Co 1

UlCD
S52.SII.5':5&1.'1!8.3.0i22+5I1.83I1A:561.35~0ł1
E1żbteta
(_.17 strefa
KOł28lin-Chojnlcl!l)
CZAJOR, R)"IlrZIItd WAGNER
Typy · genetyczne skał oraz mikrofocie
paleogeografia wapienia cechsztyńskiego (Co 1)
w strefie Koszalina - Choinie
Określanie zmienności mikrofacjalnej poziomów węglanowych cechsztynu jest częścią badań formacji permskiej prowadzonych w Instytucie
Geologicznym. Prace petrograficzne, których zadaniem było wyróżnie­
nie typów genetycznych skał w poziomach Cal, Ca2 i Ca3, zostały ukoń­
czone w 1972 r . Typ genetyczny określa skałę, która odznacza się zdecydowaną przewagą jednego ze składników pierwotnych (składniki organogeniczne i terygeniczne) nad pozostałymi, jak również . zdeterminowaną rozmieszczeniem tych składników. W przypadku gdy dwa lub więcej
składników pierwotnych występuje w zbliżonych ilościach, wyróżniono
ogniwa przejściowe między poszczególnymi typamI. Pojęcie mikrofacji
jest szersze od typu genetycznego. Mikrofacja obejmować może nawet
kilka typów genetycznych i ich odmiany przejściowe zależnie od skali
dokładności opracowania. Na podstswie podobnych kryteriów dokonano
wcześniej podziału facjalnego dolomitu głównego (Ca2) p6łnocno-wschod­
niej części NRD (F. Theillg, 1966; E. P. Miiller, F. Theilig i in., 1968).
Wyróżnione typy genetyczne skał zestawiono w schematsch, które
stanowUy podstawę opracowanych w Instytucie Geologicznym ilościo­
wych map mikrofacjalnych poziomów Cal i Ca2 obszaru północnej
i wschodniej Polski oraz analogicznych map monokliny przedaudeckiej
. zestswionych przez pracowników Zjednoczenia Górnictwa Naftowego.
Szczegółowe omówienie kryteriów wydzieleń poszczególnych typów genetycznych skal i zasad korelacji mikrofacja1nej wykrsczs poza ramy tego
artykułll. Są one przedmiotem ' szczegółowych studiów współautorki niniejszego artykułu, których rezultsty zostsną opublikowane w terminie
późniejszym.
.
Opracowanie mikrofacji poziomu Cal w strefie Koszslina - Chojnic
jest próbą interpretscji jakościowej, którą można wykorzystsć w analizie
paleogeograficznej. Dane szczegółowe zestawiono z wybranych profilów
otworów wiertniczych, mających kluczowe znaczenie dla rozpoznania mikrofacji. We wnioskach paleogeograflcznych wykorzystano dane z 59
otworów wiertniczych.
472
TYPY GENETYCZNE SKAŁ W APIENIA CECHSZ~SKIEGO
Skały, które w strefie Koszalina Chojnic odpowiadają stratygraficznie wapieniowi cechsztyńskiemu, wykazują znaczną zmienność mikrofacjalną. Spośród kilikunastu typów . genetycznych skał tego poziomu,
wyróżnionych uprzednio w północnej i wschodniej Polsce, 7 występuje
w strefie Koszalina - Chojnie. Wykształciły się tu ponadto liczne odmiany przejściowe złożone zdw6ch lub więcej typów.
Badania petrograficzne wapienia cechsztyńskiego w strefie Koszalina - Chojnic ujawniły obecność następujących typ6w genetycznych:
1. Skały węglanowe', warstwowane materiałem ilastym i czę&to bituminami (fig. 1). Odznaczają się doskonale widoczną teksturą kierunkową rownoległą oraz niejednokrotnie wyraźną oddzielnością łupkową.
Osady tego typu gromadziły się w głębszych strefach zbiornika, w warunkach bardzo spokojnej sedymentacji.
2. Skały węglanowe masyWne (pozbawione lamin ilastych) (fig. 2).
Ujawniają na ogół teksturę bezładną, rzadziej kierunkową, uwarunkowaną zróżnicowaniem struktury skały. Osady te odpowiadają strefom
płytkowodnym o warunkach sprzyjających chemicznemlł wytrącaniu się
węglanu wapnia z wód zbiornika.
3. Skałyalgowe odznaczające się poziomym rozmieszczeniem pojedynczych form algowych (fig. 3). Częste są tli osobniki typu makroonkolitów o wyraźnie jednokierunkowym narastaniu powłok stromatolitowych,
niejednokrotnie obficie pokrytych materiałem ilastym. Skały te, bardzo
pospolite w strefie Koszalina - Chojnic, powstawały w warunkach spokojnej sedymentacji na obszarach płytkowodnych, do których przynajmniej okresowo docierała zawiesina ilasta.
.
.
materiał ilasty. Osa4. Skały z matami algowymi (fig. 4) ubogie
dzone w obszarach płytkowodnych znajdujących się poza zasięgiem dopływu zawiesiny ilastej.
5. Skały mszywiołowe zbudowane. z licznych i na ogól dobrze za'chowanych fragmentów mszywiołów (fig .. 5). Ten typ skal wyznacza bardzo
płytką strefę zbiornika znajdującą się w bezpośrednim sąsiedztwie kolonii
w
mszywiołów.
6. Skały stromatolitowe
związane ze strefą pływów.
(fig. 6)
reprezentujące duże
,kolonie algowe
7. Skały węglanowe z regularnymi laminami drobnych, doskonale
obtoczonych ziarn kwarcu (fig. 7). Skały te zawierają często liczne gniazda
kalcytu. Ten ' typ osadów odpowiada strefom zbiornika, kt6re znajdowały
się w zasięgu dopływu wód rzecznych.
