BIOLOGIA
advertisement
BIOLOGIA - KLASA III I PÓŁROCZE Wymagania podstawowe Uczeń: ocena dopuszczająca Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca Dział V. BUDOWA I FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA V.4.2 Układ wydalniczy. Skóra. ( część 2) - wymienia uboczne produkty metabolizmu komórkowego - przedstawia narządy układu wydalniczego - wymienia składniki moczu zdrowego człowieka - podaje podstawowe zasady higieny układu wydalniczego - podaje funkcje skóry - przedstawia zasady korzystania z kąpieli słonecznych - określa funkcje narządów układu wydalniczego - wymienia składniki moczu zdrowego człowieka - rozumie konieczność zachowania higieny układu wydalniczego - wymienia elementy budowy skóry - przeprowadza doświadczenia na podstawie instrukcji - podaje przykłady reakcji skóry na ciepło i zimno - wymienia przykłady chorób skóry - dostrzega związek między nadmiernym opalaniem a rakiem skóry - określa produkty metabolizmu cukrów, tłuszczów i białek - uzasadnia potrzebę wykonania okresowych badań moczu w profilaktyce - interpretuje nieprawidłowości w składzie moczu - wykazuje wydalniczą funkcję skóry - wyjaśnia zmiany w skórze zachodzące w wysokiej i niskiej temperaturze - wymienia korzyści i zagrożenia wynikające z opalania się - podaje przykłady pasożytów skóry - charakteryzuje równowagę wodną w organizmie człowieka - podaje przykłady roli skóry jako narządu wydzielniczego, czuciowego, regulacyjnego i ochronnego - planuje doświadczenia wykazujące rozmieszczenie receptorów dotyku w skórze człowieka - określa funkcje tworów naskórka - interpretuje wyniki doświadczeń - wykazuje rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy - porównuje dializę z przeszczepem nerki - uzasadnia, że przeszczep nerki może być zabiegiem umożliwiającym życie codzienne chorych - omawia przyczyny i skutki alergii skórnych - planuje, przeprowadza i dokumentuje doświadczenia wykazujące rolę skóry w wymianie gazowej oraz w gospodarce wodnej V.5. Układ nerwowy i dokrewny - wyjaśnia rolę układu nerwowego - dokonuje podziału układu nerwowego na ośrodkowy i obwodowy - wskazuje części mózgowia (mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony) na schematycznym rysunku lub modelu - wymienia - wymienia i wskazuje elementy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego na rysunku lub modelu - wskazuje na rysunku elementy neuronu (akson, dendryty, ciało komórki) - wskazuje kierunek przepływu impulsu nerwowego wzdłuż - wyjaśnia rolę dendrytów i aksonu - wyjaśnia pojęcia: kora mózgowa, ośrodek korowy, istota szara, istota biała - określa funkcje części mózgowia - uzasadnia znaczenie obronne odruchów bezwarunkowych - wskazuje różnice między odruchami - wykazuje, że budowa neuronu jest związana z jego funkcją - wyjaśnia działanie synapsy - porównuje działanie układu nerwowego współczulnego i przywspółczulnego - wykazuje, że budowa mózgu (silne pofałdowanie) jest związana z jego funkcją - wskazuje ośrodki korowe na modelu -zbiera, korzystając z różnych źródeł, informacje na temat środków uzależniających i ich negatywnego wpływu na organizm człowieka oraz przedstawia je w formie referatu - opracowuje i prezentuje zestaw prostych metod rodzaje odruchów - podaje przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych - wymienia czynniki wywołujące stres - przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem - wskazuje gruczoły dokrewne na schematycznym rysunku sylwetki człowieka - wyjaśnia pojęcie hormon - wymienia przyczyny cukrzycy i sposoby jej zapobiegania neuronu bezwarunkowymi mózgu lub rysunku - podaje przykłady i warunkowymi schematycznym działania układu - uzasadnia wpływ - wykazuje różnice współczulnego i wysypiania się