Dochody własne gmin per capita średnio w latach 2001

Ekspertyza przekrojowa dotycząca
ekonomicznych uwarunkowań gospodarowania
na Obszarach Natura 2000
Stowarzyszenie Niezależnych Inicjatyw ,,Nasza Natura”
Białystok, październik 2012
Zakres opracowania:
1. Pokrycie jednostek administracyjnych obszarami Natura 2000
2. Struktura użytkowania gruntów obszarów Natura 2000
3. Analiza zmian struktury dochodów gmin ,,naturowych” w odniesieniu do
pozostałych na przestrzeni wielolecia
4. Natura 2000 w świadomości społecznej
5. Dotychczasowa sytuacja gmin ,,naturowych”
6. Potencjał marketingowy obszarów Natura 2000
7. Świadczenia ekosystemów jako wspólny mianownik gospodarki i ochrony
środowiska
8. Działalność gospodarcza pożądana i niepożądana
9. Środki finansowe dla obszarów Natura 2000
10. Przykłady z innych krajów unijnych
Obszary Natura 2000 w Polsce
Struktura użytkowania gruntów na obszarach Natura 2000
Udział obszarów Natura 2000 w powierzchni gmin
Dochody ogółem w gminach per capita średnio latach2001-2004 i 2005-2008 (w zł)
Wyszczególnienie
2001-2004
2005-2008
Zmiana (%)
Gminy ESE Natura
2000 w kraju
1688
2321
38
1557
2120
36
1566
2135
36
Pozostałe gminy w
kraju
Gminy wiejskie i
wiejsko-miejskie
razem
Źródło: B. Pięcek
Analiza dochodów ogółem per capita - sytuacja gmin ESE Natura 2000
była korzystniejsza od sytuacji przeciętnej gminy, zarówno przed, jak i po
roku 2004
Liczba oraz struktura gmin ESE Natura 2000 i pozostałych w kraju ze względu na
wielkość ogólnych dochodów per capita w latach 2001-2004 i 2005-2008 (w zł)
Wielkość
dochodów
ogółem per
capita (zł)
<1,4 tys.
1,4-1,5 tys.
1,5-1,6 tys.
1,6-1,8 tys.
1,8-2,3 tys.
>2,3 tys.
RAZEM
2001-2004
Gminy ESE Natura Pozostałe gminy
2000
liczba
47
42
22
18
20
7
156
%
30,1
26,9
14,1
11,6
12,8
4,5
100,0
liczba
1102
410
206
172
72
53
2015
%
54,8
20,3
10,2
8,6
3,5
2,6
100,0
2005-2008
Gminy ESE Natura Pozostałe gminy
2000
liczba
0
0
2
23
78
53
156
%
0
0
1,3
14,8
49,9
34,0
100,0
liczba
0
10
68
466
1137
334
2015
%
0
05
3,4
23,1
56,4
16,6
100,0
Źródło: B. Pięcek
W gminach ESE Natura 2000 w porównaniu z pozostałymi gminami w większym stopniu
zmniejszyła się liczba jednostek o niskim poziomie dochodów, zwiększyła natomiast o wysokim.
Dochody własne gmin per capita średnio w latach 2001-2004 i 2005-2008 (w zł)
Wyszczególnienie
2001-2004
2005-2008
Zmiana (%)
Gminy ES Natura 2000 w kraju
683
943
38
Pozostałe gminy w kraju
589
783
33
Gminy pozostałej części kraju
611
813
33
Gminy wiejskie i miejsko-wiejskie
razem
596
795
33
Źródło: B. Pięcek
Analiza dochodów własnych gmin – wzrost dochodów dotyczył zarówno
gmin EFE Natura 2000, jak i pozostałych gmin w kraju, (chociaż po 2004
roku zwiększył się dystans pomiędzy gminami posiadającymi obszary
Natura 2000 w stosunku do pozostałych gmin na korzyść tych pierwszych)
Analiza struktury budżetów jednostek samorządowych nie wskazuje
na jednoznacznie niekorzystną sytuację gmin posiadających obszary
Natura 2000.
Objęcie ich siecią nie wywarło wpływu na finanse czy tempo rozwoju:
- wzrost dochodów własnych w gminach ESE Natura 2000 po roku 2004 był
wyższy o 5 punktów procentowych w porównaniu z pozostałymi gminami,
- wysokość dochodów z podatku PIT per capita gmin ,,naturowych” była
wyższa o kilka procent,
- analiza wskaźnika – skłonność do inwestycji, czyli udział wydatków
majątkowych w ogólnych dochodach gmin, wskazuje, że sytuacja gmin
objętych siecią po roku 2004 była lepsza niż pozostałych gmin
Struktura dochodów gmin Natura 2000
Wyniki badań potwierdzają brak statystycznej zależności pomiędzy
obecnością obszarów Natura 2000 a sytuacją ekonomiczną gmin.