W wapieniu · cechsztyńskim strefy Koszalina -Chojnic nie występują
grubsze kompleksy onkolitowe, charakterystyczne dla brzeżnych partii
ówczesnego zbiornika sedymentacyjnego (np, wschodnia i południowa
część obniżenia perybałtyckiego) . Onkolity stanowią w tej strefie zwykle
składnik podrzędny innych typów skał- głównie algowych i mszywiołowych.
l'
w defi,:ncjaCh ,pOaczeg6.1nyc.b typ6w gEmetycznyeh znr.zygnaw.aJID
boWtem
oZ
nazw od,pOwiada'ą­
eycb. łlkładowt mt.nerakt.emu 8.Itał (doloaI:łIt. W'łClień)', 1eat '0111
'pt'odukJtec:n fkM1nym
Ulł'6wDo proceabw lIed.ymenta.cY1nych, jak ł. poeed.ymentacyj'Dy.ch przeobMrte tl. ł.l8Bd.u .
Typy genetyczne skal oraz mlkralacje wapiettia
cech.ztyń!tklego
Fli. 1
Fig. 2
Fig. 3
Fig. 4
Fig. 5
473:
Elżbiela
·474
Czajor, RYtizar·d Wagner.
F·i II.8
FIg. 7
:Fig. 7. Skala >węg\aIJDwa ~ dNYvvn!ow-"m kJwaroem; wid.ocz;ne laminy
kw....., • oirupiełllia lr.alIcy>tu; pow. dk. 30 X
oa.t>onate rodk lam_ted with fine~1.ned qum1!<; viBibleare qlJMtz
lmni!w.e arn:I "wlc.U. 3Q=u.laJtion.s. Eol. 1IPpro:xlimalely X 30
.Fig. 8. Breireja _owej serii d<rucb!>wej; wd<loozne olm'uchy dolan:it6w dewoń­
_h, kwarc i _ ; jDW. 10 X
Br'f<l<ia ol the l>ottan _
BEri..; _
""" frll1!Clents ol 1he DevMlan
doi<lmiteB, qt1artz end mkrotauna. Enl. X 10
.Fig.
1~ Skała węgtllanowa
WIBIl"Strwawrana.; rwtLdoazne lrównCJległe Ilamii!ny i!la:Ste; porw.
ok. 80 X
Slrati:fied cartn>ate rodk; viSible are pa<allel ciay _
. EoL approxlmMely X 80
.Fig. 2, SkJala ....ęglanowa ma9Y'Wl18; paw. ok. 60 X
c..rtJioam<be rock, !OOl!8ive. l!lnIl. approXlimateJ.y X 60
>w~ 8!Ieowa; wlidoocrz.ne
~; llioE:tóre
w:ybzują
&~1Dwyd>; pow. 15 X
.Foig. 3. S _
"""""'<1
_lok
'h <rymn_e rozmies7laroI>e formy
jednoklioenmkowe .-as_e
Alga! carbonate rodt; vilible are algal forms distributed bod-z;ontally;
9Cme ·lndiVllduals Show .. ~ ~ ol ~ envelOip...
EoL X 15
:Fig. 4.
Silała w<Ponowa alguwa; 'WiIdoazne :z<'daysta1iwwane maty alg<>w.o; pow.
10 X
AlgO! <lIIIbmate rodI:; 'I/Wb}e are rearys1a1lłzed al(I&! m&ta. Eol. X 10
:Fig. 5. Skała węg<la:a.<llWa mns:z;yWi.oIowB; wIIcloome fmgmenty rnazy,wioł6w; paw.
10 X
Bryozoan carbonate rock; vi'S1ble are fragments of bryozoa.ns. En'l. X 10
ma_
Fig. 6. Sk.aJa w~ st1\4il6ll>li1lowB; 'WIIodoc:lIna pioTywa ..tromBIIx1IiłDwa • form;!'
Ioopu/owuł>e; ~<relrie między P""""'U'«6Inymi fmmamł ~
doi<lmit
bogiaty :w
1>eIrygelllic:!my; !pow. 10 X
Sbroma1lDl1llte
rodIt; vtsilile are sfzrom_te ..,velope and domed
foa:ms; mt"",,1IIoes
the foIrma 81'e filled 'm _
n""''''''''atm6ied
doJam'te. l1Ic'h In temgerKlUl materials. &11. X ro
..,..
~,
...-te
be1l".....
Typy genetre me skal or.8Z m1kraf aeje waplen te
eeebsztyńsldego
475
MIKR OFAC JE I PALEOGEOGRAFIA WAPI ENIA
CECHSZTYN'SKIEGO W STREFIE KOSZALINA - CHOJNIC
W)T6żnione typy genety cme skał odpowiadają określ
onym warun kom
batym etryem ym zbiorn ika, zależnym od morfol ogii powie rzchni
przedcechsztyńskiej oraz od synsed yment acyjny ch ruch6w
poszcz eg6lny ch bloków tekton iemyc h strefy Koszalina - Chojni c. W czerwo nym
spągowcu
był to obszar wynie siony o przew adze denuda
cji, z kt6reg o produ kty
wietrz enia zostały odprow adzone i osadzo ne w miejsc ach
położo­
nych. Przedcechsztyńskie proees y tekton iczne doprowadziły niżej
do powsta nia
szereg u wypiętrzeń (R. Dadlez , praca w druku) o zr6żnicowane
j morfo logii, kt6ryc h kulmin acje (nazwa ne dalej wynies ieniam i) odmacz
pierwo tnym brakie m osad6w wapien ia cechsztyńskiego. Wynie ają się
zbudo wane były z r6żnych ogniw siratyg raficzn ych starsze go sienia te
paleoz oiku
(ordow ik - sylur) oraz dewon u i karbon u, Obecność wyniesień
ziomu wapien ia cechsztyńskiego była na tym obszar ze już sygnal bez pow opraco waniac h wcześniejszych (J. Pobors ki, L. CimaszeWllkiizowan a
R. Wagne r, 1968; H. Szania wski, 1970; ~. Pokors ki, R. Wagne , 1961;
r, 1972).
