program ochrony środowiska - BIP
advertisement
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA dla GMINY PIELGRZYMKA Pielgrzymka, maj 2004 r. Komitet Konsultacyjny: Arnold Hochuł – przedstawiciel Starostwa Powiatowego Bożena Nowak – przedstawiciel Gminy Wiejskiej Złotoryja Tadeusz Maślanka – przedstawiciel Gminy Wojcieszów Wiesław Łysak – przedstawiciel Gminy Zagrodno Tadeusz Pisarski – przedstawiciel Gminy Pielgrzymka Krzysztof Jagiełło – przedstawiciel Gminy Świerzawa Józef Zając – przedstawiciel PGK Sp. z o.o. w Pielgrzymce Autorzy opracowania: AK NOVA Sp. z o.o. z siedzibą w Odolanowie przy ul. Ostrowskiej 42 Kierownik Projektu mgr Rajmund Prusiewicz Zespół autorski mgr Rajmund Prusiewicz mgr Marcin Konopczyński mgr inż. Andrzej Bednarek mgr inż. Marian Peksa inż. Andrzej Rudzki 2 SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE ___________________________________________________ 7 II. MIEJSCE GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W KSZTAŁTOWANIU POLITYKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ____________ 8 III. UWARUNKOWANIA PRAWNE ________________________________________11 IV. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU _____________________________14 V. UWARUNKOWANIA MIĘDZYNARODOWE, KRAJOWE, WOJEWÓDZKIE I POWIATOWE WPŁYWAJĄCE NA KSZTAŁT PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY PIELGRZYMKA ____________________________16 1. ZAŁOŻENIA I UWARUNKOWANIA PROGRAMU ____________________________________ 16 2. SYNTEZA WYTYCZNYCH WYNIKAJĄCYCH Z POLITYKI UNII EUROPEJSKIEJ ___________ 16 3. SYNTEZA WYTYCZNYCH WYNIKAJĄCYCH Z POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA. ____ 16 4. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE WYNIKAJĄCE Z POLITYKI EKOLOGICZNEJ PRZYJĘTEJ PRZEZ SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO. ____________________________ 17 4.1 Uwarunkowania wynikające ze „Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego" __________ 17 4.2 Uwarunkowania wynikające z "Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego” _____________________________________________________ 18 5. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE WYNIKAJĄCE Z POLITYKI EKOLOGICZNEJ PRZYJĘTEJ PRZEZ SAMORZĄD POWIATU ZŁOTORYJSKIEGO. ___________________________________ 19 5.1 Uwarunkowania wynikające ze "Strategii rozwoju gospodarczego powiatu złotoryjskiego” ___ 19 5.2 Uwarunkowania wynikające ze "Programu Ochrony Środowiska powiatu złotoryjskiego” ____ 20 VI. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY PIELGRZYMKA __________________23 1. STRUKTURA MIESZKAŃCÓW ___________________________________________________ 23 2. STRUKTURA GRUNTÓW _______________________________________________________ 23 3. UKŁAD KOMUNIKACYJNY GMINY _______________________________________________ 24 VII. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I WARUNKI KLIMATYCZNE ________________25 VIII. ŚRODOWISKO PRZYRODY OŻYWIONEJ I NIEOŻYWIONEJ_______________26 1. ROZPOZNANIE, STAN I FORMY OCHRONY PRZYRODY _____________________________ 26 2. PRZYRODA OŻYWIONA ________________________________________________________ 26 3. PRZYRODA NIEOŻYWIONA _____________________________________________________ 27 4. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – ŚRODOWISKO PRZYRODY OŻYWIONEJ I NIEOŻYWIONEJ _________________________________________________________________ 27 3 IX. GLEBY ___________________________________________________________30 1. JAKOŚĆ GLEB ________________________________________________________________ 30 2. ZANIECZYSZCZENIE GLEB _____________________________________________________ 30 3. ROLNICZE UŻYTKOWANIE GLEB ________________________________________________ 31 3.1 Uprawy i hodowla ___________________________________________________________ 31 3.2 Intensywność chemizacji rolnictwa w gminie ______________________________________ 33 5. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – OCHRONA GLEB _________________________ 35 X. GOSPODARKA ODPADAMI __________________________________________38 1. ODPADY I GOSPODAROWANIE ODPADAMI _____________________________________ 38 2. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – GOSPODARKA ODPADMI __________________ 39 XI. WODY ___________________________________________________________41 1. STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH ______________________________________________ 41 2. JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH __________________________________________________ 42 3. GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA ____________________________________________ 3.1 Zaopatrzenie w wodę ________________________________________________________ 3.2 Unieszkodliwianie ścieków ____________________________________________________ 3.3 Ochrona przed powodzią _____________________________________________________ 42 43 44 45 4. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – OCHRONA WÓD __________________________ 45 XII. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE _____________________________________48 1. ZANIECZYSZCZENIA___________________________________________________________ 48 2. STAN GAZYFIKACJI I CIEPŁOWNICTWA __________________________________________ 49 3. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – OCHRONA POWIETRZA ____________________ 49 XIII. SUROWCE NATURALNE ___________________________________________51 1. STAN ZASOBÓW I GOSPODAROWANIE ________________________________________ 51 2. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ - SUROWCE NATURALNE ___________________ 52 XIV. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE I HAŁAS _________________54 1. HAŁAS ______________________________________________________________________ 54 2. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE _____________________________________ 54 2.1 Identyfikacja źródeł __________________________________________________________ 55 3. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE I HAŁAS ________________________________________________________________________ 55 4 XV. ZAGROŻENIE POWAŻNĄ AWARIĄ ___________________________________57 1. POTENCJALNI SPRAWCY ______________________________________________________ 57 2. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ - ZAGROŻENIE POWAŻNĄ AWARIĄ ___________ 57 XVI. INFORMACJA O ŚRODOWISKU I EDUKACJA EKOLOGICZNA ____________59 1. DZIAŁANIA INFORMACYJNO-EDUKACYJNE _______________________________________ 59 2. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ - INFORMACJA O ŚRODOWISKU I EDUKACJA EKOLOGICZNA _________________________________________________________________ 60 XVII. KONSULTACJE SPOŁECZNE ______________________________________62 XVIII. UWARUNKOWANIA FINANSOWE DLA REALIZACJI POŚ _______________63 1. WAŻNIEJSZE DANE DOTYCZĄCE BUDŻETU GMINY W LATACH 1999 – 2002 ___________ 63 1.1 Dochody __________________________________________________________________ 63 1.2 Wydatki z budżetu gminy _____________________________________________________ 64 XIX. ZAŁOŻENIA REALIZACYJNE _______________________________________66 XX. ZALECANE DZIAŁANIA ____________________________________________69 A. ŚRODOWISKO PRZYRODY OŻYWIONEJ I NIEOŻYWIONEJ ________________69 B. GLEBY ___________________________________________________________73 C. GOSPODARKA ODPADAMI __________________________________________75 D. WODY ____________________________________________________________76 E. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ______________________________________79 F. SUROWCE MINERALNE _____________________________________________81 G. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE I HAŁAS ___________________82 H. NADZWYCZAJNE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA _________________________83 I. EDUKACJA EKOLOGICZNA___________________________________________84 J. KOMUNIKACJA SPOŁECZNA _________________________________________87 XXI. ZESTAWIENIE I HARMONOGRAM DZIAŁAŃ ___________________________88 5 XXII. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA _______________97 XXIII. MONITOROWANIE PROGRAMU – MIERNIKI REALIZACJI ZADAŃ ________98 1. MONITORING JAKOŚCI ŚRODOWISKA I POLITYKI ŚRODOWISKOWEJ ________________ 99 1.1 Monitoring jakości środowiska ________________________________________________ 100 1.1.1 Monitoring powierzchniowych wód płynących oraz monitoring wody pitnej ________ 100 1.1.2 Monitoring jakości powietrza oraz kontrola narażenia mieszkańców na skutki zanieczyszczenia powietrza (tzw. monitoring aerosanitarny) _______________________ 100 1.1.3 Monitoring gleb ______________________________________________________ 101 1.1.4 Monitoring odpadów __________________________________________________ 101 1.1.5 Monitoring hałasu ____________________________________________________ 101 1.1.6 Monitoring przyrody ___________________________________________________ 101 1.1.7 Monitoring lasów _____________________________________________________ 102 XXIV. ZAŁĄCZNIKI ___________________________________________________103 1. Wykaz celów i projektów zaproponowanych w „Programie ochrony środowiska dla Gminy Pielgrzymka na lata 2004 – 2008”. _________________________________________________ 103 2. Ustawy z dziedziny ochrony środowiska i zapisane w nich kompetencje gmin wraz z ważniejszymi rozporządzeniami. Stan prawny na 30.04.2004. __________________________ 103 3. Przegląd funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska dostępnych dla Polski w latach 2004 – 2006. ________________________________________ 103 6 I. WPROWADZENIE Dokument „Program Ochrony Środowiska dla Gminy Pielgrzymka” powstał w efekcie ponadgminnego porozumienia Starostwa Powiatowego w Złotoryi oraz władz Gminy Zagrodno, Gminy Pielgrzymka, Gminy Wiejskiej Złotoryja, Miasta Wojcieszów i Miasta i Gminy Świerzawa. Współpraca władz samorządowych regionu dała szansę na stworzenie spójnej i jednolitej wizji rozwoju dla każdej ze stron, gdzie celem nadrzędnym jest zrównoważony rozwój i ochrona środowiska. Samorząd jest odpowiedzialny miedzy innymi za kreowanie polityki miasta i gminy, która ma z jednej strony prowadzić do rozwoju gospodarczego obszaru, zaś z drugiej – zapewnić racjonalne korzystanie z zasobów środowiska zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju. Polityka i działania w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego powinny być prowadzone tak, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe i nie doznające uszczerbku możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równe traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co w praktyce oznaczać będzie konieczność łączenia zagadnień ochrony środowiska z polityką rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki. Aktywnymi uczestnikami procesu pozyskiwania informacji o środowisku, jak również dyskusji nad problemami dotyczącymi ochrony środowiska na terenie Gminy Pielgrzymka i kształtem POŚ byli przedstawiciele władz lokalnych, jednostek produkcyjno usługowych oraz przedstawiciele społeczności lokalnej. Prawo ochrony środowiska obowiązujące w Polsce od 1 października 2001 r. nakłada na Wójtów gmin oraz Burmistrzów i Prezydentów miast obowiązek opracowania programu ochrony środowiska. Obowiązek ustawowy jest formalną przesłanką dla utworzenia programu, istnieją jednakże przesłanki faktyczne, związane z planami rozwojowymi miasta i gminy. Naczelną zasadą przyjętą w Programie jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. A więc, długoterminowy cel programu można sformułować następująco: „Rozwój przestrzenny oraz społeczno – gospodarczy Gminy Pielgrzymka, poprzez uzyskanie takiej struktury, która w zrównoważony i harmonijny sposób pozwoli na wykorzystanie jego zasobów dla poprawy warunków życia mieszkańców, przy zachowaniu i rewaloryzacji najcenniejszych elementów środowiska przyrodniczego i kulturowego.” Cel ten jest zgodny z wizją rozwoju Gminy Pielgrzymka w "Programie zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego" oraz „Programu Ochrony Środowiska w Powiecie Złotoryjskim”. Jest nią wizja regionu realizującego podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju, ochrony środowiska, radzącego sobie z problemami zanieczyszczenia pochodzącego z różnych źródeł oraz odtwarzającego wartości środowiska naturalnego i powiększającego różnorodność biologiczną obszarów. Obowiązek realizacji zasady zrównoważonego rozwoju spoczywa na wszystkich obywatelach Polski. Wynika on z Konstytucji RP (art.5). Zrównoważony rozwój jest naczelną zasadą polityki państw członków Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych, jak również Polityki Ekologicznej Państwa. 7 II. MIEJSCE GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W KSZTAŁTOWANIU POLITYKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Celem sporządzenia programu ochrony środowiska w Gminie Pielgrzymka jest stworzenie na szczeblu lokalnym podstaw realizacji „Polityki ekologicznej państwa”, które wyznaczą: - cele polityki ekologicznej na terenie gminy, w podziale na cele krótkookresowe, średniookresowe i długookresowe, wybrane priorytety ekologiczne z uzasadnieniem ich wyboru, rodzaj i harmonogram działań ekologicznych, których podejmuje się gmina, środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe oraz uzyskanie zrozumienia, akceptacji i współudziału użytkowników środowiska w gminie, w realizacji zasad zrównoważonego rozwoju. Waga tego dokumentu jest o tyle duża, że jak stanowi Ustawa Prawo Ochrony Środowiska program uchwala Rada Gminy. Struktura Programu oparta jest głównie o zapisy dokumentów, którymi są: 1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustawą (Art.14 ust.1 pos), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: - cele ekologiczne, - priorytety ekologiczne, - rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym - mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 2. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”, dostosowana do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować cele średniookresowe (dla okresu 8letniego) i zadania na okres najbliższych czterech lat oraz monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdrożenie. Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych: cele i zadania o charakterze systemowym; ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody; jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne; zrównoważone wykorzystanie surowców. Głównym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa polskiego w XXI wieku oraz stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównoważonego rozwoju kraju. Proces integracji z Unią Europejską stanowi ważne wsparcie działań służących osiągnięciu głównego celu polityki. Polityka Ekologiczna Państwa zakłada 3 etapy osiągania swoich celów: - etap realizacji celów krótkookresowych w trakcie ubiegania się o członkostwo w Unii Europejskiej, - etap realizacji celów średniookresowych, w pierwszym okresie członkostwa w UE, zakładającym realizację programów dostosowawczych (do 2010), - etap realizacji celów długookresowych w ramach „Strategii zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 r.", przygotowywanej przez RM w oparciu o rezolucję Sejmu RP, z dnia 2 marca 1999 r. Terminy zakończenia pierwszego i rozpoczęcie drugiego etapu wdrażania polityki mogą wymagać aktualizacji w zależności od rzeczywistych postępów w procesie integracji z UE. Postęp we wdrażaniu polityki można będzie mierzyć wskaźnikami tempa wdrażania modelu 8 zrównoważonego rozwoju (np. wzrost PKB, wzrost poziomu życia mieszkańców, redukcja zużycia surowców, itd.) oraz wskaźnikami stanu środowiska i efektywności wdrażania polityki ekologicznej (np. poprawa jakości wód, powietrza, zwiększenie wykorzystania odpadów, zlikwidowanie zaniku gatunków roślin i zwierząt, itd.). Realizacja polityki ekologicznej państwa zależy w znacznej mierze od sposobu zarządzania środowiskiem na wszystkich poziomach, ze szczególnym uwzględnieniem podziału kompetencji w nowej strukturze administracyjnej kraju. Zarówno podstawowe zasady polityki ekologicznej państwa jak też cele i kierunki działań w ramach ww. etapów zostały zaadaptowane dla potrzeb niniejszego programu, zachowując wewnętrzne uwarunkowania województwa dolnośląskiego. 3. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym", które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawartości programów. W gminnym programie powinny być uwzględnione: - zadania własne gminy tzn. te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy, - zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom wojewódzkim, bądź centralnym, W Programie uwzględniono również zapisy ustawy Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 (Art.14 ust.2, art. 18 ust.2) wskazujące, że program ochrony środowiska przyjmuje się na 4 lata a Burmistrz zobowiązany jest do sporządzania co 2 lata raportów o wykonaniu Programu i przedstawiania ich Radzie Gminy. Kierując się powyższymi zapisami, niniejszy Program podaje: - cele ekologiczne średniookresowe do 2011 roku, - zadania do realizacji w latach 2004 - 2007, tzw. plan operacyjny, z uwzględnieniem wskazówek, - monitoring realizacji Programu, - aspekty finansowe wdrażania Programu. Założono, iż Program musi mieć formułę otwartą co oznacza, ze w przypadku zmiany wymagań prawnych, pojawiania się nowych problemów, bądź nie wykonania niektórych przedsięwzięć w terminach przewidzianych w tym Programie - dokument opracowany w 2004 roku, będzie cyklicznie (co 4 lata) aktualizowany. Program ochrony środowiska Gminy Pielgrzymka pozostaje w ścisłej relacji z "Programem zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego", "Strategią rozwoju województwa dolnośląskiego", „Programem Ochrony Środowiska Powiatu Złotoryjskiego”, „Strategią rozwoju gospodarczego Powiatu Złotoryjskiego” oraz strategiami i planami zagospodarowania przestrzennego Gminy. Z dokumentów tych wynikają główne kierunki rozwoju społeczno gospodarczego omawianego obszaru i związane z nimi kierunki presji na środowisko. Istotną rolę w procesie definiowania polityki ekologicznej gmin pełnią zapisy zawarte zarówno w dokumencie pt. "II Polityka Ekologiczna Państwa" jak i uwarunkowania wynikające z integracji z UE oraz specyfika obszaru województwa dolnośląskiego i powiatu złotoryjskiego (warunki naturalne, stan środowiska, rozwój gospodarczy i społeczny, itp.). Szczególną uwagę zwraca się na zarządzanie środowiskiem oparte o systemowe podejście, gdzie działania społeczne, instrumentalne i informacyjne są traktowane na równi z działaniami inwestycyjnymi. Wynika to z faktu, że te pierwsze są konieczne dla kreowania świadomości społecznej i stworzenia solidnej struktury polityki ekologicznej. Przykładem mogą być: 9 - edukacja społeczeństwa i wymiana informacji, wykorzystanie i dalszy rozwój społecznych, prawnych i finansowych instrumentów, oddzielnie lub w kombinacji, zastosowanie podejścia samoregulującego rozwiązań systemowych, aktywne poszukiwanie możliwości współpracy pomiędzy sektorem prywatnym i państwowym. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej nakłada na nas obowiązek dostosowania się do norm przez nią przyjętych, także w zakresie ochrony środowiska. Ustawodawstwo Unii jest zorientowane albo na ochronę określonych komponentów, albo na regulację pewnych procesów technologicznych i produktów w celu ochrony zdrowia człowieka i środowiska. Zawiera też dyrektywy regulujące postępowanie w związku z procesami decyzyjnymi ważnymi dla ochrony środowiska (np. dyrektywa w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń, dyrektywa w sprawie ochrony czystości wód, itd.). Należy podkreślić, ze niezbędnym i niezwykle istotnym czynnikiem w procesie integracji europejskiej jest uwypuklenie roli tzw. zarządzania pro środowiskowego. Problemem szczególnej wagi dla województwa dolnośląskiego a w tym powiatu złotoryjskiego i Gminy Pielgrzymka jest spełnienie standardów ekologicznych Unii Europejskiej. Dojście do tych wymagań będzie wiązało się przede wszystkim ze zmniejszeniem obciążenia środowiska odpadami, poprawą gospodarki wodno-ściekowej oraz poprawą efektywności wykorzystania energii i surowców naturalnych. Jakość środowiska przyrodniczego Gminy Pielgrzymka jest bardzo zróżnicowana. Występują tu tereny o dużej wartości przyrodniczej oraz tereny poddane silniej antropopresji. Oprócz ww. elementów, dla planowania polityki ochrony środowiska bardzo ważne są: ocena aktualnego stanu w zakresie gospodarki i przyjęte tendencje rozwojowe na najbliższe lata (dok. "Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego", „Strategia rozwoju gospodarczego powiatu złotoryjskiego”) oraz działania, które zostały już podjęte w celu poprawy, bądź utrzymania aktualnego stanu środowiska. Dodatkowym czynnikiem jest stan świadomości ekologicznej mieszkańców miasta i gminy i chęć podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska, co ma istotne znaczenie dla procesu wdrażania programu. Wdrożenie "Programu ochrony środowiska" wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów związanych z realizacją poszczególnych działań. Oczywiście efektywność wdrażania zależy także od stworzenia racjonalnego systemu zarządzania środowiskiem, który to system wymusi właściwą strategię planowania budżetu. Niemniej jednak, możliwości finansowe (środki zewnętrzne i wewnętrzne) są czynnikiem determinującym zarówno cele polityki ochrony środowiska jak i strategię ich osiągnięcia. W ostatnich latach coraz częściej zauważa się, że zdobycie środków finansowych na działania wynikające z wieloletniego programu jest łatwiejsze niż na działania pojedyncze, często potrzebne, ale nie wynikające z wieloletniej strategii. 10 III. UWARUNKOWANIA PRAWNE Rolę, zadania i gwarancje samodzielności gminy w ustroju RP definiuje Konstytucja RP. W zakresie jej zadań leżą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. W sposób ogólny zasadnicze zadania gminy definiuje Ustawa o samorządzie gminnym . W szczegółowy – sformułowane są one w około 170 ustawach, regulujących poszczególne sfery funkcjonowania administracji publicznej i organizacji życia lokalnych społeczności. Łączna ilość zapisów ich dotyczących wynosi blisko 800. Ponadto, samorząd gminny korzysta z regulacji około 100 innych ustaw, na przykład Kodeksu spółek handlowych. Ustawodawstwo dotyczące ochrony środowiska obejmuje w swoim zasadniczym zrębie siedemnaście aktów prawnych, w wersji nieco rozszerzonej – dalszych dwadzieścia. Najważniejszych aktów wykonawczych, wydanych dotąd w oparciu o zapisy tych ustaw, jest około 160. (Najważniejsze ustawy i kompetencje z zakresu ochrony środowiska umieszczono w aneksie niniejszego dokumentu). Program ochrony środowiska (POŚ) z jednej strony odzwierciedla pewne ogólne zasady, które leżą u podstaw polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej, z drugiej – odwołuje się do polityki ekologicznej naszego państwa. Wspomniane zasady ogólne to: - zasada zrównoważonego rozwoju, która opiera się na założeniu, że polityka i działania w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego powinny być prowadzone w taki sposób, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia. Istota zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. - zasada równorzędnego dostępu do środowiska przyrodniczego, którą należy postrzegać w następujących kategoriach: o sprawiedliwości międzypokoleniowej – zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia, z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokojenia potrzeb innych pokoleń, o sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej – zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska. o równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą – zapewnienia zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania w sensie fizycznym, psychicznym, społecznym i ekonomicznym jednostek ludzkich, przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz z ochroną różnorodności biologicznej. - zasada przezorności przewiduje, że rozwiązywanie pojawiających się problemów ekologicznych powinno następować już wtedy, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, że problem wymaga rozwiązania, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne naukowe jego potwierdzenie. - zasada uspołecznienia polityki ekologicznej powinna być realizowana w gminie poprzez stworzenie warunków do udziału obywateli w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowań wobec środowiska naturalnego, - zasada „zanieczyszczający płaci” która nakłada pełną odpowiedzialność, w tym materialną za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska na ich sprawcę, 11 - - zasada prewencji która zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska naturalnego musi być podejmowane na etapie planowania przedsięwzięć mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej przy wyborze planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska oznacza potrzebę minimalizacji nakładów inwestycyjnych na jednostkę uzyskanego efektu ekologicznego. Zasady do których odwołuje się „Polityka ekologiczna państwa” mają przede wszystkim na celu: Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych oraz poprawę jakości środowiska. Przy sporządzaniu POŚ dla Gminy Pielgrzymka uwzględniono cele i działania ujęte w „II Polityce ekologicznej państwa” oraz uszczegółowiającej ją „Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, „Długookresowej strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju – Polska 2025” i „Narodowym programie przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej”. „Program ochrony środowiska dla Gminy Pielgrzymka” przygotowano w oparciu o następujące ustawy (wraz z aktami wykonawczymi): Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku (Dz. U. 2001, Nr 142, poz. 1591 j.t., z późniejszymi zmianami), Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. 2004, Nr 92, poz. 880), Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. 2001, Nr 62, poz 627 z późniejszymi zmianami), Ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach z 13 września 1996 roku (Dz. U. 1996, Nr 132, poz. 662, z późniejszymi zmianami), Ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. 2001, Nr 62, poz. 628, z późniejszymi zmianami), Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z 11 maja 2001 roku (Dz. U. 2001, Nr 63, poz. 638, z późniejszymi zmianami), Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z 19 czerwca 1997 roku (Dz. U. 1997, Nr 101, poz. 628, z późniejszymi zmianami), Ustawa o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw z 27 lipca 2001 roku (Dz. U. Nr 100, poz. 1085, z późniejszymi zmianami), Ustawa o nawozach i nawożeniu z 26 lipca 2000 roku (Dz. U. 2000, Nr 89, poz. 991), Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3 lutego 1995 roku (Dz. U. 1995, Nr 16, poz. 78, z późniejszymi zmianami), Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 roku (Dz. U. 2003, Nr 80, poz. 717 j.t., z późniejszymi zmianami), Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 (Dz. U. 2000, Nr 56, poz. 679 j.t., z późniejszymi zmianami), Ustawa Prawo wodne z 18 lipca 2001 roku (Dz. U. 2001, Nr 115, poz. 1229, z późniejszymi zmianami), Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z 7 czerwca 2001roku, (Dz. U. 2001, Nr 72, poz. 747, z późniejszymi zmianami). 12 Zaproponowane w programie działania są adekwatne do kompetencji organów samorządowych szczebla gminnego i odwołują się do przepisów prawnych, obowiązujących na dzień jego sporządzenia. Ponadto „Program ochrony środowiska dla Gminy Pielgrzymka” jest skoordynowany z obecnie obowiązującymi następującymi dokumentami planistycznymi: - Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego wydany przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego wydany przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego Strategia rozwoju gospodarczego Powiatu Złotoryjskiego Program Ochrony Środowiska Powiatu Złotoryjskiego 13 IV. