjaśnia pojęcia: efektor, receptor oraz podaje odpowiednie przykłady - określa funkcje oka jako narządu zmysłu - wyjaśnia termin „akomodacja oka” - wymienia narządy zmysłów - wskazuje lokalizację narządów zmysłów - przedstawia rolę zmysłu równowagi, zmysłu smaku, zmysłu węchu - określa rolę układu rozrodczego kobiety i mężczyzny - wyjaśnia termin „ gamety”, „zarodek”, „płód” i prawidłowo stosuje ich nazwy - wskazuje - określa rolę układu autonomicznego w organizmie - wskazuje na schemacie lub modelu części mózgowia - opisuje funkcje ośrodkowego układu nerwowego - przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się - wskazuje na modelu lub planszy części oka - podaje podstawowe funkcje wskazanych elementów oka - uzasadnia znaczenie ostrzegawczej roli zmysłów - wskazuje na modelu lub planszy części składowe ucha - wskazuje na planszy rozmieszczenie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny - omawia drogę, jaką przebywają plemniki do komórki jajowej - omawia budowę gamet żeńskich i męskich - porównuje budowę gamety różnice w działaniu układu współczulnego i przywspółczulnego - podaje korzyści, jakie uzyskuje organizm dzięki autonomii układu wegetatywnego - wymienia elementy chroniące mózg i rdzeń kręgowy - opisuje mechanizm działania odruchu na podstawie schematu prostego łuku odruchowego - omawia budowę oka, korzystając z planszy lub modelu - podaje najczęstsze przyczyny powstawania wad wzroku ( krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm, daltonizm) - wskazuje lokalizację odpowiednich narządów i receptorów poznanych zmysłów - określa rolę ucha wewnętrznego umiejscowienie w korze mózgowej ośrodków czuciowych i ruchowych - wyjaśnia, dlaczego rdzeniowy łuk odruchowy jest podłożem najprostszych reakcji układu nerwowego - wyjaśnia powstawanie obrazu na siatkówce - przedstawia najczęściej występujące wady wzroku i sposoby ich korygowania za pomocą soczewek - opisuje przebieg fali akustycznej w uchu i powstawanie wrażeń słuchowych - omawia cykl miesięczny kobiety - podaje charakterystyczne etapy rozwoju zarodka i płoduwyjaśnia, na czym polega osiągnięcie przez człowieka pełnej dojrzałości ( biologicznej, psychicznej i społecznej) Zasady dbałości o własny organizm miejsca powstawania gamet męskich i żeńskich - wymienia cechy charakteryzujące bliźnięta jednojajowe i dwujajowe - wymienia etapy rozwoju człowieka po urodzeniu męskiej i żeńskiej - wyjaśnia w jaki sposób dochodzi do powstania bliźniąt jednojajowych i dwujajowych - wykazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju jako narządu równowagi - wyjaśnia rolę narządów w odbieraniu bodźców z otoczenia - określa rolę poszczególnych elementów układów rozrodczych - wyjaśnia proces zapłodnienie i powstawania zygoty w drogach rodnych kobiety - podaje charakterystykę etapów rozwojowych człowieka Uczeń: - wyjaśnia czym jest zdrowia, czym jest choroba - wymienia najważniejsze rodzaje chorób występujących w Polsce - wymienia czynniki sprzyjające rozwojowi chorób nowotworowych - proponuje działania, mające na celu minimalizację prawdopodobieństwa wystąpienia choroby nowotworowej - wskazuje drogi wnikania czynników chorobotwór- Uczeń: - podaje główne przyczyny zgonów w Polsce - wyjaśnia, na czym polega zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne - podaje przykłady badań profilaktycznych pozwalających na wczesne wykrycie nowotworu - wskazuje podstawowe zasady obowiązujące podczas kontaktu z osobą chorą na chorobę zakaźną - rozróżnia żółtaczkę pokarmową i Uczeń: - podaje ogólna charakterystykę chorób zakaźnych, pasożytniczych, układu krążenia, psychicznych, genetycznych - określa przyczyny powstawania chorób nowotworowych - omawia choroby zakaźne pod kątem czynników wywołujących chorobę - omawia sposób działania wirusa HIV - określa, na czym polega chorobotwór- Uczeń: - interpretuje zdrowie jako zachowanie homeostazy, a chorobę jako jej zaburzenie - określa sposób leczenia chorób nowotworowych - wyjaśnia, w czym przejawia się chorobotwórczośc wirusów i bakterii - uzasadnia, dlaczego AIDS można nazwać „ dżumą XXI wieku” - wykazuje, że choroby inwazyjne mają ogólnoświatowe znaczenie - uzasadnia czych do organizmu - podaje sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym - wskazuje metody zapobiegania zakażeniom HBV, HCV i HIV - wymienia choroby pasożytnicze i wskazuje możliwości zapobiegania im - wymienia rodzaje badań najczęściej zalecanych przez lekarza pierwszego kontaktu - wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych - wyjaśnia, dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza - analizuje informacje dołączone do leków - określa znaczenie odżywiania się - wymienia podstawowe grupy składników odżywczych wszczepienną - podaje podstawowe zasady pozwalające uniknąć chorób pasożytniczych - wyjaśnia, dlaczego systematyczna kontrola lekarska pozwala na wczesne wykrycie stanów chorobowych - korzysta z tabel i wykresów jako źródła informacji - podaje funkcje poszczególnych składników odżywczych - wyjaśnia rolę witamin w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu - wyjaśnia, dlaczego brak składników mineralnych jest bardzo niebezpieczny dla organizmu - podaje przykłady jadłospisu dla osób w różnym wieku, wykonujących różne zawody - oblicza indeks masy ciała - wskazuje znaczenie czystości odzieży, obuwia, bielizny i otoczenia dla utrzymania czość pasożytów - wyjaśnia, dlaczego dawka, godzina przyjmowania leku i długość kuracji antybiotykowej musi być zgodna z zaleceniem lekarza - omawia znaczenie poszczególnych składników odżywczych dla organizmu - prezentuje znaczenie dla organizmu wybranych witamin ( A, C, E, K, D, B6, B12, kwasu foliowego) - wyjaśnia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych ( Mg, Fe, Ca) - podaje , korzystając z tabel, wartości odżywcze różnych artykułów spożywczych - wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zbilansowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu ( wiek, stan zdrowia, tryb życia i aktywność fizyczna oraz pora roku) konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych ( badania stomatologiczne, podstawowe badania krwi i moczu, pomiar ciśnienie krwi i pulsu) - omawia rolę wody dla organizmu człowieka - wyjaśnia pojęcie „aminokwasy egzogenne i endogenne”, podaje ich rolę w organizmie - uzasadnia, od czego zależy ilość spożywanych produktów żywnościowych - wyjaśnia, jakie informacje podane na opakowaniach produktów spożywczych są oznaczone skrótem GDA - uzasadnia twierdzenie, że przestrzeganie higieny osobistej świadczy o kulturze człowieka - wyjaśnia, dlaczego sprawne funkcjonowanie smaku i zawartych w pokarmach - wskazuje pokarmy będące źródłem poszczególnych składników odżywczych - wymienia skutki niewłaściwego odżywiania się - uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw - wymienia produkty pokarmowe bogate w poszczególne witaminy i składniki mineralne - wskazuje pokarmy niekorzystnie wpływające na organizm - opisuje warunki jakie powinny być spełnione podczas przygotowywania i spożywania posiłków - opisuje korzyści prawidłowego odżywiania się - analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania się - wymienia substancje wydzielane i wydalane przez skórę - podaje zdrowia - wymienia czynniki składające się na styl życia - uzasadnia twierdzenie, że zdrowie w dużej mierze zależy od nas samych - wyjaśnia, dlaczego długotrwałe przebywanie w hałasie uszkadza słuch - podaje znaczenie smaku i powonienia, jako zmysłów o znaczeniu ostrzegawczym - uzasadnia, dlaczego ilość snu podnosi odporność organizmu na stres - podaje sposoby radzenia sobie ze stresem - wskazuje drogi prowadzące do nałogu - proponuje sposoby rozładowania przygnębienia i apatii bez sięgania po narkotyki - podaje przykłady ubioru dostosowanego do pory roku, rodzaju wykonywanej pracy - omawia znaczenie ruchu na świeżym powietrzu, odpowiedniego odżywiania się, właściwego spędzania wolnego czasu, unikania używek dla zachowania zdrowia - nazywa narządy zmysłów i wskazuje lokalizację ich receptorów - określa czynniki niekorzystnie