Zagęszczenie w ostatn ich latach siatki otwor6
w wiertn iczych i przepr owadze nie badań mikro facji wapien ia cechsztyńskiego pozwoliło
na próbę
okontU rowan ia tych wyniesień i określenia ich wpływu na przebi
eg sedymen tacji osad6w węglanowych.
Wybitną rolę w paleog eograf ii wapien ia cechsztyński
ego odegrały wyniesien ia (fig. 12):
1. Jamna - Kościernicy - Brdy, zbudo wane gł6wnie z
odporn ych
na wietrz enie skał dewon u i karbon u dolnego. Wynie sienie to
stanowiło
kulminację wypiętrzenia Jamna - Miastk a t.
.
2. Stobna , zbudo wane ze skał dewon u, będące kulminacją wypięt
rze­
nia Stobna .
3. Bobolic i Kłanina, kt6re stanowiły kulmin acje wypiętrzenia
Biesiekier za - Bobolic, zbudo waneg o ze skał karbon u dolneg o.
4. Darłowa - Trzebi elina, zbudow ane z łupków sylursk ich.
sienie to powstało prawd opodo bnie jako wt6rn y rezult at utworz Wynie doliny erozyj nej Darłowo - Wierzc hoeina na p6łnocny wschó enia się
niesien ia Jamna - Brdy. Dolina ta majdowała się w strefie d od wyutwor ów starop aleozo icmyc h z młodopaleozoicznymi, wzdłuż kontak tu
linii szwu
tekton iczneg o Sianów - Polan6 w - Stobno .
Mało dynam iczna transg resja cechsz tynu
zajęła przede wszys tkim
naj niżej położone obszar y strefy Kosza lina - Chojni c. Powyże
j zwierciadła w6d znalazły się om6wi one poprze dnio
wynies ienia, kt6re dopier o
w czasie p6żniejszej fazy sedym entacj i wapien ia cechsztyński
ego zostały
częściowo zalane wodam i zbiorn ika, częściowo
jednak zachowały charak ter lądowy w czasie dalsze j sedym entacj i cechsz tynu.
Z wynie sieniam i nie pokry tymi przez wody zbiorn ika cechsztyński
ego
w czasie jego transg resji wiązać należy serie skał okruch owych
,
które
lokaln ie wysiępują w spągu (seria spągowa) lub stropie (seria
utwor 6w węglanowych, bądź też towarzyszą im w formie przewastropo wa)
rstwie
ń.
Ełlbieta
476
Czajor, RYI!lzard Wagner
Skały okruchowe nie zostały dotąd wystarczająco zbadane. Na podstawie
dotychczasowych badań można jednak z całą pewnością stwierdzić, że
są one zróżnicowane litologicznie oraz wzajemnie diachroniczne. Stosunkowo najlepiej zostały poznane utwory typu brekcji należące do serii
spągowej (Jamno 3, Biesiekierz .1). Są one zbudowane z nieobtoczonych
okruchów dolomitów dewońskich oraz okruchów kwarcu spojonych produktami sedymentacji chemicznej, którym towarzyszy mikrofauna ceChsztyńska (fig ..8). Brekcje te często utożsamiane stratygraficznie zpoziomem zlepieńca podstawowego cechsztynu zasługują na szersze omówienie.
•
Pozycja stratygraficzna zlepieńca podstawowego jest jednoznaczna stanowi on naj starszy produkt sedymentacji cechsztyńskiej, związany
z przesuwaj ącymi się brzegami zbiornika, w czasie generalnej transgresji morza cechsztyńskiego. Tworzył się on w strefie kipieli, mógł zatem powstawać jedynie na tych odcinkach, gdzie transgresja była wysta:rczająco dynamiczna, aby przerobić zWietrzelinę podłoża. Biorąc pod uwagę ogólny charakter transgresji cechsztyńskiej trzeba przyjąć, że warunki
sprzyjające powstawaniu zlepieńca podstawowego musiały występować
tylko lokalnie.
Blaly Bór 7
·Polanów l
Nowa Karczma 1
Q
10
20
~ waq.
lO
Fig. 9. P<IO!!.ile Iroreliacyjne m _ j i głębszej strefy zbiorlllika
Correlatioln Profil"" al the miIcJ:ofa<li"" ot deeper :ocne ot the bosin
1 _
~ m1edzl.oD.oAne; 2 -
dolomity waratWOW'8l'lle.j 3 -
.dolomity IllSBy'WIIle z prze-
waratW1e:n:1ami wazwtwow.anyc.b. (odmiana przejściowe)j ol - do1omirty algawe
.