na między gruczołami przywspółczulnego procesy uczenia się wydzielania - podaje przykłady i zapamiętywania zewnętrznego wyższych czynno- wyjaśnia pojęcie i wewnętrznego ści nerwowych stres (dokrewnymi) - uzasadnia konie- podaje przykłady - wyjaśnia związek czność ochrony czynników między działalnością głowy przed wywołujących hormonalną urazami reakcję stresową gruczołów płciowych - opisuje drogę - przedstawia a zdolnością impulsu w łuku podobieństwa rozmnażania odruchowym i różnice w działaniu - przedstawia skutki - przedstawia rolę układu dokrewnego niewłaściwego odruchów waruni nerwowego działania hormonów kowych w procesie - wyjaśnia nadrzędną uczenia się rolę przysadki w - podaje przykłady regulacji działania stresu hormonalnej - wyjaśnia, że - uzasadnia uczenie się polega konieczność na powtarzaniu jodowania soli i zapamiętywaniu kuchennej wiadomości i umiejętności - uzasadnia współdziałanie układu dokrewnego i nerwowego na przykładzie reakcji na stres - przedstawia rolę gruczołów dokrewnych w regulacji procesów życiowych - przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu - przedstawia biologiczną rolę różnych hormonów - wyjaśnia, dlaczego bez konsultacji z lekarzem nie należy przyjmować środków lub leków hormonalnych V.6. Narządy zmysłów i układ ruchu - wyróżnia rodzaje zmysłów - lokalizuje receptory i narządy zmysłów - określa - przeprowadza doświadczenia badające wrażliwość komórek zmysłowych - wymienia - przedstawia rolę zmysłów w odbiorze wrażeń - opisuje budowę gałki ocznej określa rolę elementów oka - wyjaśnia różnice - wyjaśnia na przykładach współdziałanie zmysłów - samodzielnie planuje doświadczenia lokalizujące relaksacyjnych redukujących napięcie emocjonalne - przygotowuje referat lub prezentację na temat zaburzeń hormonalnych u człowieka - porównuje zakres słyszalności ucha człowieka z zakresem słyszalności narządu słuchu u przyczyny powstawania wad wzroku - określa zasady higieny narządu wzroku - dostrzega rolę ucha jako narządu słuchu i równowagi - lokalizuje zmysł słuchu i równowagi - uzasadnia konieczność higieny narządu słuchu - wymienia główne elementy układu ruchu - wskazuje na modelu główne części szkieletu - wskazuje na modelu stawy - wymienia rodzaje tkanki mięśniowej - wskazuje narządy zbudowane z różnych rodzajów tkanki mięśniowej - określa rolę aktywności fizycznej we właściwym funkcjonowaniu organizmu - wie o szkodliwości środków dopingujących - podaje sposoby zapobiegania wadom postawy struktury tworzące zmysł wzroku - przedstawia drogę bodźca świetlnego - wykazuje negatywny wpływ hałasu na zdrowie człowieka - rozpoznaje tkankę chrzestną i kostną na preparacie mikroskopowym - opisuje budowę kości - określa funkcje szkieletu - przedstawia na schemacie budowę stawu - wymienia rodzaje stawów - określa rolę ścięgien i więzadeł - wskazuje współdziałanie mięśni i kości w ruchu - określa czynniki wpływające na stan kości między widzeniem z różnych odległości i w różnych warunkach świetlnych - przedstawia sposoby korygowania wad wzroku - opisuje budowę ucha - przedstawia przebieg fali dźwiękowej - świadomie unika sytuacji uszkadzających słuch - wskazuje wybrane kości na modelu szkieletu - rozpoznaje tkankę chrzestną i kostną na preparacie mikroskopowym - podaje przykłady narządów i struktur zbudowanych z tkanek kostnej i chrzestnej - dostrzega zależność między budową kości i jej funkcją - samodzielnie przeprowadza obserwacje mikroskopowe - wymienia czynniki niezbędne do skurczu mięśnia - rozpoznaje wady postawy - wymienia różne formy aktywności fizycznej - we właściwy sposób udziela pierwszej pomocy przy złamaniach i zwichnięciach receptory zmysłu węchu i smaku - rozumie ograniczenie wrażliwości zmysłów człowieka - przeprowadza doświadczenia badające właściwości narządu wzroku - przeprowadza doświadczenia badające wrażliwość narządu słuchu - wyjaśnia działanie narządu równowagi - dostrzega związek budowy tkanek z pełnionymi przez nie funkcjami - wymienia rodzaje stawów, określając ich zakres ruchu - porównuje budowę i sposób funkcjonowania różnych rodzajów tkanki mięśniowej - określa czynniki mające wpływ na właściwy rozwój muskulatury ciała - argumentuje szkodliwość stosowania środków dopingujących zwierząt - omawia przyczyny daltonizmu - planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące współdziałanie zmysłów smaku i węchu w odbieraniu bodźców chemicznych - zbiera i przedstawia informacje na temat różnic w budowie szkieletu kobiet i mężczyzn, które mogą być wykorzystywane przez archeologów i kryminologów - korzystając z różnych źródeł informacji, przygotowuje i prezentuje informacje na temat środków dopingujących i ich wpływu na organizm człowieka - wykazuje związek między zmianami w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców a produkcją hormonów - uzasadnia znaczenie ogromnej liczby plemników w jednej porcji wyrzucanego -charakteryzuje pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe męskie i żeńskie - omawia konsekwencje niezstąpienia jąder podczas rozwoju V.7. Układ rozrodczy - wskazuje na schematycznym rysunku narządy rozrodcze żeńskie - wskazuje na schematycznym rysunku narządy rozrodcze męskie - wymienia anatomiczne i fizjologiczne przemiany w ciele dziewczyny i chłopca w okresie dojrzewania -opisuje budowę plemnika i komórki jajowej - wykazuje różnice między plemnikiem i komórką jajową - przedstawia rolę gamet w procesie zapłodnienia - wyjaśnia znaczenie świadomego macierzyństwa - wyjaśnia, w jaki - określa rolę narządów rozrodczych męskich i żeńskich - wyjaśnia, co to jest zapłodnienie - wyjaśnia, że konsekwencją stosunku płciowego może być zapłodnienie (ciąża) - ocenia wpływ czynników zewnętrznych na rozwój zarodka i płodu - dokonuje podziału życia człowieka na okresy - wymienia choroby przenoszone drogą płciową: kiłę, rzeżączkę, AIDS, zakażenie HPV - przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową - uzasadnia potrzebę wierności jednemu partnerowi w celu uniknięcia zarażenia HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową - opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety - wskazuje dni płodne na wykresie zmian temperatury podczas cyklu miesiączkowego - określa miejsce zapłodnienia - wymienia objawy ciąży - interpretuje zależność między postępowaniem kobiety w ciąży a prawidłowym rozwojem zarodka i płodu - opisuje rozwój zarodkowy i płodowy - określa rolę łożyska w odżywianiu zarodka i płodu - wyjaśnia, jakie są potrzeby człowieka na różnych etapach rozwoju - przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka - przedstawia objawy kiły, rzeżączki, AIDS sposób powstają bliźnięta - wyjaśnia proces powstawania zarodka z zygoty - uzasadnia znaczenie higienicznego trybu życia kobiety w ciąży i potrzebę właściwego klimatu psychologicznego dla rozwoju płodu - uzasadnia różnice między potrzebami człowieka i jego ograniczeniami w różnych fazach rozwoju osobniczego - określa, jakie badanie może wykryć kiłę, rzeżączkę, obecność HIV i HPV nasienia podczas wytrysku - przedstawia zmiany hormonalne w czasie cyklu miesiączkowego - wyjaśnia znaczenie wydzielania progesteronu w utrzymaniu ciąży - przedstawia rolę błon i wód płodowych w rozwoju płodu - wykazuje konieczność przystosowania się dziecka do nowych warunków życia po porodzie - ocenia indywidualne i społeczne skutki zakażenia HIV i HPV - opisuje przebieg kiły, rzeżączki, AIDS płodowego chłopca - wyjaśnia rolę przysadki mózgowej w funkcjonowaniu