wpływające na wzrok i słuch - wyjaśnia, co to jest stresor - porównuje objawy eustresu i dystresu na organizm człowieka - omawia skutki działania alkoholu - wymienia substancje szkodliwe zawarte w narkotykach powonienia zależy od kondycji błony śluzowej - wyjaśnia znaczenie szybkiej adaptacji receptorów węchowych - opisuje drogę nerwową i hormonalną, którymi przebiega informacja o zagrożeniu organizmu do narządów i tkanek - uzasadnia konieczność zachowania postawy antyalkoholowej i antynikotynowej - ukazuje istote i sposoby powstawania uzależnienia podstawowe zasady pielęgnacji skóry, włosów, zębów i paznokci - podaje nazwy narządów zmysłu i określa rodzaj odbieranych przez nie bodźców - przedstawia podstawowe zasady dbałości o wzrok i słuch - wymienia czynniki wywołujące stres - podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu na organizm - wyjaśnia pojęcie „ uzależnienie” - wskazuje sposoby odmawiania picia alkoholu i palenia papierosów - wskazuje zagrożenia dla zdrowia i życia wynikające z zażywania narkotyków - wskazuje możliwości zachowań asertywnych wobec presji otoczenia KLASA III ocena dopuszczająca dział Coraz bliżej Uczeń: istoty życia - wskazuje podstawowe funkcje jakie spełniają w organizmie człowieka białka, cukry i tłuszcze - podaje przykłady pokarmów bogatych w cukry i tłuszcze - wymienia cukry proste, dwucukry, wielocukry - przeprowadza klasyfikację cukrów - wymienia pierwiastki i związki chemiczne z których zbudowane są cukry, tłuszcze i białka - wskazuje na schemacie komórki błony biologiczne - omawia podstawową budowę błony biologicznej - omawia budowę komórki zwierzęcej - wyjaśnia znaczenie jądra komórkowego - omawia budowę komórki roślinnej - wyjaśnia znaczenie ściany komórkowej dostateczna dobra bardzo dobra Uczeń: - wskazuje, na podstawie analizy tabeli, skład chemiczny biosfery, atmosfery, litosfery i hydrosfery - określa rolę cukrów, białek i tłuszczów w organizmie człowieka - wykazuje różnorodność białek - omawia enzymatyczną rolę białek - wymienia funkcje błony komórkowej ( plazmalemmmy) - określa znaczenie błon biologicznych - wskazuje, że chromosomy znajdują się w jądrze komórkowym - porównuje budowę komórki roślinnej i zwierzęcej - wymienia rodzaje RNA i podaje ich znaczenie w komórce - wymienia etapy syntezy białek - określa, co to jest replikacja Uczeń: - omawia skład chemiczny biosfery, atmosfery, litosfery i hydrosfery - zapisuje wzory chemiczne cukrów prostych, dwucukrów i wielocukrów - omawia grupy lipidów i określa ich rolę - wskazuje różne funkcje białek - wykazuje różnorodność błon biologicznych w komórce - wyjaśnia, co to jest chromatyna i chromosomy - omawia znaczenie chromoplastów i leukoplastów - wyjaśnia, co to jest kod genetyczny - wyjaśnia zasadę replikacji DNA - określa znaczenie rekombinacji genetycznej w powstawaniu nowych osobników - udowadnia pierwsze prawo Mendla - zapisuje Uczeń: - uzasadnia jedność chemiczną świata organizmów - porównuje budowę chemiczną cukrów i tłuszczów - wyjaśnia biologiczne podłoże różnorodności białek - wykazuje zależność budowy błony biologicznej od pełnionej funkcji - omawia rolę chromatyny i chromosomów w komórce i życiu osobnika - wykazuje zróżnicowani budowy komórek roślinnych w zależności od położenia w roślinie - wyjaśnia, dlaczego geny informują o budowie białek, zwłaszcza enzymatycznych - omawia przebieg syntezy białka w komórce - omawia przebieg mitozy - omawia przebieg mejozy - wykazuje znaczenie prac Grzegorz Mendla dla rozwoju chloroplastów i wakuol - wskazuje DNA jako źródło informacji genetycznej - wskazuje rolę mitotycznego podziału komórki w rozwoju organizmu - wskazuje podstawowe różnice między mitozą a mejozą - wskazuje przykłady, z najbliższego otoczenia dziedziczenia cech - podaje przykłady prostych krzyżówek jednogenowych z dominowaniem zupełnym - wskazuje, jak dziedziczą się grupy krwi układu A, B, AB, O u człowieka - określa kariotyp człowieka -wyjaśnia, co to jest genom człowieka - podaje różnice między chorobami dziedzicznymi a wadami