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU Integracja Polski z Unią Europejską nakłada wymóg dostosowywania wielu standardów do obowiązujących w krajach Unii. Oznacza to, że również metodologia, struktura, zawartość, a także sam proces opracowywania programu ochrony środowiska powinny być zgodne ze standardami stosowanymi w krajach Unii Europejski Nowoczesne planowanie polityki ochrony środowiska wymaga zintegrowania jej z politykami innych sektorów. Dlatego niniejszy Program podaje nie tylko długoterminową politykę w zakresie poszczególnych kierunków rozwojowych gminy i ich konsekwencji dla środowiska, ale także politykę w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości. Taka konstrukcja Programu w jasny sposób nawiązuje do zasady zrównoważonego rozwoju. Proces konstruowania Programu prowadzony był w oparciu o tzw. otwarte planowanie. Biorąc pod uwagę założenia strategii rozwoju gospodarczo-społecznego kraju, uwarunkowania wynikające z polityki ekologicznej państwa i Unii Europejskiej, strategię rozwoju województwa dolnośląskiego i powiatu złotoryjskiego i zachowując specyfikę tego obszaru, można poprzez "otwarty" proces tworzenia zdefiniować politykę ochrony środowiska, która będzie akceptowana przez głównych "aktorów" włączonych w zagadnienia ochrony środowiska i rozumiejących ideę zrównoważonego rozwoju regionu. Dlatego też, opracowując ten Program, zwrócono szczególną uwagę, już w początkowych jego etapach, na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy administracją samorządową szczebla powiatowego oraz administracją samorządową szczebla gminnego. Takie podejście prowadzi do zaangażowania wielu stron w proces opracowywania Programu (umożliwia im generowanie własnych idei co do kierunków polityki ochrony środowiska, opracowywania strategii lub rozwiązywania konkretnych problemów), co w efekcie ułatwia proces jego wdrażania. Metodyka konstruowania Programu oparta była o kilka elementów, wśród których najważniejszymi były: - Przegląd i ocena aktualnych danych o stanie środowiska powiatu złotoryjskiego i Gminy Pielgrzymka. - Precyzowanie potrzeb Gminy Pielgrzymka w oparciu o "Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego", „Strategię rozwoju województwa dolnośląskiego” oraz "Strategia rozwoju gospodarczego powiatu złotoryjskiego" i „Program Ochrony Środowiska Powiatu Złotoryjskiego” oraz spotkania i warsztaty robocze z przedstawicielami administracji samorządowej szczebla powiatowego i gminnego oraz społeczności lokalnych. - Określenie zasad budowy Programu i jego wdrażania zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa ustanowioną w nawiązaniu do ustawodawstwa unijnego, ukierunkowanego na zintegrowaną ochronę wszystkich elementów środowiska - jako całości oraz dopasowanie Programu do wytycznych zawartych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotyczących gminnych programów ochrony środowiska. - Opracowanie celów (do 2011 roku) i sposobu ich realizacji do roku 2007 (plan operacyjny). - Uznanie konieczności weryfikacji celów w odstępach 2 - 4 letnich. Program został oparty o dane istniejące, a w przypadku potrzeby przeprowadzenia dodatkowych ekspertyz czy opracowań, wpisano je jako niezbędne do wykonania w ramach realizacji celów krótkoterminowych. Koncepcja Programu przewiduje sformułowanie zbioru celów ekologicznych oraz działań niezbędnych dla ich osiągnięcia. Określenie zbioru celów odbywa się w ścisłym związku z przewidywanym rozwojem poszczególnych dziedzin gospodarki powiatu i gminy, określonym w dokumencie strategii rozwoju powiatu. Na tle głównych dziedzin rozwoju i związanych z nimi kierunków presji na środowisko oraz na podstawie diagnozy i prognozy stanu środowiska a także uwarunkowań polityki 14 ekologicznej następuje sformułowanie celów średniookresowych ochrony środowiska do roku 2010. Cele średniookresowe stanowią podstawę dla określenia planu operacyjnego (do 2007 roku), z których następnie wynikają działania główne, pod które mogą być podpisywane konkretne projekty. "Program ochrony środowiska Gminy Pielgrzymka" został przygotowany przy aktywnej konsultacji z samorządem szczebla powiatowego i gminnego. W trakcie realizacji Programu odbyły się warsztaty robocze z udziałem przedstawicieli jednostek administracji samorządowej oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych. Zgodnie z wymaganiami ustawy „Prawo ochrony środowiska” i „Wytycznymi do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” duży nacisk położono na proces opracowania programu i na elastyczność jego treści. Generalną zasadą procesu jest włączanie społeczności lokalnych zarówno w przygotowanie programu jak i jego wdrażanie. Dlatego już w początkowych etapach prac nad Programem zwrócono szczególną uwagę na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy przedstawicielami instytucji i organizacji włączonych w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społecznogospodarczego miasta. W procesie tym zwanym procesem otwartego planowania wykorzystano takie narzędzia jak: - warsztaty robocze, - spotkania robocze, - bieżące konsultacje ze specjalistami lokalnymi. W wyniku takiego prowadzenia prac, w tworzenie Programu zaangażowanych było wiele stron. Projekt Programu Gminnego, opracowany we współpracy z wieloma partnerami, uzgodniony po przyjęciu przez organ wykonawczy Gminy Pielgrzymka zostaje skierowany do zaopiniowania przez odpowiednie Komisje Rady Powiatu i Marszałka Województwa Dolnośląskiego. Końcowym etapem proceduralnym, kończącym prace nad Programem jest przyjęcie Programu przez Radę Gminy w formie uchwały. 15 V. UWARUNKOWANIA MIĘDZYNARODOWE, KRAJOWE, WOJEWÓDZKIE I POWIATOWE WPŁYWAJĄCE NA KSZTAŁT PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY PIELGRZYMKA 1. ZAŁOŻENIA I UWARUNKOWANIA PROGRAMU Przyjęte założenia określające istniejące uwarunkowania oraz przestrzeń formalną oraz prawną dla opracowania programu ochrony środowiska opierają się na uwarunkowaniach zewnętrznych i wewnętrznych. Uwzględniono zarówno uwarunkowania wyższego rzędu mające znamiona „uniwersalnych” przynajmniej w kontekście mezoregionalnym – czyli dotyczących zarówno Gminy Pielgrzymka jak i terenów sąsiednich w obrębie obowiązującego systemu prawnego (prawa polskiego jak i międzynarodowego). Traktowane są w niniejszym opracowaniu jako uwarunkowania zewnętrzne. Druga grupa uwarunkowań jest związana z zamierzeniami rozwojowymi gminy, które to dość precyzyjnie delimitują przyszły kształt rozwoju w zakresie: gospodarczym, społecznym jak i w kontekście ładu środowiskowo - przestrzennego Gminy Pielgrzymka. 2. SYNTEZA WYTYCZNYCH WYNIKAJĄCYCH Z POLITYKI UNII EUROPEJSKIEJ Podstawowe założenia polityki ekologicznej VI Program działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 – 2010 podkreśla, ze realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości życia obywateli UE. Komisja Europejska wśród czterech priorytetowych obszarów działań wymienia "środowisko i zdrowie". VI Ramowy program działań UE podnosi rangę ochrony gleb i powierzchni ziemi. Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa, a także i województwa dolnośląskiego, w tym obszarze jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe. 3. SYNTEZA WYTYCZNYCH WYNIKAJĄCYCH Z POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA. Założenia zawarte w "Polityce Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010" przyjętej uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 maja 2003 r. przewidują realizację celów i zadań o charakterze systemowym. Dokument ten wynika z realizacji wymogów cyklicznego sporządzania tego typu opracowań co zostało zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska. Dokument ten jest aktualizacją i uszczegółowieniem długookresowej „II Polityki ekologicznej państwa”. Odnosi to się głownie do priorytetowych kierunków działania określonych w VI Programie działań Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska. "Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010" nie posiada właściwego programu wykonawczego. Częściowo adekwatne dla zdefiniowanych w powyższym dokumencie celów jest „Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 – 2010” opracowany w roku 2002 r. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska przygotowane przez Ministerstwo Środowiska wskazują, iż cele i działania ujęte w „Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, oraz ujęte w tabelach w „Programie wykonawczym do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010” przedsięwzięcia inwestycyjne i pozainwestycyjne, powinny być wykorzystywane przy sporządzaniu miedzy innymi powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska w trojaki sposób, jako: - podstawa wyjściowa do określenia zadań; 16 analogię do sformułowania regionalnych lub lokalnych wskaźników osiągniętych celów; - inspirację do wprowadzenia tożsamych zadań na szczeblu regionalnym i lokalnym. - Komentowane dokumenty Wskazują wytyczne w zakresie ochrony ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody z szczególnym uwzględnieniem: - ochrony przyrody i krajobrazu; - ochrony i zrównoważony rozwój lasów; - ochrony gleb; - ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych; - biotechnologii i organizmów zmodyfikowanych genetycznie. Jednym z głównych celów przedstawionych w Polityce jest zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii w tym: - materiałochłonność, wodochłonność, energochłonność i odpadowość gospodarki; - wykorzystanie energii odnawialnej; - kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią; - oraz dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego z uwzględnieniem: o podstawowych założeń dotyczących relacji "środowisko zdrowie"; o jakości wód; o zanieczyszczenie powietrza; o gospodarowanie odpadami; o chemikalia w środowisku; o poważne awarie przemysłowe; o oddziaływanie hałasu; o oddziaływanie pól elektromagnetycznych. - Kolejnym celem jest przeciwdziałanie zmianom klimatu. Plan przewiduje cykliczną ocena realizacji polityki ekologicznej z uwzględnieniem monitoringu i obiegu informacji o stanie środowiska oraz wskaźników skuteczności polityki, oceny i raporty. Polityka wstępnie szacuje również nakłady na realizację wyznaczonych celów w latach 2003-2006 i perspektywicznie do 2010 r. 4. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE EKOLOGICZNEJ PRZYJĘTEJ PRZEZ DOLNOŚLĄSKIEGO. WYNIKAJĄCE Z POLITYKI SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA 4.1 Uwarunkowania wynikające ze „Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego" Najważniejszym dokumentem będącym podstawą programowania rozwoju województwa jest “Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego”. Wojewódzkie programy, w tym program ochrony środowiska, są realizacją tej strategii. Zgodnie ze "Strategią rozwoju województwa dolnośląskiego” oraz, racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska wyraża przyjęta domena środowiskowa: „Bogate i różnorodne zasoby środowiskowe są jednym z głównych atutów naszego regionu. Część z nich objęta jest już ochroną prawną. System ochrony prawnej wymaga jednak uzupełnienia. Szczególną jednak uwagę należy zwrócić na harmonijne łączenie wymogów ochrony przyrody z możliwościami udostępnienia (zwłaszcza turystycznego) istniejących zasobów naturalnych oraz ich gospodarczego wykorzystania. W pracach nad Programem wykorzystano przedsięwzięcia sprecyzowane w ramach następujących celów: 17 Integracja dolnośląska, w tym: A.1. Sanacja szeroko rozumianego krajobrazu Dolnego Śląska jako czynnik wspomagający rozwój patriotyzmu lokalnego A.3. Szerzenie wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej o Dolnym Śląsku Renesans cywilizacyjny, w tym: B.1. Całościowe oczyszczenie zlewni rzek B.2. Ochrona źródłowych odcinków rzek i ujęć wody pitnej B.4. Renaturyzacja cennych ekosystemów w tym zalesienia, zwiększenie bioróżnorodności B.5. Ochrona i eksponowanie walorów przyrody i krajobrazu, zwłaszcza terenów górskich B.6. Rekultywacja terenów zdegradowanych (górniczych, poprzemysłowych i byłych poligonów). Społeczeństwo obywatelskie, w tym: C.1. Konsekwentne stosowanie zasady zrównoważonego rozwoju C.2. Partnerska współpraca z organizacjami i ruchami ekologicznymi C.3. Właściwe ukształtowanie systemu obszarów prawnie chronionych i ich odpowiednie udostępnianie turystyce C.4. Stymulowanie i wspieranie lokalnych inicjatyw na rzecz poprawy ładu przestrzennego Innowacyjna gospodarka, w tym: D.1. Budowa całościowego systemu segregacji i utylizacji odpadów, obejmująca w szczególności utylizację odpadów niebezpiecznych D.2. Działania na rzecz zmniejszenia niskiej emisji i zanieczyszczeń komunikacyjnych D.3. Oszczędna eksploatacja zasobów naturalnych, w tym wód podziemnych i gleby D.4. Przezorność w udostępnianiu terenów cennych przyrodniczo działalności gospodarczej D.5. Wsparcie dla inicjatyw wykorzystania odnawialnych źródeł energii Otwarcie na świat, w tym: E.1. Europejskie standardy czystości i ładu przestrzennego zwłaszcza wzdłuż tras komunikacyjnych E.3. Regionalne działania na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych 4.2 Uwarunkowania wynikające z "Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego” "Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego” ma za zadanie przyczynić się nie tylko do rozwiązywania istniejących problemów, ale również takiego ukierunkowania działań, które pozwoliłoby przeciwdziałać zagrożeniom mogącym pojawić się w przyszłości. W programie uwzględnione zostały wszystkie zagadnienia z zakresu ochrony środowiska i dziedzin bezpośrednio powiązanych, co powinno dopomóc we właściwym dobraniu działań zmierzających do zrównoważonego rozwoju regionu. Nadrzędny, długoterminowy cel programu sformułowany jest następująco: Harmonijny zrównoważony rozwój województwa, w którym wymagania ochrony środowiska nie tylko mają istotny wpływ na przyszły charakter regionu, ale również wspierają jego rozwój gospodarczy. 18 Wojewódzkie priorytety programu ochrony środowiska Poprawa jakości powietrza atmosferycznego, Zmniejszenie uciążliwości hałasu, Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych i podziemnych i ich ochrona, Ograniczenie negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko, Podniesienie jakości gleb, Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystanie, Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej, Ograniczenie wystąpień nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, Rozwój edukacji ekologicznej, Rozwój komunikacji społecznej, 5. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE WYNIKAJĄCE Z EKOLOGICZNEJ PRZYJĘTEJ PRZEZ SAMORZĄD ZŁOTORYJSKIEGO. POLITYKI POWIATU 5.1 Uwarunkowania wynikające ze "Strategii rozwoju gospodarczego powiatu złotoryjskiego” Strategiczne cele rozwoju powiatu i jego misja. Osią strategii rozwoju gospodarczego Regionu jest jej misja – stanowi ona jeden z rezultatów przeprowadzonego procesu planowania strategicznego. Misja wyznacza, w sposób najbardziej ogólny, kierunek dalszych, określonych w niniejszej strategii, działań. Region nową rzeczywistość społeczną i ekonomiczną tworzy na bazie swoich obecnych zasobów i dobrych tradycji historycznych, w kierunku restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa, dbając o rozwój przedsiębiorczości i wiedzy, stanowiąc przyjazną i atrakcyjną turystycznie krainę Gór Kaczawskich, o dużych walorach krajobrazowych i geologicznych. Misja jest zwięzłym opisem docelowego, oczekiwanego stanu i zakresu funkcji spełnianych przez Region wobec jego mieszkańców i otoczenia. Stan opisywany w misji ma charakter idealny, a jego osiągnięcie powinno być zasadniczym celem wszelkich działań podejmowanych przez społeczność Regionu i jego władze. Zgodnie z powyższym postulatem wszystkie cele strategiczne w ramach strategii odwołują się do zadeklarowanej misji - zaproponowane w ich ramach programy operacyjne i zadania prowadzić będą do postulowanego w misji stanu docelowego. Założenia wynikające ze „Strategii rozwoju gospodarczego powiatu złotoryjskiego” skupiają się na następujących działaniach: Rozwój turystyki kwalifikowanej. Cele strategiczne: - Wypromować Region jako obszar unikatowych atrakcji turystycznych krajobrazowych, bogaty w minerały, kruszce i kamienie szlachetne. - Ułatwić dostęp do najbardziej interesujących atrakcji Regionu i Rozwój przedsiębiorczości lokalnej, Cele strategiczne: - Ułatwić dostęp małych i średnich przedsiębiorstw do finansowania i doradztwa w celu tworzenia nowych miejsc pracy i wzmacniania konkurencyjności lokalnej gospodarki 19 Przeciwdziałanie bezrobociu, w tym poprzez odpowiednie kształtowanie kwalifikacji i umiejętności zawodowych lokalnych zasobów ludzkich, Cele strategiczne: - Stworzyć długofalową ofertę szkoleniową dla mieszkańców Regionu powodującą podniesienie ich szans na rynku pracy, w tym w zakresie podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej. - Doprowadzić, współpracując z lokalnymi pracodawcami, do ściślejszego powiązania programów nauczania szkół Regionu z potrzebami rynku pracy. Rozwój obszarów wiejskich w Regionie. Cele strategiczne: - Zapewnić warunki do rozwoju zróżnicowanej działalności gospodarczej na terenach wiejskich przyczyniającej się do wzrostu dochodów mieszkańców wsi Nadmienić tu należy, iż zagadnienia związane z ochroną środowiska występują w stopniu raczej niewielkim. Niewątpliwie pozostawiono większe możliwości kolejnemu dokumentowi planistycznemu jakim jest Program ochrony środowiska powiatu złotoryjskiego. Zarówno „Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego” jak i „Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego” stwarzają dość szerokie ramy zachowań. Niewątpliwie strategia będąca dokumentem wyższego rzędu określając cele w ich wzajemnym, hierarchicznym i chronologicznym uporządkowaniu oraz wyznaczając środki, które trzeba wykorzystać do osiągnięcia tych celów nie traktuje ochrony środowiska jako celu wyższego rangą. Pojawia się jako jeden z elementów będących raczej swoistym uwarunkowaniem niż szansą regionu. 5.2 Uwarunkowania złotoryjskiego” wynikające ze "Programu Ochrony Środowiska powiatu "Program ochrony środowiska powiatu złotoryjskiego” podobnie jak jego odpowiednik wyższego szczebla ma za zadanie przyczynić się nie tylko do rozwiązywania istniejących problemów, ale również takiego ukierunkowania działań, które pozwoliłoby przeciwdziałać zagrożeniom mogącym pojawić się w przyszłości. W programie uwzględnione zostały wszystkie zagadnienia z zakresu ochrony środowiska i dziedzin bezpośrednio powiązanych, co powinno dopomóc we właściwym dobraniu działań zmierzających do zrównoważonego rozwoju powiatu. Nadrzędny, długoterminowy cel programu sformułowany jest następująco: „Rozwój powiatu, w którym możliwy jest postęp ekonomiczny i społeczny w harmonii z wymogami ochrony środowiska.” Powiatowe priorytety programu ochrony środowiska CELE DŁUGOOKRESOWE P.K. - Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej G. Dążenie do podnoszenia i utrzymywania jak najwyższej jakości gleb. O. Systematyczne podnoszenie poziomu ograniczenia negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko. W. - Osiągniecie jak najwyższej jakości wód powierzchniowych i podziemnych i ich ochrona. P. Poprawa jakości powietrza atmosferycznego. 20 S. Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystanie. H. Minimalizowanie uciążliwości hałasu. NZŚ.- Działania na rzecz ograniczenie możliwości wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. E. Podniesienie świadomości ekologicznej w społeczeństwie K.Otwarta i dwustronna komunikacja pomiędzy wszystkimi stronami zaangażowanymi w ochronę środowiska. CELE ŚREDNIOOKRESOWE PK.1 - Określenie zasobów przyrodniczych PK.2 - Objęcie ochroną obszarów o wysokich walorach przyrodniczych PK.3 - Utrzymanie i podniesienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej PK.4 - Powiększenie zasobów leśnych i zapewnienie ich kompleksowej ochrony PK.5 - Rozwój terenów zieleni w miastach i na terenach wiejskich. G.1- Ograniczenie procesu degradacji gleb. G.2- Rekultywacja gleb zdegradowanych. O.1- Podnoszenia standardów gospodarki odpadami przemysłowymi O.2- Podnoszenia standardów gospodarki odpadami komunalnymi W.1- Uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej (w szczególności na terenach wiejskich) W.2- Zmniejszenie zużycia wody. W.3- Ograniczenie zanieczyszczenia spowodowanego niekontrolowanymi spływami powierzchniowymi. W.4- Podniesienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. W.5- Zwiększanie małej retencji. W.6- Ochrona zasobów wód podziemnych. P.1- Dalsze ograniczenie emisji z zakładów pracy P.2- Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodzącego ze źródeł niskiej emisji. P.3- Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodzącego ze źródeł komunikacyjnych. S.1- Minimalizacja presji wywieranej na środowisko w procesie wykorzystania surowców mineralnych. S.2- Zabezpieczenie złóż perspektywicznych i prognostycznych. H.1- Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego. H.2- Zmniejszenie uciążliwości hałasu przemysłowego. NZŚ.1- Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego związanego z działalnością produkcyjną przedsiębiorców. NZŚ.2- Zapewnienie bezpieczeństwa przewozu drogowego i kolejowego materiałów niebezpiecznych. E.1- Rozwój edukacji ekologicznej K.1- Rozwój i doskonalenie komunikacji społecznej CELE KRÓTKOOKRESOWE Cel P.K. 1.1. – Dokładne rozeznanie walorów przyrodniczych Cel P.K. 2.1 – Rozbudowa systemu obszarów chronionych Cel P.K. 2.2 – Właściwe ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach Cel P.K. 3.1 – Ograniczenie procesu fragmentacji środowiska, zachowanie I odnowa korytarzy ekologicznych Cel P.K. 4.1 – Zwiększenie lesistości I poprawa gospodarki leśnej (zwłaszcza w lasach prywatnych) Cel P.K. 5.1 – Zwiększenie obszaru terenu zieleni Cel G.1.1 – Zmniejszenie degradacji związanej z działalnością rolniczą Cel G.1.2 – Ograniczenie zanieczyszczenia metalami ciężkimi 21 Cel G.1.3 – Zmniejszenie degradacji wynikającej z zakwaszenia gleb Cel G.2.1 – Stopniowa rekultywacja gleb zdegradowanych w wyniku działalności Cel O.1.1 – Zmniejszanie ilości produkowanych odpadów przemysłowych Cel O.1.2 – Wzrost gospodarczego wykorzystania odpadów przemysłowych Cel O.1.3 – Ograniczenie zagrożenia stwarzanego przez odpady niebezpieczne Cel O.2.1 – Minimalizacja ilości odpadów komunalnych Cel O.2.2 – Zmniejszenie uciążliwości spowodowanych przez niewłaściwe składowanie odpadów Cel O.2.3 – Wprowadzenie systemów selektywnej zbiórki i powtórnego wykorzystania odpadów Cel O.2.4 – Sukcesywne likwidowanie istniejących i zapobieganie powstawaniu nowych dzikich wysypisk Cel O.2.5 – Właściwe gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi w strumieniu odpadów komunalnych Cel W.1.1 – Redukcja ścieków nie oczyszczonych Cel W.2.1 – Minimalizowanie poboru wody Cel W.3.1 – Ograniczenie zanieczyszczeń obszarowych Cel W.4.1 – Poprawa działań w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej Cel W.5.1 – Odbudowa, modernizacja i rozwój systemów małej retencji Cel W.6.1 – Ochrona zbiorników i ujęć wód podziemnych Cel W.7.2 – Ograniczenie poboru wód podziemnych Cel P.1.1 – Zmniejszanie liczby zakładów przemysłowych emitujących nadmierną Cel P.2.1 – Stopniowa likwidacja źródeł niskiej emisji Cel P.2.2 – Skuteczny wzrost wykorzystania alternatywnych źródeł energii Cel P.3.1 – Poprawa systemu dróg w powiecie Cel P.3.2 – Wzrost wykorzystania alternatywnych dla samochodów środków komunikacji Cel P.3.3 – Poprawa płynności ruchu Cel P.3.4 – Popraw stanu technicznego pojazdów Cel S.1.1 – Ograniczenie sytuacji konfliktowych powstających na styku przemysłu wydobywczego i ochrony środowiska Cel S.1.2 – Racjonalizacja wykorzystania zasobów mineralnych Cel S.1.4 – Dalsza rekultywacja terenów zdegradowanych w wyniku działalności Cel S.2.1 – Ochrona zasobów perspektywicznych i prognostycznych Cel H.1.1 – Zmniejszenie uciążliwości hałasu pochodzącego z ruchu drogowego Cel H.2.1 – Stopniowe ograniczenie uciążliwości hałasu przemysłowego Cel NZŚ.1.1 – Doskonalenie procedur przeciwdziałania i likwidacji zagrożeń związanych z działalnością produkcyjną przedsiębiorców Cel NZŚ.1.2 – Posiadanie raportów bezpieczeństwa dla wszystkich instalacji mogących spowodować nzś Cel NZŚ.2.1 – Ograniczenie nzś związanych z transportem drogowym i kolejowym materiałów niebezpiecznych Cel E. 1.1. – Stworzenie sprawnie funkcjonującego systemu edukacji ekologicznej Cel K. 1.1. – Wprowadzenie mechanizmów komunikowania się i współpracy ze społeczeństwem 22 VI. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY PIELGRZYMKA 1. STRUKTURA MIESZKAŃCÓW Gmina Pielgrzymka leży w zachodniej części Pogórza Kaczawskiego. Gmina położona jest w zlewni Kaczawy w dorzeczu rzek Skora i Czermnica. Pod względem administracyjnym gmina Pielgrzymka położona jest w zachodniej części powiatu złotoryjskiego w województwie dolnośląskim. Od północy graniczy ona z gminami Warta Bolesławiecka i Zagrodno od wschodu z gminą wiejską Złotoryja, od południa z z gminą Świerzawa, a od zachodu z gminą Wleń i Lwówek Śląski. Powierzchnia gminy wynosi 105,15 km2 i zamieszkuje ją 4 904 mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosi 45,7 osób na km2. Gmina Pielgrzymka obejmuje administracyjnie 9 sołectw, władze gminy wiejskiej mają siedzibę w Pielgrzymce. Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Sołectwo Wieś Czaple Wieś Jastrzębnik Wieś Nowa Wieś Grodziska Wieś Nowe Łaki Wieś Pielgrzymka Wieś Proboszczów Wieś Sędzimirów Wieś Twardocice Wieś Wojcieszyn Ludność 320 140 860 30 773 1097 448 664 572 Gmina Pielgrzymka zaliczana była dawniej do gmin o wysokiej produkcyjności rolniczej. Obecnie mimo, że posiada znaczący udział użytków rolnych w strukturze użytkowania powierzchni gminy, znacznie obniżyła swoją produktywność. Jest to gmina o charakterze typowo rolniczym i nadal posiada duży potencjał gospodarczy w tej dziedzinie. Zmiany strukturalne zachodzące na przestrzeni ostatnich lat, szczególnie w rolnictwie, osłabiły rozwój gminy. Pogłębiło to również bezrobocie na wsi oraz pogorszyło warunki bytowe ludności wiejskiej i miejskiej zatrudnionej kiedyś w PGR, SKR i RSP. Wskutek malejącej opłacalności produkcji rolnej i wyjątkowo niekorzystnych w ostatnich latach warunkach atmosferycznych oraz braku podmiotów skupujących płody rolne, postępuje degradacja gospodarstw i ubożenie rolników oraz ich rodzin. 2. STRUKTURA GRUNTÓW Z ogólnej powierzchni gminy Pielgrzymka (10 515 ha), ponad 2/3 stanowią użytki rolne. Na lasy i grunty leśne przypada 18% powierzchni a pozostałe tereny (drogi, wody, obszary zabudowane, nieużytki kamieniołomy) stanowią około 8% ogólnej powierzchni gminy. 23 Inne 2% Tereny zabudowa ne 6% Lasy 18% Gruntu uzytkowan e rolniczo 74% Rys. Struktura zagospodarowania terenu w gminie W ogólnej powierzchni użytków rolnych, które zajmują na terenie gminy 7 734 ha, na grunty orne przypada 79,94% (58,8% powierzchni całej gminy). Sady zajmują 0,5% (0,3% powierzchni całej gminy) natomiast łąki 9,99% (7,35% powierzchni gminy) a pastwiska 9,55% (7,02% powierzchni gminy). łąki 10% pastw iska 10% sady 1% grunty orne 79% Rys. Struktura użytkowania rolnych w gminie gruntów Gmina Pielgrzymka leży w zachodniej części Pogórza Kaczawskiego i posiada wybitne walory krajobrazowe dla rozwoju turystyki w tym rezerwat przyrody „Ostrzyca Proboszczowicka” z otaczającą strefą chronionego krajobrazu. W zachodniej części gminy w rejonie wsi Czaple, występują duże kompleksy leśne o doskonałych warunkach dla amatorów zbieractwa jagód i grzybów. Przez obszar gminy przebiegają szlaki turystyczne – Szlak wygasłych wulkanów, Szlak zamków piastowskich, i inne. Brak zaplecza turystycznego zwłaszcza w rejonie wsi Proboszczów, Twardocice i Czaple uniemożliwiają stworzenie odpowiednich warunków do wypoczynku odwiedzającym gminę turystom. 