układu rozrodczego - przedstawia na wykresie, jak zmienia się poziom hormonów gonadotropowych podczas cyklu miesiączkowego - wskazuje na schemacie listki zarodkowe - przygotowuje i prezentuje informacje na temat wpływu zażywania przez matkę narkotyków na rozwój prenatalny dziecka - wyjaśnia, na czym polega ciąża pozamaciczna Dział VI. ZDROWIE I CHOROBY - rozumie pojęcia: choroba i zdrowie - podaje przykłady chorób zakaźnych i niezakaźnych - wymienia zasady - wskazuje drogi zakażenia - wie, że antybiotyki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza - określa - podaje przykłady chorób wywoływanych przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce - wymienia zabiegi niszczące mikroorganizmy - definiuje pojęcia: zdrowie psychiczne, zdrowie fizyczne i zdrowie społeczne - określa główne tendencje w zachorowalności na niektóre choroby - ocenia indywidualne - przedstawia, na podstawie informacji odnalezionych w różnych źródłach, skutki lekomanii - przygotowuje scenariusz profilaktyki chorób zakaźnych - rozumie znaczenie szczepień - wymienia czynniki sprzyjające rozwojowi nowotworów - podaje przykłady chorób nowotworowych - wymienia możliwe przyczyny uzależnienia - przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka alkoholu, narkotyków, nadużywania leków podstawowe zasady profilaktyki nowotworów - wyjaśnia, co to jest uzależnienie - ocenia, że leczenie uzależnień jest trudne - wie, gdzie w razie uzależnienia należy szukać pomocy lub rady chorobotwórcze - uzasadnia konieczność wykonywania okresowych badań kontrolnych - wyjaśnia działanie szczepionki - analizuje informacje dołączone do leków - definiuje pojęcie nowotwór - przedstawia etapy uzależnienia - przedstawia argumenty przeciw używaniu alkoholu i narkotyków i społeczne skutki zakażenia - wykazuje związek między profilaktyką przeciwnowotworową a skutecznością leczenia nowotworów - ocenia społeczne koszty leczenia uzależnień dramy uświadamiającej problemy osoby uzależnionej - przygotowuje i przedstawia informacje dotyczące mechanizmu powstawania uzależnienia ( fizycznego i psychicznego) - wykazuje związek między poziomem wiedzy ekologicznej społeczeństwa a zachowaniem równowagi w środowisku - uzasadnia współzależność czynników środowiska - uzasadnia konieczność współistnienia w środowisku organizmów o różnym trybie życia dla utrzymania równowagi w przyrodzie - określa skutki konkurencji - opisuje adaptacje do pasożytnictwa na wybranych przykładach zwierząt - ocenia wpływ relacji między gatunkami na ich szansę przeżycia - przewiduje - opisuje obieg energii i materii w przyrodzie - opisuje obieg wody w przyrodzie i krążenie pierwiastków ( np. węgla, azotu, tlenu siarki ) - podaje gatunki zagrożone wyginięciem w wyniku ekspansyjnej gospodarki człowieka II PÓŁROCZE Dział VII. EKOLOGIA - podaje przykłady czynników biotycznych i abiotycznych -wymienia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów - charakteryzuje na wybranych przykładach przystosowania drapieżników do chwytania zdobyczy - charakteryzuje na wybranych przykładach przystosowania ofiar do obrony przed drapieżnikami - podaje przykłady pasożytów - charakteryzuje parametry wybranych czynników środowiska wodnego i lądowego - wyjaśnia pojęcie drapieżnik - opisuje adaptacje zwierząt do odżywiania się pokarmem roślinnym na wybranym przykładzie ssaka roślinożernego - wymienia przystosowania roślin do obrony przed zgryzaniem - wyjaśnia pojęcia konkurencja i pasożytnictwo - wskazuje na przykładzie dowolnie wybranych gatunków zasoby, - wskazuje różnorodne powiązania między elementami przyrody żywej i nieożywionej - formułuje wnioski na podstawie wyników obserwacji - porównuje parametry wybranych czynników środowiska