historia żydów - Biblioteka w Szkole

HISTORIA ŻYDÓW
Żyd, Żydzi, określenie słowiańskie, pochodzące z języków
romańskich,
oznaczające
Izraelitów,
Hebrajczyków,
Judejczyków (z hebrajskiego Jehudi). Pochodzi od słów Juda,
Judejczyk – imienia jednego z 12 synów biblijnego patriarchy
Jakuba oraz późniejszej nazwy jednego z 12 plemion izraelskich.
Tą nazwą określa się także wyznawców judaizmu. Najstarszą
historię Żydów przedstawia Biblia, która określa ich jako naród
wybrany przez Boga Jahwe.
Żydzi należą do grupy ludów pochodzenia semickiego, które w
epoce brązu osiedliły się w Mezopotamii, w okolicach
sumeryjskiego miasta Ur. Stąd w początkach XX w. p.n.e.
wyruszyli w kierunku Palestyny. Na czele jednej z wędrujących
grup stanął biblijny Abraham, który wraz z rodziną przybył do
ziemi Kanaan(obecnie Palestyna oraz państwo Izrael).
Wędrówka plemion semickich z Mezopotamii do
Palestyny
 Od XVIII do XIII w. p.n.e. Żydzi przebywali w Egipcie, skąd pod wodzą
Mojżesza powrócili podzieleni na 12 plemion do ziemi Kanaan jako Ziemi
Obiecanej przez Boga.
 Około 1050 p.n.e. zjednoczeni przez króla Saula pokonali plemiona
filistyńskie.
 Za panowania królów Dawida i Salomona królestwo przeżywało rozkwit
kulturalny i gospodarczy, stając się lokalnym mocarstwem. Król Dawid
zdobył Jerozolimę i ustanowił ją stolicą królestwa (rok 1003 p.n.e.).
 Po śmierci Salomona doszło do podziału państwa na dwa królestwa: Judę
ze stolicą w Jerozolimie i Izrael ze stolicą w Samarii. Królestwa te
prowadziły ze sobą nieustanne wojny przez dwieście lat, aż do podbicia
Izraela przez Asyrię.
 W VI w. p.n.e. Judę zdobył Babilon, a Żydzi zostali uprowadzeni w tzw.
niewolę babilońską. To wydarzenie zapoczątkowało rozproszenie –
żydowską diasporę. Do Judei wróciła bowiem tylko niewielka część
wysiedlonych Żydów, i to dopiero za króla Persji Cyrusa II Wielkiego.
Reszta pozostała nad Eufratem, tworząc świetnie prosperującą społeczność.
 Około 332 p.n.e. Palestyna znalazła się w obrębie imperium Aleksandra III
Wielkiego, po jego śmierci 323 trafiła pod panowanie Ptolemeuszy, a ok. 197
p.n.e. - Seleucydów. Był to okres postępującej hellenizacji Żydów.
W wyniku powstania Machabeuszy 167-164 p.n.e.i trwających potem do ok.
140 walk Palestyna odzyskała niepodległość.
 Od 63 p.n.e. była państwem sprzymierzonym z imperium rzymskim
(faktycznie od niego zależnym), od 6 n.e. jego prowincją zarządzaną przez
prokuratorów. Zamieszkiwało ją wówczas ok. 2,5 mln Żydów - aż 5,5 mln
żyło natomiast poza Palestyną.
 Żydzi występowali przeciw władzy Rzymian, tocząc z nimi heroiczne
walki podczas wojny żydowskiej (66-74) i powstania Bar Kochby (132-135).
Wszystkie te zrywy zakończyły się klęską - przyniosły zburzenie Jerozolimy i
Świątyni, wygnanie Żydów z Palestyny.
 Wobec braku centrum politycznego jedynym czynnikiem integrującym
Żydów jako naród stała się odtąd ich religia - judaizm, wzrosła też rola
rabinów (rabbi), przywódców duchowych lokalnych wspólnot żydowskich.
Wspólnoty takie powstawały w różnych rejonach basenu Morza
Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. Największą stanowiła gmina babilońska,
gdzie bujnie rozwijało się życie umysłowe i gdzie opracowano jedną z dwu
wersji Talmudu
 W VII w. Palestynę podbili Arabowie. W końcu XI w. na terenie Palestyny i
Syrii krzyżowcy utworzyli królestwo jerozolimskie, opanowane w XIII w. przez
muzułmańskich władców Egiptu.
 Od XVI w. do 1917 Palestyna należała do imperium osmańskiego/
 Od 1918 roku znajdowała się pod okupacją Wielkiej Brytanii.
14 maja 1948r. Ben Gurion oficjalnie proklamował powstanie państwa Izrael.
Ocenia się, że na świecie żyje obecnie 13 mln Żydów (1993), z czego w Izraelu
4,3 mln, w Ameryce 6,5 mln, w tym 5,8 mln w USA.