wrodzonymi DNA i dlaczego zachodzi przed podziałem komórki -podaje ile komórek i ile chromosomów powstaje w wyniku podziału mitotycznego z jednej komórki ulegającej podziałowi - wykazuje konieczność redukcji ilości materiału genetycznego w macierzystych komórkach gamet - wyjaśnia podstawowe pojęcia genetyczne: allel, allel recesywny, allel dominujący, heterozygota, homozygota ( recesywna i dominująca), genotyp, fenotyp - analizuje krzyżówki jednogenowe z dominowaniem zupełnym - wskazuje, jak dziedziczą się grupy krwi układu Rh u człowieka - podaje zasadę dziedziczenia płci u człowiekawskazuje przykłady chorób krzyżówki jednogenowe z dominowaniem zupełnym - zapisuje krzyżówki genetyczne dotyczące grup krwi - rozpoznaje na schemacie chromosomy płci człowieka - podaje przykłady różnego dziedziczenia cech u człowieka - wymienia nazwy chorób uwarunkowanyc h przez geny znajdujące się na chromosomie płci - omawia choroby sprzężone z płcią - wskazuje możliwość diagnostyki chorób dziedzicznych genetyki - analizuje i zapisuje krzyżówki jednogenowe z dominowaniem niezupełnym - wskazuje, jakie genotypy rodziców dają możliwości wystąpienia konfliktu Rh - wyjaśnia znaczenie poznania genomu człowieka - analizuje i zapisuje krzyżówki dotyczące dziedziczenia cech sprzężonych z płcią - wyjaśnia, na czym polega terapia genowa dziedzicznych wywołanych mutacjami genowymi i chromosomowy mi Ekologia, Uczeń: Uczeń: ochrona - wyjaśnia, czym - wskazuje środowiska i zajmuje się praktyczne ewolucjoniz ekologia i wykorzystanie m ochrona osiągnięć środowiska oraz ekologii co oznacza termin - wyjaśnia co to „ ekologiczny” są zasoby i - wskazuje na czynniki zależność środowiska organizmów od - definiuje środowiska pojęcie czynnika - wskazuje ograniczającego przystosowania - przedstawia i organizmów do odczytuje na życia w wykresie środowisku maksimum, lądowym i minimum i wodnym optimum - wyjaśnia tolerancji dla pojęcia: zakres wybranych tolerancji, czynników minimum środowiskowych tolerancji, - podaje maksimum przykłady tolerancji, gatunków z optimum różnych tolerancji królestw oraz - wyjaśnia populacji pojęcia: gatunek i - wyjaśnia, co to populacja jest: - wymienia współbiesiadnicnieantagonistyczn two, e formy protokooperacja, współżycia mutualizm występujące ( symbioza) między - wyjaśnia, co to organizmami jest konkurencja - podaje - określa, na przykłady czym polega współbiesiadnic- istota twa, drapieżnictwa protokooperacji i - opisuje na mutualizmu wybranych Uczeń: - wskazuje zadania stojące przed ekologią - wyjaśnia pojęcie „ nisza ekologiczna” - charakteryzuje nisze ekologiczne pospolitych gatunków roślin i zwierząt - charakteryzuje nieantagonistycz ne formy współżycia występujące między organizmami - omawia, na wybranych przez siebie przykładach, zjawisko konkurencji - opisuje przykłady drapieżnictwa -uzasadnia, dlaczego drapieżnictwo ma korzystny wpływ na populację ofiar - analizuje wykres przedstawiający zależności między liczebnością drapieżników i ich ofiar i podaje konsekwencje Uczeń: - wyjaśnia związek między ekologią a innymi dziedzinami nauki, zwłaszcza ewolucjonizmem - podaje przykłady czynników ograniczających, jakie można zaobserwować w naturze - podaje najważniejsze czynniki ograniczające życie w wodzie i na lądzie i opisuje ich związek z budową i funkcjonowaniem wybranych organizmów wodnych i lądowych - wskazuje różnice między nieantagonistyczny mi formami współżycia organizmów - uzasadnia znaczenie konkurencji w rozwoju osobnika, populacji, gatunku - wyjaśnia wzajemny wpływ populacji drapieżników i ofiar - wyjaśnia tożsamość związków: zjadane rośliny – ( symbiozy) - wskazuje przykłady konkurencji o zasoby środowiska - wyjaśnia, czym jest drapieżnictwo - wskazuje przystosowania w budowie organizmów do drapieżnego trybu życia - opisuje, na przykładach, przystosowanie ofiar do obrony przed drapieżnikami - opisuje na wybranym przykładzie przystosowania organizmu do drapieżnego trybu życia - nazywa poszczególne ogniwa łańcucha pokarmowego, definiuje je - wyjaśnia termin: poziom troficzny i podaje przykłady gatunków z różnych poziomów troficznych w różnych ekosystemach - podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w różnych układach przyrodniczych, zaznacza na nich ogniwa i poziomy przykładach przystosowania organizmów do obrony przed drapieżnikami - wymienia przystosowania roślin do obrony przed zjadaniem ich przez zwierzęta roślinożerne - wskazuje różnice między łańcuchem pokarmowym a siecią pokarmową ( troficzną), podaje przykłady - zwraca uwagę na straty energii na każdym ogniwie ( poziomie troficznym) łańcucha pokarmowego - opisuje i objaśnia schemat krążenia węgla, ze wskazaniem na zakłócenia tych procesów wywołane gospodarką człowieka - wyjaśnia, co to są odnawialne i nieodnawialne zasoby środowiska - wskazuje możliwości wytwarzania mniejszej ilości odpadów w gospodarstwach dla gatunków, jakie zmiany liczebności niosą - wymienia różnice w przystosowaniach do zdobywania pokarmu między drapieżnikami właściwymi, pasożytami i roślinożercami - objaśnia, dlaczego łańcuch pokarmowy składa się z ograniczonej liczby ogniw - podaje definicję ekosystemu, biotopu, biocenozy wraz z przykładami - wyjaśnia na przykładzie piramidy ekologicznej, dlaczego w naturze spotykamy nielicznych mięsożerców, wielu roślinożerców i olbrzymie bogactwo roślin - objaśnia, w jaki sposób toksyny z odpadów trafiają do łańcuchów pokarmowych, kumulują się w następujących ogniwach po sobie ogniwach Łańcuchów, włączają w obieg materii roślinożerca, i zjadane zwierzęta – mięsożerca - wymienia różnice w przystosowaniach do obrony przed atakiem i zjedzeniem między ofiarami drapieżników właściwych, żywicielami pasożytów i roślinami - posługuje się przykładami, tworzy piramidy pokarmowe i wyjaśnia co przedstawiają - objaśnia, co oznacza pojęcie: obieg materii i przepływ energii i ilustruje swą wypowiedź przykładami - posługuje się przykładami, tworzy piramidy pokarmowe i wyjaśnia, co przedstawiają - wyjaśnia, na czym polega zjawisko ocieplenia się klimatu i jakie mogą być skutki tego zjawiska - wskazuje możliwości odzyskania odpadów i oczyszczania ścieków - podaje możliwości pozyskiwania nowych źródeł troficzne - wyjaśnia co dzieje się z materią i energią w ekosystemach - objaśnia istotę krążenia materii - wyjaśnia, dlaczego mięsożercy są najczęściej więksi od swych ofiar - uzasadnia konieczność segregacji śmieci i konieczność specjalnego postępowania z toksycznymi odpadami - uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym - uzasadnia konieczność specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami i przeterminowany mi lekami - proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej - wymienia związki chemiczne, które powodują efekt cieplarniany, dziurę ozonową i są przyczyną kwaśnych deszczów domowych - podaje konsekwencje dla przyrody dziury ozonowej, ocieplenia klimatu i kwaśnych deszczów - wyjaśnia, co to jest ewolucja - podaje przykłady pośrednich dowodów ewolucji - wymienia czynniki ewolucji i podaje ich charakterystykę - określa stanowisko człowieka w przyrodzie - podaje argumenty za budową i przeciw budowie elektrowni atomowych - wskazuje problemy związane ze składowaniem i utylizacją odpadów komunalnych - wskazuje, na wybranych przykładach, różnice między bezpośrednimi i pośrednimi dowodami ewolucji - wyjaśnia, na czym polega działanie doboru naturalnego - uzasadnia powstanie odmiany białej, żółtej i czarnej w obrębie gatunku Homo sapiens energii - uzasadnia, dlaczego wszystkie organizmy żyjące na Ziemi są ze sobą w pewnym stopniu spokrewnione - charakteryzuje, na wybranym przykładzie formy przejściowe i relikty - charakteryzuje przyczyny prowadzące do powstawania nowych gatunków - podaje krótką charakterystykę przodków człowieka rozumnego - wskazuje główne kierunki rozprzestrzeniania się rodzaju Homo z Afryki - wskazuje bezpośrednie dowody ewolucji - wyjaśnia, co to są skamieniałości - wymienia nazwisko twórcy teorii ewolucji - wskazuje cechy łączące człowieka ze światem zwierząt - wyróżnia swoiste cechy ludzkie