3. UKŁAD KOMUNIKACYJNY GMINY Transport drogowy - oparty jest o drogę wojewódzką nr 364, relacji Złotoryja - Lwówek Śląski. Transport kolejowy – przez obszar gminy przebiega linia kolejowa relacji Złotoryja – Lwówek Śląski, która została wyłączona z ruchu pociągów. Obsługa komunikacyjna gminy opiera się wyłącznie na komunikacji samochodowej. 24 VII. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I WARUNKI KLIMATYCZNE Obszar całej gminy podzielony jest pomiędzy dwa regiony fizjograficzne. Większa, północna jej część położona jest w regionie Pogórza Kaczawskiego, jedynie niewielka położona na południowych krańcach część obszaru leży w Górach Kaczawskich. Na obszarze pogórza Kaczawskiego wyróżnia się kilka mikroregionów. W zachodniej części gminy występują Wzniesienia Płakowickie z najwyższym wzniesieniem – G. Świątek (330 m npm), od północy – pomiędzy Bobrem a Skorą – rozciąga się podłużne obniżenie, zwane Rowem Zbylutowa. Od Wschodu rozpościera się Dział Jastrzębnicki, leżący pomiędzy dolinami Skory i Kaczawy. Sama Pielgrzymka położona jest na skraju Kotliny Proboszczowa. Z nią styka się od południa Wysoczyzna Ostrzycy, której nazwę dało najwyższe wzniesienie gminy, a zarazem Pogórza Kaczawskiego – Ostrzyca (501 m npm). Góruje ona 200 – 250 m nad dnem Kotliny Proboszczowa. Powierzchnia gminy pod względem morfologicznym jest bardzo zróżnicowana i kształtuje się na rzędnych 199,5 m npm w dolinie Skory do 501 m npm (Góra Ostrzyca). Krajobraz Pogórza Kaczawskiego ukształtowany został głównie podczas ruchów górotwórczych w erze kenozoicznej, ściślej w okresie trzeciorzędu. Towarzyszyła im potężna działalność wulkaniczna, której pozostałością są odosobnione stożki powulkaniczne takie jak Ostrzyca, Świątek i Kamienna w pobliżu Pielgrzymki. Oprócz bazaltów występują tu skały osadowe, pochodzące z ery mezozoicznej. Są to zwłaszcza piaskowce: czerwone, białe i tzw. Pustynne z triasu. Znajdują się głównie między Rochowem i Czaplami, na Kamiennej i sąsiedniej Długocie oraz na Świątku. Pomiędzy Nową Wsią Grodziską i Czaplami, jak tez w najbliższych okolicach Pielgrzymki (w kierunku Jastrzębnika), zalegają piaskowce ciosowe górnej kredy. Ogólnie zauważalny jest pas piaskowców kredowych ciągnący się od Jerzmanic Zdroju (gm. Złotoryja) poprzez Pielgrzymkę, Twardocice do Czapli. W okresie czwartorzędu Pogórze pokrywał lądolód po którym pozostały: - liczne piaski i żwiry wodnolodowcowe – tworzące pokrywy sandrowe, zaznaczające się w terenie jako rozległe kopulaste wzniesienia, znacznie zdenudowane np. w rejonie Sędzimirowa, Pielgrzymki, Twardocic i Proboszczowa oraz - płaty glin morenowych np. w rejonie Proboszczowa Do form pochodzenia eolicznego należy zaliczyć pokrywy glin pyłowych, lessopodobnych. Powierzchnie tych pokryw są prawie płaskie, nie uwypuklające się w rzeźbie terenu. Formy pochodzenia rzecznego to terasy akumulacyjne młodsze i starsze w dolinach rzecznych Skory i Czermnicy. Cały obszar gminy Pielgrzymka leży w regionie termicznym IV – przedgórskim, gdzie wzniesienia średnie nie przekraczają 450 m npm. Region ten charakteryzuje się następującymi cechami klimatycznymi: Lp. 1 2 3 4 5 Mierzony wskaźnik Średnia roczna temperatura Średnia temperatura IV - IX Lato trwa Ilość dni z przymrozkami Suma roczna opadów Wartość 7,5 – 7,8OC Poniżej 14OC Poniżej 90 dni 100 dni 700 mm Opad atmosferyczny tego regionu ma cechy kontynentalne. Minimum opadów przypada na II i drugorzędnie na III, I, XII. Suma opadów wyraża wyraźną korelację z wysokością i ekspozycją terenu. Dominującym kierunkiem wiatrów na terenie gminy są wiatry o kierunku zachodnim (do 28,6%). Minimum częstotliwości mają wiatry z kierunków północnych. Cisza wynosi 6,1%. 25 VIII. ŚRODOWISKO PRZYRODY OŻYWIONEJ I NIEOŻYWIONEJ 1. ROZPOZNANIE, STAN I FORMY OCHRONY PRZYRODY W podziale geobotanicznym Polski obszar opracowania położony jest w Okręgu Sudetów Zachodnich wchodzącego w skład Prowincji Górskiej Hercyńsko – Sudeckiej. Szczególną cechą flory i szaty roślinnej obszaru badanego jest obecność roślin i zespołów roślinnych związanych z wapiennym podłożem. Wiele gatunków roślin wapieniolubnych znanych jest z obszaru Sudetów Zachodnich wyłącznie z Gór Kaczawskich. Najcenniejszym przyrodniczo obiektem w gminie jest Ostrzyca Proboszczowicka. Jest to rezerwat florystyczny o powierzchni 3,81 ha, otoczony obszarem chronionego krajobrazu o powierzchni 1190 ha. Ścisłą ochroną objęty jest fragment stożka wulkanicznego 501 m npm. Celem ochrony jest zachowanie endemicznej roślinności naskalnej oraz najpiękniejszych w Polsce gołoborzy bazaltowych. Jest to miejsce występowania populacji takich gatunków jak: lilia złotogłów, podkolan biały, naparstnica zwyczajna. O jej unikalnej wartości decydują także walory geologiczne i morfologiczne. Jest to jedna z kulminacji całego Pogórza Kaczawskiego. W części wzgórza objętego ochroną odnotowuje się intensywne odtwarzanie naturalnych zbiorowisk leśnych (lipowo – klonowych). Rzadkie gatunki fauny i flory występują także w następujących miejscach: - na południe od Czapli – obfite stanowisko wiciokrzewu pomorskiego - na południe od Twardocic – obfite stanowisko śnieżycy wiosennej - zbocze nieczynnego kamieniołomu Pielgrzymka – zimowisko nietoperzy - partia szczytowa Góry Świątek – flora i zjawiska geologiczne - rzeka Czermnica wraz z przyległymi łąkami i zadrzewieniami – ciek o nie zniszczonej strukturze koryta poprzez tzw. prace melioracyjne 2. PRZYRODA OŻYWIONA Do tworów przyrody ożywionej najczęściej obejmowanych ochroną jako pomniki przyrody należą pojedyncze drzewa lub ich skupienia, które wyróżniają się znacznymi wymiarami, sędziwym wiekiem, osobliwą formą lub rzadkim występowaniem. W gminie Pielgrzymka odnotowane są następujące pomniki przyrody ożywionej: Pielgrzymka - lipa drobnolistna o obwodzie 595 cm, wiek około 400 lat - dąb szypułkowy „Bartuś” o obwodzie 505 cm i wysokości 20 m – wiek 350 lat - sosna wejmutka o obwodzie 320 cm Wojcieszyn - lipa drobnolistna, obwód 355 cm, wiek 200 lat, wysokość20 m Nowa Wieś Grodziska - dąb szypułkowy o obwodzie 420 cm, wiek 300 lat, wysokość 25 m Twardocice - wiąz szypułkowy o obwodzie pnia 430 cm - dąb szypułkowy o obwodzie 400 cm i wysokości 20 m Proboszczów - dwa klony srebrzyste o obwodzie 340 cm 26 - dąb kaukaski o obwodzie 240 cm dąb szypułkowy o obwodzie 470 cm Wśród wielu form zieleni współtworzących krajobraz, niemałą rolę odgrywają parki podworskie. Występują one w Nowej Wsi Grodziskiej, Twardocicach, Pielgrzymce i Proboszczowie. - Park w Nowej Wsi Grodziskiej – park naturalistyczny założony w połowie XIX w. Zajmuje powierzchnię 6,5 ha w tym powierzchnia lustra wody 0,22 ha. Z polanką widokową w części centralnej. - Park w Twardocicach – założony w połowie XIX w stylu angielskim o powierzchni 2,29 ha, obiekt zdewastowany - Park w Pielgrzymce – założony w XVIII w. Przekształcony z czasem w park angielski, obecna powierzchnia parku wynosi 2,42 ha - Park w Proboszczowie – park typu krajobrazowego, malowniczo położony na zboczu wzgórza, o powierzchni 9,49 ha, założony w połowie XIX w, połączony szlakiem spacerowym z Ostrzycą Proboszczowicką. 3. PRZYRODA NIEOŻYWIONA Obszar Gminy Pielgrzymka odznacza się bardzo urozmaiconą budową geologiczną. Na jej terenie występują wszystkie podstawowe rodzaje skał: metamorficzne, magmowe i osadowe. Najstarszymi skałami, jakie występują na terenie gminy są staropaleozoiczne skały metamorficzne : wapienie krystaliczne, łupki kwarcowe, zieleńce i keratofity. Pod względem budowy podłoża gmina położona jest w obrębie metamorfiku kaczawskiego. Skały metamorficzne odsłaniają się na powierzchni w południowej i północno – wschodniej części gminy. Na większej powierzchni gminy przeważają płaskie bezleśne wzgórza – Ostrzyca, Gorzkie Pole. Aktualnie walory przyrody nieożywionej na terenie gminy Pielgrzymka nie są chronione prawem. 4. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – ŚRODOWISKO PRZYRODY OŻYWIONEJ I NIEOŻYWIONEJ Podstawą podejmowania działań w zakresie ochrony środowiska przyrody ożywionej jest realizowanie zapisów Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 roku wraz ze wszystkimi dalszymi poprawkami oraz uchwalonej 10 lat później w kwietniu 2001 roku Ustawy Prawo ochrony środowiska. Zadania ochrony środowiska przyrodniczego wyznacza równie dyrektywa Parlamentu Europejskiego z dnia 27 czerwca 2001 roku w sprawie oceny wpływu pewnych planów i programów na stan środowiska. Jej celem jest zagwarantowanie wysokiego poziomu ochrony środowiska, przygotowanie i wdrażanie planów i programów w świetle promowania zrównoważonego rozwoju, poprzez przeprowadzenie oceny pewnych planów i programów mogących mieć istotny wpływ na stan środowiska. Zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa i Krajową Strategią Ochrony Żywych Zasobów Przyrody podstawową zasadą w dziedzinie ochrony przyrody w skali regionalnej jest ochrona ekosystemów, ich krajobrazowych układów oraz różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Szczególnym zagrożeniem na obszarze jest chaotyczna i rozproszona zabudowa. Ekosystemy cenne przyrodniczo nie utrzymają swoich walorów i funkcji, jeśli będą występowały w postaci izolowanych obszarów. Dlatego też do najważniejszych zadań w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych należy podtrzymanie i odbudowa ich ciągłości i struktury wewnętrznej. Wytyczenie przebiegu szlaków turystycznych powinno uwzględniać rozmieszczenie interesujących obiektów przyrodniczych oraz obiektów kulturowych. Wymaga to dobrej znajomości terenu, jego walorów przyrodniczych i kulturowych nie tylko w skali 27 opracowywanej gminy ale też obszarów sąsiednich. Proponowane szlaki nie mogą ograniczać się tylko do terenu gminy. Powinny być one powiązane siecią szlaków w całym regionie. W świetle powyższego, w planie ochrony środowiska, w zakresie środowiska przyrody ożywionej i nieożywionej rekomendowane jest zrealizowanie następujących działań: - zapewnienie istnienia odpowiednich obszarów funkcjonalnych w Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego, - sporządzenie nowych planów ekofizjograficznych pozwalających na bieżące monitorowanie posiadanych zasobów przyrodniczych, - ochrona i rozwój istniejących rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych, - tworzenie zwartych kompleksów leśnych, - tworzenie użytków ekologicznych, - edukacja ekologiczna w zakresie ochrony i racjonalnego korzystania ze środowiska przyrodniczego. Rekomendowane działania są zbieżne z „Programem Ochrony Środowiska Powiatu złotoryjskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Określenie zasobów przyrodniczych Cel do 2005 roku: Dokładne rozeznanie walorów przyrodniczych Zadanie P.K. 1.1.2 – Wprowadzenie systemu ciągłego aktualizowania informacji o zasobach przyrodniczych. Objęcie ochroną obszarów o wysokich walorach przyrodniczych: Cel do 2005 roku: Rozbudowa systemu obszarów chronionych Zadanie P.K. 2.1.2 – Powiększenie istniejących i utworzenie nowych parków krajobrazowych Zadanie P.K. 2.1.3 – Wyznaczenie nowych form ochrony indywidualnej, w tym obszaru ochrony krajobrazu. Objęcie ochroną obszarów o wysokich walorach przyrodniczych: Cel do 2005 roku: Właściwe ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach chronionych. Zadanie P.K. 2.2.2 – Aktywizacja turystyczna parków krajobrazowych Utrzymanie i podniesienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej Cel do 2005 roku: Ograniczenie procesu fragmentacji środowiska, zachowanie I odnowa korytarzy ekologicznych Zadanie P.K. 3.1.1 – Wprowadzenie zadrzewień i zakrzewień Zadanie P.K. 3.1.2 – Renaturalizacja i poprawa stanu zniszczonych ekosystemów siedlisk przyrodniczych Rozwój terenów zieleni w miastach i na terenach wiejskich. Cel do 2005 roku: Zwiększenie obszaru terenu zieleni Zadanie P.K. 5.1.1 – Zapobieganie degradacji wiejskich parków Zadanie P.K. 5.1.2 – Ochrona cennych podmiejskich terenów przyrodniczych przed degradacją Zadanie P.K. 5.1.3 – Opracowanie przewodnika dobrych praktyk rozwoju terenów zieleni. Realizacja działań rekomendowanych w POŚ pozwoli na: - Proponuje się utworzenie przyrodniczej ścieżki dydaktycznej, na obszarze związanym z nieczynnym kamieniołomem Pielgrzymka. Umożliwiłaby ona poznanie ciekawych zjawisk geologicznych, związanych z historią gór Kaczawskich oraz poznanie flory i zbiorowisk leśnych charakterystycznych dla przyrody gminy Pielgrzymka - zarządzanie zielenią urządzoną – m.in. na jej ochronę, utrzymanie i dalszy rozwój – według spójnej koncepcji. Pozwoli równie na ochronę prawną terenów zadrzewionych 28 - - - i cennych przyrodniczo. Działania te mające na celu tworzenie nowych miejsc rekreacji i wypoczynku dla mieszkańców wyjdą naprzeciw ich potrzebie spędzania wolnego czasu na łonie natury. Mogą one stać się alternatywą dla terenów leśnych, w tym niedostępnych dla ludności, ograniczając tym samym ich wydeptywanie i płoszenie zwierzyny. Nowe miejsca rekreacji wpłyną jednocześnie na podniesienie atrakcyjności wizerunku gminy, równie dla turystów spoza jej terenu, przeciwdziałanie degradacji różnorodności biologicznej, które powinno obejmować zarówno gatunki chronione, poprzez utrzymanie i rozwój rezerwatów jak również pospolite gatunki roślin i zwierząt. Przykładem takiego działania może być tworzenie użytków ekologicznych, które pełnią ważną rolę siedliskotwórczą i krajobrazową w przestrzeni rolnej, warunkując stabilne funkcjonowanie dzikiej przyrody i wpływając na zwiększenie efektów produkcyjnych rolników, zwiększenie zdolności retencyjnych terenów rolnych poprzez tworzenie pasów zieleni śródpolnej. Nasadzenia śródpolne powinny być elementem zabezpieczającym przed erozją wietrzną i regulującym stosunki wodne w glebie, a także ograniczającym spływ zanieczyszczeń z pól (powinny stanowić bariery biogeochemiczne), zwiększenie wiedzy i dbałości o środowisko poprzez edukację ekologiczną w terenie, między innymi poprzez korzystanie z rowerowych i pieszych ścieżek ekologicznych oraz powszechny udział i wsparcie akcji porządkowania i usuwania śmieci z terenów leśnych (np. sprzątanie świata). 29 IX. GLEBY 1. JAKOŚĆ GLEB Na terenie gminy występują następujące typy i podtypy gleb: - gleby brunatne i pseudobielicowe – 7331 ha - gleby typu mad – 540 ha - gleby torfu średnio – głębokiego i czarne ziemie – 20 ha mad 7% torfuśredniego i czarne ziemie 0% brunatne i pseudobieli cow e 93% Rys. Typy gleb w gminie Największą powierzchnię zajmują gleby pseudobielicowe. Pozostałą powierzchnię zajmują gleby brunatne i mady. Gleby torfowe czarne ziemie występują bardzo rzadko. Grunty organiczne występują fragmentarycznie i zajęte są w całości przez użytki zielone. Gleby pseudobielicowe i brunatne użytkowane są w większości jako grunty orne, a większość mad i czarnych ziem o wysokim poziomie wód gruntowych zajmują użytki zielone. Gleby typu mad występują: - w dolinie lokalnego cieku na południowy wschód od Proboszczowa - w dolinie bezimiennego cieku (stanowiącego dopływ potoku Czermnica) pomiędzy miejscowością Jarzębnik i Pielgrzymka. - w dolinie Skory pomiędzy Pielgrzymką a Wojcieszowem - w dolinie Małego Bobru, na południe od Sedzimirowa Gleby typu czarnych ziem: zajmują niewielki obszar, położony powyżej terenów podmokłych, tj. ok. 250 na północ od torów kolejowych w Nowej Wsi Grodziskiej i na zachód od drogi z Nowej Wsi Grodziskiej do Sędzimirowa Gleby typu torfowego: tworzą niewielkie wystąpienie w dolinie bezimiennego cieku, na długości ok. 1,0 km do ujścia tego cieku do rzeki Skory w rejonie na północ od Pielgrzymki. Pozostałe tereny to gleby brunatne i pseudobielicowe. 2. ZANIECZYSZCZENIE GLEB Działalność przemysłowa człowieka, a także inne czynniki związane z rozwojem cywilizacji technicznej mogą prowadzić do niekorzystnych zmian w środowisku glebowym tj. do degradacji gleb. 30 Przekształcenia geomechaniczne gleb polegają głównie na mechanicznym niszczeniu zewnętrznej części litosfery, związanym ze zmianą warunków geomorfologicznych. Przekształcenia tego typu występują w rejonach eksploatacji kopalin a także przy wszelkich budowach (drogi, kanały, budownictwo miejskie i przemysłowe. Działania, które przyczyniają się do poprawy stanu w tych miejscach, to właściwe zagospodarowanie, rekultywacja oraz ewentualne wykorzystanie terenów zdegradowanych. Degradacja hydrologiczna gleb związana jest głównie z eksploatacją wód głębinowych dla celów przemysłowych lub komunalnych. Szczególne niekorzystne zmiany powodowane przesuszaniem zaznaczają się w glebach organicznych oraz lekkich. Inną formą degradacji hydrologicznej jest zawodnienie powodowane podniesieniem poziomu wód gruntowych, a niekiedy całkowitym zatopieniem gleb. Przekształcenia chemiczne gleb polegają na zmianie właściwości chemicznych, fizykochemicznych oraz biologicznych w wyniku wprowadzenia do nich różnego rodzaju zanieczyszczeń. Na omawianym obszarze degradacja chemiczna gleb powodowana być może głownie przez emisje pyłów i gazów z zakładów przemysłowych. Do najbardziej niebezpiecznych zanieczyszczeń gleb należy zaliczyć zanieczyszczenie metalami ciężkimi. Poważnym problemem może być zakwaszenie gleb. Istotnym czynnikiem przyczyniającym się do wzrostu zakwaszenia gleb jest emisja tlenków siarki i azotu z przemysłu energetycznego. Zanieczyszczenia ropopochodnymi. Do groźnych zanieczyszczeń środowiska glebowego należą produkty ropopochodne. Znaczne szkody ekologiczne spowodowane tego typu zanieczyszczeniami spowodowały stacjonujące w Polsce wojska Federacji Rosyjskiej. W minionych latach podejmowane były działania zmierzające do usunięcia produktów ropopochodnych z wód podziemnych na terenach baz lotniczych w okolicach Legnicy. Badania prowadzone na tym regionie pokazują, że obszar zanieczyszczeń stale powiększa się z uwagi na migrację paliwa zarówno pionowo w dół, jak i poziomo zgodnie z kierunkami przepływu wód podziemnych stwarzając dodatkowe zagrożenie skażenia tych wód. Erozja gleb jest to czynnik degradujący przestrzeń. Potencjalnym zagrożeniem jest tu erozja wietrzna gleb użytkowanych rolniczo. Dodatkowo istotna jest erozja wodna powierzchniowa jak również erozja wąwozowa. 3. ROLNICZE UŻYTKOWANIE GLEB 3.1 Uprawy i hodowla Powierzchnia terenu objętego opracowaniem to 10 515 ha, na którym znajduje się 658 gospodarstw rolnych. Ponad połowę z ogólnej liczby gospodarstw stanowią gospodarstwa małe 1-2 ha oraz 2-5 ha. Rozkład ilości gospodarstw pod względem powierzchni uprawianych gruntów przedstawia się następująco: 31 15 - 20 ha 10% 50 - 100 ha 1% 10 - 15 ha 11% Rys. Podział gospodarstw rolnych pod względem powierzchni upraw 1-5 ha 54% 5-10 ha 24% Wśród gleb gruntów ornych największą powierzchnię zajmują gleby lessowate, całkowite i niecałkowite podścielone gliną. Należą one do najlepszych gleb na terenie gminy (kompleks pszenny dobry i bardzo dobry). Znacznie mniejszy obszar zajmują gleby lessowate, niecałkowite na utworach piaszczystych i szkielecie skalnym. Ich wartość rolnicza zależna jest głównie od głębokości zalegania przepuszczalnego podłoża oraz położenia na rzeźbie terenu. Większość tych gleb położona jest na równinie i zalega dość głęboko na podłożu przepuszczalnym. W mniejszym stopniu występują gleby wytworzone z utworów pyłowo – ilastych, całkowite i niecałkowite naglinowane. Bonitacja gleb gruntów ornych przedstawia się następująco: kl IVb 6% kl V 6% kl VI 0% kl I kl VI Z 0% 0% Klasa bonitacji Powierzchnia Kl I 1 ha Kl II 162 ha Kl IIIa 1996 ha Kl IIIb 1603 ha Kl IVa 1643 ha Kl IVb 393 ha Kl V 361 ha Kl VI 27 ha Kl VIz 2 ha Łącznie 6189 ha kl II 3% kl IIIa 32% kl IVa 27% kl IIIb 26% Rys. Bonitacja gleb gruntów ornych 32 Bonitacja gleb użytków zielonych (łąki i pastwiska) kl V 4% kl VI 1% kl I 0% kl Viz 0% Klasa bonitacji Powierzchnia Kl I 0 ha Kl II 211 ha Kl III 851 ha Kl IV 377 ha Kl V 54 ha Kl VI 10 ha Kl VIz 0 ha Łącznie 1505 ha kl II 14% kl IV 25% kl III 56% Rys. Bonitacja gleb użytków zielonych Obserwuje się duże zagrożenie erozją gleb na terenie gminy. Zjawiskiem tym objęte jest 80% powierzchni gminy. 3.2 Intensywność chemizacji rolnictwa w gminie Odczyn i zasadowość. Odczyn gleb stanowi jeden z podstawowych czynników odgrywających ważną rolę w kształtowaniu przydatności rolniczej gleb. Na glebach kwaśnych spotykamy się z ograniczonym wzrostem i rozwojem roślin, większą koncentracją metali ciężkich i zachwianiem równowagi biologicznej. Na terenie powiatu złotoryjskiego notuje się następujące wartości: 6,6 - 7,2 7% pow 7,2 2% do 4,5 25% Rys. Odczyn gleb użytkowanych rolniczo w Powiecie Złotoryjskim w procentach powierzchni użytków rolnych 5,6 - 6,5 32% 4,6 - 5,5 34% Odczyn gleb wskazuje na konieczność wapnowania gleb użytkowanych rolniczo. Jest to podstawowe kryterium poprawy i dalszego utrzymania prawidłowych warunków wzrostu i rozwoju roślin uprawianych oraz uzyskania odpowiednich plonów. Wapnowanie gleb jest najbardziej efektywnym sposobem ograniczenia zdolności migracji istniejących i potencjalnych zanieczyszczeń gleb metalami ciężkimi. Bez poprawy odczynu nie można osiągnąć efektów produkcyjnych, zwłaszcza w warunkach zanieczyszczenia metalami ciężkimi. 33 W powiecie złotoryjskim, potrzeby wapnowania są stosunkowo duże. Notuje się następujące wartości: Zbędne 7% Ograniczone 10% Konieczne 49% Wskazane Rys. Potrzeby wapnowania gleb użytkowanych rolniczo w Powiecie Złotoryjskim w procentach powierzchni użytków rolnych 15% Potrzebne 19% Zawartość fosforu, potasu i magnezu. Do określenia wysokości dawek nawozów, gwarantujących prawidłowy wzrost roślin uprawnych jak i utrzymania na odpowiednim poziomie zasobności gleby, niezbędna jest ocena zawartości mikroskładników, przede wszystkim przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu. b.w ysoka 8% w ysoka 12% b.niska 14% Rys. Zawartość przyswajalnego fosforu w glebach użytkowanych rolniczo w Powiecie Złotoryjskim w procentach powierzchni użytków rolnych niska 35% średnia 31% b.niska 14% b.w ysoka 8% w ysoka 12% Rys. Zawartość przyswajanego potasu w glebach użytkowanych rolniczo w Powiecie Złotoryjskim w procentach powierzchni użytkowej niska 35% średnia 31% 34 b.w ysoka 17% b.niska 17% w ysoka 15% średnia 26% Rys. Zawartość przyswajalnego magnezu w glebach użytkowanych rolniczo w Powiecie Złotoryjskim (w procentach powierzchni użytków rolnych) niska 25% Środki ochrony roślin. Stosowane są tu standardowe opryski środkami, które można podzielić na trzy grupy: - chwastobójcze - owadobójcze i grzybobójcze - inne Postępowanie z opakowaniami po środkach ochrony roślin budzi wiele zastrzeżeń. Znajdują się one zmieszane wraz ze strumieniem odpadów komunalnych i trafiają na składowisko, bądź po prostu zakopywane są na terenie gminy bądź palone bezpośrednio po wypróżnieniu. Według aktualnego „Raportu o stanie wsi”, zaniechanie dobrych praktyk w produkcji rolniczej, objawiające się miedzy innymi uproszczeniem płodozmianu, jest skutkiem pogarszającej się sytuacji finansowej gospodarstw. Równie względami ekonomicznymi tłumaczy się obserwowaną w ostatnich latach tendencję do obniżenia zużycia syntetycznych środków ochrony roślin i nawozów w rolnictwie. Oszczędne gospodarowanie środkami finansowymi stwarza konieczność planowania zakupów ściśle według bieżących potrzeb, co skutkuje również w pozytywne zjawiska: ogranicza przedawkowywanie oraz eliminuje ewentualne dalsze składowanie przeterminowanych związków chemicznych w mogilnikach. Na terenie gminy Pielgrzymka nie ma obecnie obiektów tego typu. Łatwo pozyskiwanym, tanim i wartościowym nawozem, stosowanym tradycyjnie w gospodarstwach rolnych jest nadal obornik. Problematyczne pozostaje jednak jego niewłaściwe przechowywanie, które może trwać do kilku miesięcy. Składowanie obornika w pryzmach przy budynkach inwentarskich lub na polach jest nadal powszechnie praktykowane, pomimo poważnego zagrożenia skażenia środowiska – odciekające i wypłukiwane przez opady atmosferyczne składniki obornika (azotany, fosforany, potas) przenikają do gleby i wód gruntowych. Obowiązek przechowywania nawozów naturalnych na nieprzepuszczalnych podłożach (płyty obornikowe) i w szczelnych zbiornikach (na gnojówkę i gnojowicę ) nałożony jest ustawowo. 5. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – OCHRONA GLEB Główne zasady ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz poprawiania ich wartości użytkowej i rekultywacji określa Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 1995 roku. Podstawowe działania z zakresu ochrony powierzchni ziem i i warunki korzystania z zasobów glebowych określają również, uchwalone w latach następnych komplementarne ustawy: o nawozach i nawożeniu (rok 2000), Prawo ochrony środowiska (rok 2001), Prawo Wodne (2001), o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (rok 2001). W II Polityce Ekologicznej Państwa zakłada się ekonomiczną i ekologiczną racjonalizację wykorzystania gleb. W tym celu należy dążyć do ograniczenia wykorzystania gleb w sposób niezgodny z ich walorami przyrodniczymi, dostosowania formy zagospodarowania do 35 naturalnego potencjału gleb, eliminacji produkcji rolniczej lub odpowiedniej zmiany upraw na glebach zanieczyszczonych. Na omawianym obszarze najważniejsze znaczenie ma zmniejszenie kwasowości gleb oraz ograniczenie procesu zmniejszania się ilości próchnicy. W gminie Pielgrzymka prowadzone będą działania mające na celu zapobieganie procesom degradacji gleb. W świetle powyższego, w gminnym planie ochrony środowiska, w zakresie ochrony gleb, rekomendowane jest zrealizowanie nast pujących działań : - propagowanie wśród rolników Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, - okresowe monitorowanie zasobności gleb, - edukacja o zasadności budowania płyt obornikowych oraz zbiorników na gnojówkę i gnojowicę, - wprowadzenie pomiarów pozwalających na rozpoznanie skali, a następnie bieżce kontrolowanie skażenia gleb zanieczyszczeniami pochodzenia komunikacyjnego, - zalesienie terenów o słabych glebach. Rekomendowane działania są zbieżne z „Programem Ochrony Środowiska Powiatu złotoryjskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Ograniczenie procesu degradacji gleb. Cel do 2005 roku: Zmniejszenie degradacji związanej z działalnością rolniczą Zadanie G.1.1.1 – Upowszechnienie zasad dobrej praktyki rolniczej Zadanie G.1.1.2 – Promowanie rolnictwa ekologicznego Cel do 2005 roku – Ograniczenie zanieczyszczenia metalami ciężkimi Zadanie G.1.2.1 – Inwentaryzacja stopnia zanieczyszczenia gleby w sąsiedztwie zakładów przemysłowych i składowisk odpadów Cel do 2005 roku – Zmniejszenie degradacji wynikającej z zakwaszenia gleb Zadanie G.1.3.1 – Kontrola stopnia zakwaszenia gleb Rekultywacja gleb zdegradowanych Cel do 2005 roku – Stopniowa rekultywacja gleb zdegradowanych w wyniku działalności przemysłowej Zadanie G.2.1.1 – Inwentaryzacja stopnia degradacji gleb w powiecie Realizacja działań rekomendowanych w POŚ doprowadzi do: - utrzymania prawidłowego płodozmianu upraw polowych oraz zwiększenia powierzchni międzyplonów i ozimin. Dobre praktyki rolnicze pomagaj chronić przed wyjaławianiem gleb oraz umożliwiaj reprodukcję związków organicznych i poprawę zdolności retencyjnych; - właściwego administrowania zasobami glebowymi. Niewłaściwy czas, jak również sposób nawożenia oraz ochrony roślin (nieuzasadnione ilości i rodzaj stosowanych środków) wymieniane są jako ważna przyczyna zachwiania równowagi gleb i skażenia wód. Badanie zasobności gleb może pozwoli na racjonalne stosowanie środków produkcji, lecz równie może być formą lokalnego monitoringu jakości użytkowanych gruntów – jego wyniki w wieloletniej perspektywie wskażą kierunki zmian zachodzących w środowisku glebowym; - właściwego przechowywania nawozów naturalnych do czasu ich wykorzystania. Składowanie odchodów zwierząt bezpośrednio na gruncie, przy budynkach inwentarskich lub na polach, jest powszechnie praktykowane, pomimo poważnego zagrożenia skażenia środowiska – odciekające i wypłukiwane przez opady atmosferyczne składniki obornika (azotany, fosforany, potas) przenikaj do gleby i wód gruntowych. Posiadanie płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę i gnojowicę jest egzekwowane w Unii Europejskiej, a w Polsce stanie się całkowicie obowiązkowe po roku 2008. Obecnie jest ono wymagane przy ubieganiu się o środki finansowe z funduszy strukturalnych 36 - - oszacowania skali problemu skażenia gleb na terenach leżących w bezpośrednim sąsiedztwie drogi wojewódzkiej, co w przyszłości pozwoli podjąć decyzję o ewentualnym jemu przeciwdziałaniu. Jest to nie tylko wyrazem troski o jakość środowiska przyrodniczego, lecz również o zdrowie ludzi. Dowiedziono bowiem, że na skutek zanieczyszczenia gleby następuje jej zakwaszenie i obniżenie zawartości próchnicy, lecz również zwiększenie dostępności dla roślin uprawnych niektórych metali ciężkich (np. kadmu), które mogą kumulować się w surowcach roślinnych; racjonalizacji struktury użytkowania przestrzeni przyrodniczej. W skali Polski obserwuje się rosnącą tendencję do odłogowania najsłabszych gruntów rolnych, które szybko tracą swoje walory użytkowe, a postępująca dalej ich degradacja stanowi poważne zagrożenie dla różnorodności biologicznej. Wskazanie do zalesiania tych gruntów, określone również w Krajowym Programie Zwiększania Lesistości, opiera się na wielofunkcyjnym i zrównoważonym modelu rozwoju kraju – nowe zalesienia pełni funkcję pozytywnie regulujących warunki przyrodnicze (korytarze ekologiczne, poprawa bilansu węglowego, zmniejszenie deficytu wody, ochrona przed erozją wodną i wietrzną gleb), krajobrazowe (zmniejszenie fragmentaryzacji i regulacja kształtu kompleksów leśnych) oraz ekonomiczne (zwiększenie produkcji drewna, stworzenie nowych miejsc pracy i dodatkowego źródła dochodu dla gospodarstw rolnych). 