Historia Żydów na ziemiach polskich liczy ponad tysiąc lat. Były w niej
długie okresy religijnej tolerancji i pomyślnej koniunktury dla krajowej
wspólnoty żydowskiej, ale również niemal całkowita eksterminacja
(holokaust) przez nazistowskie Niemcy podczas okupacji Polski. Od czasów
powstania Królestwa Polskiego w XI wieku, poprzez utworzoną w 1569
Rzeczpospolitą Obojga Narodów, Polska była jednym z najbardziej
tolerancyjnych państw w Europie, stała się więc domem dla jednej z
największych i najdynamiczniej rozwijających się społeczności żydowskich.
Nieprzypadkowo też współcześni nazywali ówczesną Polskę rajem dla
Żydów ,a szesnastowieczny rabin krakowski Mojżesz ben Israel Isserles
podkreślał, że jeśliby Bóg nie dał Żydom Polski jako schronienia, los Izraela
byłby rzeczywiście nie do zniesienia. Jednakże, kiedy unia polsko-litewska
zaczęła słabnąć (z powodu zewnętrznych ataków zbrojnych i konfliktu na
linii protestancka reformacja – katolicka kontrreformacja i linii prawosławie
– unia brzeska), działo się to samo z tradycyjną polską tolerancją, począwszy
od XVII wieku. W konsekwencji pogorszyła się sytuacja polskiego
żydostwa, w krótkim czasie zrównując się z położeniem Żydów w innych
krajach Europy
Po trzecim rozbiorze Polski w 1795, gdy Polska przestała być
niepodległym państwem, Żydzi ją zamieszkujący trafili pod władzę prawa
zaborców – ich sytuacja była szczególnie ciężka w Imperium Rosyjskim, w
którym wzmagał się antysemityzm a ludności żydowskiej wyznaczono
specjalną strefę osiedlenia. Nieco później wielu polskich Żydów wspierało
komunizm, co sprawiło że społeczność żydowską uznawano za popierającą
rewolucję bolszewicką. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości,
zamieszkiwało ją ponad 3 miliony Żydów, co stanowiło jedną z największych
populacji na świecie. Poważny problem stanowił umacniający się
antysemityzm
Po wkroczeniu do Polski wojsk hitlerowskich Niemiec, w czasie
holokaustu, ponad 90% polskich Żydów zostało zamordowanych. W tym
czasie), Polacy, w przeciwieństwie do wielu innych narodów okupowanych
przez nazistów, nie współpracowali z nimi przy eksterminacji, a wielu (często
ryzykując własnym życiem) uratowało swoich żydowskich sąsiadów przed
pewną śmiercią. Po wojnie, wielu ze 180-240 tys. ocalonych zdecydowało się
na emigrację z komunistycznej Polski do nowo powstałego Państwa Izrael,
USA lub Południowej Ameryki.
Żydzi w Radoszycach
Żydzi w Radoszycach mieszkali już w pierwszej połowie XVI wieku, a
pierwsze pisemne wzmianki o ich obecności pochodzą z 1564 roku. Przez
wiele lat osadnictwo żydowskie w Radoszycach podlegało jednak istotnym
ograniczeniom - wynikało to z obaw mieszczan przed zdominowaniem
przez Żydów handlu i rzemiosła. Wyznawcy judaizmu mieszkali zatem
poza miastem. Stan ten uległ zmianie dopiero po upadku I
Rzeczypospolitej, w okresie rozbiorów. Liczba Żydów w Radoszycach
zaczęła wówczas dynamicznie wzrastać. O ile w 1789 r. w miejscowości
odnotowano czternastu żydowskich "gospodarzy" (z czego dwunastu na
gruntach "wójtowskich"), to w 1827 roku w Radoszycach było już 476
Żydów, co stanowiło 29,3% mieszkańców. Siedemdziesiąt lat później
społeczność żydowska liczyła 1.728 osób, a jej udział w ogólnej populacji
miasta wzrósł do 49%. Po napaści Hitlera na Polskę, wielu Żydów opuściło
Radoszyce. W mieście utworzono getto, w którym zamknięto także
przesiedleńców z innych miejscowości. W listopadzie 1942 roku getto
zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy znaleźli śmierć w komorach
gazowych Treblinki. Ostatni cadyk z Radoszyc, Chaim Uszer Finkler,
zmarł w getcie w Łodzi.
W XIX wieku Radoszyce stały się kolejnym ośrodkiem chasydyzmu.
Pierwszym miejscowym cadykiem był Isachar Dow Ber (ur. 1765 - zm. 1843),
uczeń wielkich "klasyków" chasydyzmu: Jakuba Icchaka Hurwicza "Widzącego z Lublina" oraz Jakuba Icchaka z Przysuchy, zwanego "Świętym
Żydem". Martin Buber w swej książce zatytułowanej "Opowieści chasydów"
tak charakteryzuje radoszyckiego cadyka: "Isachar Dow Ber z Radoszyc był
szeroko znany jako cudotwórca, zwłaszcza ze względu na cudowne uleczenia,
z których do najgłośniejszych należało wypędzania dybuków z opętanych. Z
tego powodu nazywano go małym Baalszemem. Upodobanie do cudów miał,
jak się zdaje, już od młodości, chociaż przez długi czas nie ośmielał się z tym
zdradzić i był znany jako człowiek cichy i nieśmiały".