1 _ cq;II)er..beariog mat.es; 2: - lItl'a:tWed do1omłtelil; I - malSive dolomirtes wWl .Lu.
terealatlons, at .m-atifrled ODS (otlrans:l.don -..riety); ol - algal dolom1te1i1
genetyczlie skal oraz mikralacje wapieni,,' cechszlyil.klego
_ _ _Typy
...:..::c=---
477
Nie budzącym wątpliwości utworem tego typu slj osatlypsefitowe
występujące pod łupkiem miedzionośnym w Turyngii. Zbudowane są
one z okruchów zwietrzałej, przypowierzchniowej warstwy podłoża spojonych produk'tami sedymentacji ChemicZI1ej; wśród któryCh Występuje
fauna ceChsztyńska. Zlepieńce występujące pod łupkiem miedzionośnym
w innych rejonach NRD ·nie zawierają fauny, a ślady przerobienia staryCh zwietrzelin są tu niejednokrotnie słabo widoczne. To samo dotyczy
utworów, ;które w 'północnej i wsChodniej Polsce określane są jako .. zlepieniec podstawowy. Wobec braku fauny ICh pozycja stratygraficzna jest
dyskusyjna, mogą one bowiem odpowiadać zarówno najstarszemu ceChsztynowi, jak i okresom starszym. W jednym i drugim przypadku zlepieńce te są jednak starsze od łupku miedzionośnego.
Brekcje występujące w strefie Koszalina - Chojnic odpowiadają
wprawdzie zlepieńcowi podstawowemu pod względem składu petrograficznego, jednak dotyChczas nie stwierdrono w iCh stropie fupku miedzionośnego, którego obecność określałaby je stratygraficzni e jako najstarszy
ceChsztyn. Powyżej brekcji występują natomiast utwory facji 'najpłyt­
szyCh (skały mSZYWiołowe), które w strefie Koszalina - Chojnic rozwinęły się w póżniejszym okresie sedymentacji .wapienia cechsztyńskiego.
Utwory typ~ brekcji nie były zatem związane z główną fazą transgresji ceChsztynu,po której osadzały się utwory facji najgłębszej , lecz ze
znacznie młodszymi synsedymentacyjnyml zmianami linii brzegowej
zbiornika wapienia ·cechsztyńskiego. Należy przypuszczać; że litwory analogiczne do brekcji strefy Koszalina - Chojnic mOllły powstawać tam,
gdzie główna faza ' transgresji ceChsztynu pozostawiła nie zalane obszary
wyniesione. Utwory tego typu są na pewno wzajeJnnie diachroniczne. W
strefie Kosza,lina .- Chojnlc mogą one odpowiadać czasowo skałom wę­
glanowym wapienia ceChsztyńskiego, a częściowo nawet anhydrytom
Werra.
•
Spośród profilów otworów, które przewierciły naj starsze osady ceCh_
sztyńskie, wybrano do badań mikrofacjalnych materiał skalny z otworów
Biały Bór 1, Grzybnica IG 1 i Nowa Karczma l. Przyspągowe c7ięści tyCh
profilów (fig. 9) stanowią łupki miedzionośne (Biały Bór, Nowa Karczma)
i dolomity warstwowane (Grzybnica).
Skały te stanowią, mimo różnic litologicznyCh, odmiany tego samego
typu genetycznego; będącego produktem sedymentacji w warunkach bliskiCh facji sapropelowej. Należy przypuszczać, że odmiany te są przynajmniej częściowo synChroniczne, a iCh odrębność litologiczna jest związana
z ówczeaną morfologią dna. Osadem głębszej strefy był niewątpliwie łu­
pek miedzionośny. Powstawał · on . poniżej granicy utleniania w warun~
kach nie sprzyjających wytrącaniu się węglanów. Osadzał się tu głównie
materiał ilasty i pelit kwarcowy. Zasięg występowania łupku mledzionoś~
nego został pokazany na mapie mikrofacji (fig. 13). Obszar jego wsp6lwy"stępowania ·z warstwowanymi .osadami węglanowymi, któryCh miąższość
w tym przypadku nie osiąga na ogół 10 m (fig. 12), wyznacza strefę o najspokojniejszej sedymentacji odbywającej się z dala od wyniesień. Nieco
płytszą strefę reprezentują skały w profilu Grzybnicy, wykazujące tek"-
478
8turę
Elibieta Czajor, R)'1Izan! . Wagner
oddzielność identyczną z łupkami, a różniące się miąższością i zaczęści nierozpuszczalnych.
.
Powyżej utworów warstwowanych w . profilach Grzybnicy, Białego
Boru i Nowej Karczmy występują osady przejściowe, które wyrażają
i
wi ..rające znacznie mniej
Bialy 80r 1
Kowa Karczma 1
Nowa WiBŚ 1
m
~.
=,
~
=
=
~2 ~
~ . I.r-::::'l
r;;-;o.
:,:.:.:.;~:.l ~.1 ~8 L:::.....:::..1'
~
FdI!. 10, Pmf>ile loarelacyjne _ a c j [
w'Ue' otre.fy .bt<mnl.ka
ClmTelatlon profil... 100: the micrIOIfades ot shiaJlower """" cif llibe , _
l - dolomI.ty m8lllli)'lWlDei 2: doluDity Dl8I;pwae z poJed~zym1 algami (odmla.na
. P1'nd6c1ow.a); 3 ..... dQllomjrt;y·, aiJ8Dwe; ł dolomlIt,. lamJ:DClW"ane d:ro~ym
kwSJE'ceDl. z łltda2XtlR;lld lImleyW.i Ił - 'U WIry etrop[JW~ tM!Irl! OknIchOWlej; e - lWtWOI'y
~j SM.t.i okIruchowej; '1 BlDhy4ryi Wcmra .
1 - mMI1ve dolIocImteeI; J - mqai.ve daJ.ocaLt. w.Isth ldnaJle &lpe (tr.and.t!an V8Il"!et.y);
3 - aJ.pl dolomtte.; 4. - 'doiI.ClIIDldl!II 'J.amd.nated. wJ.tb. ~ed .QIl)IIIl'Iłz; 6 - f«matlGN1 ol tJhe top ~ aederi 8 - form8lUonl: ot 'Ule botta:nclaatlic eer.Lea; 'l - Wen:a
en,hydr.lte
powolne spłycenie zbiornika. Kompleka ten odznacza się alternacją skał
warstwowanych i algowych (Grzybnica lG 1) lub warstwowanych i masywnych (Biały Bór 1, Nowa Karczma 1). Ten sam typ utworów stanowi
przy5pągowa część profilu wapienia cechsztyńskiego w otworze Polanów l, gdzie powyżej skał algowych występują osady warstwowane
(fig. 9).