37 X. GOSPODARKA ODPADAMI 1. ODPADY I GOSPODAROWANIE ODPADAMI Postępowanie z odpadami na terenie Gminy Pielgrzymka reguluje uchwalony przez Radę Gminy „Regulamin utrzymania porządku i czystości”. Głównymi źródłami odpadów stałych na terenie Gminy są gospodarka komunalna i handel oraz usługi i przemysł. Największym problemem w dalszym ciągu pozostaje brak systemu selektywnej zbiórki i powtórnego wykorzystania odpadów, jak również gospodarka odpadami niebezpiecznymi oraz problemy związane z likwidacją powstających nieustannie dzikich wysypisk i miejsc, w których nieprawnie zdeponowano odpady. Odpady zbierane z terenu gminy i trafiają na składowisko w Pielgrzymce. Odpady przemysłowe – Głównymi źródłami odpadów przemysłowych są wydobycie surowców mineralnych. Unieszkodliwianie tego typu odpadów z wyłączeniem składowania prowadzone jest obecnie na stosunkowo małą skalę i odbywa się przede wszystkim w instalacjach przemysłowych pracujących na potrzeby zakładów – właścicieli tych instalacji. Wolny rynek usług w tym zakresie dopiero powstaje. Szczegółowe dane na temat odpadów przemysłowych powstających na obszarze objętym opracowaniem znajdują się w „Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Pielgrzymka” Odpady komunalne – Obecnie odpady z Gminy Pielgrzymka deponuje się na Wysypisku Odpadów Komunalnych w Pielgrzymce. Odpady przywożone na wysypisko mają charakter komunalny i składowane są bez żadnego zagęszczania. Charakter ilościowo – jakościowy zdeponowanych odpadów wynika bezpośrednio z charakteru miasta. Dodatkowo na składowisku tym składuje się osady z oczyszczalni ścieków. Źródłem odpadów komunalnych są przede wszystkim gospodarstwa domowe, obiekty użyteczności publicznej i obsługi ludności. Obecnie 99,3% odpadów komunalnych trafia na składowisko. Selektywna zbiórka prowadzona jest dla ok. 3% masy wytwarzanych odpadów. Skład i struktura odpadów komunalnych wytworzonych na terenach miejskich i wiejskich różnią się zasadniczo. Odpady powstałe na terenach miejskich charakteryzują się wyższą wartością opałową. Szczegółowe dane na temat odpadów komunalnych powstających na obszarze objętym opracowaniem znajdują się w „Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Pielgrzymka” Odpady niebezpieczne – Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi, powstającymi w wyniku działalności gospodarczej na terenie gminy, regulowane jest stosownym i decyzjami Starosty Złotoryjskiego, wydawanymi w porozumieniu z Wójtem Pielgrzymki. Głównymi wytwórcami na terenie miasta są, bazy samochodowe, paliwowe, placówki służby zdrowia i weterynarii, oczyszczalnia ścieków i inne. Szacuje się, że ok. 10% odpadów komunalnych to również odpady niebezpieczne. Większość wytwarzanych odpadów poddawana jest składowaniu lub unieszkodliwianiu. Proces unieszkodliwiania odbywa się przez stosowanie metod chemicznych oraz spalanie. Szczegółowe dane na temat odpadów niebezpiecznych powstających na obszarze objętym opracowaniem znajdują się w „Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Pielgrzymka” Zagadnienia takie jak: - Odpady komunalne Stan wyjściowy Program gospodarki odpadami komunalnymi Stan obecny - Gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi 38 - Lokalizacja miejsc unieszkodliwiania odpadów przedstawione są w opracowaniu „Plan Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Pielgrzymka” 2. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – GOSPODARKA ODPADAMI W ostatnich latach zmniejszyła się ilość odpadów wytwarzanych w przemyśle przy jednoczesnym wzroście ich gospodarczego wykorzystania. Systematycznie wzrasta natomiast ilość odpadów komunalnych, które nie segregowane i nie przetwarzane trafiają na szybko przepełniające się składowiska. Gospodarka odpadami powinna być prowadzona w sposób kompleksowy, z uwzględnieniem podstawowych zasad, w tym przede wszystkim: - zapobieganie powstawaniu odpadów - recykling i powtórne wykorzystanie odpadów - optymalizacja ostatecznego usuwania odpadów - działania naprawcze Należy wziąć pod uwagę aktualnie obowiązujące w Unii Europejskiej zasady ochrony środowiska i akty prawne. Na przykład bardzo rygorystycznie będzie przestrzegana zasada, aby trafiające na składowiska odpady zawierały odpowiednią ilość biodegradowalnej substancji organicznej. Preferowane są takie metody jak recykling, kompostowanie, wytwarzanie biogazu i materiałowe oraz energetyczne wykorzystanie. Ważnym zadaniem w zakresie gospodarki odpadami przemysłowymi jest wzrost ich wykorzystania, zarówno surowcowego, jak i energetycznego. Dominować będzie w dalszym ciągu ich wykorzystanie na cele przemysłowe (energetyka, budownictwo). Zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa w horyzoncie czasowym do 2010 roku udział odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych powinien zostać dwukrotnie zwiększony w porównaniu ze stanem z 1990 roku. W tym celu jednak konieczne jest dokładne poznanie możliwości wykorzystania odpadów, segregacja odpadów u źródła oraz stworzenie warunków wykorzystania różnorodnych strumieni odpadów do uzyskania ostatecznych produktów. Gospodarowanie odpadami na terenie gminy powinno odbywać się w odniesieniu do standardów unijnych, ustalonych w około 30 aktach prawnych, z kluczową Dyrektyw Rady 75/439/EWG. Standardy te zostały przeniesione do prawa polskiego i zapisane w Ustawie o odpadach oraz Prawo ochrony środowiska, uchwalonych w 2001 roku ( wraz z ustawą o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw). Dla osiągnięcia celów polityki ekologicznej państwa oraz zapobiegania powstawaniu odpadów, ograniczania ich ilości i negatywnego oddziaływania na środowisko (w tym również zapewnienia odpowiedniego odzysku lub unieszkodliwiania), wymienione przepisy wprowadziły obowiązek gospodarowania odpadami według stosownego planu. Zgodnie z ustawą, gminny plan gospodarki odpadami powinien obejmować wszystkie rodzaje odpadów powstających oraz przywożonych na jej teren, a zwłaszcza: odpady komunalne (z uwzględnieniem odpadów biodegradowalnych), opakowaniowe, budowlane, wraki samochodowe, opony oraz odpady niebezpieczne (w tym: medyczne, weterynaryjne, oleje odpadowe, baterie i akumulatory). Zgodnie z procedur, gminny plan ma by uchwalony w celu realizacji zaleceń dokumentu wyższego szczebla - powiatowego planu gospodarowania odpadami. 39 W świetle powyższego, w gminnym planie ochrony środowiska, w zakresie gospodarki odpadami, rekomendowane jest zrealizowanie nast pujących działań : - Opracowanie i wdrożenie do realizacji Gminnego Planu Gospodarki Odpadami, - Prowadzenie edukacji w zakresie minimalizowania ilości wytwarzanych odpadów komunalnych, - Promocja i wspieranie systemów segregacji odpadów komunalnych - Tworzenie systemu odbioru i zagospodarowania odpadów Rekomendowane działania są zbieżne z „Programem Ochrony Środowiska Powiatu złotoryjskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Podnoszenia standardów gospodarki odpadami przemysłowymi Cel do 2005 roku: Zmniejszanie ilości produkowanych odpadów przemysłowych Zadanie O.1.1.1 – Opracowanie i realizacja kompleksowego planu gospodarki odpadami przemysłowymi Cel do 2005 roku: Wzrost gospodarczego wykorzystania odpadów przemysłowych Zadanie O.1.2.3 – Promowanie metod gospodarczego wykorzystania Podnoszenia standardów gospodarki odpadami komunalnymi. Cel do 2005 roku Minimalizacja ilości odpadów komunalnych Zadanie O.2.1.1 – Opracowanie i realizacja planu gospodarki odpadami komunalnymi dla powiatu i gmin Zadanie O.2.1.2 – Prowadzenie edukacji w zakresie minimalizowania ilości wytwarzanych odpadów komunalnych Cel do 2005 roku: Zmniejszenie uciążliwości spowodowanych przez niewłaściwe składowanie odpadów Zadanie O.2.2.1 – Opracowanie i realizacja programu zagospodarowania osadów ściekowych Cel do 2005 roku – Wprowadzenie systemów selektywnej zbiórki i powtórnego wykorzystania odpadów Zadanie O.2.3.1 – Prowadzenie edukacji w zakresie właściwej gospodarki odpadami Zadanie O.2.3.2 – Promocja i wspieranie systemów segregacji odpadów komunalnych Zadanie O.2.3.3 – Wspomaganie budowy regionalnych obiektów przeróbki odpadów Realizacja działań rekomendowanego w POŚ pozwoli na: - określenie rodzaju, ilości i źródeł wszystkich rodzajów powstających lub przywożonych na teren Gminy odpadów i zaplanowanie odpowiednich działań, związanych z ich zagospodarowaniem. - odpady komunalne to najszybciej rosnąca ilościowo grupa odpadów. Coraz większy problem stanowi brak miejsca na składowiskach. Należy prowadzić działania zmierzające do ograniczenia odległego transportu i zmniejszania ilości odpadów trafiających na składowiska. W zakresie gospodarki odpadami kluczowe znaczenie będzie miało prowadzenie działalności edukacyjnej w społeczeństwie - Nowe składowiska i rozbudowa już istniejących powinna odbywać się z wykorzystaniem najlepszych dostępnych technologii, jako obiekty ponadgminne, o uzasadnionej ekonomicznie wielkości i lokalizacji spełniającej wymagania dotyczące ochrony środowiska - istnieje potrzeba stworzenia i realizowania systemu selektywnej zbiórki i powtórnego wykorzystania wybranych frakcji odpadów komunalnych, bezpośrednio lub po przetworzeniu. Dotyczy to zwłaszcza surowców wtórnych oraz frakcji biologicznie rozkładalnej, przetwarzanej na kompost. 40 XI. WODY Gmina Pielgrzymka odwadniana jest przez rzekę Skorę dopływ Czarnej Wody. Skora bierze swój początek w obniżeniu Kotliny Proboszczowa. Jej źródła leżą na wysokości 280 m npm. Od źródeł do Wojcieszyna rzeka przyjmuje kierunek S-W i biegnie prostopadle do warstw geologicznych. W rejonie Pielgrzymki dolina rzeki zwęża się znacznie, gdyż rozcina grzbiet twardych piaskowców ciosowych (kredowych). Między Pielgrzymką a Wojcieszynem i dalej w kierunku Uniejowic dolina Skory rozszerza się wchodząc w obręb margli kredowych i skręca w kierunku północno – wschodnim. Rozcina tu krawędź Pogórza Kaczawskiego i wpływa na obszar Niziny Legnickiej. 1. STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH Rzeka Skora – rzeka ta jest ciekiem IV rzędu, dopływem rzeki Czarna Woda. Źródła rzeki znajdują się w Górach Kaczawskich. W górnym odcinku rzeka ma charakter potoku górskiego, płynie przez tereny rolnicze, bezleśne. Główne punktowe źródła zanieczyszczenia w zlewni rzeki Skory na terenie gminy Pielgrzymka to: - mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków w Proboszczowie, Qśrd wg pozwolenia wodnoprawnego 57,8 m3/d, administrowana przez Spółdzielnię Mieszkaniową w Proboszczowie - mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków, Qśrd wg pozwolenia wodnoprawnego 25 m3/d, administrowana przez Gminne Przedsiębiorstwo Komunalne sp. z o.o. w Pielgrzymce Stan czystości rzeki Skory na podstawie badanych wskaźników zanieczyszczeń wykazał, że: jakość wody w zakresie fizyko-chemicznym ze względu na wzrost stężeń azotu azotynowego na odcinku ujściowym nie spełnia norm klasyfikacyjnych. Substancje organiczne, zawiesina ogólna i zasolenie mieściły się w granicach I klasy, z wyjątkiem wartości BZT 5 i stężenia manganu, które odpowiadały II klasie czystości wskaźniki hydrobiologiczne na ujściu do Czarnej Wody zaobserwowano wzrost zawartości chlorofilu „a” do poziomu III klasy czystości stan sanitarny nie odpowiada dopuszczalnym normom Jakość wód rzeki Skory nie odpowiada normom a o jej złym stanie zadecydował stan sanitarny oraz azotu azotynowego. Ocena jakości wód Skory w 2002 roku. Przekrój pomiarowo kontrolny Wskaźnik/km Substancje organiczne Tlen rozpuszczony BZT5 ChZT Mn ChZT Cr Zasolenie Przewodność elektryczna wł Substancje rozpuszczone Chlorki Siarczany Skora ujście Czarnej Wody 0,3 II I II I I I I I I I 41 do Zawiesina ogólna Substancje biogenne Azot amonowy Azot azotynowy Azot azotanowy Azot ogólny Fosforany Fosfor ogólny Fenole lotne Odczyn Metale Wskaźniki fizykochemiczne Wskaźniki hydrobiologiczne Stan sanitarny Ocena ogólna 2001 Ocena ogólna 2002 I non I II non II II III I I II non III non non non 2. JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH W związku z płytkim zaleganiem podłoża skał triasowych i kredowych wody gruntowe poziomu czwartorzędowego nie mają na terenie gminy dużego rozprzestrzenienia. Kolektorem tych wód są osady fluwioglacjalne żwirowo – kamieniste, niekiedy nieco zaglinione. Osady te przeważają w budowie geologicznej terenu bezpośredniego podłoża pod cienką warstwą pyłów. Wody czwartorzędowe narażone są w dużym stopniu na oddziaływanie czynników zewnętrznych i dlatego charakteryzują się zmiennym składem fizykochemicznym. Stwierdza się w nich wysokie stężenie związków azotu, fosforu, żelaza i magnezu. W większości badanych przypadków wody te wymagają dwustopniowego uzdatniania tj. odmanganiania i odżelaziania. Żelazo jest trudne do strącania i w niektórych przypadkach dyskwalifikuje przydatność wód do celów pitnych. Jakość wód w dolinach rzek z uwagi na infiltracyjny charakter zlokalizowanych tam ujęć wody nie jest najlepsza. Wpływ na to mają stosowane nawozy chemiczne oraz środki ochrony roślin. Dużym zagrożeniem dla czystości wód tego poziomu wodonośnego są również związki azotowe pochodzące ze stosowanej na dużą skalę gnojowicy. Na obszarze gminy można wyróżnić następujące strefy zalegania zwierciadła wód podziemnych poziomu czwartorzędowego: - 0,2 do 1,5 m – strefa ta występuje w odległości do 100 m, od koryt rzek i mniejszych cieków wodnych. Zwierciadło wody ma na ogół charakter swobodny - 1,5 do 4,5 m – strefa szerokości 200 – 300 m od koryt rzek, lustro wody ma charakter swobodny. W tej strefie mogą również pojawić się sączenia na stropie zwietrzelin skał starszego podłoża - poniżej 10 m – w strefie wzniesień między dolinami rzek Wody szczelinowe. W piaskowcach kredowych i triasowych występują wody szczelinowe charakteryzujące się zwierciadłem swobodnym lub naporowym stwierdzonym na głębokościach: - 7,0 do 8,0 m ppt - 24,0 do 60,0 m ppt (o stabilizacji na 8,8 do 52,0 m ppt) 3. GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA Użytkowanie wód stwarza sytuację, w której są one z jednej strony odbiornikami ścieków, a z drugiej – służą jako źródła wody ujmowanej m. in. do celów spożywczych. Konieczność 42 podejmowania i rozwiązywania problemów gospodarki wodno-ściekowej w sposób racjonalny jest zatem wyrazem troski o ochronę zdrowia mieszkańców jak i o zachowanie wysokich walorów środowiska przyrodniczego. Mając na uwadze między innymi polepszenie jakości wód zlewni Kaczawy, gmina Pielgrzymka przystąpiła do Unii Miast Śląskich. Jego sygnatariusze za podstawowy cel postawili sobie ochronę wód całego dorzecza, według przyjętego jednolitego, wspólnego planu działania. Zakłada on między innymi identyfikacje i ograniczenie zanieczyszczeń przenikających do wód rzeki, co wiąże się z koniecznością podjęcia działań na rzecz uporządkowania gospodarki wodno - ciekowej w gminach dorzecza. 3.1 Zaopatrzenie w wodę Gminny system zaopatrzenia w wodę składa się z jednego ujęcia wód podziemnych oraz zakupie z „wody z zakupu” dostarczanej do jednego sołectwa. Gminny system zaopatrzenia w wodę oparty jest na: - Ujęciu wód głębinowych z pokładu trzeciorzędu zlokalizowanym w miejscowości Twardocice działającego na podstawie decyzji Starosty Powiatowego w Złotoryi. Zasoby eksploatacyjne wynoszą 67 m3/h. Woda poddawana jest uzdatnianiu w stacji uzdatniania wody. - Woda z zakupu dostarczana do wsi Sędzimirów z kopalni „Konrad” w ramach wzajemnych rozliczeń z gminą za szkody pogórnicze. Obecnie w gminie osiągnięto następujące wyniki w realizacji gospodarki wodnej: - ludność korzystająca z sieci wodociągowej – 4734 (96,5% całości) - sieć wodociągowa zrealizowana jest na długości 109,3 km - zużycie wody wynosi 106 332 m3/rok, - ilość przyłączy wodociągowych 961 Ujęcie głębinowe zaopatruje w wodę następujące miejscowości Czaple, Nowa Wieś Grodziska, Pielgrzymka, Proboszczów, Twardocice i Wojcieszyn. Woda z zakupu zasila mieszkańców wsi Sędzimirów W gminie realizowana jest koncepcja objęcia całej gminy siecią wodociągową i tak docelowo: Lp. 1 2 3 4 5 6 7 Miejscowość Czaple Nowa Wieś Grodziska Pielgrzymka Proboszczów Twardocice Wojcieszyn Sędzimirów 8 Nowe Łąki 9 Jastrzębnik Sposób zaopatrzenia w wodę Ujęcie wody w Twardocicach wraz z systemem gminnych wodociągów Woda z zakupu Rozprowadzenie sieci wodociągowej i podłączenie do gminnego systemu zaopatrzenia z ujęcia w Twardocicach 43 Planowane inwestycje Modernizacja sieci wodociągowej (po ponad 30 letnim okresie eksploatacji) Realizacja zadania zwodociągowania miejscowości w 2004 roku – 2,7 km długości sieci Realizacja zadania zwodociągowania miejscowości w 2005 roku – 4,6 km długości sieci 3.2 Unieszkodliwianie ścieków Gminny system unieszkodliwiania ścieków działa w oparciu o dwie istniejące małe instalacje, oraz zrzut ścieków z jednej miejscowości do systemu kanalizacji sanitarnej sąsiedniej gminy. - Pielgrzymka – lokalna oczyszczalnie, posadowiona na potrzeby zespołu szkół w Pielgrzymce, oczyszczalnia mechaniczno – biologiczna o dopuszczalnej pozwoleniem wodno – prawnym przepustowości na poziomie 28 m3/d. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest Kaczawa. Osad z oczyszczalni zagospodarowywany jest na składowisku odpadów w Pielgrzymce. Instalacja administrowana jest przez Gminne Przedsiębiorstwo Komunalne sp. z o.o. w Pielgrzymce - Proboszczów – lokalna oczyszczalnia posadowiona na potrzeby Spółdzielni Mieszkaniowej w Proboszczowie, oczyszczalnia mechaniczno – biologiczna o dopuszczalnej pozwoleniem wodno – prawnym przepustowości 57,8 m3/d. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest Kaczawa. Osad z oczyszczalni zagospodarowywany jest na składowisku odpadów w Pielgrzymce. Instalacja administrowana jest przez Spółdzielnię Mieszkaniową w Proboszczowie. - Sędzimirów – wieś w pełni skanalizowana, zrzut ścieków odbywa się do kanalizacji sanitarnej w gminie Warta Bolesławiecka i dalej do gminnej oczyszczalni ścieków w Warcie Bolesławieckiej. W gminie realizowana jest koncepcja objęcia całej gminy siecią kanalizacyjną i tak docelowo: - Planowany system nowej oczyszczalni gminnej i nowych sieci: Lp. Miejscowość 1 Wojcieszyn Etap prac Etap I, część 1 3 Nowa Wieś Etap I, część 2 Grodziska Pielgrzymka Etap I, część 3 4 Proboszczów Etap II 5 Twardocice Etap II 1 Czaple Etap II 7 Nowe Łąki Etap II 8 Jastrzębnik Etap II 9 Sędzimirów Zrealizowane 2 - Sposób zagospodarowania ścieków Budowa gminnej oczyszczalni ścieków o zdolności przerobowej 500 m3/d. Oraz budowa sieci kanalizacyjnej doprowadzającej do oczyszczalni w Wojcieszynie Budowa sieci kanalizacyjnej doprowadzającej do oczyszczalni w Wojcieszynie Budowa sieci kanalizacyjnej doprowadzającej do oczyszczalni w Wojcieszynie Budowa sieci kanalizacyjnej doprowadzającej do oczyszczalni w Wojcieszynie Budowa sieci kanalizacyjnej doprowadzającej do oczyszczalni w Wojcieszynie Budowa sieci kanalizacyjnej doprowadzającej do oczyszczalni w Wojcieszynie Budowa sieci kanalizacyjnej doprowadzającej do oczyszczalni w Wojcieszynie Budowa sieci kanalizacyjnej doprowadzającej do oczyszczalni w Wojcieszynie Ścieki odprowadzane do kanalizacji sanitarnej w gminie Warta Bolesławiecka i dalej do gminnej oczyszczalni ścieków w Warcie Bolesławieckiej Planowana jest rozbudowa infrastruktury kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków dla osiągnięcia stanu podanego w pkt (a). 44 o o Budowa oczyszczalni ścieków dla potrzeb całej gminy o zdolności 500 m3/d w miejscowości Wojcieszyn Budowa sieci kanalizacyjnej dla 8 wsi: kanalizacja sanitarna grawitacyjna o łącznej długości 36,6 km kanalizacja sanitarna tłoczna o łącznej długości 11,5 km przyłącza kanalizacyjne o łącznej długości 13,0 km przepompownia ścieków 6 sztuk 3.3 Ochrona przed powodzią Część obszaru gminy narażona jest na wylewy rzeki Skory oraz Bobrzycy. Stan techniczny koryt rzecznych i potoków oraz urządzeń przeciwpowodziowych i melioracyjnych jest bardzo zły. Powódź w 1997 roku pokazała katastrofalne skutki braku zabezpieczeń przeciwpowodziowych. Obecnie w fazie opracowywania dokumentacji projektowej jest realizacja zbiornika retencyjnego „Pielgrzymka” który w znaczący sposób rozwiąże problemy gminy w tym zakresie. 4. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – OCHRONA WÓD Podstawą podejmowania działań w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, a także gospodarowania nimi, są ustawa Prawo wodne z 2001 roku oraz ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (rok 2001), o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (rok 1996), o ochronie gruntów rolnych i leśnych (rok 1995). Zadania z za kresu ochrony wód wyznacza szereg dyrektyw Parlamentu Europejskiego, w tym: - 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, - 98/83/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, - 91/676/EWG – Dyrektywa Azotanowa - Dyrektywa Azotanowa ma na celu ochronę wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego. Zgodnie z jej wytycznymi każdy kraj na terytorium UE jest zobowiązany m.in. do opracowania i upowszechnienia Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej wśród producentów rolnych - 2000/60/WE – Wodna Dyrektywa Ramowa - Wodna Dyrektywa Ramowa ustanawia dla terytorium Unii Europejskiej ogólne ramy polityki wodnej, służącej zapobieganiu i ograniczaniu zanieczyszczenia wszystkich rodzajów wód, promowaniu zrównoważonego korzystania z ich zasobów, poprawieniu jakości ekosystemów jako całości oraz zmniejszaniu skutków powodzi i suszy. Wodna Dyrektywa Ramowa opiera się o koncepcję zlewniowego zarządzania jakością wód, niezależnie od przebiegu granic administracyjnych W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych istnieje możliwo tworzenia celowych związków międzygminnych, co na gruncie prawa polskiego reguluje Art. 64 ustawy o samorządzie gminnym z 1990 roku. W świetle powyższego, w gminnym planie ochrony rodowiska, w zakresie ochrony wód, rekomendowane jest zrealizowanie następujących działań : - propagowanie wśród rolników Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, - edukacja z zakresu właściwego składowania nawozów naturalnych, - rozbudowa infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, - racjonalizacja gospodarowania zasobami wodnymi, - dążenie do utworzenia celowego związku gmin i miast Unia Gmin Śląskich lażących w zlewni Kaczawy 45 Rekomendowane działania są zbieżne z „Programem Ochrony środowiska Powiatu złotoryjskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej Cel do 2005 roku: Redukcja ścieków nie oczyszczonych Zadanie W.1.1.1 – Wsparcie związków gmin dla wspólnego prowadzenia gospodarki ściekami Zmniejszenie zużycia wody. Cel do 2005 roku: Minimalizowanie poboru wody Zadanie W.2.1.1 – Kontynuacja programu z zakresu dyspozycyjnych zasobów wodnych i ich jakości Zadanie W.2.1.3 – Podnoszenie świadomości ekologicznej w zakresie oszczędzania wody Ograniczenie zanieczyszczenia spowodowanego niekontrolowanymi spływami powierzchniowymi. Cel do 2005 roku Ograniczenie zanieczyszczeń obszarowych Zadanie W.3.1.1 – Opracowanie i realizacja programu szkoleń dla rolników Zadanie W.3.1.2 – Stosowanie kodeksu dobrych praktyk rolniczych Ochrona zasobów wód podziemnych. Cel do 2005 roku Ograniczenie poboru wód podziemnych Zadanie W.6.2.2 – Egzekwowanie hierarchizacji poborów wód w zależności od sposobu ich użytkowania Zadanie W.6.2.3 – Ograniczenie poboru wód podziemnych na cele przemysłowe Realizacja działań rekomendowanych w POŚ pozwoli na: - ograniczanie spływu powierzchniowego biogenów z pól oraz właściwe przechowywanie nawozów organicznych, co ma wpływ na ochronę wód i zdrowia samych mieszkańców przed zanieczyszczeniami. Pozostałości niewłaściwie zastosowanych nawozów i środków ochrony roślin mogą stanowić poważne zagrożenie dla równowagi środowiska glebowego i wód gruntowych, a spływając z powierzchni obszarów rolnych – zanieczyszcza równie wody powierzchniowe. Zaniedbania w zakresie przechowywania odchodów zwierząt bezpośrednio na gruncie, sprzyjają powstawaniu punktowych skażeń gleby i wód gruntowych. W pierwszej kolejności zagrożone są wody w przydomowych studniach płytko kopanych; - dostęp większej liczby mieszkańców (docelowo wszystkich) do systemu odprowadzania i oczyszczania cieków. Obecna długość sieci kanalizacji sanitarnej w mieście jest niewystarczająca – zapewnia podłączenie do niej tylko mieszkańców Pielgrzymki. Istniejąca duża dysproporcja pomiędzy rozwojem sieci wodociągowej a systemem odprowadzania i oczyszczania cieków jest zjawiskiem niepożądanym z punktu widzenia ochrony środowiska. W skali kraju obserwuje się bowiem tendencję do kilkukrotnie większego zużycia wody w gospodarstwach podłączanych do sieci wodociągowej, co skutkuje proporcjonalnym przyrostem ilości cieków. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej, likwidacja szamb i zapewnienie oczyszczenia cieków wpływają bezpośrednio na zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska. Skutkują również w niemniej ważne efekty: polepszenie warunków sanitarnych gospodarstw i popraw jakości życia ludzi; - zlikwidowanie punktowych źródeł zanieczyszczeń, jakimi mogą być nieprawidłowo eksploatowane i nieszczelne szamba umieszczone w obrębie gospodarstw. Jest to podyktowane w pierwszej kolejności troską o ich wpływ na stan sanitarny wód gruntowych, a tym samym zdrowie ludzi. Na terenie gminy Pielgrzymka odnotowuje się przydomowe studnie kopane lub płytko wierconych, z których mieszkańcy pobierają wodę przeznaczoną do spożycia - poprawienie parametrów jakościowych wody pitnej oraz jej dostarczanie do wszystkich mieszkańców gminy; 46 - - - ograniczenie poboru z sieci wodociągowej wody uzdatnionej do spożycia i ochronę ilościową zasobów wód podziemnych. Podstawowym zaleceniem polityki ekologicznej w prawidłowym gospodarowaniu jest przeznaczenie wód podziemnych wyłącznie do zaopatrywania mieszkańców w dobrej jakości wodę pitną, a powierzchniowych – na cele np. produkcji rolnej; zwiększenie dyspozycyjnych zasobów wodnych oraz kompensowanie nierównomiernych opadów atmosferycznych dzięki właściwemu utrzymaniu i eksploatacji urządzeń melioracyjnych oraz rozwijaniu pasów roślinności śródpolnej. Obszar Dolnego Śląska jest jednym z regionów najbardziej zagrożonych niedoborem wody. Roślinność śródpolna przyczynia się do poprawy bilansu wodnego na obszarach rolniczych poprzez zmniejszanie siły wiatru i redukcji parowania, ograniczanie spływów powierzchniowych, łagodzenie wahań temperatury i wilgotności powietrza; polepszenie jakości wód zlewni Kaczawy, poprzez ochronę wód zaplanowaną na obszarze całego jej dorzecza. Przekształcenie Unii Gmin Śląskich w Celowy Związek międzygminny umożliwi ponadto wydajniejsze pozyskiwanie funduszy pozabudżetowych na realizację wytyczonych celów (uporządkowanie gospodarki wodno- ciekowej, monitorowanie jakości wód, działania regeneracyjne itd.). 47 XII. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Wciąż większość problemów ekologicznych związanych jest z nadmierną emisją ze źródeł technologicznych. Jednocześnie obserwowany ostatnio gwałtowny wzrost ruchu samochodowego w dużym stopniu przyczynia się do zanieczyszczenia. Lokalnie znacząco wpływa na stan powietrza również niska emisja. Emisja komunikacyjna – wzrastająca systematycznie liczba pojazdów samochodowych, nabywanych zarówno przez podmioty gospodarcze, jak i osoby fizyczne, pociąga za sobą wzrost emisji dwutlenku azotu w województwie. Transport samochodowy jest również źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego tlenkiem węgla, węglowodorami i związkami ołowiu. Z transportu drogowego pochodzi ok. 30% emisji tlenku węgla oraz tlenków azotu i ok. 20% emisji ołowiu. Emisja niska – głównie SO2 i pył) jest szczególnie uciążliwa w regionach górskich, gdzie występują niekorzystne warunki do rozprzestrzeniania zanieczyszczeń, jak również w dużych aglomeracjach miejskich. Dlatego tak bardzo duże znaczenie ma podejmowanie działań mających na celu jej ograniczenie. Jest to możliwe dzięki przechodzeniu coraz większej liczby właścicieli domów prywatnych na ogrzewanie gazowe i olejowe w miejsce poprzednio stosowanego węglowego. 1. ZANIECZYSZCZENIA Powietrze atmosferyczne nie podlega systematycznej kontroli jakościowej na terenie samej gminy Pielgrzymka. Ocenę powietrza atmosferycznego przedstawiono na podstawie monitoringu realizowanego w regionalnej sieci nadzoru nad jakością powietrza prowadzoną przez Inspekcję Sanitarną. Na podstawie pomiarów odnotowuje się znaczne wahania ilości rocznych opadającego pyłu, jednak w całym okresie badania nie stwierdza się przekroczenia dopuszczalnego poziomu zanieczyszczeń. Pomiary wykazują okresowe zanieczyszczanie powietrza pyłem zawieszonym. Odnotowuje się przekroczenia norm dobowych ustalonych na poziomie 150qg/m3. Ponadto przeprowadzono badania stężeń dobowych SO2, Nox, CO. Dwutlenek siarki. Wyniki pomiaru dwutlenku siarki na terenie Pielgrzymki w [ug/m3] Lp Stanowisko pomiarowe Średnia roczna Średnia sezonie grzewczym 1 Pielgrzymka 5,8 8,7 w Średnia w sezonie pozagrzewczym 3,0 Jak wynika z pomiarów stężenia dwutlenku siarki charakteryzuje wyraźna zmienność w ciągu roku. Uśrednione dla gminy stężenie SO2 w sezonie grzewczym (od października do marca) były prawie trzykrotnie wyższe niż w sezonie pozagrzewczym (od kwietnia do września). Największe różnice sezonowe notowane są w miejscowościach, ze względu na to, iż jest to rejon narażony na zintensyfikowany wpływ tzw. niskiej emisji z sektora komunalno – bytowego; niewielkich kotłowni osiedlowych, palenisk domowych. Analizując trendy zmian stężeń średniorocznych, zwrócono uwagę na znaczny spadek stężeń dwutlenku siarki w latach 1990 – 1998. W ostatnich latach stwierdzono zahamowanie obserwowanej tendencji spadkowej. W 2002 stężenia średnioroczne SO2 utrzymywały się na podobnym poziomie jak w latach 1999 – 2001. 48 Dwutlenek azotu. Wyniki pomiaru dwutlenku azotu na terenie gminy Pielgrzymka w [ug/m3] Lp. Stanowisko pomiarowe Średnia roczna % normy Średnia sezonie grzewczym 1 9,7 24% 12,7 Pielgrzymka w Średnia w sezonie pozagrzewczym 6,7 Stężenia dwutlenku azotu, w przeciwieństwie do dwutlenku siarki, wykazują niewielką zmienność sezonową w ciągu roku. Średnio dla gminy stężenia NO2 w sezonie grzewczym były o ok. 50% wyższe niż w sezonie pozagrzewczym. Jest to w głównej mierze spowodowane utrzymującą się przez cały rok wysoką emisją tlenków azotu ze środków transportu drogowego. Decydujący wpływ komunikacji podkreśla również charakterystyczna zmienność stężeń tlenków azotu w ciągu doby, rejestrowana w stacjach automatycznych. Godziny występowania maksymalnych stężeń 1-godzinnych pokrywają się z godzinami szczytów komunikacyjnych. W latach 1990 – 1997 w większości punktów pomiarowych na obszarze objętym opracowaniem obserwowano spadek stężeń średniorocznych dwutlenku azotu. W ostatnich latach tendencji takiej nie stwierdza się. 2. STAN GAZYFIKACJI I CIEPŁOWNICTWA Dużym źródłem zanieczyszczeń są też sami mieszkańcy eksploatujący indywidualne systemy grzewcze. Wiele gospodarstw domowych opalanych jest w sezonie grzewczym opałem stałym. Ze względu na znaczne oddalenie od gminy, magistral przesyłowych gazu ziemnego, gmina Pielgrzymka niw została dotychczas zgazyfikowana. W obecnych uwarunkowaniach społeczno – gospodarczych gazyfikacja gminy staje się ważnym problemem społecznym. W miarę możliwości władze gminy powinny wspierać dążenia do podjęcia przez Zakład Gazowniczy decyzji o objęciu gminy Pielgrzymka siecią gazową. 3. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ – OCHRONA POWIETRZA W świetle obowiązującego prawa, w zakresie ochrony jakości powietrza samorząd gminny nie posiada uprawnień bezpośrednio wykonawczych, lecz może realizować zadania o charakterze zobowiązujaco - reglamentacyjnym. Działania w tym obszarze określają głównie ustawy uchwalone w 2001 roku: Prawo ochrony środowiska oraz ustawa o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw. Do ich zapisów przeniesiono postanowienia dyrektyw unijnych, dotyczących jakości powietrza, mających na celu kontrolę i zapobieganie zanieczyszczeniom. Gmina może również podejmować działania zmierzające do redukcji tzw. Emisji niskiej, poprzez zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkańców w zakresie zaopatrzenia w energię cieplną oraz gaz, co jako zadanie własne gminy zostało zapisane w ustawie o samorządzie gminnym z 1990 roku. W świetle powyższego, w gminnym planie ochrony rodowiska, w zakresie ochrony powietrza, rekomendowane jest realizowanie następujących działań: - opracowanie systemu przekazywania gminie przez kompetentne instytucje wyników pomiarów emisji gazów i pyłów z lokalnych źródeł, - budowa sieci gazowej, - edukacja na rzecz zmiany nośnika energii, używanego do celów grzewczych, - okresowe badanie poziomu zanieczyszczeń ko munikacyjnych - promowanie alternatywnych do samochodowej i zbiorowej komunikacji miejskiej 49 Rekomendowane działania są zbieżne z „Programem Ochrony Środowiska Powiatu złotoryjskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Dalsze ograniczenie emisji z zakładów pracy Cel do 2005 roku: Zmniejszanie liczby zakładów przemysłowych emitujących nadmierną ilość zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego Zadanie P.1.1.1 – Kontrola źródeł zanieczyszczeń Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodzącego ze źródeł niskiej emisji. Cel do 2005 roku: Stopniowa likwidacja źródeł niskiej emisji Zadanie P.2.1.1 – Wsparcie finansowe dla mieszkańców zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej ekologiczne i realizujących projekty z zakresu termomodernizacji budynków. Zadanie P.2.1.2 – Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodzącego ze źródeł komunikacyjnych. Cel do 2005 roku: Poprawa systemu dróg w powiecie Zadanie P.3.1.1 – Stopniowa realizacja systemu tras pieszych i rowerowych Cel do 2005 roku Wzrost wykorzystania alternatywnych dla samochodów środków komunikacji Zadanie W.3.2.2 – Przygotowanie i wdrożenie programu edukacyjnego w zakresie proekologicznych form transportu Realizacja działań rekomendowanych w POŚ pozwoli na: - systematyczną kontrolę przez gminę wielkości emisji na swoim terenie. Na podstawie okresowych pomiarów, prowadzonych przez lokalnych emitorów zanieczyszczeń, można będzie w przyszłości oszacować jakie obszary na terenie miasta zagrożone są podwyższonym stężeniem określonych zanieczyszczeń - ograniczenie zanieczyszczenia powietrza, wynikającego z emisji niskiej, związanego generalnie ze strukturą zużycia paliw do celów grzewczych. Z przytoczonych danych wynika, że na terenie gminy funkcjonują głównie kotłownie węglowe, a sieci gazowej nie ma. Jej budowa stworzy w odniesieniu do gospodarstw indywidualnych możliwość wykorzystania gazu jako nośnika energii wygodniejszego w użyciu, taniego i mniej szkodliwego dla środowiska oraz umożliwi proces likwidacji kotłowni węglowych; - systematyczna obserwacja zmian stanu środowiska na terenach leżących w bezpośrednim sąsiedztwie dróg wojewódzkich. - wytyczenie i budowa ścieżek rowerowych, które wpłyną na zmianę struktury transportu osobowego oraz na bezpieczeństwo ruchu rowerowego 50 XIII. SUROWCE NATURALNE 1. STAN ZASOBÓW I GOSPODAROWANIE Obszar gminy Pielgrzymka znajduje się w całości w obrębie Sudetów. Najstarszy zespół skalny występujący na terenie gminy to utwory ordowiku. Wydzielono tu łupki ilasto – piaszczyste, czerwone i szare, częściowo fylity, na nich leżące łupki kwarcowo – sercytowe czarne i łupki kwarcytowe oraz najwyżej zalegające fylity serycytowe. Ten kompleks utworów ordowickich zalega na powierzchni od Pielgrzymki w kierunku wschodnim tworząc wychodnię tych utworów w Górach Kaczawskich. Kontakt utworów ordowickich na obszarze gminy z utworami triasowymi i kredowymi od strony południowej jest tektoniczny. Otwory ordowickie w wielu miejscach przebijają skały wulkanizmu podmorskiego – diabazy oraz trzeciorzędu – bazalty. Utwory sylurskie towarzyszące ordowickim wykształcone ą jako łupki ilaste z wkładkami lidytów (grabtolitowe) oraz wspomniane diabazy, które mają małe rozprzestrzenienie. Diabazy częściowo są zieleńcami lub łupkami zieleńcowymi. Na utworach ordowickich i sylurskich w części północnej gminy w rejonie Nowej Wsi Grodziskiej i Wojcieszyna zalegają utwory permu. Czerwony spągowiec wykształcony jest w postaci skał osadowych, piaskowców i łupków ilasto – piaszczystych. Stosunkowo duże rozprzestrzenienie na powierzchni mają utwory triasu i kredy. Wykształcone są jako piaskowce kwarcowe różnoziarniste, cienkoławicowe bądź jako piaskowce arkozowe. Piaskowce kredowe są zróżnicowane pod kątem uziarnienia, składu mineralnego oraz bloczności. Są zarówno kwarcowe z lepiszczem ilastym kao i ilasto – krzemionkowym oraz marglistym. Wychodnie tych piaskowców rozprzestrzeniają się na południe od utworów ordowickich między Pielgrzymką a Jerzmanicami oraz między Twardocicami a Nową Wsią Grodziską. Z utworów trzeciorzędowych występują na powierzchni małe wysepki bazaltów i towarzyszących im tufów bazaltowych. Powierzchniowo zajmują małe obszary 1-2 ha. Największe wystąpienie bazaltu to komin wulkaniczny bazaltu w Pielgrzymce – wyrobisko wyeksploatowane, użytkowane obecnie jako wysypisko śmieci. Inne małe wystąpienia to ciągnące się na wschód od Skory. Wylewy te przebijają zarówno utwory młodo, jak i staropaleozoiczne. W terenie stanowią lekko uwypuklone, w stosunku do otoczenia wyniesienia morfologiczne. Utwory czwartorzędowe stanowią w większości gliny pylaste, eluwia piaszczyste, gliny zwałowe oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe. Najstarsze osady czwartorzędowe reprezentowane są przez serie żwirowe, żwirowo – piaszczyste, piaszczysto – mułkowe. Są to osady rzeczne zawierające kwarc, łupki, granity, fylity i inne. Do osadów peryglacjalnych zaliczono także drobnoziarniste, zieleńcowe piaski oraz żwiry zawierające w przewadze kwarc, kwarcyty i łupki krystaliczne występujące w dolinie Skory i Jarzebnika Dolnego. Na osadach peryglacjalnych zalegają bezpośrednio warstwowe utwory wodnolodowcowe, głownie żwiry z wkładkami piasków, okruchów skał krystalicznych i skał skandynawskich, na których powyżej zalegają serie piaszczysto – żwirowe zaliczane do interglacjalnych osadów rzecznych. Są to piaski i żwiry sedymentowane. Osady stokowe wypełniają przede wszystkim doliny rzeczne i występują do wysokości 420 – 440 m npm. Osady morenowe zachowały się najlepiej na Pogórzu w Kotlinie Proboszczowa. Wykształcone są w postaci glin morenowych z blokami skał. Utwory lessowe i lessopodobne występujące na Pogórzu tworzą pokrywy o miąższości 4-12 m zwłaszcza na południowych i zachodnich zboczach dolin. Na obszarze gminy występują surowce naturalne w postaci kruszywa naturalnego i piaskowca. Piaskowiec występuje w złożach: złoże Nowa Wieś Grodziska II – 1 825 tys. ton złoże Nowa Wieś Grodziska III – 1 468 tys. ton 51 złoże Bedlno – 1 015 tys. ton Kruszywo występuje w złożach: złoże Bielanka – pole wschodnie – 67 607 tys. ton złoże Czaple – 82 tys. ton złoże Nowa Wieś Grodziska 170 tys. ton Pomimo dużych zasobów poszczególnych wystąpień kruszywa w dolinach rzecznych, wielu złóż nie będzie można eksploatować, gdyż znajdują się na obszarach chronionych, strefach ujęć wód podziemnych, w pasach ochronnych dolin rzecznych. Istotne są tu również ograniczenia natury prawnej związane z koniecznością ochrony terenów leśnych i gruntów rolnych o wysokiej klasie bonitacyjnej 2. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ - SUROWCE NATURALNE Prawo do eksploatacji surowców naturalnych określa ustawa z dnia 04 lutego 1994 Prawo geologiczne i górnicze, która umożliwia udzielenie koncesji na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Eksploatacja surowców mineralnych często powoduje degradację środowiska, która objawia się m.in. zanieczyszczeniem gleb, powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych, obniżeniem poziomu wód podziemnych, jak również występowaniem dużych przestrzennych zmian powierzchni terenu. Aby zminimalizować negatywny wpływ należy odpowiednio ograniczać miejsca eksploatacji i stosować najlepsze dostępne technologie, jak również prowadzić działania rekultywacyjne. Bardzo ważnym elementem będzie w przyszłości dalsze racjonalizowanie gospodarki surowcami mineralnymi, z zastosowaniem optymalnych metod i technologii. Złoża powinny być wykorzystywane jak najpełniej, łącznie z wykorzystaniem kopalin towarzyszących i zagospodarowaniem nadkładów. Pomocny będzie system ułatwiający opracowanie, realizację i monitoring programu zmierzającego do racjonalizacji gospodarki zasobami surowców mineralnych. Jednocześnie poszukiwane będą substytuty, które mogłyby zastąpić surowce nieodnawialne. Bardzo istotne jest realizowanie działań rekultywacyjnych i zagospodarowanie terenów zdegradowanych. Tam gdzie jest to możliwe, będzie się preferować wodno-lesny kierunek rekultywacji z przeznaczeniem na cele m.in. rekreacyjne, przeciwpowodziowe, żeglugowe czy komunalne. W tym aspekcie konieczna jest współpraca władz lokalnych z użytkownikami złoża, co pozwoli na właściwe ukierunkowanie podejmowanych działań. Zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa, koncesje na wydobycie surowców mineralnych będą wydawane pod warunkiem posiadania przez zakłady górnicze zaakceptowane przez władze koncesyjne programów ograniczających skalę i zakres naruszeń środowiska w otoczeniu i zapewniających pełne wykorzystanie zasobów złoża wraz z kopalinami towarzyszącymi. Władze będą współdziałać w dążeniu do objęcia ochroną terenów, na których występują zasoby perspektywiczne i prognostyczne. Działania ochronne polegać będą m.in. na uwzględnieniu tych terenów w gminnych studiach uwarunkowań i w planach zagospodarowania przestrzennego w postaci zapisów umożliwiających zagospodarowanie tych obszarów zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. W świetle powyższego, w gminnym planie ochrony rodowiska, w zakresie surowców mineralnych, rekomendowane jest realizowanie następujących działań: - potrzeba przeglądu zapisów miejscowego planu zagospodarowania pod kątem aktualizacji funkcji obszarów, na których występują kopaliny - identyfikacja i przeciwdziałanie sytuacjom konfliktu na obszarze społeczeństwo, przemysł wydobywczy i środowisko 52 Rekomendowane działania są zbieżne z „Programem Ochrony Środowiska Powiatu złotoryjskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Minimalizacja presji wywieranej na środowisko w procesie wykorzystania surowców mineralnych. Cel do 2005 roku: Ograniczenie sytuacji konfliktowych powstających na styku przemysłu wydobywczego i ochrony środowiska Zadanie S.1.1.1 – Stworzenie mapy obszarów konfliktowych Cel do 2005 roku Racjonalizacja wykorzystania zasobów mineralnych Zadanie S.1.2.3 – Kontrola przestrzegania wymogu uzyskania koncesji na rozpoznanie i wydobywanie kopalin Cel do 2005 roku: Dalsza rekultywacja terenów zdegradowanych w wyniku działalności wydobywczej Zadanie S.1.3.1 – Opracowanie programu rekultywacji z określeniem zadań priorytetowych Zabezpieczenie złóż perspektywicznych i prognostycznych Cel do 2005 roku: Ochrona zasobów perspektywicznych i prognostycznych Zadanie S.2.1.1 – Opracowanie bilansu zasobów perspektywicznych i prognostycznych Zadanie S.2.1.2 – Uwzględnienie zasobów perspektywicznych i prognostycznych w planach zagospodarowania przestrzennego 53 XIV. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE I HAŁAS 1. HAŁAS Hałas i wibracje to nieodłączne efekty rozwoju cywilizacji, które – podobnie jak zanieczyszczenie powietrza, wód i powierzchni ziemi – stają się w ostatnich latach dużym zagrożeniem dla zdrowia i życia człowieka. Grupą najbardziej narażoną na hałas są mieszkańcy miast, oraz osiedli położonych wzdłuż ruchliwych tras komunikacyjnych. Rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, prowadzony jest przez Wojewodę i corocznie aktualizowany. Teren gminy Pielgrzymka nie jest ponadto objęty systematycznymi badaniami klimatu akustycznego środowiska. Obowiązek przeprowadzania takich badań i sporządzania odpowiednich map zagrożenia obejmuje aglomeracje powyżej 100 tys. mieszkańców i tereny położone w zasięgu podstawowych źródeł hałasu: komunikacyjnych (drogowych, kolejowych, lotniczych), przemysłowych i komunalnych. Zagadnienie ochrony przed polami elektromagnetycznymi ujęte jest w ustawie Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku. Obowiązek taki nakłada ww. ustawa. Hałas komunikacyjny Na podstawie pomiarów prowadzonych od ponad dwudziestu lat stwierdzono spadek poziomu hałasu drogowego, pochodzącego zarówno z pojazdów lekkich jak i ciężkich. Spadek ten jest przede wszystkim efektem poprawy stanu technicznego pojazdów. Jednocześnie jednak rośnie uciążliwość hałasu, co związane jest przede wszystkim ze wzrostem powierzchni obszarów nim dotkniętych. Ograniczenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego jest dosyć kosztowne i realizowane jest przede wszystkim na drodze kierowania ruchu tranzytowego na obwodnice. Obwodnice te powinny być izolowane akustycznie tam, gdzie jest to konieczne, lokalizowane z dala od obszarów o intensywnej zabudowie i w dostatecznej odległości od obiektów chronionych. Hałas przemysłowy Główne źródła hałasu w zakładach przemysłowych to hałas powstający w wyniku procesu produkcyjnego, hałas z instalacji wentylacyjnych i chłodniczych. W ostatnich latach dużą uciążliwością stają się zakłady rzemieślnicze, które często bywają zlokalizowane na terenach przeznaczonych pod mieszkalnictwo. Najczęstsze przyczyny nadmiernej emisji hałasu z zakładów przemysłowych do środowiska to: - brak właściwych zabezpieczeń akustycznych źródeł hałasu pracujących na zewnątrz budynków produkcyjnych (instalacje wentylacyjne i odciągi) - niewystarczająca izolacyjność akustyczna ścian budynków produkcyjnych - niewłaściwa organizacja działalności produkcyjnej realizowanej z udziałem hałaśliwych środków technicznych - nieprawidłowa lokalizacja linii technologicznych, instalacji i urządzeń na terenie zakładów oraz samych zakładów pośród zabudowy mieszkaniowej (dotyczy o przede wszystkim działalności rozrywkowo – gastronomicznej). 2. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE Zgodnie z obowiązującymi przepisami na obszarach zabudowy mieszkaniowej oraz na obszarach, na których zlokalizowane są zwłaszcza szpitale, żłobki, przedszkola, internaty – składowa elektryczna elektromagnetyczna promieniowania o częstotliwości 50 Hz nie może przekraczać wartości 1 kV/m. Norma ta nie dotyczy miejsc niedostępnych dla ludzi. Źródłami takiego promieniowania mogą być jedynie linie przesyłowe oraz stacje elektroenergetyczne 54 dla napięć co najmniej 110 kV. Zagrożenia promieniowaniem mogą powodować również urządzenia radiokomunikacyjne i retransmisyjne, które wytwarzają pola elektromagnetyczne w zakresie częstotliwości od 0,001 do 300 000 MHz. 2.1 Identyfikacja źródeł Przeważająca część terenów zurbanizowanych w obrębie gminy Świerzawa kwalifikuje się do objęcia ochroną akustyczną jak dla terenów III klasy standardu akustycznego (tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego, tereny zabudowy mieszkaniowej z usługami rzemieślniczymi, tereny zabudowy zagrodowej, gdzie dopuszczalny poziom hałasu dla dróg lub linii kolejowych 16 h dla dnia 60 dB, 8 h dla nocy 50dB oraz innych źródeł hałasu 8 h dla dnia 50 dB i 1 h dla nocy 40 dB Na terenie opracowania można wskazać na dwie klasy źródeł powodujących zakłócenia akustyczne: komunikacja drogowa i obiekty przemysłowe. Na terenie opracowania znajdują się następujące obiekty emitujące fale elektromagnetyczne: - linie średniego napięcia (20 kV) z rozdzielniami R – 351 - nadajniki sieci telefonii komórkowej o częstotliwości 23 GHz. Zarówno linie energetyczne, jak i nadajniki nie stanowią zagrożenia promieniowaniem. 3. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE ELEKTROMAGNETYCZNE I HAŁAS W POŚ – PROMIENIOWANIE Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska z 2001 roku, samorząd gminny nie posiada kompetencji do podejmowania działań, związanych bezpośrednio z ochroną przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Zgodnie z zapisami II Polityki Ekologicznej Państwa podkreślona została konieczność wyciszenia akustycznego przestrzeni publicznej. Rozwiązania prawne obowiązujące w Polsce w zakresie ochrony przed hałasem są zbliżone do funkcjonującego w Unii Europejskiej modelu, który koncentruje się na regulowaniu dopuszczalnego poziomu hałasu emitowanego przez indywidualne źródła. W wielu miejscach, szczególnie na szlakach tranzytowych ruch nie zamiera przez 24 godziny na dobę. Rośnie również intensywność ruchu samochodowego w samych miastach. Należy zatem wprowadzić zabezpieczenia akustyczne w postaci ekranów dla osiedli znajdujących się w pobliżu najbardziej uciążliwych szlaków. Konieczne wydaje się również systematyczne podnoszenie jakości dróg i kontrola pojazdów pod kątem emisji hałasu. Pomimo iż obecnie nie stwierdza się poważnych uciążliwości, które byłyby wynikiem działalności lotniska lub kolei, należy założyć, że w przyszłości mogą one rosnąć. W wybranych miejscach w otoczeniu linii kolejowych powinny być prowadzone pomiary, które pozwoliłyby na kontrolę uciążliwości. W wielu zakładach możliwe jest ograniczenie hałasu na drodze stosunkowo łatwych do zrealizowania działań. Wyciszenie zakładów może polegać na właściwym zabezpieczeniu akustycznym źródeł hałasu znajdujących się na zewnątrz budynków, takich jak instalacje wentylacyjne i odciągowe oraz ścian budynków produkcyjnych (okna, bramy). Prowadzona powinna być powszechna atestacja wibroakustyczna urządzeń i maszyn. Podejmowanie działań mających na celu podniesienie izolacyjności zakładów powinno mieć miejsce zawsze, gdy stwierdzone zostanie przekroczenie progu uciążliwości dla ludzi. W świetle powyższego, w programie ochrony rodowiska, w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym i hałasem rekomendowane jest: - identyfikowanie żródeł promieniowania elektromagnetycznego i hałasu, - prowadzenie ich aktualnego rejestru. 55 Rekomendowane działania są zbieżne z „Programem Ochrony Środowiska Powiatu złotoryjskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego. Cel do 2005 roku: Zmniejszenie uciążliwości hałasu pochodzącego z ruchu drogowego Zadanie H.1.1.1 – Opracowanie i stopniowe wdrażanie zasad organizacji ruchu w miastach z uwzględnieniem uciążliwości hałasu Zmniejszenie uciążliwości hałasu przemysłowego. Cel do 2005 roku Stopniowe ograniczenie uciążliwości hałasu przemysłowego Zadanie H.2.1.1 – Kontrola przestrzegania zasad właściwej lokalizacji nowych zakładów Realizacja działań rekomendowanych w POŚ umożliwi wstępne rozpoznanie zagrożenia promieniowaniem elektromagnetycznym i hałasem na terenie gminy Pielgrzymka. 56 XV. ZAGROŻENIE POWAŻNĄ AWARIĄ Rejestr potencjalnych sprawców nadzwyczajnych zagrożeń środowiska prowadzony jest przez WIOŚ. Obejmuje on przede wszystkim zakłady magazynujące materiały niebezpieczne w opakowaniach wielkogabarytowych. Zakłady niniejsze wpisywane są na, gdy znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkalnej, obszarów szczególnie chronionych, ujęć wody pitnej, cieków wodnych. Ponadto tranzytowe położenie miasta może powodować intensyfikację ruchu, co wpływa na wzrost zagrożenia nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska. Działania prewencyjne prowadzone są na podstawie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz porozumień zawartych z Państwową Strażą Pożarną o współdziałaniu w zakresie sprawnej identyfikacji potencjalnych sprawców nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, wymianie informacji alarmowej w sprawie występujących zdarzeń nadzwyczajnych zagrożeń środowiska oraz rozpoznania skali zagrożeń. 1. POTENCJALNI SPRAWCY Na obszarze objętym opracowaniem nie ma obiektów magazynujących substancje niebezpieczne w ilościach mogących stanowić potencjalną przyczynę wystąpienia nadzwyczajnego zagrożenia. Na terenie gminy nie odnotowano zdarzeń o znamionach nadzwyczajnego zagrożenia środowiska. Natomiast przebiegające przez teren gminy drogi wojewódzkie są ujęte w planach operacyjno-ratowniczych, opracowanych przez PSP dla powiatu złotoryjskiego. 2. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ - ZAGROŻENIE POWAŻNĄ AWARIĄ Zgodnie z kompetencjami, wyznaczonymi przez Art. 269 ustawy Prawo ochrony środowiska z 2001 roku, Komendant powiatowy Państwowej Straży Pożarnej co najmniej raz w roku przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze w zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowych, ustalając spełnienie wymogów bezpieczeństwa, a w szczególności czy: - podjęto środki zapobiegające wystąpieniu awarii przemysłowej, - zapewniono wystarczające środki ograniczające skutki awarii przemysłowej w zakładzie i poza jego granicami, uwzględniając skutki transgraniczne, - dane zawarte w przedłożonych dokumentach, o których mowa w ustawie, takich jak zgłoszenie zakładu o zwiększonym ryzyku lub dużym ryzyku, program zapobiegania awariom, raport o bezpieczeństwie, wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy, informacje niezbędne do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, przedkładane właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej – są rzetelne i odzwierciedlają stan bezpieczeństwa w zakładzie. - Kontrolę może przeprowadzić WIOŚ, w uzgodnieniu z PSP, na wniosek organów samorządowych. W świetle powyższego, w programie ochrony rodowiska, rekomendowane jest: - Sporządzenie raportu o możliwości zagrożenia poważną awarią na swoim terenie. 