Stąd wniosek, że środowisko przyrodnicze może być zarówno barierą,
jak i bodźcem w kształtowaniu lokalnych warunków życia i
gospodarowania mieszkańców obszarów wiejskich ZPP [A. Bołtromiuk]
Obecność obszarów Natura 2000 nie wstrzymuje rozwoju gospodarczego
gmin, modyfikuje jedynie sposób przygotowania i realizacji inwestycji.
Inwestycje muszą być przeprowadzane w taki sposób, aby jak najmniej
ingerować w środowisko i negatywnie nie oddziaływać
Natura 2000 w świadomości społecznej
Znajomość pojęcia sieć Natura 2000, idei jej wdrażania,
warunków funkcjonowania:
deklaruje 60% badanych
Badania (Bołtromiuk 2010) pokazały, że po kilku latach funkcjonowania
sieci Natura 2000 jedynie co trzeci Polak prawidłowo rozumie pojęcie
Natura 2000: jako teren chroniony (19,8%) oraz obszary o najwyższych
walorach przyrodniczych w Europie (14,6%)
Natura 2000 w świadomości społecznej - wpływ obszarów Natura 2000 zlokalizowanych
na terenie gminy na jej rozwój w opinii wójtów i burmistrzów
Źródło: A. Bołtromiuk
Natura 2000 w świadomości społecznej - wpływ obszarów Natura 2000 zlokalizowanych
na terenie gminy na jej rozwój w opinii wójtów i burmistrzów
Pozytywne aspekty wdrożenia sieci:
Źródło: B. Mickiewicz, W. Gotkiewicz
Natura 2000 w świadomości społecznej - wpływ obszarów Natura 2000
zlokalizowanych na terenie gminy na jej rozwój w opinii wójtów i burmistrzów
Negatywne aspekty wdrożenia sieci:
Źródło: B. Mickiewicz, W. Gotkiewicz
Natura 2000 w świadomości społecznej - wpływ obszarów Natura 2000
zlokalizowanych na terenie gminy na jej rozwój w opinii wójtów i burmistrzów
Źródła negatywnego postrzegania:
- brak pełnej informacji przyrodniczej o obszarach chronionych,
- brak udziału społeczeństwa w procesie wyznaczania obszarów,
- brak informacji i słaba komunikacja odnośnie zasad ochrony gatunków i
siedlisk,
- słabe przygotowanie instytucjonalne i finansowe procesu wdrażania
obszarów Natura 2000.
Natura 2000 w świadomości społecznej - wpływ obszarów Natura 2000
zlokalizowanych na terenie gminy na jej rozwój w opinii przedsiębiorców
Akceptację objęcia siecią Natura 2000 terenów własnej gminy wyrażają:
- przedsiębiorcy branż turystycznych (48%),
- usług związanych z edukacją, opieką zdrowotną, finansami i
ubezpieczeniami (42%)
- leśnictwa (38%).
Odmienne opinie deklarują:
- przedstawiciele branży transportowej (50%),
- budowlanej (42%)
- leśnej (38%).
Analiza obecnego stanu
Według A. Bołtromiuka prawidłowe funkcjonowanie obszarów Natura 2000
w aspekcie społeczno-gospodarczym wymaga współgrania:
- Instrumentów prawnych
- Rozwiązań organizacyjnych i zarządzania na różnych poziomach
- Akceptacji społecznej
- Nakładów finansowych
Natura 2000 jako marka
Obszary Natura 2000 mogą stanowić, w wielu gminach, klucz do ich
rozwoju. Efektywne zagospodarowanie turystyczne, rolnicze czy
edukacyjne obszarów ,,naturowych” może podnieść prestiż gminy
Dzięki temu może zyskać lokalna gospodarka – w pierwszej kolejności
organizatorzy turystyki, ale również branże towarzyszące,
okołoturystyczne
Przykładami dobrych praktyk wykorzystania potencjału
marketingowego marki Natura 2000 do rozwoju działalności
gospodarczej są:
- Firma ekoturystyczna "Biebrza Eco-Travel„
- Produkt turystyczny "Dolina Baryczy"
Koszt przygotowania PZO
Szacunkowy koszt utrzymania sieci –6 mld EUR rocznie. W Polsce - 115
mld EUR rocznie
Założono, że koszt wykonania jednego planu średnio około 60 tys. zł (od
50 do 100 tys. zł w zależności od powierzchni obszaru i stopnia trudności).