Kompleka przejściowy kończy serię skał, która powstała w począt­
kowej fazie sedymentacji cechsztyńskiej . Miąższość poszczególnych typów
genetycznych tej serii była zależna od lokalnie zróżnicowanej subsydencji,
a ich sekwencja w profilach pionowych wskazuje na rytmiczny charakter
sedymentacji.
Strefa, w której utwory głębszej facji nie są podścielone łupkiem
miedzionośnym, znajdowała się znacznie bliżej wyniesień. Węglanowe
skały warstwowane występują tu często w spągu kOmpleksów płytko­
wodnych, a nawet rafowych. Osady warstwowane gromadziły się również wokół lokalnych płycizn i w zatokach wcinających się głęboko w wyniesienia (fig. 13). W zatokach tych, osłoniętych od otwartego morza wyniesieniami lub płyciznami, panowały prawdopodobnie warunki lagunowe. Utworom węglanowym towarzyszą tu liczne szczątki roślinne oraz
przewarstwienia mułowców i piaskowców, które świadczą o bliskości lądu
Typy genetyc zne skal oraz mlkrof" "je wapien ia cecbszt ym'klego
Jamnc/oS
6rzyómco /61
O
6ozd2
479
SIobno2
10
m
[;
(Darłowo 2, Skibno l, Okuni no l, Karsin 1). ,Mii!ższość
utworó w tej facji
waha
się od kilku do kilkudziesięciu metró w (fig. 12).
Późniejsza sedym entacj a wapien ia cechsztyński
ego strefy Kosza lina Chojnic przebiegałą w odmie nnych niż poprze dnio warun kach.
Zbiorn ik
uległ genera lnemu spłyceniu, przy jednoc zesnym
zwiększeniu zasięgu sedymen tacji morsk iej kosztem obszarów wyniesionych. Wyjaśnienie
przy, czyn tych zjawis k jest trudne z uwagi na wiele możliwości interp
retacji
.
Nie ulega jednak wątpliwości, że w tym czasie działały, czyrin iki
natury
tekton icznej, dążące ao wyr6w nania deniw elacji dna zbiorn ika.
Dla badań Inikro facjaln ych ważny jest fakt, że z chwilą
zwi!:kszenia 'się zasięgu
zbiorn ika we wszys tkich badan ych profila ch wapien ia cechsztyński
ego
pojawiają się utwor y facji płytkich, które rozpoc
zynają drugą fazę sedy-
menta cji tego poziomu.
W strefie płytkowodnej na obszarze dotychczasowej
entacj i
utworó w zbiorn ika ,głębszego (Grzybnica IG l" Polan6 w l, sedym
Biały Bór l,
Nowa Karczm a l) ,powstawał kompl eks skał węglanowych
wany
z dwóch typów genety cznych : dolom itów masyw nych i skałzbudo
algowy
oraz odmia ny przejściowej, zawierającej skadni ki obu typów (Grzyb Ch,
nica
El)żbieta
480
Cza,Jor, RY'Szard Wag.ner
--N
--O
..
~
~
.~
,.
'"'
~
=
'"
O
.,
II
...
#l}.
•
\
:;:
I
I
••
Typy genetyc zne ska! oraz mikrofa cje wapien ia cecht%lyftsklego
481
Fig.
1~.
M _ mlążBr.<l6di (pI.....atnych) w~ cecbsz:ty_ego (CaL)
Map of prima1"y 1Ihfulm....... ofthe Zechsteilll<allt (Cal)
,z_si,.
1 - 8tłU'EY pałeozoIk (or.d.oM.k - 8ylm); Z - dewon (1lłównie g6ro.y); 3 - -kar,bon dolny; ł - koari)on g6my (-Z8S11l!1 ~czec61nycb
Ml"11 według R. Oadleza); Iii - plenwo\my
Cal; 6 - :I2()llaCbyl!;y Cti w mewaCh: 7 - otJWory wierrtmcze z· iPr.zewtel"OOllyrnl
0IIad.ami Cal, Kamy QZJ1acca,ą: w llezn1ku numer otworu, w ro1anOWlD&u - m1ątswść w metrac-hi B - otwory wiertnłlO&e o telrJt:o·
n.t.emym brakJu ot:adów Cad; 8 - otwory wiel"'CQ.cze o pier wotnym braGclu OIJadaw Ca.1; 10 - JWIIlery otworów: 1 - iBY't6w 1'0 ilj
l. - Trzeblel1no 1; I - lDl'etyń l: ł - Darłowo II; B - Darłowo IIi « - 9k1bno 1; 'l - Pol&nłiw li 8 - Okumno 1; II - Wlel'&Cbocina 1;
10 - W.iemobocl.Da 4:; 11 - NO'Na lKarczma :1; 112 - N'Owa wtei; 13 - Bn1a .3; lł - Brd.a .2; 015 - Brda '1 ; 16 - KoClIC08.ła l; U - 'KlaRka ~;
18 - lIIIiBStlko 1; II - Waetko 3; 10 - Polanów 2; 11 - Kurowo I; II: - Kłan'iono 2; 31 - :Kła:oioo 1;- Jł - KOIkIlerDica 1; la :Wycebó~ 1; 26 -.Jamno !)Xl 1; Zl - Jamno la 2; • - rlamDO 10 't; •
- 8acbl.no97o 1; aG - o.trome ~ l;, at - iK<a:allo lG l.