57 Rekomendowane działania są zbieżne z „Programem Ochrony Środowiska Powiatu złotoryjskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego związanego z działalnością produkcyjną przedsiębiorców. Cel do 2005 roku: Doskonalenie procedur przeciwdziałania i likwidacji zagrożeń związanych z działalnością produkcyjną przedsiębiorców Zadanie NZŚ.1.1.3 – Określenie systemu okresowej kontroli instalacji mogących spowodować nzś Zadanie NZŚ.1.1.4 – Sporządzanie Planów Operacyjno Ratowniczych dla jednostek administracyjnych, na terenie których znajdują się instalacje mogące spowodować nzś wg art. 105 a ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska Cel do 2005 roku: Posiadanie raportów bezpieczeństwa dla wszystkich instalacji mogących spowodować nzś Zadanie NZŚ.1.2.1 – Systematyczna weryfikacja „Planów Operacyjno-Ratowniczych” wg art. 105 b ust 1 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, raportów bezpieczeństwa Zapewnienie bezpieczeństwa przewozu drogowego i kolejowego materiałów niebezpiecznych. Cel do 2005 roku: Ograniczenie nzś związanych z transportem drogowym i kolejowym materiałów niebezpiecznych Zadanie NZŚ.2.1.1 – Wyznaczenie tras optymalnych dla przewozu substancji niebezpiecznych Zadanie NZŚ.2.1.2 – Wyeliminowanie transportu substancji niebezpiecznych przez obszar miast i w rejonach cennych przyrodniczo Zrealizowanie działań rekomendowanych w POŚ pozwoli na rozpoznanie przez samorząd Pielgrzymki aktualnego poziomu zagrożenia oraz planów przeciwdziałania poważnym awariom na swoim terenie oraz zapewni możliwo udziału społeczeństwa w ewentualnym postępowaniu, którego przedmiotem byłoby sporządzenie zewnętrznego planu operacyjnoratowniczego. 58 XVI. INFORMACJA O ŚRODOWISKU I EDUKACJA EKOLOGICZNA 1. DZIAŁANIA INFORMACYJNO-EDUKACYJNE Wymiana gromadzonych i przetwarzanych przez organy administracji publicznej informacji o środowisku ma za zadanie podnoszenie społecznej świadomości celów i potrzeb w dziedzinie jego ochrony, a także – związanych z działaniami w tej sferze – nie tylko kosztów, ale również, ale również prognozowanych korzyści. Daje to władzom gminy możliwość prowadzenia konsultacji ze społeczeństwem w trakcie planowania różnych przedsięwzięć i inwestycji, wpływających na środowisko naturalne. Znaczenie edukacji ekologicznej, jako istotnego elementu ochrony środowiska, będzie rosło w najbliższych latach. Zadania z tego zakresu realizowane będą zarówno na różnych poziomach administracji, za pośrednictwem szkolnictwa publicznego, jak i przez organizacje pozarządowe i inne struktury. Zgodnie z założeniami II Polityki Ekologicznej Państwa do głównych zadań w perspektywie do roku 2010 należy zaliczyć prowadzenie działań na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej i kształtowania opinii społeczeństwa. Promowane powinno być umiarkowane użytkowanie zasobów biologicznych oraz praktyki oszczędnego i rozsądnego gospodarowania. Realizowane powinny być założenia i cele zawarte w Narodowej Strategii Ekologicznej, m.in.: - upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, - wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, - tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej - promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej. Edukacja ekologiczna, ukierunkowana na ochronę środowiska i kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcyjnych w gospodarstwach domowych, prowadzona powinna być głównie przy współudziale działających na terenie gminy organizacji pozarządowych: Polskiego Związku Wędkarskiego, kół łowieckich, Ochotniczej Straży Pożarnej i innych. Edukacja prowadzona być powinna zarówno wśród dzieci i młodzieży, jak i dorosłych – szczególnie liderów społeczności lokalnych, w różnych formach, które obejmują głównie: - upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy na temat: o stanu środowiska, o źródeł zanieczyszczeń wód, gleb i powietrza, o sposobów ochrony przyrody, o przyczyn i skutków zanieczyszczeń środowiska, o bioindykatorów stanu środowiska naturalnego, o funkcji lasów, ich stanu oraz przyczyn ich degradacji, o przyczyn i skutków zanieczyszczenia środowiska w aspekcie jakości żywności, o stanu lokalnej flory i fauny (np. akcja „BOCIAN” w ramach Fundacji ProNatura, pozwalająca określić liczbę, stan, położenie i zasiedlanie gniazd bocianich); - aktywne uczestnictwo dzieci w wieku przedszkolnym oraz młodzieży szkolnej i pozaszkolnej w corocznej Akcji Sprzątania Świata, która poza wymiernym efektem estetycznym podnosi wrażliwość na zaśmiecanie, wnosi wiedzę na temat gospodarki odpadami, miejsc i sposobu składowania, potrzeby zagospodarowania i możliwości recyklingu odpadów; - organizację przez placówki oświatowe obchodów Dni Ziemi, z imprezami towarzyszącymi i festynami, których konwencja, przebieg i tematyka służą upowszechnianiu postawy człowieka świadomego zagrożeń oraz troszczącego się o środowisko naturalne, walory krajobrazu, miejsca pracy i wypoczynku; 59 - uczestnictwo młodzieży szkolnej w obozach i wycieczkach edukacyjnych; organizacja i koordynacja zbiórki surowców wtórnych (makulatury i aluminium), wraz z uświadamianiem potrzeby segregacji i selektywnej zbiórki surowców wtórnych; coroczne imprezy z udziałem strażaków z OSP i związanych z nimi Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych – rajdy połączone ze zbieraniem śmieci, spotkania i zebrania; coroczne spotkania władz gminy z sołtysami – dyskusje na temat zbierania i zagospodarowania odpadów; upowszechnianie informacji na temat zasad i wyników selektywnej zbiórki odpadów poprzez prasę lokalną. 2. DZIAŁANIA REKOMENDOWANE W POŚ - INFORMACJA O ŚRODOWISKU I EDUKACJA EKOLOGICZNA Edukacja ekologiczna powinna być prowadzona w sposób ciągły na wszystkich poziomach szkolnictwa, od szkół podstawowych po szkoły wyższe. Edukacja ekologiczna powinna być także realizowana na wszystkich poziomach administracji. Władze powiatowe mogą np. promować system segregacji odpadów, podczas gdy władze gminne – inicjatywy lokalne, jak np. nasadzenia drzew. Konieczne jest również edukowanie dorosłej części społeczeństwa. Zbiegać się to powinno z tworzonym w województwie spójnym organizacyjnie i metodycznie systemem ośrodków edukacji ekologicznej, które będą ze sobą współpracować. W prowadzeniu edukacji ekologicznej można wykorzystać potencjał pozarządowych organizacji ekologicznych. Na obszarze objętym opracowaniem funkcjonuje wiele organizacji deklarujących proekologiczne cele działalności. Wiele organizacji prowadzi zakrojone na szeroką skalę akcje informacyjne skierowane do szerokich kręgów społeczeństwa. Władze powiatowe powinny inicjować i wspierać działania zmierzające do podniesienia stanu świadomości ekologicznej mieszkańców oraz rozbudzenia ich współodpowiedzialności w procesie podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów ekologicznych. Władze powiatu wspólnie z gminami i organizacjami pozarządowymi powinny prowadzić kampanie informacyjno-edukacyjne w zakresie takich tematów, jak zapobieganie powstawaniu odpadów oraz sposobów i efektów ich segregacji, zmniejszenia zużycia wody, oszczędności zużycia energii, ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Wspierane powinny być wydawnictwa ekologiczne, np. z zakresu rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Polityka Ekologiczna Państwa nakłada obowiązek udostępniania każdemu obywatelowi informacji o środowisku i jego ochronie. W świetle powyższego, w zakresie dostępu do informacji, edukacji ekologicznej i udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska rekomendowane jest zrealizowanie następujących działań: - stworzenie systemu gromadzenia i upowszechniania informacji o środowisku naturalnym i działaniach na rzecz jego ochrony, - publikacja (między innymi poprzez BIP) i szeroka dystrybucja Gminnego Programu Ochrony Środowiska oraz Gminnego Planu Gospodarki Odpadami, - bieżące szkolenie pracowników UG i jednostek współpracujących w zakresie realizacji zadań z ochrony środowiska, w tym możliwości pozyskania funduszy strukturalnych UE, - zaplanowanie potrzeb kadrowych w mieście związanych z wdrażaniem Gminnego Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami, - przygotowanie planu tworzenia tzw. ”zielonych miejsc pracy”, - opracowanie planu współpracy z przedstawicielami lokalnego biznesu na rzecz zachowania równowagi w rozwoju gminy, - stworzenie zasad udziału wolontariuszy w pracach związanych z utrzymaniem porządku i czystości w gminie. 60 Rekomendowane działania są zbieżne z „Programem Ochrony Środowiska Powiatu złotoryjskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Rozwój edukacji ekologicznej Cel do 2005 roku: Stworzenie sprawnie funkcjonującego systemu edukacji ekologicznej Zadanie E. 1.1.1. – Dokonanie przeglądu działań edukacyjnych prowadzonych w powiecie Zadanie E. 1.1.2. – Rozwój różnorodnych form edukacji ekologicznej w oparciu o instytucje zajmujące się edukacją Realizacja wymienionych działań pozwoli na: - zapoznanie mieszkańców ze stanem środowiska na terenie własnej gminy; - upowszechnienie wiedzy dotyczącej realizacji zasad zrównoważonego rozwoju w gminie Pielgrzymka - przeprowadzanie działań proekologicznych przy większym udziale społeczności lokalnej, reprezentowanej przez przedstawicieli wszystkich właściwych ze względu na zasięg swojej działalności instytucji, związanych z ochroną środowiska i zagospodarowaniem przestrzennym, przedsiębiorstw oddziałujących na środowisko oraz społeczeństwa – organów samorządu terytorialnego, szkół, organizacji ekologicznych i in.; - uzyskiwanie akceptacji społecznej, dotyczącej konieczności wdrażania pewnych rozwiązań oraz dla planowanych przez władze gminy jak i aktualnie realizowanych przedsięwzięć, co może zaowocować brakiem późniejszych odwołań i protestów; - przygotowanie potencjału kadrowego i technicznego do realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska. 61 XVII. KONSULTACJE SPOŁECZNE Komunikacja społeczna, której rola była niedoceniana przez wiele lat, uznawana jest coraz częściej za jedno z ważniejszych narzędzi ochrony środowiska. W połączeniu z edukacja ekologiczną stanowi bardzo istotny element podnoszenia świadomości ekologicznej i upowszechniania idei ochrony środowiska. W II Polityce Ekologicznej Państwa podkreślono znaczenie stworzenia sprawnego systemu udostępniania i upowszechniania informacji oraz umożliwienia skutecznego udziału społeczeństwa w ochronie środowiska. W tym celu mają zostać podjęte niezbędne rozwiązania prawne, organizacyjne i finansowe dla stworzenia w urzędach administracji publicznej takiego systemu. Opracowane zostaną publiczne rejestry z zakresu ochrony środowiska. Organy administracji publicznej dołożą starań, aby jak największa część społeczeństwa została zaangażowana w konsultacje projektów aktów normatywnych, programów, polityk i decyzji. Komunikacja społeczna nabiera coraz większego znaczenia i należy się spodziewać, iż tendencja ta w najbliższych latach się utrzyma. Dotyczy to zarówno współpracy z organizacjami pozarządowymi, która bywa ustawowo nakazywana, jak i z przedstawicielami innych zainteresowanych stron. W urzędach powstawać powinny biura komunikacji społecznej. Przedstawiciele różnych środowisk powinni być zapraszani do współtworzenia ciał opiniodawczo – doradczych. Współpraca z organizacjami i ruchami ekologicznymi została podkreślona w zapisach Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego. W urzędach administracyjnych stworzony zostanie system udostępnienia i rozpowszechniania informacji oraz umożliwiania skutecznego udziału społeczeństwa w ochronie środowiska. Dodatkowo w celu poprawienia systemu informowania wykorzystane będą nowoczesne środki komunikacji (Internet itp.) Rekomendowane działania są zbieżne z „Programem Ochrony Środowiska Powiatu złotoryjskiego”, który zakłada w poszczególnych działach: Rozwój i doskonalenie komunikacji społecznej Cel do 2005 roku: Wprowadzenie mechanizmów komunikowania się i współpracy ze społeczeństwem Zadanie K. 1.1.1. – Realizacja ustawy o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko Zadanie K. 1.1.2. – Wzrost wykorzystania mediów, takich jak prasa, Internet, telewizja Zadanie K. 1.1.3. – Wprowadzenie systemu „krótkich informacji” – wydawanie ulotek i broszur informacyjnych Zadanie K. 1.1.4. – Zwiększanie ilości informacji w publikacjach Zadanie K. 1.1.5. – Stworzenie systemu łatwego dostępu do informacji Zadanie K. 1.1.6. – Włączenie organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych w procesy decyzyjne i systemy zarządzania 62 XVIII. UWARUNKOWANIA FINANSOWE DLA REALIZACJI POŚ 1. WAŻNIEJSZE DANE DOTYCZĄCE BUDŻETU GMINY W LATACH 1999 – 2002 1.1 Dochody Z danych prezentowanych w tabeli nr wynika, że największy (i stale rosnący) udział w dochodach budżetu gminy Pielgrzymka miały subwencje – ok. 51,0% dochodów w latach 2002-2003. Na kolejnych miejscach znalazły się dochody z tytułu podatków i i opłat lokalnych (na pdobnym poziomie ok. 25,0%)), udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu Państwa (spadek od 11,8% w 2002 r. do 9,7% dochodów w 2003 r.), dotacje na zadania zlecone ok. 8,0%, dotacje na zadania własne ok. 1,0%. oraz pozostałe dochody ok. 1,0%. Dochody z majątku gminy utrzymują się na nie zmienionym poziomie ok. 2,0%. Tabela Dochody gminy Pielgrzymka w latach 1999 – 2003 i plan 2004 r. wg rodzajów1 Rok Dochody ogółem 1. 2. Podatki i Udziały Subwencje Dochody z Dotacje na Dotacje na Pozostałe opłaty gminy w majątku zadania zadania dochody lokalne podatkach gminy własne zlecone 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 1999 Brak danych 2000 2001 2002 2003 5 542 852 5 927 894 1 208 968 1 553 492 654 462 572 843 2 818 429 3 060 563 119 580 116 746 70 000 40 000 495 413 533 250 176 000 51 000 Tabela Struktura dochodów gminy Pielgrzymka20 Rok Dochody ogółem Podatki i opłaty lokalne 1. 2. 3. Udziały Subwencje Dochody z Dotacje na gminy w majątku zadania podatkach gminy własne 4. 5. 6. 7. Dotacje na Pozostałe zadania dochody zlecone 8. 9. 1999 2000 2001 2002 2003 100,0 100,0 21,8 26,2 11,8 9,7 50,8 51,6 2,2 2,0 1,3 0,7 8,9 9,0 3,2 0,9 Udział dochodów własnych gminy (czyli podatków i opłat lokalnych, dochodów z majątku gminy oraz pozostałych dochodów) w jej rocznych dochodach oscyluje około 35% i w związku z planowaną reformą finansów publicznych trudno oczekiwa jego wzrostu w przyszłych latach. 1 na podstawie danych opracowanych przez Skarbnika gminy Pielgrzymka 63 mln zł 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 1999 2000 2001 2002 2003 Lata Dochody ogółem Pozostałe dochody Dochody z majątku gminy Podatki i opłaty lokalne Udziały gminy w podatkach Dotacje na zadania własne Dotacje na zadania zlecone Subwencje Wykres Struktura dochodów gminy Pielgrzymka w latach 1999 - 2003 1.2 Wydatki z budżetu gminy Wydatki z budżetu gminy w podziale na poszczególne działy systematycznie dominowane są przez wydatki oświatowe. W latach 1999 –2003 kształtowały się w sposób przedstawiony na w tabeli XIX-3. Tabela Wydatki gminy Pielgrzymka wg rodzajów2 Lp. Wyszczególnienie 2002 2003 1. 2. 6. 7. I. Wydatki ogółem I.1 Wydatki bieżące 1.1 wynagrodzenia i pochodne 5 360 555 5 608 394 5 280 555 5 516 394 3 290 828 3 520 607 184 060 167 300 194 703 125 000 1.2 wydatki na dotacje 1.3 wydatki na obsługę długu publicznego 1.4 wydatki na świadczenia socjalne 1.5 pozostałe wydatki bieżące 60 000 27 852 1 550 964 1 675 635 80 000 92 000 I.2 Wydatki majątkowe w tym wg działów: 2.1 Rolnictwo i łowiectwo 0 2.2 Transport i łączność 2.3 Gospodarka mieszkaniowa 2.4 Administracja publiczna 2 na podstawie danych opracowanych przez Skarbnika gminy Pielgrzymka 64 2.5 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona p przeciwpożarowa Lp. Wyszczególnienie 1. 2. 2.6 Oświata i wychowanie 2002 2003 6. 7. 2.7 Ochrona zdrowia 2.8 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 80 000 92 000 2.9 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 2.10 Kultura fizyczna i sport Z analizy powyższej tabeli wynika, że od kiedy zadania oświatowe zostały w całości przejęte przez gminy, wydatki na oświatę stały się główną pozycją w realizacji budżetu gminy. Wydatki inwestycyjne przedstawiono w tabeli XIX-4. Wydatki inwestycyjne w gminie Pielgrzymka są na bardzo niskim poziomie – zależą nie od potrzeb gminy lecz od jej możliwości finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych. Na inwestycje przeznaczono w latach 2002-2003 zaledwie 172,0 tys zł (zaledwie 1,5 % ogółu wydatków). Tabela Wydatki inwestycyjne wg źródeł finansowania3 Rok 1. Ogółem wydatki Środki własne inwestycyjne 2. 1999 2000 2001 2002 2003 Dotacje celowe Obligacje, kredyty i pożyczki Inne źródła 4. 5. 6. 3. 0 0 0 80 000 92 000 80 000 92 000 Wydatki inwestycyjne zależne są od możliwości finansowych gminy (środki własne) oraz pozyskania środków z innych źródeł wspomagających inwestycje. Poziom wydatków inwestycyjnych i ich udział w całkowitych wydatkach przedstawiono w tabeli. Tabela. Poziom wydatków inwestycyjnych i ich udział w wydatkach budżetu gminy. Rok Wydatki ogółem Ogółem wydatki inwestycyjne Udział % 1. 2. 3. 4. 2002 2003 5 360 555 5 608 394 80 000 92 000 1,5 1,6 Ogółem, w latach 2002-2003 wartość inwestycji wyniosła 172,0 tys zł , czyli średnio 1,6 % wydatków budżetowych. 3 na podstawie danych opracowanych przez Skarbnika gminy Pielgrzymka 65 XIX. ZAŁOŻENIA REALIZACYJNE Program Ochrony Środowiska jest pierwszym, kompleksowym podejściem gminy Pielgrzymka do zagadnień ochrony środowiska, w którym pojecie „zrównoważonego rozwoju” przestaje być tylko modnym hasłem i zaczyna funkcjonować jako potrzeba zrównoważenia różnych obszarów życia w gminie. Wybrane cele wskazują na możliwość lepszego wykorzystania szans rozwoju gospodarczego, zrozumienia sensu zachowania stref funkcjonalnych w rozwoju przestrzennym, a przede wszystkim poprawienia jakości życia obecnego i przyszłych pokoleń. Założono, że przyjęte do realizacji projekty będą wypadkową obiektywnych potrzeb gminy i realnych możliwości ich spełnienia. Ich wybór wynika z: - zadań obligatoryjnych, nałożonych na samorząd gminny przez ustawodawcę, zawartych w obowiązujących aktach prawnych i wytycznych „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010” - bezpośrednich zagrożeń środowiska, potwierdzonych diagnozą stanu środowiska naturalnego w gminie Pielgrzymka - zatwierdzonego przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego Programu Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego oraz Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego. - Zatwierdzonych przez Radę Powiatu Złotoryjskiego Programu Ochrony Środowiska Tworzeniu programu towarzyszyło przez czas poczucie odpowiedzialności za przygotowanie zadań w taki sposób by zapisy które powstaną odpowiadały z jednej strony zwiększonym wymogom prawnym i administracyjnym, związanym z akcesją do Unii Europejskiej, z drugiej natomiast odwoływały się do potencjalnych korzyści różnych grup mieszkańców, stając się przez to akceptowalne i realne do wykonania. Układ tematyczny programu działań odpowiada poszczególnym działom środowiska naturalnego, opisanym w diagnozie stanu, a wybrane projekty i zadania są odpowiedzią na umieszczone w podsumowaniu każdego działu rekomendacje. Jak napisano już wcześniej – w programie działań, zgodnie z przyjętym kluczem, rekomendowane działania przyporządkowano określonym celom w czasie. Cele zostały podzielone na długookresowe, średniookresowe oraz krótkookresowe. Zapisane w programie cele główne, których realizacja wymaga dłuższej perspektywy, odpowiadają zadaniom długookresowym. Cele szczegółowe mają charakter celów średniookresowych a projekty, które składają się na program operacyjny na najbliższe 2-5 lat, utożsamiane są z celami krótkookresowymi. Ze względu na określony czas realizacji wyznaczono następujące cele: CELE DŁUGOOKRESOWE P.K. G. O. W. P. S. H. NZŚ.E. K.- Ochrona i zwiększenie bioróżnorodności Ochrona gleb Zagospodarowanie odpadów Ochrona wód Ochrona powietrza Ochrona zasobów złóż Ochrona przed hałasem i promieniowaniem Ochrona przed nadzwyczajnym zagrożeniem środowiska Kształtowanie postaw proekologicznych mieszkańców Otwarta i dwustronna komunikacja CELE ŚREDNIOOKRESOWE P.K. 1. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym P.K. 2. Podniesienie walorów przyrodniczych i estetycznych gminy 66 P.K. 3. Zwiększenie oferty turystycznej i rekreacyjnej gminy P.K. 4. Dbałość o tereny znajdujące się pod ochroną G. 1. Zapobieganie skażeniu i degradacji gleb użytkowanych rolniczo G. 2. Zapobieganie skażeniu i degradacji gleb przy trasach komunikacji samochodowej G. 3. Racjonalne zagospodarowanie terenów o słabych glebach O. 1. Racjonalne zagospodarowanie odpadów W. 1. Ochrona jakościowa wód W. 2. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi W. 3. Zapewnienie dobrej jakościowo infrastruktury wodnokanalizacyjnej P. 1. Ograniczanie emisji gazów i pyłów S. 1. Racjonalne gospodarowanie zasobami złóż mineralnych H. 1. Rozpoznanie zagrożenia promieniowaniem i hałasem NZŚ.1.Zapobieganie nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska i skutkom ich wystąpienia E. 1. Upowszechnienie wiedzy dotyczącej realizacji zasad zrównoważonego rozwoju w gminie Pielgrzymka E. 2. Zwiększenie potencjału kadrowego i technicznego do realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska E. 3. Zwiększenie udziału społeczności lokalnej w działaniach na rzecz ochrony środowiska K. 1. Rozwój i doskonalenie komunikacji społecznej CELE KRÓTKOOKRESOWE P.K.1.1.Wprowadzanie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem P.K.2.1.„Zielona region” – rozwój terenów zielonych dostępnych publicznie P.K.2.2.Rozwijanie i tworzenie nowych pasów zieleni śródpolnej P.K.2.3.Ochrona prawna terenów zadrzewionych i cennych przyrodniczo P.K.3.1.Plan zagospodarowania obrzeży rzeki Skory P.K.3.2.Ekologiczne ścieżki rekreacyjne P.K.3.3.Projekt „Czysta gmina” P.K.4.1.Rezerwaty przyrody istotnym elementem zrównoważonego rozwoju G.1.1. Właściwe rolnicze użytkowanie gleb G.1.2. Budowa płyt obornikowych i budowa zbiorników na gnojówkę i gnojowicę G.2.1. Rozpoznanie skali zanieczyszczeń komunikacyjnych G.3.1. Identyfikacja gruntów i nieużytków do planowego zalesienia O.1.1. Sporządzenie gminnego planu gospodarki odpadami O.1.2 Wprowadzenie systemów selektywnej zbiórki i powtórnego wykorzystania odpadów W.1.1. Kontrola gospodarki ściekowej W.1.2. Ochrona wód rzeki Skory na obszarze całego dorzecza W. 2.1. Podejmowanie działań wyszczególnionych w „Koncepcji kompleksowego systemu zaopatrzenia w wodę gminy Pielgrzymka” W.2.2. Zarządzanie gospodarką wodnokanalizacyjną na terenie gminy W.3.1. Rozbudowa infrastruktury wodnokanalizacyjnej P.1.1. Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom powietrza przez lokalne kotłownie P.1.2. Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom powietrza ze źródeł komunikacyjnych S.1.1. Racjonalizacja wykorzystania zasobów mineralnych S.1.2. Rekultywacja terenów zdegradowanych w wyniku działalności wydobywczej H.1.1. Ochrona przed promieniowaniem H.1.2. Ochrona przed hałasem NZŚ.1.1. Program zapobiegania awariom E.1.1. „Poznaj swoje środowisko naturalne” E.2.1. Rozwój kadr dla środowiska E.3.1. Partycypacja społeczna w programach proekologicznych K.1.1. Wprowadzenie mechanizmów komunikowania się i współpracy ze społeczeństwem 67 Najważniejsze nawet cele i projekty zapisane w formie listy nie tłumaczą dokonanego wyboru działań, nie wyjaśniają również do kogo będą skierowane i jaki powinien być ich efekt. Intencją autorów niniejszego POŚ było skonstruowanie takiego programu działań, który będzie czytelny zarówno dla osób nim zarządzających, jak i dla oceniających sposób zarządzania środowiskiem w gminie. Dlatego jednym z ważniejszych elementów zaproponowanego programu są uzasadnienia projektów. Po przeczytaniu opisu pod każdym z projektów przeciętny mieszkaniec gminy powinien wiedzieć: czego projekt dotyczy, kto będzie jego adresatem, i co się zdarzy w wyniku jego realizacji lub może się zdarzyć w wyniku zaniechania realizacji. Uzasadnienia projektów tłumacza nie tylko istniejące potrzeby ekologiczne, prawne lub organizacyjne, ale wskazują również sposoby i możliwości rozwiązań. Następnym ważnym elementem programu działań jest zestawienie i harmonogram działań . W zbiorczej tabeli zebrano informacje o tym: kto wykonuje zadania, w jakim czasie, ile przeznaczono środków na jego realizację oraz w jaki sposób będzie monitorowane jego wykonanie. Każde zadanie jest bowiem zapisane w formie mierzalnego i określonego w czasie celu, któremu przyporządkowano wskaźnik będący miarą jego wykonania. Określono również czy zapisane w projekcie działania są zadaniami własnymi gminy czy zadaniami koordynowanymi oraz czy należą do zadań inwestycyjnych czy pozainwestycyjnych. Zestawienie działań powinno by użytecznym, roboczym narzędziem, ułatwiającym wdrażanie POŚ i bieżące monitorowanie realizacji poszczególnych zadań. 68 XX. ZALECANE DZIAŁANIA A. ŚRODOWISKO PRZYRODY OŻYWIONEJ I NIEOŻYWIONEJ CEL OGÓLNY PK. - Ochrona i zwiększenie bioróżnorodności CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ PK.1 Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Cel P.K. 1.1. Wprowadzanie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem Zadanie P.K. 1.1.1 – do 2008 r. aktualizacja miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego pod kątem tworzenia obszarów funkcjonalnych chroniących obszary cenne przyrodniczo Uzasadnienie: Projekt jest adresowany do administracji gminy Pielgrzymka oraz potencjalnych inwestorów w gminie. Wskazuje na potrzebę określania wpływu inwestycji na środowisko i odpowiedzi na pytanie czy inwestycja nie naruszy w szczególności spójności krajowego systemu obszarów chronionych. Dotyczy to zarówno lokalizacji budownictwa letniskowego poza miejscami wyznaczonymi w MPZP, jak również dróg i innych budowli, których zła lokalizacja może doprowadzić do degradacji środowiska przyrodniczego CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ PK.2 Podniesienie walorów przyrodniczych i estetycznych gminy. Cel P.K. 2.1. „Zielony region” – rozwój terenów zielonych dostępnych publicznie. Zadanie P.K. 2.1.1 – do 2005 r. sporządzenie gminnego programu rozwoju i pielęgnacji zieleni trwałej na lata 2006-2007 (w tym roślin ozdobnych) Zadanie P.K. 2.1.2 - w każdym roku dokonanie nasadzeń zieleni trwałej Uzasadnienie: Adresatem tego projektu są mieszkańcy gminy. Dbałość o rozwój terenów publicznych jest zadaniem własnym gminy wynikającym z ustawy o samorządzie gminnym, z którego realizacji gmina jest rozliczana. Sporządzenie gminnego programu rozwoju i pielęgnacji zieleni trwałej na lata 2006-2007 pozwoli poprzez przygotowanie spójnej koncepcji i harmonogramu na lepsze zarządzanie zielenią urządzoną – m.in. na jej utrzymanie i dalszy rozwój. Problemem w gminie jest nie tyle dokonywanie nowych nasadzeń, co pielęgnacja obecnych zasobów oraz pozyskanie wsparcia mieszkańców w dbałości o gminne skwery czy pasy przydrożne. Starannie wypielęgnowane tereny zielone wpływaj pozytywnie zarówno na podniesienie walorów przyrodniczych gminy jak i na jakość życia mieszkańców poprzez poczucie lokalnej estetyki, mobilizując ich jednocześnie do większej dbałości o własne otoczenie i podnosząc atrakcyjność miejscowości. 