wodnego i lądowego - wyjaśnia związek między natężeniem czynnika środowiska a występowaniem organizmu - wyjaśnia, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność - klasyfikuje wybrane pasożyty do grup systematycznych - porównuje mutualizm i protokooperację - tworzy sieci wewnętrznych i zewnętrznych - wskazuje sposoby zapobiegania chorobom wywoływanym przez pasożyty - wymienia korzystne relacje między gatunkami - konstruuje i zapisuje graficznie proste łańcuchy pokarmowe - wskazuje producentów i konsumentów w łańcuchach i sieciach pokarmowych - wyjaśnia rolę producentów w przemianie materii nieorganicznej w organiczną - wyjaśnia rolę destruentów w przemianie materii organicznej w nieorganiczną o które konkurują organizmy jednego lub różnych gatunków - wyjaśnia istotę mutualizmu i protokooperacji - identyfikuje korzystne relacje organizmów na podstawie ich opisu - opisuje zależności pokarmowe w ekosystemie - określa rolę producentów, konsumentów i destruentów w przyrodzie - określa rolę producentów, konsumentów i destruentów w obiegu materii i przepływie energii w ekosystemie pokarmowe - uzasadnia na przykładzie człowieka, że istnieją organizmy zajmujące różne poziomy troficzne - uzasadnia stwierdzenie, że materia krąży między biocenozą a biotopem - wykazuje, że do funkcjonowania ekosystemów jest niezbędny stały dopływ energii słonecznej następstwa ubytku określonego gatunku w ekosystemie bogatym i ubogim w gatunki - wnioskuje, że im na wyższym poziomie troficznym jest organizm, tym mniejszą ilością energii dysponuje - analizuje dane liczbowe, wykresy i schematy Dział VIII. DZIEDZICZENIE CECH - wyjaśnia, co to jest dziedziczenie - podaje przykłady cech dziedzicznych i nabytych - wskazuje DNA jako nośnik informacji genetycznej - określa zależność DNA – białko – cecha - wskazuje geny jako jednostki dziedziczenia - określa, że geny występują na chromosomach - wykazuje istnienie różnych alleli danego genu - rozróżnia cechy dziedziczne i nabyte - wykazuje rolę DNA w przechowywaniu i powielaniu informacji genetycznej - wyjaśnia, co to jest kod genetyczny - wykazuje, że DNA w czasie podziałów występuje w postaci chromosomów - opisuje budowę chromosomu - wskazuje na schemacie chromosomy - przedstawia budowę DNA - wyjaśnia przebieg i znaczenie replikacji DNA - określa rolę DNA w komórce - określa sposób zapisania informacji genetycznej w DNA - podaje cechy kodu genetycznego - określa, jak zmienia się liczba chromosomów podczas mitozy i podczas mejozy - rozwiązuje jednogenowe krzyżówki genetyczne, posługując się - wykazuje zależność między budową a funkcją DNA - wykazuje zależność między budową a funkcją DNA - określa różnicę między informacją genetyczną a kodem genetycznym - wykazuje, że nie wszystkie zawarte w DNA informacje są odczytywane jednocześnie - oblicza w podanych przykładach haploidalną i diploidalną liczbę chromosomów - wykazuje uniwersalność reguł - wymienia praktyczne wykorzystanie inżynierii genetycznej - omawia mechanizm dziedziczenia chorób przenoszonych drogą płciową - rozwiązuje krzyżówki dwugenowe z niepełną i pełną dominacją - charakteryzować etapy mitozy i mejozy - rozpoznaje homozygotę i heterozygotę na podstawie opisu i zapisu symbolami - podaje definicje pojęć genotyp i fenotyp - określa na podstawie genotypu fenotyp rodziców i potomstwa - rozróżnia chromosomy płci i autosomy - identyfikuje płeć na podstawie zestawu chromosomów - wyjaśnia dziedziczenie płci u człowieka - wyjaśnia pojecie mutacja - wskazuje mutacje jako przyczyny zmienności szachownicą Punnetta - analizuje przykłady rozwiązań krzyżówek genetycznych - rozwiązuje krzyżówki jednogenowe z pełną dominacją - zapisuje symbolami grupy krwi - określa genotypy i fenotypy