M - Nle1tłon1ce 1: ,., - ·~lerz l: M - KaorIWlo .: • - ~o l; • - Gl'Z}'bDIca [O li 17 - ,J\,&ftJl.D. 1; J8 - Kurowo l;
'. - Gcmd II; 40 - GOIIJd 1; C1 - lD.rzewd.an:v l; łI - BOOolice f; 43 - 'Wltndlowo l: M - 'WIleracb<rwo 8; 45 - WLentCbQ-..G I;
fi - 'W1erzchow'o łi ft - Bały Bór li .. - BzeczeUca l: łI - Ozłu.ch6w X} (1.; 60 - 'Babilon li 11 - Cłlojni.ce fi -SI - Krojaaty .li
13 - NicpoDie li Ił - !LUtom l, ID - atobno 1; ae - oCbojntce 5i fil - ~ 2; 18 - .cho}nice 3: sa .,... stobDo oli
1 - Ołd.er lPalaeozoie (Ordov101a.n~hIrlan); J - Devon1a.n (mai.nly U,pper Dev<Jnian)i 13 - f..owier Car-bootterOUf!l; , - 1JPpE!r
Oł.rbo.n11eoous (erten.t o:t rtb.e 1nddviduail Pe1;aeozos.c .eriea
accordlnc to B~ Dadlln - :ł.n pr1Dt); fi - primary estemt al Cal;
łI ...;.. iBoIPaobytes ot Cal b
metreB: '1 - bolle bole. p1ercing Cal depoailt8: f1glureill mean: in numeraItOr - IJILIIllIber ot .bora hole,
ln 4enami'Ila.tor - thldkn. . in metres; 8 - bore holeII showing a tecton1c laok ot 'Cal · depoel.1II: 9 - bore hole. 8bcJw1og the
primary 1ack. of ,Cal depOIRłlI: 10 - num.bem ot bore hOles
....
'"'"
Ili:
lO
Fig. IB. Mapa m&krofacjalna lWapl..u.. cechmyńsk:legoo (Cal)
. lI!Iiorofaola'l map of the Z<.ch.o_.alk (Cal)
1 <I II - głębUa strefa zbiornika - t)'Ip l, pod~e "łyp 3 (1 - z łupk.łem m1.edz.looo9nYID, .t- - belE łupk.u IDiedziooomeeo): 3 pQo1.ka strefa zblO'ł'nłlra - typ li l 3, :k)ka1nle tw) łi ł - łtomplekQ" rafowe - .t)'lp II •. klka1Dle t7,P 6; 6 pi,e:rwotay Z8IIlęg
o.adów 'CłII1i fo '1. 8, - otwory IW'iel"'tlnieze :Jak na fi • . li
.
l and I - deeper 2IOne ot ·buJa - type l, IUbotdin:ately type ~ (l - wlth copper~bear,i,n,g .hale, li - wd:thout eopper-tbee.rd.ng ~ale)i
a - lIłlaINow ZOIle ot baBin - tY'Peal aod. 3, locally type fi 4 - l'eal cOIllple.xee - t)"pe II, locaU,. ,typa 6i II - prlmary extent ot
Ce:l -d.epo8iWi 8, '1, 8 - bGre holet a& in Fi.g. la
R
.Iii
1Il
'al
[
::;j
liI!l
Typy genetyczne skal oraz mikrafacje Wapienia eechsztyilskiego
483
IG 1). Do kompleksu tego należą również skały z matami algowymi występujące w profilu otworu Nowa Wieś 1. Sekwencja obu typów genetycznych w poszczególnyCh profilach '(fig. ' lO) wskazuje; że wahania głębo­
kości dna zbiornika były w tym czasie lokalnie zróżnicowane. Podczas
gdy w rejonie Nowa Wieś - ~owa Karczma panowały na ogół wyrównane warunki batymetrycme, które sprzyjały rozwojowi alg, to na ob-,
szarze wyznaczonym otworami Grzybnica IG 1 i Polanów 1 zachodziły
niewielkie zmiany głębokości dna prowadzące do okresowego zaniku tych
organizmów; Obszar'występowania , facji płytkowodnej ' ,ograniczony był'
do wąskich stref przybrzeżnych oraz podwodnych płycizn (fig. 13).
Kompleksy rafowe wymaczają najpłytszą strefę sedymentacji wapienia
cechsztyńskiego. Zajmują one wąskie pasy płycim obrzeżających obszary
wyniesione (fig. ~3). Do kompleksów rafowych należą skały mszywiołowe'
z otworów Jamno IG3, Biesiekierz l" Gozd :I i , Stobno 2, stromatolity
Grzybnicy oraz skały przejściowe (Biesiekierz 1" Gozd 2), reprezentowane'
przez typ masywny z nielicznymi fragmentami mszywiołów (fig. 11). Skały mszywiołowe stwierdzono również w otworach Wierzchocina 1 i 4. SIj,
to osady, które powstawały w najbliższym sąsiedztwie większych kolonii
mszywiołów, o czym świadczy BÓŚĆ i stan zachowania fragmentów tycn
organizmów. Poza mszywiołami obecna jest mikrofauna, rzadziej skorupki małżów i ramienionogów (Jamno IG 3) oraz sporadycznie fragmenty
liliowców (Stobno 2). Onkolity są nieliczne i bardzo źle zachowane. '
Kompleks stromatolitowy Grzybnicy jest litologicznie zróżnicowany_
W skład skał tego kompleksu wchodzą stromatolity oraz utwory wypeł-,
niające lnter!ltycja. Stromatolity Grzybnicy rozwijały się niewątpliwie w
optymalnych warunkach związanych ze strefą pływów. Przynależność tego kompleksu do strefy brzegowej potwierdza skład utworów wypełnia­
jących interstycja (nie warstwowany osad węglanowy, bardzo bogaty w
drobny materiał terygenicmy).