69 CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ PK.2 Podniesienie walorów przyrodniczych i estetycznych gminy Cel P.K. 2.2. Rozwijanie i tworzenie nowych pasów zieleni śródpolnej. Zadanie P.K. 2.2.1 – do 2005 r. opracowanie programu nasadzeń roślinności śródpolnej Zadanie P.K. 2.2.2 - do 2007 r. utworzenie co najmniej 1 pasa roślinności śródpolnej Zadanie P.K. 2.2.3 - do 2005 r. upowszechnienie wśród 50% rolników w gminie korzyści ekologicznych wynikających z nasadzeń śródpolnych Zadanie P.K. 2.3.1 - do 2005 r. rozpoznanie terenu gminy pod kątem ustanowienia użytków ekologicznych, parków miejskich i innych Cel P.K. 2.3. Ochrona prawna terenów zadrzewionych i cennych przyrodniczo. Uzasadnienie: Nasadzenia śródpolne są nie tylko pozytywnym elementem krajobrazu przyrodniczego gminy (odgrywają rolę siedlisk ptaków i korytarzy ekologicznych), ale stają się naturalnym sposobem zabezpieczenia terenów rolniczych przed erozją wietrzną, regulują stosunki wodne w glebie oraz ograniczają spływ zanieczyszczeń z pól (stanowią bariery biogeochemiczne). Największym problemem w realizacji tego projektu będzie pozyskanie akceptacji rolników, którzy poszerzajc areał pod uprawy do tej pory raczej wycinali drzewa z terenów objętych produkcj rolniczą. Dlatego najważniejszym zadaniem jest przygotowanie dobrego programu edukacji dążącego do zmiany niekorzystnych działań na proekologiczne, uwzglądniające zasady zrównoważonego rozwoju. Po opracowaniu programu nasadzeń roślinności śródpolnej, ważne będzie zachęcenie przynajmniej jednego właściciela gruntu do utworzenia pasa zieleni śródpolnej, miedzy innymi poprzez pomoc w pozyskaniu na ten cel rodków z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych. Adresatami tego projektu są głównie właściciele gruntów rolnych. Ponieważ ważną formą użytkowania gruntów w gminie sa pola uprawne, rozległe obszary rolnicze są nie tylko podatne na liczne zagrożenia, związane z jednostronną intensywną produkcją roślinną, lecz same wywierają ciągły wpływ na pozostałe elementy środowiska. Przeciwdziałanie degradacji różnorodności biologicznej powinno obejmować nie tylko gatunki chronione, lecz również pospolite gatunki roślin i zwierząt. Przykładem takiego działania może być tworzenie użytków ekologicznych, które pełnią ważną rolę siedliskotwórczą i krajobrazową w przestrzeni rolnej, warunkując stabilne funkcjonowanie dzikiej przyrody i wpływając na zwiększenie efektów produkcyjnych. Ustanawianie parków gminnych ma natomiast na celu nie tylko podnoszenie walorów ekologicznych regionu, lecz również atrakcyjności gminy, poprzez tworzenie miejsc wypoczynku dla ludności. Zadania ustanowienia parków gminnych i użytków ekologicznych mieszczą się w zakresie zadań obligatoryjnych gminy regulowanych ustawą o samorządzie gminnym. Wstępem do ich ustanowienia będzie realizacja projektu Ochrona prawna terenów zadrzewionych i cennych przyrodniczo, którego zasadniczym elementem będzie rozpoznanie terenów gminy pod tym kątem. 70 CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ PK.3 Zwiększenie oferty turystycznej i rekreacyjnej Cel P.K. 3.1. Plan zagospodarowania obrzeża Rzeki Skory. Zadanie P.K. 3.1.1 – do 2005 r. stworzenie co najmniej jednego nowego publicznego terenu rekreacji i wypoczynku Cel P.K. 3.2. Ekologiczne ścieżki rekreacyjne. Zadanie P.K. 3.2.1 - do 2006 r. wytyczenie i zagospodarowanie co najmniej jednej trasy turystyki pieszej i rowerowej o walorach edukacji ekologicznej Zadanie P.K. 3.3.1 coroczne uczestnictwo 80% młodzieży szkolnej w akcjach porządkowych na terenie miasta (m. in. w sprzątaniu świata) Cel P.K. 3.3. „Czysta gmina”. Uzasadnienie: Projekt skierowany jest zarówno do mieszkańców gminy, potencjalnych nabywców terenów rezydencjalnych oraz do odwiedzających miasto turystów sobotnioniedzielnych. Stworzenie do roku 2005 co najmniej jednego, nowego publicznego terenu rekreacji i wypoczynku jest zgodne ze strategiami rozwoju powiatu i województwa. Projekt ten jest adresowany głównie do młodzieży szkolnej, a także odwiedzających gminę turystów. Przebudowanie zachowań dotyczących umiejętnego korzystania ze środowiska, które nie zakłóci jego równowagi ekologicznej nie może odbywać się w trakcie teoretycznych wykładów. Potrzebny jest naturalny teren szkoleniowy w postaci ścieżek edukacji ekologicznej. Do końca 2006 roku przewidywane jest wytyczenie i zagospodarowanie co najmniej jednej trasy turystyki pieszej i rowerowej o walorach edukacji ekologicznej. Realizacja podobnych projektów mieści się w celach polityki ekologicznej Państwa Projekt czyste miasto jest skierowany do wszystkich mieszkańców i oprócz wyeksponowanego zadania związanego z corocznym uczestnictwem młodzieży szkolnej w akcjach porządkowych na terenie miasta obejmuje zapisy prawa miejscowego zawartego w uchwalonym „Regulaminie porządku i czystości”. Tylko poprzez aktywne uczestniczenie w zbieraniu śmieci dzieci, a przez nich ich rodzice uczą się nowych nawyków i stwarzają szansę na trwałą zmianę zachowań związanych z ochroną środowiska. 71 CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ PK.4 Dbałość o tereny znajdujące się pod ochroną Cel P.K. 4.1. Rezerwaty przyrody istotnym elementem zrównoważonego rozwoju Zadanie P.K. 4.1.1 – do 2004 r. podjęcie działań zaleconych w istniejących planach ochrony rezerwatów Uzasadnienie: Ochrona rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych nie jest zadaniem gminy, ale leży w interesie zwiększania walorów środowiska naturalnego poprzez rozwój jego bioróżnorodności. Adresatami projektu będą służby gminne i leśne oraz organizacje przyrodnicze. Istniejące plany ochrony rezerwatów, a także zadania wykonania dokumentacji przyrodniczej parku krajobrazowego oraz planu ochrony parku krajobrazowego, ściśle odpowiadają zapisom Ustawy o ochronie przyrody oraz dyrektywom unijnym w sprawie ochrony warunków życia. Wychodzą także na przeciw możliwości przygotowania się do efektywnego działania w strukturach europejskich projektów typu life-przyroda trwałą zmianę zachowań związanych z ochroną środowiska. 72 B. GLEBY CEL OGÓLNY G. - Ochrona gleb CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ G.1 Zapobieganie skażeniu i degradacji gleb użytkowanych rolniczo. Cel G. 1.1. Właściwe rolnicze użytkowanie gleb. Zadanie G. 1.1.1 – do 2005 r. rozpoczęcie działań mających na celu propagowanie wśród rolników Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej Zadanie G. 1.1.2 – do końca 2004 r. ustalenie procedury kontrolnej monitorującej postępowanie z opakowaniami po nawozach sztucznych i środkach ochrony roślin Zadanie G. 1.1.3 – okresowe monitorowanie zasobności gleb Zadanie G. 1.2.1 - do 2007 r. podjęcie masowej akcji edukacyjnej poprzez dostarczenie do każdego gospodarstwa rolnego ulotki na temat potrzeby budowania płyt obornikowych lub zbiorników na gnojowicę Cel G. 1.2. Budowa płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę i gnojowicę. Uzasadnienie: Projekt jest skierowany głównie do rolników, użytkowników gruntów rolnych. Działalność gospodarcza nie jest zadaniem własnym gminy, ale pozostaje w kręgu zainteresowania władz samorządowych w zakresie tworzenia warunków do rozwoju gospodarczego. Projekt jest istotny z punktu widzenia podnoszenia wiedzy rolników o racjonalnym wykorzystaniu środków ochrony roślin, co w konsekwencji powinno przekładać się, z jednej strony na większą zasobność gleb i lepsze plony rolnicze, a z drugiej strony na zmniejszenie kosztów produkcji i ograniczenie zanieczyszczeń wód. Gmina powinna wystąpić w roli strony wspierającej działalność edukacyjną, występując jako organizacji zaangażowanych w propagowanie Dobrych Praktyk Rolniczych i zrównoważonego rozwoju. Może również wspomóc rolników indywidualnych w prawidłowym administrowaniu zasobami glebowymi poprzez dofinansowanie lub zakup badań ustalających zawartości składników pokarmowych w glebie. Niewłaściwy bowiem sposób i czas nawożenia, zarówno organicznego jak i mineralnego, wymieniany jest jako ważna przyczyna zachwiania równowagi gleb i skażenia wód. Jednocześnie powinno być także poinformowane o składowani i utylizacji opakowań po nawozach sztucznych i środkach ochrony roślin, by w razie potrzeby zorganizować zbiórkę starych opakowań, które nieodpowiednio składowane mogą spowodować przedostanie się toksycznych związków do gruntu i wody. Efektem projektu adresowanego do właścicieli gospodarstw rolnych powinno być wyeliminowanie powszechnej praktyki składowania odchodów zwierząt bezpośrednio na gruncie, przy budynkach inwentarskich lub na polach. Odciekające i wypłukiwane przez opady atmosferyczne składniki obornika (azotany, fosforany, potas) przenikają do gleby i wód gruntowych. Posiadanie płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę i gnojowicę jest egzekwowane w Unii Europejskiej, a w Polsce stanie się całkowicie obowiązkowe po roku 2008. W wyniku podjęcia masowej edukacji oprócz efektu ekologicznego zakłada się zwiększenie zdolności rolników do absorbcji środków unijnych na rozwój gospodarczy. Posiadanie płyt i zbiorników jest wymogiem przy ubieganiu się o środki finansowe z funduszy strukturalnych. 73 CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ G.2 Zapobieganie skażeniu i degradacji gleb przy trasach komunikacji samochodowej. Cel G. 2.1. Rozpoznanie skali zanieczyszczeń komunikacyjnych Zadanie G. 2.1.1 – do 2004 r. ustalenie przy drogach co najmniej dwóch reprezentatywnych punktów pomiarowych. Zadanie G. 2.1.2 – co najmniej dwa razy w roku przeprowadzenie badania zanieczyszczenia gleb G.3 Racjonalne Zagospodarowanie terenów o słabych glebach. Cel G. 3.1. Identyfikacja gruntów i nieużytków do planowego zalesienia.. Zadanie G. 3.1.1 - do 2008 r. zalesienie 10 ha gruntów klasy V, VI i nieużytków Uzasadnienie: Projekt odwołuje się bezpośrednio do obowiązku realizacji ustawowej dbałości o środowisko naturalne (ustawa Prawo ochrony środowiska.) i jest skierowany zarówno do władz samorządowych województwa wraz z jego instytucjami kontrolnymi (WIOŚ). Jest zarówno wyrazem troski o jakość środowiska przyrodniczego jak również o zdrowie ludzi. Dowiedziono bowiem, że na skutek zanieczyszczeń komunikacyjnych następującej zakwaszenie gleby i obniżenie zawartości próchnic. Następuje również zwiększona ekspozycja roślin na metale ciężkie (np. kadm), które mogą kumulować się w surowcach roślinnych. Ze względu na obecność drogi wojewódzkiej można spodziewać się lokalnego skażenia gleb na terenach leżących w bezpośrednim jej sąsiedztwie (są to głównie grunty orne). Zaplanowanie przez gminę punktów pomiarowych oraz stworzenie systemu monitorowania pozwoli oszacować skalę dotychczas nierozpoznanego problemu, podjąć decyzję o ewentualnym przeciwdziałaniu jak również zweryfikować przeznaczenie gruntów przy trasie komunikacyjnej i ewentualne dokonanie zmian w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego. Projekt skierowany jest do właścicieli nieużytków, gruntów rolnych o słabej bonitacji. Zalesienia są zadaniem przypisanym do powiatów, i w trakcie realizacji projektu gmina spełnia jedynie rolę informacyjną oraz administratora, rejestrującego i opiniującego wnioski o zalesienie. W skali Polski obserwuje się rosnącą tendencję do odłogowania najsłabszych gruntów rolnych, które szybko tracą swoje walory użytkowe, a postępująca dalej ich degradacja stanowi poważne zagrożenie dla bioróżnorodności. Ponieważ gleby V i VI klasy z nieużytkami stanowią w gminie sporą powierzchnię zachęcanie rolników do zalesiania jest jednym z elementów przeciwdziałania degradacji różnorodności biologicznej oraz erozji gleb. Przekazanie gruntów z rolnictwa do leśnictwa, ma na uwadze racjonalizację struktury użytkowania przestrzeni przyrodniczej. Określone to zostało w Krajowym Programie Zwiększania Lesistości. Jego realizacja opiera się na wielofunkcyjnym i zrównoważonym modelu rozwoju kraju. Nowe zalesienia pełnią funkcję pozytywnie regulujcych warunki przyrodnicze (korytarze ekologiczne, poprawa bilansu węglowego, zmniejszenie deficytu wody, ochrona przed erozją wodną i wietrzną gleb), krajobrazowe (zmniejszenie fragmentaryzacji i regulacja kształtu kompleksów leśnych) oraz ekonomiczne (zwiększenie produkcji drewna, stworzenie nowych miejsc pracy i dodatkowego źródła dochodu dla gospodarstw rolnych). 74 C. GOSPODARKA ODPADAMI CEL OGÓLNY O. – Zagospodarowanie odpadów CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ O.1 Racjonalne zagospodarowanie odpadów. Cel O. 1.1. Sporządzenie gminnego planu gosp. odpadami. Zadanie O. 1.1.1 – do połowy 2004 r. powstanie uaktualnionego dokumentu: gminnego planu gospodarki odpadami Cel O.1.2. Wprowadzenie systemów selektywnej zbiórki i powtórnego wykorzystania odpadów Zadanie O.1.2.1 – Prowadzenie edukacji w zakresie właściwej gospodarki odpadami Zadanie O.1.2.2 – Promocja i wspieranie systemów segregacji odpadów komunalnych Zadanie O.1.2.3 – Wspomaganie budowy regionalnych obiektów przeróbki odpadów Uzasadnienie: Projekt skierowany jest do wszystkich użytkowników środowiska w gminie: mieszkańców, podmiotów społecznych i gospodarczych, osób przyjezdnych. Jest wymogiem ustawy Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach. Zgodnie z procedurą, gminny plan ma być uchwalony w celu realizacji dokumentu wyższego szczebla - powiatowego planu gospodarowania odpadami. Kluczowe więc dla stworzenia do września 2004 gminnego planu gospodarki odpadami będą propozycje i zalecenia powiatu złotoryjskiego zawarte w powiatowym planie gospodarki odpadami, który znajduje się w opracowaniu. Nowy plan gospodarki odpadami będzie obejmować wszystkie rodzaje odpadów powstajcych oraz przywożonych na teren gminy, a zwłaszcza odpady komunalne (z uwzględnieniem odpadów biodegradowalnych), opakowaniowe, budowlane, wraki samochodowe, opony oraz odpady niebezpieczne (w tym: medyczne, weterynaryjne, oleje odpadowe, baterie i akumulatory). Jednocześnie w gminie prowadzone powinny być działania organizacyjne i edukacyjne zmierzające do wtórnego zagospodarowania odpadów i ich segregacji w miejscu powstawania (np. w gospodarstwach domowych) oraz do rekultywacji obszarów zdegradowanych. Na terenie gminy istnieje potrzeba stworzenia i realizowania systemu selektywnej zbiórki i powtórnego wykorzystania wybranych frakcji odpadów komunalnych, bezpośrednio lub po przetworzeniu. Dotyczy to zwłaszcza surowców wtórnych oraz frakcji biologicznie rozkładalnej, przetwarzanej na kompost 75 D. WODY CEL OGÓLNY W. – Ochrona wód CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ W.1 Ochrona jakościowa wód. Cel W.1.1. Kontrola gospodarki ściekowej. Zadanie W.1.1.1 – kontrola postępowania ze ściekami na 50 posesjach rocznie Zadanie W.1.1.2 – do 2005 r. inwentaryzacja źródeł spływu wód deszczowych na terenie gminy Uzasadnienie: Organizacja gospodarki ściekami jest zadaniem własnym gminy wynikającym z zapisów Ustawy Prawo Ochrony Środowiska i Ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Skuteczna likwidacja nielegalnych zrzutów ścieków w gminie będzie możliwa po całkowitym zakończeniu budowy instalacji sanitarnej, która zakładana jest na lata 2004 - 2008. Dlatego w projekcie „Kontrola gospodarki ściekowej” przewidywane jest w latach 2004- 2006 zintensyfikowanie działań inwentaryzacyjno – kontrolnych, które pozwolą władzom samorządowym na uporządkowanie stanu wiedzy o potencjalnych źródłach skażenia wód; ustaleniu liczby i jakości zbiorników bezodpływowych oraz źródeł spływu wód deszczowych, a także zaplanowaniu kanalizacji deszczowej. Adresatem działań będą zarówno indywidualni jak i zbiorowi użytkownicy środowiska CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ W.1 Ochrona jakościowa wód. Cel W. 1.2. Ochrona wód rzeki Skory na obszarze całego dorzecza. Zadanie W. 1.2.1 – dążenie do utworzenia celowego związku międzygminnego Unia Gmin Śląskich Uzasadnienie: Majac na uwadze polepszenie jakości wód rzeki Kaczawy, działania ochronne należy zaplanować na obszarze całego jej dorzecza, a nie jako wyizolowane – na terenie gminy. Jest to zgodne z wymogami Wodnej Dyrektywy Ramowej, zakładającej koncepcję zlewniowego zarządzania jakością wód, niezależnie od przebiegu granic administracyjnych. Dążeniem gminy będzie zatem przekształcenie nieformalnego do tej pory Porozumienia w celowy związek międzygminny. Taka forma organizacyjna umożliwi nie tylko lepszą koordynację działań związanych z ochroną wód powierzchniowych na terenie gminy, ale również zwiększy możliwość pozyskiwania funduszy pozabudżetowych na realizację wytyczonych celów, związanych z poprawą jakości wód rzeki (uporządkowanie gospodarki wodno- ciekowej, monitorowanie jakości wód, działania regeneracyjne itd.) Adresatem projektu są władze samorządowe miast i gmin sygnotariusze Unii Gmin Śląskich. 76 CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ W.2 Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Cel W. 2.1. Podejmowanie działań wyszczególnionych w „Koncepcji kompleksowego systemu zaopatrzenia w wodę gminy Pielgrzymka”. Zadanie W. 2.1.1 – do końca 2006 r. przeprowadzenie korekty wysokości zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych do wysokości zasobów dyspozycyjnych Zadanie W. 2.1.2 – do końca 2007 r. podjęcie działań w kierunku lepszego wykorzystania wód powierzchniowych na cele gospodarcze Uzasadnienie: Adresatami tego programu są: władze regionalne odpowiedzialne za politykę zasobami wodnymi, przedsiębiorstwa produkujące wodę, spółki odpowiedzialne za konserwację urządzeń melioracyjnych, rolnicy. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych, w tym wód, jest jedną z głównych wytycznych Polityki ekologicznej państwa. Podstawowym jej zaleceniem jest przeznaczenie wód podziemnych wyłącznie na cele zaopatrzenia mieszkańców i przemysłu spożywczego lub farmaceutycznego, a powierzchniowych – na cele np. produkcji rolnej. Respektowanie tej zasady ma za zadanie ochronę ilościową zasobów wód podziemnych i ograniczenie poboru z sieci wodociągowej wody uzdatnionej do spożycia. Realizacja tego celu będzie możliwa poprzez podjęcie działań zmierzających do zwiększenia dyspozycyjnych zasobów wody, takich jak: retencjonowanie wody, zakładanie oczek śródpolnych, weryfikacja funkcjonowania oraz dbałość o drożność sieci melioracyjnej. Rola gminy sprowadza się do organizacji przedsięwzięć, których wykonawcami będą: rolnicy indywidualni, spółki wodne, Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych. Zadaniem gminy będzie również podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych (w tym o źródłach finansowania) motywujących rolników do zakładania oczek śródpolnych i stawów. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi wynika z realizacji celów Polityki Ekologicznej Państwa. Polska bowiem zaliczana jest do krajów o ubogich zasobach wodnych, w których duże znaczenie będzie miało wykorzystywanie na cele gospodarcze wód powierzchniowych. W gminie Pielgrzymka z jednej strony opracowano i realizuje się koncepcję rozwoju sieci wodociągowej i plan zaopatrzenia mieszkańców w dobrą jakościowo wodę pitną. Zakłada ona utworzenie zamkniętego pierścienia miejskiej sieci wodociągowej o wyrównanych parametrach technicznych, wraz z kilkoma ujęciami i stacją uzdatniania wody zaopatrującymi tą sieć. Z drugiej strony, z uwagi na nieodnawialne zasoby wód głębinowych istnieje potrzeba podjęcia działań edukacyjnych i organizacyjnych, które umożliwią w przyszłości wykorzystanie wód powierzchniowych na cele gospodarcze, do produkcji rolnej i przemysłowej, szczególnie w pobliżu otwartych akwenów wodnych. Adresatami tego projektu będą głównie rolnicy i inne podmioty gospodarcze. 77 CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ W.2 Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Cel W. 2.2. Zarządzanie gospodarką wodnokanalizacyjną na terenie gminy. Zadanie W. 2.2.1 - działania edukacyjne w celu racjonalizacji zużycia wody - do końca 2008 r. zmniejszenie dobowego zużycia na mieszkańca gminy Uzasadnienie: Zgodnie z Ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków gmina pozostaje na swoim terenie planistą i organizatorem działań związanych z obowiązkiem dostarczenia wody i odprowadzenia ścieków, ale jej zarządzanie powinna powierzyć wyspecjalizowanym przedsiębiorstwom, np. spółkom prawa handlowego, które w swoim działaniu kierują się efektywnością kosztow. Dla władz samorządowych oznacza to obowiązek przygotowania systemu monitorowania jakości wykonywanych świadczeń oraz ustalania taryf za usługi wodno-ściekowe z uwzględnieniem realnych kosztów eksploatacji i możliwości płatniczych mieszkańców. Wiązać się to powinno ze stopniowym wycofywaniem gminy z dopłat do produkcji wody. CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ W.3 Zapewnienie dobrej jakościowo infrastruktury wodnokanalizacyjnej. Cel W. 3.1. Rozbudowa infrastruktury wodnokanalizacyjnej. Zadanie W. 3.1.1 - do 2006 r. pełne zwodociągowanie gminy Zadanie W. 3.1.2 - do 2005 r. przeprowadzenie niezbędnych modernizacji działających obecnie oczyszczalni ścieków Zadanie W. 3.1.3 - do 2011 r. przyłączenie do istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej 80% gospodarstw domowych z terenu gminy w wyniku prowadzenia stałej rozbudowy Uzasadnienie: Projekt będzie skierowany do wszystkich odbiorców wody w gminie. Plan zaopatrzenia w wodę dla gminy przewiduje utworzenie spójnego systemu zaopatrzenia w wodę wszystkch mieszkańców gminy. Jest to jedna z największych inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska zaprojektowana na lata 2004-2006., Na lata 2005-2012 przewidywana jest również kontynuacja budowy sieci kanalizacyjnej w gminie oraz modernizacja oczyszczalni cieków przy udziale funduszy strukturalnych i koncepcji współdziałania w ramach Unii Gmin Śląskich. Z uwagi na przewidywany wzrost kosztów usług kanalizacyjnych ważnym zadaniem gminy będzie motywowanie mieszkańców do podłączania się do istniejącej już sieci kanalizacyjnej. 78 E. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE CEL OGÓLNY P. – Ochrona powietrza CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ P.1 Ograniczanie emisji gazów i pyłów. Cel P. 1.1. Przeciwdziałanie Zanieczyszczeniom powietrza przez lokalne kotłownie. Zadanie P. 1.1.1 – do 2006 r. opracowanie systemu przekazywania władzom gminy przez WIOŚ wyników pomiarów emisji gazów i pyłów z lokalnych źródeł. Zadanie P. 1.1.2 – do 2010 r. zaprojektowanie i budowa sieci gazowej w gminie Zadanie P. 1.1.3 – działania edukacyjne na rzecz zmiany nośnika energii używanego do celów grzewczych w gospodarstwach indywidualnych Uzasadnienie: Projekt jest skierowany do właścicieli gospodarstw domowych oraz użytkowników instalacji grzewczych, które mog oddziaływać niekorzystnie na środowisko. W wietle obowiązującej ustawy Prawo ochrony środowiska, w zakresie ochrony jakości powietrza samorząd gminny nie posiada uprawnień bezpośrednio wykonawczych. Zaopatrzenie w energi cieplną i gaz nie należy już do obligatoryjnych zadań gminy, natomiast jest zadaniem samorządu zapewnienie ekologicznych, nie powodujących skażenia powietrza systemów ogrzewania w budynkach użyteczności publicznej. W interesie gminy leży jednak podejmowanie działań ograniczających emisję do atmosfery gazów z palenisk domowych przyczyniających się do zwiększania efektu cieplarnianego. Dlatego Pielgrzymka podejmie działania w celu podłączenia gminy do gazociągu wysokiego ciśnienia. Dbałość gminy o ochronę powietrza może przejawiać się również w monitorowaniu lokalnych emitorów zanieczyszczeń, których wójt gminy, jako organ właściwy powinien zobowiązać do okresowych pomiarów wielkości emisji i powiadamiania o rezultatach tych pomiarów. Przyjmując zgłoszenia instalacji, mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, a z których emisja nie wymaga pozwolenia, wójt powinien ustalić i egzekwować wymagania w zakresie ochrony środowiska, dotyczące ich eksploatacji. 79 CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ P.1 Ograniczanie emisji gazów i pyłów. Cel P. 1.2. Przeciwdziałanie Zanieczyszczeniom powietrza ze źródeł komunikacyjnych. Zadanie P. 1.2.1 – do końca 2006 r. rozpoznanie wielkości emisji pochodzenia komunikacyjnego Zadanie P. 1.2.2 – okresowe badanie poziomu zanieczyszczeń komunikacyjnych przy drogach wojewódzkich Uzasadnienie: Projekt jest adresowany do wojewódzkich służb samorządowych odpowiedzialnych za gromadzenie i udostępnianie informacji o jakości powietrza (WIOŚ), a także do mieszkańców terenów zlokalizowanych przy drodze wojewódzkiej. Obecnie brak jest udokumentowanych pomiarów czystości powietrza. Okresowe pomiary poziomu zanieczyszczeń, emitowanych w związku z eksploatacją tej drogi wraz z wynikami badań lokalnego skażenia gleb, pozwolą na systematyczną ocenę zmian stanu środowiska na terenach leżących w bezpośrednim sąsiedztwie drogi. W wyniku skażeń istnieje możliwo kumulacji zanieczyszcze w surowcach roślinnych. Może to być podstawa do zmiany przeznaczenia gruntów w MPZP na przemysłowe. 80 F. SUROWCE MINERALNE CEL OGÓLNY S. – Ochrona zasobów złóż CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ S.1 Racjonalne gospodarowanie zasobami złóż mineralnych Cel S.1.1 – Racjonalizacja wykorzystania zasobów mineralnych Zadanie S.1.1.1 – Zbilansowanie potrzeb surowcowych Zadanie S.1.1.2 – Aktualizacja dokumentacji złóż Zadanie S.1.1.3 – Kontrola przestrzegania wymogu uzyskania koncesji na rozpoznanie i wydobywanie kopalin Uzasadnienie: Bardzo ważnym elementem będzie w przyszłości dalsze racjonalizowanie gospodarki surowcami mineralnymi, z zastosowaniem optymalnych metod i technologii. Złoża powinny być wykorzystywane jak najpełniej, łącznie z wykorzystaniem kopalin towarzyszących i zagospodarowaniem nadkładów. . CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ S.1 Racjonalne gospodarowanie zasobami . mineralnych złóż Cel S.1.2 – Dalsza rekultywacja terenów zdegradowanych w wyniku działalności wydobywczej Zadanie S.1.2.1 – Opracowanie programu rekultywacji z określeniem zadań priorytetowych . . Uzasadnienie: Pomocny będzie system ułatwiający opracowanie, realizację i monitoring programu zmierzającego do racjonalizacji gospodarki zasobami surowców mineralnych. Jednocześnie poszukiwane będą substytuty, które mogłyby zastąpić surowce nieodnawialne. Bardzo istotne jest realizowanie działań rekultywacyjnych i zagospodarowanie terenów zdegradowanych. Tam gdzie jest to możliwe, będzie się preferować wodno-lesny kierunek rekultywacji z przeznaczeniem na cele m.in. rekreacyjne, przeciwpowodziowe, żeglugowe czy komunalne. W tym aspekcie konieczna jest współpraca władz lokalnych z użytkownikami złoża, co pozwoli na właściwe ukierunkowanie podejmowanych działań. . . . . 81 G. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE I HAŁAS CEL OGÓLNY H. – Ochrona przed promieniowaniem i hałasem CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ H.1 Rozpoznanie zagrożenia promieniowaniem i hałasem. Cel H. 1.1. Ochrona przed promieniowaniem Zadanie H. 1.1.1 – do 2006 r. zidentyfikowanie źródeł promieniowania elektromagnetycznego i prowadzenie ich aktualnego rejestru Uzasadnienie: Nie ma obecnie danych na temat występowania zagrożenia przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Ochrona przed promieniowaniem jest zadaniem własnym powiatu, jednak z uwagi na występowanie na obszarze gminy linii elektroenergetycznych i nadajników telefonii komórkowej mieszkańcy mają prawo do otrzymania informacji o liczbie, lokalizacji ewentualnej wielkości emisji promieniowania oraz o jej potencjalnym wpływie na zdrowie. W przypadku ustalenia źródeł promieniowania przekraczających dopuszczalne normy gmina może zaplanować działania zapobiegawcze w postaci budowy ekranów czy nasadzeń zieleni. Projekt ma charakter diagnostyczno-informacyjny i jest skierowany do zainteresowanych mieszkańców gminy. CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ H.1 Rozpoznanie zagrożenia promieniowaniem i hałasem. Cel H. 1.2. Ochrona przed hałasem Zadanie H. 1.2.1 – do 2006 r. zidentyfikowanie źródeł hałasu i prowadzenie ich aktualnego rejestru Uzasadnienie: Na podstawie diagnozy stanu środowiska można przyjąć, że w Pielgrzymce nie występują zagrożenie hałasem wymagające podjęcia jakich kolwiek działań interwencyjnych. Obowiązek dokonania oceny stanu akustycznego środowiska został wskazany w powiatowym programie ochrony rodowiska. Jednakże, w celu rozpoznania zagrożenia hałasem na swoim terenie gmina powinna identyfikować jego źródła, zgodnie ze stanem aktualnym, jak również pod kątem inwestycji planowanych w przyszłości. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego powinien zawierać przyporządkowanie poszczególnych terenów (wyróżnionych ze względu na sposób użytkowania lub pełnione funkcje) do określonych kategorii dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku. Projekt ma charakter diagnostyczno i nformacyjny i jest skierowany do zainteresowanych mieszkańców gminy. 82 H. NADZWYCZAJNE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA CEL OGÓLNY H. – Ochrona przed zagrożeniem i awarią CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ NZŚ.1 Zapobieganie awariom i ich skutkom. Cel NZŚ. 1.1. Program Zapobiegania awariom. Zadanie NZŚ. 1.1.1 – do 2004 r. uzyskanie informacji o poziomie zagrożenia poważną awarią przemysłową na terenie gminy i planach przeciwdziałania Zadanie NZŚ. 1.1.2 – do 2004 r. uzyskanie informacji o postępowaniu na wypadek awarii komunikacyjnej na drogach wojewódzkich Uzasadnienie: Projekt jest adresowany do służb odpowiedzialnych za sporządzenie planu zapobiegania awariom. Zadaniem gminy jest wyegzekwowanie od Komendanta Powiatowego Państwowej Straży Pożarnej, który zgodnie z kompetencjami co najmniej raz w roku przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze w zakładach stwarzających zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowych, raportu ustalającego czy: - podjęto środki zapobiegające wystąpieniu awarii przemysłowej, - zapewniono wystarczające środki ograniczające skutki awarii przemysłowej w zakładzie i poza jego granicami, uwzględniając skutki transgraniczne, dane zawarte w przedłożonych dokumentach, o których mowa w ustawie, takich jak zgłoszenie zakładu o zwiększonym ryzyku lub dużym ryzyku, program zapobiegania awariom, raport o bezpieczeństwie, wewnętrzny plan operacyjnoratowniczy, informacje niezbędne do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, przedkładane właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej - są rzetelne i odzwierciedlają stan bezpieczeństwa w zakładzie. Kontrolę może przeprowadzić WIOŚ, w uzgodnieni u z PSP, na wniosek organów samorządowych a informacje pokontrolne zgodnie z ustawą o dostępie do informacji publicznej powinny być dostępne dla zainteresowanych mieszkańców. 83 I. EDUKACJA EKOLOGICZNA CEL OGÓLNY E. – Kształtowanie proekologicznych postaw mieszkańców CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ E.1 Upowszechnienie wiedzy dotyczącej realizacji zasad zrównoważonego rozwoju w gminie Pielgrzymka Cel E. 1.1. „Poznaj swoje środowisko naturalne”. Zadanie E. 1.1.1 – do 2005 r. stworzenie systemu upowszechniania informacji o środowisku naturalnym i działaniach na rzecz jego ochrony Zadanie E. 1.1.2 – do 09.2004 r. publikacja i szeroka dystrybucja (między innymi poprzez BIP) Gminnego Programu Ochrony Środowiska oraz Gminnego Planu Gospodarki Odpadami Uzasadnienie: Projekt jest zadaniem koordynowanym gminy. Jest skierowany zarówno do administracji samorządowej, jak i do wszystkich użytkowników środowiska gminy. Nowe zalecenia prawne, zawarte w polityce ekologicznej państwa zakładają szerokie współdziałanie różnych podmiotów, działających w interesie ochrony środowiska. Po to by działania te były skuteczne i wiarygodne, niezbędne jest stworzenie systemu upowszechniania wiarygodnych informacji o środowisku naturalnym, które wpłynie na kształtowanie postaw konsumentów i sposób ich zachowania się w środowisku. W ramach tego projektu zostaną podjęte w mieście działania na rzecz sprawnego pozyskiwania i dystrybucji informacji o środowisku, poprzez tworzenie niezbędnych rejestrów informacji środowiskowych, publikowanych w gminnym BIP. Udostępnianie informacji będzie pomocne przy stymulowaniu proekologicznych zachowań, tak zwykłych mieszkańców, jak i sfery biznesu. Przedsiębiorcy uzyskają wszelkie dane, które uprzedzą ich o konieczności spełnienia wyostrzonych ekologicznych wymagań oraz ustalenia niezbędnych, dostosowawczych okresów przejściowych przy wdrażaniu nowych rozwiązań na rzecz ochrony środowiska. Jednym z efektów współpracy z przedsiębiorcami powinno być powołanie Rady Konsultacyjnej składającej się z przedstawicieli administracji i lokalnych podmiotów gospodarczych. 84 CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY Cel E. 2.1. Rozwój kadr dla E.2 Zwiększenie potencjału kadrowego i technicznego do środowiska. realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska. ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ Zadanie E. 2.1.1 – bieżące szkolenie pracowników UG i jednostek współpracujących w zakresie realizacji zadań z ochrony środowiska, w tym możliwości pozyskania funduszy strukturalnych UE. Zadanie E. 2.1.2 – do końca 2004 r. zaplanowanie potrzeb kadrowych w gminie związanych z wdrażaniem Program u Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami Zadanie E. 2.1.3 do końca 2004 r. przygotowanie planu tworzenia tzw. ”zielonych miejsc pracy” Uzasadnienie: Projekt skierowany jest głównie do administracji samorządowej, radnych, środowisk opiniotwórczych i decyzyjnych gminy, służb bhp zakładów produkcyjnych. Zwiększenie zadań związanych z ochroną środowiska w gminie, czyni się z dużym obciążeniem służb gminnych i brakiem możliwości efektywnego działania związanym z wdrażaniem tych zadań. Dlatego niezbędne jest ilościowe i jakościowe zwiększenie zasobów kadrowych w Urzędzie Gminy oraz wszystkich jednostkach, których użytkowanie środowiska powoduje konieczność jego zwiększonej ochrony. Gmina będzie kontynuowała szkolenia swoich pracowników oraz służb komunalnych w systemie ciągłym, będzie jednocześnie propagowała informacje o cyklach szkoleniowych organizowanych przez instytucje publiczne dla przedsiębiorstw indywidualnych, rolników. Po rozpoznaniu potrzeb kadrowych w gminie, związanych z wdrażaniem POŚ i PGO, zostanie sporządzony plan nowych potrzeb kadrowych dla realizacji wymienionych programów, z uwzględnieniem tworzenia tzw. „zielonych miejsc pracy” przy okazji wdrażania projektów związanych z podniesieniem walorów estetycznych i przyrodniczych gminy oraz zwiększeniem jej oferty turystycznej i rekreacyjnej. 85 CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ Cel E. 3.1. Partycypacja E.3 Zwiększenie udziału społeczności lokalnej w społeczna w programach działaniach na rzecz ochrony proekologicznych środowiska. Zadanie E. 3.1.1 – do roku 2004 r. opracowanie planu współpracy z przedstawicielami lokalnego biznesu na rzecz zachowania równowagi w rozwoju gminy Zadanie E. 3.1.2 – do końca 2004 r. tworzenie zasad udziału wolontariuszy w pracach związanych z utrzymaniem porządku i czystości w gminie Uzasadnienie: Projekt jest zadaniem koordynowanym gminy. Skierowany jest przede wszystkim do organizacji pozarządowych, ale równie wszystkich właścicieli domów, gospodarstw rolnych, podmiotów gospodarczych. Projekt zakłada, że do 2004 roku zostanie opracowany plan współpracy z przedstawicielami większych podmiotów gospodarczych w gminie, na przykład poprzez stworzenie Rady Konsultacyjnej. Wykorzystany zostanie potencjał istniejących organizacji pozarządowych takich jak OSP oraz kół młodzieży szkolnej, które na zadasach wolontariatu będą brały udział w pracach związanych z utrzymaniem porządku i czystości w gminie. 86 J. KOMUNIKACJA SPOŁECZNA CEL OGÓLNY K. - Otwarta i dwustronna komunikacja. CELE SZCZEGÓŁOWE PROJEKTY / PROGRAMY ZADANIA I CELE REALIZACYJNE ZADAŃ K.1 Rozwój i doskonalenie komunikacji społecznej Cel K. 1.1. – Wprowadzenie mechanizmów komunikowania się i współpracy ze społeczeństwem Zadanie K. 1.1.1. – Realizacja ustawy o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko Zadanie K. 1.1.2. – Wzrost wykorzystania mediów, takich jak prasa, Internet, telewizja Zadanie K. 1.1.3. – Wprowadzenie systemu „krótkich informacji” – wydawanie ulotek i broszur informacyjnych Zadanie K. 1.1.4. – Zwiększanie ilości informacji w publikacjach Zadanie K. 1.1.5. – Stworzenie systemu łatwego dostępu do informacji Zadanie K. 1.1.6. – Włączenie organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych w procesy decyzyjne i systemy zarządzania. Uzasadnienie: Komunikacja społeczna nabiera coraz większego znaczenia i należy się spodziewać, iż tendencja ta w najbliższych latach się utrzyma. Dotyczy to zarówno współpracy z organizacjami pozarządowymi, która bywa ustawowo nakazywana, jak i z przedstawicielami innych zainteresowanych stron. W urzędach powstawać powinny biura komunikacji społecznej. Przedstawiciele różnych środowisk powinni być zapraszani do współtworzenia ciał opiniodawczo – doradczych. Współpraca z organizacjami i ruchami ekologicznymi została podkreślona w zapisach Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego. W urzędach administracyjnych stworzony zostanie system udostępnienia i rozpowszechniania informacji oraz umożliwiania skutecznego udziału społeczeństwa w ochronie środowiska. Dodatkowo w celu poprawienia systemu informowania wykorzystane będą nowoczesne środki komunikacji (Internet itp.) . . . . . 87 XXI. ZESTAWIENIE I HARMONOGRAM DZIAŁAŃ 88 89 90 91 92 93 94 95 96 XXII. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Uchwalenie POŚ przez Radę Gminy jest równoznaczne z przyjęciem zobowiązania o realizacji programu zgodnie z przyjętymi wcześniej założeniami i harmonogramem. Efektywność wdrażania programu zależy jednak od wielu elementów. Można je podzielić na czynniki zewnętrzne, takie jak: położenie geograficzne gminy, regulacje prawne, dostęp do funduszy strukturalnych oraz czynniki wewnętrzne. Do tych ostatnich można zaliczyć przede wszystkim zasoby organizacyjne i kadrowe w urzędzie, wysokość budżetu oraz istniejące bariery mentalne, wynikające między innymi z braku wiedzy o środowisku naturalnym. Dla gminy, zrealizowanie przyjętego programu staje się dużym wyzwaniem. Proces wdrażania programu będzie jednak tym sprawniejszy im większa będzie wiara w sens realizacji takiego przedsięwzięcia i lepiej przygotowane narzędzia wspomagające. W gminie Pielgrzymka motywacja do realizacji programu jest duża. Zbieżność planowanych zadań z zadaniami „Programu Ochrony Środowiska w Powiecie Złotoryjskim” oraz ustalenie własnych potrzeb i priorytetów ekologicznych w oparciu o szczegółową diagnozę stanu środowiska naturalnego zdecydowanie zwiększa szanse gminy w dostępie do funduszy europejskich. Dlatego już na etapie planowania pierwszych zadań, najpierw w gronie pracowników urzędu i współpracujących jednostek, a potem wśród uczestników warsztatów szkoleniowych odbyła się dyskusja nad kształtem programu. Zastanawiano się czy POŚ powinien być bardziej strategią sektorową, która wskaże jedynie kierunki działań i pozwoli na bardzo elastyczne podejście do wyznaczonych celów, czy może bardziej planem operacyjnym, który będzie mobilizował do wykonywania zadań zgodnie z wyznaczonym harmonogramem. Przyjęcie tego drugiego założenia, pomimo wcześniej zaplanowanych działań, wcale nie oznacza sztywności i braku możliwości zmian począwszy od wprowadzania nowych, pierwotnie nie przewidywanych zadań, po usuwanie z harmonogramu zadań wcześniej planowanych. Oznacza to, że realizacja programu pod kątem kierunków jak i jego zakresu powinna zostać zmodyfikowana o wnioski, które z różnych powodów pojawią się dopiero w trakcie realizacji zadań. Projekt będzie wymagał wówczas adaptacji do nowych, wcześniej niemożliwych do zaplanowania okoliczności. Struktura programu, który składa się z samodzielnych projektów wymaga przede wszystkim wyznaczenia osób odpowiedzialnych za ich realizację oraz stałej, dobrej, jednoosobowej koordynacji, wzmocnionej pomocą zespołu wdrażającego. W praktyce, równolegle z podjęciem przez Radę Gminy uchwały o przyjęciu do realizacji POŚ powinien zostać powołany zespół wdrażający, którego pracą będzie kierowała osoba o ustalonych pełnomocnictwach do podejmowania decyzji, najlepiej wójt lub osoba delegowana przez wójta. Zadaniem zespołu wdrażającego będzie bieżące monitorowanie programu i okresowe (np. raz w roku) zdawanie przed Radą Gminy sprawozdania z przebiegu realizacji, pojawiających się problemów i potrzeby wprowadzenia ewentualnych zmian. Warunkiem koniecznym sprawności realizacji programu jest wzmocnienie kadrowe zespołu zajmującego się ochroną środowiska. Wydaje się, że liczba nowych zadań, wynikających z konieczności realizowania ustawowych obowiązków, przekracza możliwości nawet najlepiej przygotowanych i stale szkolących się pracowników. 97 XXIII. MONITOROWANIE PROGRAMU – MIERNIKI REALIZACJI ZADAŃ W zarządzaniu POŚ należy odróżnić te elementy działań, które poddają się procesowi planowania od tych, których nie można przewidzieć i które umykaj tradycyjnym metodom zarządzania (np. związane z różnego rodzaju klęskami żywiołowymi, awariami, ale również z załamaniem systemu finansowania w wyniku niestabilnej polityki finansowej państwa). Dlatego bardzo istotnym elementem z punktu widzenia wdrażania jest właściwe zaplanowanie procesu monitorowania programu, który pozwoli na śledzenie wykonywania zadania na każdym jego etapie. Monitorowanie jest procesem, który ma na celu analizowanie realizacji programu (stanu zawansowania poszczególnych projektów) i jego zgodności z postawionymi celami. Istotą monitorowania jest wyciąganie wniosków z tego, co zostało i co nie zostało zrobione, a także modyfikowanie dalszych poczynań w taki sposób, aby osiągnąć zakładany cel w przyszłości. Istotnym elementem monitorowania jest wypracowanie technik zbierania informacji oraz opracowanie odpowiednich wskaźników, które będą odzwierciedlały efektywność prowadzonych działań . Ustawa Prawo Ochrony środowiska, nakładająca na wójta obowiązek udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, rodzi przede wszystkim potrzebę stworzenia systemu gromadzenia i upowszechniania informacji z tego obszaru. Dlatego w zaproponowanym programie tak dużą wagę przywiązuje się do mierników wykonania zadań i obiektywnych wskaźników zmiany stanu środowiska. W rozdziale „Zestawienie i harmonogram działań” do każdego z określonych w czasie i mierzalnych zadań dokonano wyboru jednego lub maksymalnie dwóch wskaźników ich monitorowania. Ograniczona liczba wskaźników wynika z praktyki trudności pozyskiwania danych. Wskaźniki są miarami, które podsumowują informacje z danego obszaru i dostarczają wiarygodnych odpowiedzi na pytania stawiane przez osoby podejmujące decyzje i tworzące politykę ochrony środowiska. Przedstawiają tendencje i dostarczają informacji, głównie ilościowych, przydatnych w określaniu standardów i limitów, do których dąży gmina. Świadomie stosowane mogą stać się czymś więcej niż tylko fragmentami obligatoryjnej informacji, przekazywanej społeczności lokalnej. Jeżeli zostaną przygotowane w odpowiedzi na dobrze zdefiniowane cele, wskaźniki pomagają ustalać priorytety w realizacji zadań, a i ich monitorowanie może stanowić nieocenioną pomoc w kształtowaniu postaw proekologicznych oraz uzasadnianiu i uzyskiwaniu akceptacji dla czasami kontrowersyjnych decyzji dotyczących środowiska naturalnego. Reasumując, podstawą efektywnego wdrażania POŚ dla gminy Pielgrzymka jest: - Uchwała Rady Gminy o przystąpieniu do realizacji POŚ, nadająca programowi wysoką rangę i wspierająca warunki jego wykonania oraz - przygotowany na lata 2004 – 2008 program działań, który: o zawiera realistyczne cele i określone w czasie, mierzalne zadania, o wskazuje źródła finansowania, o posiada ustaloną procedurę monitorowania zadań, o ma jednego koordynatora, uprawnionego do podejmowania decyzji, o jest wdrażany przez zespół o dostatecznych kwalifikacjach i kompetencjach, o jest znany, akceptowany i wspierany w realizacji przez społeczność lokalną. W II Polityce Ekologicznej Państwa wskazano na konieczność prowadzenia monitoringu każdego z elementów środowiska. Od roku 2002 wdrażany jest zmodernizowany system monitoringu emisji zanieczyszczeń i jakości wód w nawiązaniu do standardów Unii Europejskiej. W zakresie gospodarowania odpadami powstanie skuteczny system kontroli i nadzoru wraz z monitoringiem. System ten ma być zrealizowany do roku 2010. Także w perspektywie średniookresowej ma zostać wprowadzony monitoring różnorodności biologicznej, wraz z wdrożeniem kryteriów i wskaźników do kontroli skuteczności wprowadzania polityki ekologicznej państwa. W horyzoncie długookresowym (do 2025 r.) 98 stworzona będzie sieć monitorowania poziomu hałasu w newralgicznych, z punktu widzenia zagrożenia hałasem, rejonach wszystkich miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Zgodnie z założeniami zawartymi w dokumencie II Polityka Ekologiczna Państwa rozwijany będzie monitoring poszczególnych elementów środowiska na terenie powiatu złotoryjskiego. Zwłaszcza po przystąpieniem Polski do struktur Unii Europejskiej konieczne jest przeprowadzenie działań, które pozwoliłyby na uzupełnienie danych o środowisku. Bardzo istotna jest również harmonizacja procedur i zakresu działań z zaleceniami OECD, wymaganiami Unii i zobowiązaniami wobec konwencji międzynarodowych. Rozwój monitoringu i modyfikacje powinny zmierzać w kierunku umożliwienia wykorzystania istniejących systemów na potrzeby kontrolowania realizacji polityki ekologicznej. W województwie dolnośląskim podjęte zostaną działania dotyczące tworzenia sieci wymiany informacji między instytucjami szczebla wojewódzkiego, powiatami i gminami. Sieć musi być nastawiona na dwa rodzaje informacji: - ilościowe i jakościowe dane o stanie środowiska; - dane o polityce ekologicznej oraz planowanych i podejmowanych działaniach. Powstanie zintegrowany system informacji, którego dysponentem i administratorem będzie WIOŚ we Wrocławiu. Na tej płaszczyźnie będzie możliwa wymiana informacji pomiędzy organami administracji rządowej i samorządowej. Ponadto władze województwa odpowiedzialne będą za koordynację wewnętrznych powiązań pomiędzy obydwoma rodzajami informacji. Tylko w ten sposób będzie można ocenić efektywność instrumentów polityki ekologicznej. Monitoring będzie prowadzony systematycznie w zakresie wszystkich komponentów środowiska (powietrze atmosferyczne, wody powierzchniowe i podziemne, odpady, gleby, hałas, monitoring lasów), a na jego podstawie będzie określana ocena stanu środowiska i ocena stopnia wdrożenia niniejszego Programu Ochrony Środowiska wraz z danymi na temat konkretnych działań. 1. MONITORING JAKOŚCI ŚRODOWISKA I POLITYKI ŚRODOWISKOWEJ Monitoring środowiska, czyli system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska jest ważnym narzędziem wykorzystywanym w zarządzaniu zasobami środowiska, służącym przede wszystkim profilaktyce, a także aktywizacji działań wpływających na podniesienie jakości środowiska przy minimalizacji kosztów. Dane uzyskane dzięki właściwie prowadzonemu monitoringowi stanowią podstawę oceny skuteczności realizacji zadań ekologicznych szczebla wojewódzkiego, powiatowego czy gminnego, są źródłem informacji wykorzystywanych przy opracowywaniu planów zagospodarowania przestrzennego, planów strategicznych, dokonywania ocen oddziaływania na środowisko i prac studialnych, a przede wszystkim umożliwiają podejmowanie trafnych decyzji gospodarczych dotyczących prowadzenia najlepszych dla regionu działań inwestycyjnych. Wyniki badań uzyskane dzięki monitoringowi i działalności kontrolnej WIOŚ województwa dolnośląskiego zawarte są w rocznych raportach o stanie środowiska. Uzyskane dane pełnią ważną funkcję edukacyjną i są wykorzystywane przez różnorodne media, podczas szkoleń, konferencji i warsztatów. Obecnie za najważniejsze zadania w zakresie monitoringu zarówno na terenie powiatu złotoryjskiego, województwa dolnośląskiego, jak i w całej Polsce można uznać: - dostosowanie istniejących sieci pomiarowo badawczych oraz systemu informatycznego do wymagań unijnych, w celu automatyzacji procesów pomiarowych zapewniającej szybkie i bieżące informowanie społeczeństwa; - określenie źródeł finansowania badań środowiska. Obecnie, z uwagi na bardzo słabą kondycję finansową powiatów, planuje się na okres przejściowy ustawowo określić, iż monitoring środowiska w sieci wojewódzkiej prowadzony będzie ze środków wojewódzkich funduszy; - przeprowadzenie akcji uświadamiających organom administracyjnym użyteczność danych pochodzących z monitoringu w podejmowaniu właściwych decyzji gospodarczych. 99 1.1 Monitoring jakości środowiska Biorąc pod uwagę wytyczne Programu Ochrony Środowiska monitoring środowiska w powiecie złotoryjskim powinien mieć charakter całościowy i składać się z monitoringu wszystkich elementów środowiska, takich jak: powierzchniowych wód płynących (rzeki), wód podziemnych, zbiorników zaporowych, wody pitnej, jakości powietrza, gleb, odpadów, hałasu, przyrody, lasów. Przy racjonalizacji programu monitoringu regionalnego dla potrzeb programu należy dążyć do urównomiernienia programów analitycznych tak, aby otrzymywane informacje ekologiczne były spójne i mogły być jednolicie opracowywane. Należy utrzymać zasadę zachowania badań monitoringowych w ręku jednej instytucji badawczo koordynacyjnej, gdyż ich rozdrobnienie zakłóci zasadę unifikacji badań i ocen, a także nie pozwoli na osiągnięcie celów monitoringowych. 1.1.1 Monitoring powierzchniowych wód płynących oraz monitoring wody pitnej Program analitycznego monitoringu powinien być zgodny zarówno z normami polskimi jak i uregulowaniami dyrektyw UE. Według jednej z dyrektyw częstotliwość poborów winna rosnąć wraz ze stopniem zagrożenia spowodowanym pogarszaniem się jakości wody, co pozostaje w zgodności z przyjętą w założeniach monitoringu państwowego zasadą jednokrotnego miesięcznie badania prób wody. Porównując Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi (Dz.U. z 1991 r. Nr 116, poz. 503 - zał. Nr 1), oraz program analityczny wynikający z dyrektyw Unii Europejskiej można stwierdzić, że z 60 wskaźników objętych przytoczonymi wyżej dyrektywami Rady Unii Europejskiej dotyczącymi wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do różnych zastosowań 36 wskaźników jest w pełni zgodnych z polskimi, 8 wskaźników wymaga przeliczenia, natomiast 16 wskaźników nie jest oznaczanych - i o te wskaźniki należy stopniowo rozszerzać wykaz realizowanych w regionie i kraju badań jakości wód powierzchniowych. Należy zwrócić równocześnie uwagę, że niezależnie od ww. dyrektyw poszczególne państwa europejskie posiadają własne programy monitoringu; natomiast Dyrektywa Nr 91/271/EWG w sprawie ścieków komunalnych nakłada obowiązek okresowego badania jakości ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych; obecnie w Polsce nie ma aktualnego ustawodawstwa w tym zakresie. 1.1.2 Monitoring jakości powietrza oraz kontrola narażenia mieszkańców na skutki zanieczyszczenia powietrza (tzw. monitoring aerosanitarny) Monitoring powietrza powinien odpowiadać ustaleniom Dyrektywy Nr 96/62/WE w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza. (Dyrektywa ta jest zwana potocznie dyrektywą ramową i wynikają z niej ustalenia innych dyrektyw dotyczących norm zanieczyszczeń powietrza, sposobu badania jakości powietrza itp.). System taki składać się powinien z określonej liczby stacji do automatycznych pomiarów jakości powietrza, szczególnie w tych rejonach, gdzie istnieje najwyższe ryzyko przekroczenia stężeń dopuszczalnych, co umożliwi nadzór ogólny nad stanem jakości powietrza w całym województwie oraz wprowadzenie do regionu jednolitej instrukcji alertowo alarmowej dla stanów smogowych. Program analityczny realizowany na dotychczasowych stacjach do pomiarów jakości powietrza winien być wzbogacony o pomiary benzenu i ołowiu, co wynika z wyżej przytoczonej dyrektywy. Blok pomiarów aerosanitarnych wymaga przebudowy i modernizacji zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej 100 1.1.3 Monitoring gleb Priorytetem w tym zakresie jest rozwój monitoringu gleb użytkowanych rolniczo i gleb w rejonach bezpośrednio zagrożonych zanieczyszczeniami, który powinien być prowadzony według ściśle określonej, jednolitej metodyki, programu i na dokładnie określonych stanowiskach na obszarze powiatu i gminy. 1.1.4 Monitoring odpadów Niezbędne jest prowadzenie monitoringu odpadów, zwłaszcza niebezpiecznych, który obejmować będzie informacje o wytwórcach odpadów, ilości wytworzonych przez nich odpadów, ich wykorzystaniu, składowaniu lub unieszkodliwianiu. Podstawą zbierania informacji będzie baza SIGOP, prowadzona przez WIOŚ we Wrocławiu. Stopniowo ewidencja odpadów może zostać poszerzona o badanie ich jakości. 1.1.5 Monitoring hałasu Podstawowym zadaniem monitoringu hałasu środowiskowego (hałas przemysłowy i komunikacyjny) będzie wykrywanie i ewidencjonowanie terenów szczególnie zagrożonych hałasem oraz podejmowanie działań zmierzających do obniżenia poziomu hałasu na tych terenach. Badania monitoringowe obejmują hałas komunikacyjny, głównie drogowy. Będą one prowadzone w cyklu 5 – 6 letnim, każdego roku dla innych powiatów. Badaniami objęte będą przestrzenie zurbanizowane, również podmiejskie, z obszarów powiatów, gdzie spodziewany hałas drogowy o poziomie A przekracza wartość 70 dB. W ramach celu głównego wyznacza się następujące zadania: - Inwentaryzacja tras komunikacyjnych powodujących szczególne zagrożenie hałasem; - Oznaczenie granic obszarów szczególnie zagrożonych hałasem; - Inwentaryzacja obiektów i terenów chronionych szczególnie zagrożonych hałasem drogowym; - Ocena zagrożeń hałasem komunikacyjnym mieszkańców badanych gmin; - Obserwacja trendów i wielkości zmian parametrów opisujących stan klimatu akustycznego; - Realizacja założeń zintegrowanej bazy danych o środowisku; - Współpraca z organami samorządowymi w zakresie ograniczania uciążliwości hałasu drogowego. 1.1.6 Monitoring przyrody Włączenie w system Państwowego Monitoringu Środowiska problematyki ochrony i zrównoważonego użytkowania żywych zasobów przyrody wynika z ratyfikowanych przez Polskę konwencji i porozumień międzynarodowych, a głównie z konwencji o różnorodności biologicznej. W ramach monitoringu przyrody zostanie przeprowadzona analiza zmian zachodzących wewnątrz wybranych ekosystemów wodnych i lądowych poddanych różnym formom ochrony i oddziaływania człowieka. Zrealizowana zostanie również ocena występowania wybranych gatunków, w tym głównie ginących i zagrożonych oraz eksploatowanych gospodarczo. Monitoring przyrody realizowany będzie w sieci krajowej na wyznaczonych powierzchniach monitoringowych reprezentujących różne formy ochrony i oddziaływania człowieka (parki narodowe, rezerwaty ścisłe i częściowe, Leśne Kompleksy Promocyjne, lasy gospodarcze, parki miejskie, nieużytki). 101 1.1.7 Monitoring lasów Monitoring lasów prowadzony jest tylko w sieci krajowej w oparciu o sieć stałych powierzchni obserwacyjnych. Głównym wykonawcą prac terenowych jest Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej natomiast nadzór merytoryczny nad monitoringiem pełni Instytut Badawczy Leśnictwa. 102 XXIV. ZAŁĄCZNIKI 1. Wykaz celów i projektów zaproponowanych w „Programie ochrony środowiska dla Gminy Pielgrzymka na lata 2004 – 2008”. 2. Ustawy z dziedziny ochrony środowiska i zapisane w nich kompetencje gmin wraz z ważniejszymi rozporządzeniami. Stan prawny na 31.05.2004. 3. Przegląd funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska dostępnych dla Polski w latach 2004 – 2006. 103