grup krwi u potomstwa - wyjaśnia zjawisko sprzężenia cech z płcią - określa genotypy i fenotypy osób, u których występują allele cech sprzężonych z płcią - podaje przyczyny mutacji - wskazuje na mutacje jako przyczyny chorób genetycznych homologiczne - na podstawie liczby chromosomów rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne - wyjaśnia, co to są cechy dominujące i cechy recesywne - zapisuje symbolami literowymi allele, homoi heterozygoty - podaje przykłady dziedziczenia wybranych cech człowieka - podaje przykłady daltonizmu i hemofilii jako cech sprzężonych z płcią - wymienia przykłady czynników mutagennych -podaje przykłady chorób spowodowanych przez mutacje dziedziczenia - rozwiązuje krzyżówki jednogenowe z dominacją niezupełną - wskazuje praktyczne zastosowanie zasad dziedziczenia grup krwi, np. w wykluczaniu ojcostwa - rozwiązuje proste krzyżówki genetyczne obrazujące dziedziczenie cech sprzężonych z płcią - klasyfikuje mutacje na genowe i punktowe - określa inne niż mutacje przyczyny zmienności genetycznej Dział IX. EWOLUCJA ŻYCIA - wyjaśnia pojęcie ewolucja organizmów - przedstawia dowody bezpośrednie i pośrednie jako źródła wiedzy o przebiegu ewolucji - wykazuje na dowolnym przykładzie, że osobniki tego samego gatunku różnią się od siebie - wyjaśnia, że nowe gatunki powstają w wyniku utrwalania zmian cech poprzez dobór naturalny - podaje cechy - podaje przykłady skamieniałości (odciski, szczątki kopalne) - określa pośrednie dowody ewolucji jako fakty uzyskane w trakcie badań naukowych - przejawia postawę tolerancji wobec różnych poglądów dotyczących powstania życia na Ziemi - wyjaśnia na przykładzie, że dobór naturalny prowadzi do przeżywania osobników najlepiej przystosowanych - wykazuje, że dobór sztuczny jest metodą tworzenia - podaje przykłady dowodów pośrednich ewolucji z zakresu anatomii porównawczej, biochemii, biogeografii - wskazuje różnice między doborem naturalnym a doborem sztucznym - uzasadnia przynależność człowieka do strunowców, kręgowców, ssaków, łożyskowców, naczelnych - wyjaśnia dowody pośrednie ewolucji na konkretnych przykładach z zakresu anatomii porównawczej, biochemii, biogeografii - wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny wymierania i powstawania grup organizmów, np. dinozaurów - wyjaśnia wpływ rodzaju diety i wytworzenia narzędzi na ewolucję człowieka - wyjaśnia, że w ślad za ewolucją biologiczną postępowała ewolucja kulturalna człowieka - przygotowuje i przedstawia informacje dotyczące biografii, podróży, prac oraz odkryć Darwina - przygotowuje plakat ilustrujący ewolucję człowieka wspólne człowieka i zwierząt - przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a gorylem lub szympansem odmian roślin i zwierząt o pożądanych przez hodowców cechach - wymienia swoiste cechy ludzkie - uzasadnia, że wszystkie odmiany ludzkie należą do jednego gatunku Dział X. GLOBALNE I LOKALNE PROBLEMY ŚRODOWISKA - przedstawia przyczyny globalnego ocieplenia - wymienia rodzaje odpadów - proponuje sposoby zmniejszenia ilości odpadów - wyjaśnia, na czym polega segregowanie odpadów - proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii w gospodarstwie domowym - podaje przykłady skutków globalnego ocieplenia - wyjaśnia konieczność ograniczenia emisji gazów cieplarnianych - określa negatywny wpływ odpadów na środowisko - uzasadnia konieczność ograniczenia ilości odpadów - określa, jak należy postępować ze zużytymi bateriami, lekami, świetlówkami - analizuje skutki globalnego ocieplenia - określa sposoby ograniczenia emisji gazów cieplarnianych - podaje sposoby zagospodarowywania odpadów - wykazuje wady i zalety różnych sposobów zagospodarowania odpadów - uzasadnia konieczność specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, lekami, świetlówkami - analizuje dane liczbowe i wykresy - analizuje możliwe skutki dalszego nasilania się globalnego ocieplenia - przeprowadza pomiary i obserwacje dotyczące ilości odpadów, zużycia energii i wody - analizuje wyniki pomiarów i przedstawia je na wykresach - proponuje i inicjuje działania na rzecz ochrony środowiska najbliższej okolicy - aktywnie uczestniczy we wszystkich akcjach proekologicznych - aktywnie uczestniczyć w propagowaniu idei ochrony przyrody Dział XI. EKOSYSTEMY - podaje przykłady ekosystemów lądowych - podaje przykłady organizmów tworzących warstwy w lesie - rozpoznaje pospolite gatunki drzew - wykazuje różnice między środowiskiem lądowym a wodnym - podaje przykłady ekosystemów wodnych - rozpoznaje wybrane gatunki roślin - podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w lesie - przedstawia przystosowania organizmów do życia w poszczególnych warstwach lasu na przykładzie kilku gatunków ptaków - przedstawia warunki życia i przykłady organizmów w strefie przybrzeżnej, strefie toni wodnej i strefie przydennej jeziora - podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w jeziorze - podaje przykłady zależności między organizmami a nieożywionymi czynnikami ekosystemu w lesie, np. wpływ naświetlenia na występowanie gatunków roślin w poszczególnych warstwach lasu - określa rolę ściółki w tworzeniu próchnicy - posługuje się kluczami do oznaczania roślin - opisuje przystosowania roślin i zwierząt do życia w poszczególnych strefach jeziora - wykazuje na - uzasadnia stwierdzenie, że typ lasu określa się na podstawie występowania głównych gatunków drzew - wykazuje konieczność ochrony ryb - uzasadnia, że występowanie określonego typu ekosystemu jest związane z warunkami środowiska (temperatura, ilość wody) - opisuje obieg wody w przyrodzie i krążenie pierwiastków ( np. węgla, azotu, tlenu siarki ) - przygotowuje zielnik - aktywnie uczestniczyć w propagowaniu idei ochrony przyrody i zwierząt żyjących w jeziorze - podaje przykłady ekosystemów lądowych na świecie (pustynia, stepy i sawanny, tundra, tajga, las mieszany, wilgotny las równikowy) - podaje przykłady gatunków roślin i zwierząt występujących w tundrze, na pustyni, w wilgotnym lesie równikowym - wymienia sposoby ochrony ryb - opisuje na wybranych przykładach przystosowania zwierząt do życia w określonym ekosystemie - wyraża przekonanie o konieczności ochrony ekosystemów naturalnych przykładach, że kształt ciała i ułożenie otworu gębowego ryb jest związane z miejscem ich występowania i rodzajem pokarmu - porównuje przystosowania zwierząt do życia w różnych warunkach środowiska na przykładzie lisa fenka, lisa polarnego, wielbłąda i niedźwiedzia polarnego Dział XII. PRZYSZŁOŚĆ KSZTAŁCENIA BIOLOGICZNEGO - uzasadnia przydatność wiedzy biologicznej w życiu codziennym - przedstawia możliwości kształcenia po ukończeniu gimnazjum - wskazuje źródła informacji na temat możliwości kształcenia, typów szkół - uzasadnia, że aby wykonywać jakiś zawód, należy spełnić określone wymagania - podaje przykłady zawodów, których nauka jest związana z pogłębianiem wiedzy biologicznej - określa swoje słabe i mocne strony - uzasadnia konieczność poznania samego siebie w planowaniu swojej kariery zawodowej - wyszukuje potrzebne informacje w aktach prawnych, w internecie - określa, kiedy powinien wybrać w liceum biologię w zakresie rozszerzonym oraz właściwą specjalizację w technikum i uzasadnia taki wybór - podaje przykłady zawodów związanych z biologią - przedstawia przykłady kierunków studiów związanych z biologią - podaje krótką charakterystykę zawodów związanych z biologią - przedstawia nowe kierunki dziedzin biologicznych i związane z nimi możliwości