Z facją płytkowodną i rafową związane jest występowanie stropowej
serii okruchowej (polanów l, Wierzchocina '1), której obecność !/twierdzo-'
no na pograniczu wapienia cechsztyńskiego z anhydrytem Werra. Są to
mułowce i piaskowce zawierające mikrofaunę typoWą dla wapienia cechsztyńSkiego (S. Woszczyńska - inf. ustna).
Utwory płytkowodne wapienia cechsztyńskiego w strefie KoszalinaChojnic wykazują znaczne różnice miąższości (fig. lO, 11 i 12). Trudno
jednak określić, w jakim stopniu miąższość poszczególnych kompleksów
uzależniona była od subsydencji. Należy tu bowiem uwzględnić fakt, że
zarówno kolonie mszywiołowe, jak I algowe tworzyły struktury sedymen-'
tacyjne znacznych rozmiarów. W płytkich strefach zbiornika mogły zatem, nawet przy równomiernej subsydencji, powstawać w tym samym
czasie osady o różnej miąższości. .
"
Podobne trudności wiążą się z, synchronizacją mikrofacji. Typy genetyczne skał i ich sekwencja w poszczególnych profilach pozwalają wprawdzie
przypuszczenia co do jednoczesnego powstawania niektórych kompleksów, brak jest jednak kryteriów/które pozwoliłyby na ich jednoznaczną synchronizację. '
na
484
WNIOSKI
Przeprowadzona analiza mikrofacji i paleogeografii wapienia cechstrefy Koszalina - Chojnic. pozwoliła· na ustalenie następujących faktów:
.
1. Zróżnicowanie mikrofacja1ne wapienia cechsztyńskiego było zależ­
ne od morfologii powierzchni przedcechsztyńskiej , którą uformowały procesy tektoniczne i erozyjne.
2. Transgresja cechsztynu zajęła początkowo najniżej położone obszary
strefy Koszalina - Chojnic, na których osadziły się utwory facji głęb­
szych: łupek miedzionoŚllY i węglanowe osady warstwowane pierwszej
fazy sedymentacji.
3. Powyżej zwierciadła wód znalazło się szereg wyniesień stanowią­
cych kulminacje przedcechsztyńskich wypiętrzeń.
4. Wyniesienia były źródłem materiału dla skał okruchowych, stanowiących serię spągową i stropową, oraz tworzących wkładki w obrębie
sztyńskiego
skał węglanowych.
5. Częściowe zalanie wyniesień przez wody zbiornika, przy jednoczes-·
nym jego spłyceniu, rozpoczyna drugą - płytkowodną fazę sedymentacji
wapienia cechsztyńskiego.
6. Utwory typu brekcji, powstające na obszarach zalanych przez morze w drugiej fazie sedymentacji, nie mogą odpowiadać stratygraficznie
zlepieńcowi podstawowemu.
7. Występowanie kompleks6w.pły,tkowodnych ograniczone jest do wą­
skich stref przybrzeżnych i lokalnych płycizn. Takie rozmieszczenie facji
płytkich wapienia cechsztyńskiego spowodowane było
zróżnicowaniem
warunków batymetrycznych strefy Koszalina - Chojnic.
Zakład Pet!nlpaf.1f. 4 GeoabeIDti
ara ZaJkład GeologU. Ropy i Ga!ZU
lnat)'ltutu Geologlcz:n.eglO
Wa:nIZaW8, uL Bakowd.ecIka ł
Nede8łano doia 30 stycznia 11m l'\.
N.łaf:u
PISl\IIENNICTWO
DADLEZ R. (Jpr<IICa :w dI'Ulw) - Tecbooiic pBiti<llll ol Westem Pomera<Jia (NW Po_ ) In pre-U!IlPe1" _
tlme.
MULLER E. P., THEiLIG F., MAAS8 I., GETSSLlilR C., DOSTAL P. (1968) - me
izo1lrope Zusammenoe'tzulng des KJaIjJenajoffs In _ t e n des Penn.s
und ihre Bedeutung fUr die Fazies. - Z.f. angew. Geol., 14, H. 5, p. 2.50--f.I57 Berlin.
PQKQilSKI J., WAGNER R. (197.2) - stmtyil1"'l& i paleog~afia permu. W: Stn~ie i pai!eogeograif/ll permu, triolou i jury w Polsce, ~ć III. Biul.
Iin&t. GeoI., !5li. p. 121-;134. WIIrso:awa.
POBORSKI J., ClMASZEWSKl L. (19f11) - Z pe1eogeog>r8'l1i permu na Pomorzu:
Pnegl. 1I<.<l!l., 9, p. 576-57J1o, nr 1~. WarIIZ8IW&.
Streszczenie
485
WAGNER R. (.968) - Cechs7llyn "" rej"""le_" .uysliQlkac"jnej .Kc«ząl!Ina. Prz. lleol.,
18, p. rM3---0lfi, nr 5. W~.
SllANIAWSKI H . (1970) - $tmt;ygrda, aed.)'1llt!ll·tacja i PBl_eografia cechsztynu
"a ot>ozane ~. Acta geol. pol, Z~, p. 411&--638, nT l. ~wa.
THEILIG F. (JQ66) - F_ą.tIigr<IIPhle und F.w... des st..f.l>I'IIkaTbon..ts. ElrcIijl - Erdgas Inf., 9, P. 5--8. Gommem.