Przygotowanie wszystkich planów kosztować będzie około 60 mln zł
Do końca 2013 założono sporządzenie 430 PZO, głównie ze środków
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego priorytet 5.3 V Programu
Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Po roku 2013 powstać ma
kolejnych 537 PZO. Jednak na chwilę obecną nie wiadomo z jakich
środków zostaną sfinansowane. Sytuacja kiedy tylko część obszarów
posiada PZO może spowodować trudności we wprowadzeniu jednolitych
mechanizmów finansowych.
Koszt przygotowania PZO
W UE wprowadzenie planów nie jest zadaniem obligatoryjnym (z uwagi na
wysokie koszty). PZO są obowiązkowe tylko w 12 krajach UE, w 5 są
sporządzane tylko dla niektórych obszarów Natura 2000
np. w Austrii obszary pogrupowane zostały w regiony i na tym poziomie
sporządzane są plany zarządzania.
W literaturze pojawiają się zarzuty, że w planach zadań ochronnych brakuje
ekonomicznego podejścia.
Świadczenia ekosystemów
Pojęcie ,,świadczenia ekosystemów” [J. Kostecka] obejmuje zarówno
dobra materialne, jak i niematerialne powstałe w wyniku funkcjonowania
ekosystemów, w podziale na cztery rodzaje:
- podstawowe, np. fotosynteza, krążenie wody i substancji odżywczych w
przyrodzie, tworzenie się gleb
- regulacyjne, czyli korzyści z regulacji środowiska, np. klimatu, jakości wód,
rozkład odpadów, przepływu wód powierzchniowych i podziemnych
- zaopatrujące, np. żywność, woda, drewno, włókna, paliwo, substancje
lecznicze, materiały zdobnicze
- kulturowe, czyli niematerialne korzyści osiągane dzięki przyrodzie, np.
doznania estetyczne, duchowe, edukacyjne, rekreacyjne, wpływ na
edukację, usługi wypoczynku, rekreacji.
Dobrobyt społeczny
Dostarczanie
zasobów
FUNKCJE
Funkcje
regulacyjne
Bezpieczeństwo
Dobra
podstawowe dla
życia
Zdrowie
Funkcje
kulturowe
słaba
średnia
mocna
Kolor strzałki – możliwość pośrednictwa
czynników społeczno-ekonomicznych
WOLNOŚĆ
WYBORU I
DZIAŁANIA
Dobre relacje
społeczne
słaba
średnia
mocna
Szerokość strzałki – intensywność wpływu
według ekosystemu na dobrobyt ludzki
Źródło: B. Dobrzańska
Działalność gospodarcza
Natura 2000 nie jest barierą dla aktywności człowieka, pod warunkiem, że
będzie to aktywność zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju.
Prowadzenie działalności gospodarczej na obszarach Natura 2000 musi być
dostosowane do wrażliwości siedlisk i gatunków występujących na danym
terenie. Podstawową zasadą jest eliminacja zagrożeń, które doprowadzić
mogą do pogorszenia ich stanu oraz niezmienianie dotychczasowych
funkcji.
Na większości obszarów ,,naturowych” nie wprowadzono restrykcyjnych
wymogów ochronnych, jakie na przykład obowiązują w parkach narodowych
czy rezerwatach.
Działalność gospodarcza pożądana
Katalog działalności przewyższający tradycyjny pogląd na proekologiczną
działalność, ograniczaną zwykle do ekoturystyki, zdrowej żywności,
ekstensywnego wypasu bydła czy rękodzieła ludowego [A. Liro, Z. Dederko]
Przykłady działalności pożądanej
I. Sfera przyrodnicza
Produkcja, naprawa, konserwacja i instalowanie urządzeń związanych z ochroną gatunkową
Przyrodnicze tablice informacyjne
Podpory pod gniazda bociana
Paśniki i osłony zimowe
Lęgowiska dla owadów (ścianki z gliny dla pszczołowatych)
tworzenie miejsc lęgowych dla gadów
remonty kryjówek nietoperzy i innych ważnych grup zwierząt w budynkach
Działalność usługowa wspierająca ochronę gatunkową
Eliminacja obcych, inwazyjnych gatunków roślin i zwierząt
Odłów lisów i norek
Odłów bezpańskich, wałęsających się zwierząt domowych
Schroniska dla zwierząt (azyle)
Dokarmianie zwierzyny
Reintrodukcja gatunków roślin i zwierząt
Przenoszenie cennych przyrodniczo gatunków roślin i zwierząt ze stanowisk niszczonych przez
inwestycje
Działalność gospodarcza niepożądana
Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko wskazane
zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. (Dz. U.
Nr 213 Poz. 1397). Kwalifikacja przedsięwzięć zawarta została również w
Dyrektywie 85/337/EWG oraz wytycznych Komisji Europejskiej z 2008 r.
dot. kwalifikacji przedsięwzięć.
Działalność gospodarcza niepożądana
Do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko
zaliczono m.in. następujące przedsięwzięcia:
- elektrownie konwencjonalne, jądrowe, wiatrowe spełniające określone w
rozporządzeniu warunki,
- rafinerie ropy naftowej, z wyjątkiem określonym w rozporządzeniu,
- lotniska o podstawowej długości drogi startowej nie mniejszej niż 2 100 m,
- autostrady i drogi ekspresowe,
- składowiska odpadów, mogące przyjmować odpady w ilości nie mniejszej niż
10 t na dobę lub o całkowitej pojemności nie mniejszej niż 25 000 t,
- chów lub hodowla zwierząt w liczbie nie mniejszej niż 210 dużych jednostek
przeliczeniowych inwentarza.
Do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na
środowisko zaliczono m.in:
- elektrownie wodne,
- tartaki i stolarnie posiadające instalacje do impregnacji drewna lub o
zdolności produkcyjnej nie mniejszej niż 10 000 m3 drewna na rok,
- trasy narciarskie, tory bobslejowe, wyciągi narciarskie, w tym wyciągi
do narciarstwa wodnego, skocznie narciarskie, oraz urządzenia im
towarzyszące
- ośrodki wypoczynkowe lub hotele, zlokalizowane poza terenami
mieszkaniowymi, terenami przemysłowymi, innymi terenami
zabudowanymi i zurbanizowanymi terenami niezabudowanymi,
- stałe pola kempingowe lub karawaningowe, spełniające określone w
rozporządzeniu warunki,
Środki finansowe dla obszarów Natura 2000
W ramach PROW 2007-2013 znaczenie dla rolników z obszarów Natura
2000 stanowią:
Programy rolnośrowiskowe
Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone
Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk
przyrodniczych na obszarach Natura 2000
W ramach programów rolnośrodowiskowych rolnicy otrzymują środki
finansowe jako wynagrodzenie za podejmowanie ściśle określonych działań
na rzecz ochrony środowiska (w tym szczególnie na rzecz ochrony
przyrody) lub ochrony walorów krajobrazu wiejskiego, albo jako
rekompensatę za utracone dochody w wyniku ekstensyfikacji ich produkcji
rolnej
PROW 2004-2006
PROW 2007-2013
Kod
S01
Nazwa pakietu
Rolnictwo zrównoważone
Pakiet
1.
Nazwa pakietu
Rolnictwo zrównoważone
S02
P01
Rolnictwo ekologiczne
Utrzymanie łąk
ekstensywnych
Utrzymanie pastwisk
ekstensywnych
2.
3.
Rolnictwo ekologiczne
Ekstensywne trwałe użytki zielone
4.
Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk
przyrodniczych poza obszarami Natura 2000
5.
Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk
przyrodniczych na obszarach Natura 2000
6.
Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych
roślin w rolnictwie
7.
Ochrona lokalnych ras zwierząt gospodarskich
K01
Ochrona lokalnych ras
zwierząt gospodarskich
Ochrona gleb i wód
8.
Ochrona gleb i wód
K02
Tworzenie stref buforowych
9.
Strefy buforowe
P02
nowe pakiety
G01
Podstawy prawne
Źródło finansowania
Zasięg
Program rolnośrodowiskowy
2004-2006
1257/99/WE
EFOiGR
Strefy priorytetowe lub cały kraj
Program rolnośrodowiskowy
2007-2013
1698/2005/WE
EFRROW
Cały kraj
Zasady łączenia pakietów
Max 3 pakiety
Minimum rolnośrodowiskowe
Zwykła dobra Praktyka Rolnicza
Dowolność limitowana kwotą
płatności
Podstawowe wymagania
Pakiety rolnośrodowiskowe
(warianty)
Dygresywność
7 (40)
9 (49)
S01. Rolnictwo zrównoważone
S02. Rolnictwo ekologiczne
Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone
Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne
Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki
zielone
Pakiet 8. Ochrona gleb i wód
Koszty transakcyjne
Brak
Pakiety przyrodnicze (Pakiet 4 i 5)
Obszary Natura 2000
W ramach programu (+20%)
Pakiet 5. - podwyższona płatność
Budżet
218,9 mln euro
2 314 861 111 euro
Wsparcie z tytułu położenia gospodarstwa na obszarach o
niekorzystnych warunkach gospodarowania (Płatności ONW)
Trzy typy obszarów ONW:
1. Nizinne – charakteryzujące się niską jakością gleb, niekorzystnymi warunkami
klimatycznymi, wodnymi, niekorzystną rzeźbą terenu czy wskaźnikami
demograficznymi powodującymi ograniczenia w produktywnym gospodarowaniu.
2. Górskie – obejmują gminy i obręby ewidencyjne, w których co najmniej 50% użytków
rolnych położona jest na wysokości powyżej 500 m n.p.m.
3. Obszary ze specyficznymi naturalnymi utrudnieniami – obejmują gminy i obręby
ewidencyjne rejonów podgórskich, w których ponad połowa użytków rolnych
położona jest na wysokości powyżej 350 m n.p.m. i które spełniają przynajmniej dwa
z poniższych kryteriów:
- wielkość gospodarstwa nie przekracza 7,5 ha;
- gleby zagrożone są erozją wodną;
- zaprzestano działalności rolniczej w co najmniej 1/4 gospodarstw rolnych;
- trwałe użytki zielone stanowią co najmniej 40% w strukturze użytków rolnych.
Środki finansowe dla obszarów Natura 2000
- Europejski Fundusz Społeczny (ESF)
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
- Fundusz Spójności
- Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
- Europejski Fundusz Rybacki (EFR)
- Europejski Fundusz Gwarancji Rolnych (EFGR)
- Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 (PROW 2007-2013)
- Regionalne Programy Operacyjne
- Instrument Finansowy LIFE+
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Kwota zrealizowanych płatności w programie rolnośrodowiskowym w
podziale na pakiety i kampanie w latach 2008-2011
Kwota zrealizowanych płatności w programie rolnośrodowiskowym
łącznie w czterech kampaniach w podziale na pakiety
Nowa perspektywa finansowa 2014-2020 PAF – Priorytetowy Plan Działań
Zgodnie z artykułem 8 dyrektywy siedliskowej państwa członkowskie
muszą opracować “priorytetowe ramy działania”, jako kolejny etap
po zakończeniu wyznaczania obszarów Natura 2000. W Polsce są one
w trakcie opracowywania przez grupę roboczą, którą powołał w
listopadzie 2011 r. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Prace
powinny zostać zakończone na koniec 2012 r.
W PAF’s przewidziano dotychczasowe wsparcie oraz włączenie nowych
instrumentów finansowych, tj.:
- płatności za usługi ekosystemowe (czyli działania przyczyniające do
zachowania zasobów środowiskowych),
- offseting różnorodności biologicznej (rekompensowanie strat
przyrodniczych wynikających z prowadzenia inwestycji) oraz związana
z tym tzw. bankowość siedlisk (zachęcenie do odtwarzania
zdegradowanych terenów i ochrony siedlisk naturalnych)
Przykłady z innych krajów unijnych
Holandia oszacowała korzyści płynące z sieci na 4000 euro/ha/rok, czyli 4,5
mld euro rocznie.
W Szkocji krajowe korzyści siedem razy przewyższają koszty ponoszone w
związku z funkcjonowaniem sieci.
We Francji przeprowadzono badania na obszarze Natura 2000“Plaine de la
Crau”, z wyliczeń których wynika, że korzyści netto wynoszą 142
euro/ha/rok, czyli siedem razy wyżej niż koszty.
W Irlandii wyliczono korzyści ekonomiczne dostarczane przez Burren (rozległe
tereny chodników wapiennych i bogate łąki orchidei) w granicach 64,6 euro
a 67,93 milionów rocznie. Dodatkowo suma przychodów (np. przemnożone
efekty) w związku z ruchem turystycznym wyniosła 71,47 euro/ha/rok.
Całkowitą stopę zwrotu rządowego wsparcia dla tego obszaru oszacowano
na około 353% (bez turystyki) i 383% (z turystyką).
Fińskie usługi dziedzictwa naturalnego (Metsahallitus) oraz Fiński Instytut
Leśnictwa (Metla) w 2009 r. oszacowały że 1 euro ze środków publicznych
zainwestowane przyniosło 25 euro korzyści.
Dziękuje za uwagę