1fA1I:op, PwmaPA BAl'HEP
3JI&l1<6enl
rEHE1'H'łEC.KIł THIlbl noPO,lI A TAIOKE MIIlCl'OITłAQHH H I1A.IIEOI'EOI'PA.HlI
I.\ElUU'NAHOBOI'O HlIIEC11llIKA (Ca 1) B 30HE KOIIIAJIUH - XOAHmu! (C)
nOJIblllJl)
PC310Me
YC1&IIOBJIeBHe ~olt lt3Me8'DDIOCTII ap6o...TIIJoIX cepJdt ~ lIIlJJJRn'ClI
liCCJIe,I\oBaBlllt _ _ omOJ<emdł, upoBOI\I!MłoJX B rOOJlOlTlec:l:OM lU!<:TInyre.
'lIlCTWO
DopoA&I.
KOTOpwe B lORC
Komamma.·XoI:B:Bl:{ COOTBeTC'I'B)'lOT
110 Clpa:ntrpa~. . ~IIITdbIo­
BOMY 1t:mec'I1Wy, 06_T 6om.mol ~olt ~. B mrx B>l,l\OIIOHO
7 OCHO"""'" ~ecED TIIII01I upOOBaTIIJoIX ·lJDpoA (Pr. 1-7), lU:,I\IodI B3 mTopwx 06pa.
30BaJICJI B lD!I.vt C"AItMe1lTIU\JIOHIIlolX ycJIOB_. OcHOBOIt BJ.J,l\eJIelID OTI\OIIIoIIloIX nOrOB CJl'j>IJIJrB
opr8.HOl'e1DUaIe Jt Tepp:aremr&le KOMIIOHeHTl>l li RKC1YPY DOpO,IJ;&I~
1IopB_ MOJllllOCTlo (~. 12) " ~ ~BBHHOCTIo =TellaOBOro
(4IHr. 9, 10, 11, 13) 38BHC<JDI OT MOpc(JoJIOrHB AO~BOI IIOBepDlOCIH, """",,pu
c4>0PMBPOBSJJB<:r. IIOA ~.... renolDl'leCD/X II 9po3I[OJIIWX upo~B. Q _ _
TPItJICIPOCCB'JI OXBat1J.Jl8. CaMIaIC JUDDre IIJIOIItJl.Jl';H 30Blil KollI8.JIliHa.XolB::IiI:.-, Ha mTOJ)łoIX onJ'(8.JISBOCl'BD&
l\l>IIIIlJIIIC&
_60-
1I0po,l(lol 60""" rJIY60mBOIUlloIl< 4JanHI- MOJleHocm.xI ClWIeQ II ClIO"""'.
ce,l\IDrem8lllDr. HlI,I\ ypoBllOM MOPlI JIOOHOCIIlJClI PKA 1I038W-
BaTllloRl OTlI"""'HD _BOI .........
lIIOlIIIII,
JIBlIJIK)IItl!l<CJI
IIYJIJ.MIOI~ AO~BYX
ooA_. _ _
JIBJWIlIci.
HCIOUB);:OM OMOM01[80rO MI1TepJlaJIa, COCTIlBJUIlOm,ero DO,ll;OIIIBCHBYJO R lI:pOBCJIhBjJo cepBlO.
a 'I'8Dl:e 38J1enuolI(e:I'O
B ~e IIpOUJJacTJtO~ B
xap60H8'111Li1X nopo,qu:.
1łacnrmoe
sammaJDle
B03BlIIIIJeIId MapeM DPR OAHOBpeMeRHOM ero MCJICHKH JIJłJ1IIeTC8: H8.1J8JIOM BTopol', MeJID)BO,ęoI:,
...... ~ ~BOro B3BOCT1łJ1X1L OrJlOlllellHJI TIIIIIl 6penn: ("'Hr. 8), 06p83)'IOD:tReCa ADXPOHB1fecIB Ha TeppliTopBJlX. 3IUDJTJioIX MOpcM BO BTOpol q,a..,e ce,D;IlMeBT8QIUI. HCMOryT
crpa~ COOTBeTCTBO:aan. OCHOBBOMY KOHI'JIOMCpa:Iy.
3aJIera.BHe MeJIKOBO~ JE:OMJ1De-
:ECOB orpamA08C,.ra: 'y.mtMB upK6pexuvua 3OHDot .. Jlomm.1IiI:M:H MeJIJIMll. Ta:me pa3l't(e.
_
MeJIroBOAHoIt łomm u.emrreIBoBOro lI3BeCTJI8& ('''1''",..",,,,,,, ~'\lkII
6aTJDoerpIl'leCmX )'CJIOBd 30.... KOIllllJD/H-Xo~.
486
ElzbleleCZAJOR,
EJmie'ta Czajor, Ryszard Wagner
R~
WAGNER
GENETIC TYPES OF ROCKS, M1CROFACIES AND 'PALAEOGEOGRAPIIY
OF THE ZBCB8'1'BINKALK (Ca I) IN THE ZONE KOSULIN-cBOJNICB
(NORTH-WEST POLANDI
Sum.mary
Determination <xf microfacies variability of the Zechsteln .carbonate series is
part ,of the 1"'I!EGroh on the Permian Jlormaition caarled on in the Geoklgicall Im!1zI,t ute.
Rocks tbat lIn the .I{nezalln-<Jhol<>iee .,.,.,., oon:esp>nd 8tr~ to the
Zeohstei_. rev...1 a considerable mlcrofacies varillbllily. There are distinguished
"""*",
h ..e, ~ ,m aJn l!eDetiad .~ of, ~
(Figs. 1~7), '""'" Ifttmed under
dillfe.:ent sedtmenla!ry ~ltioons,. Both organq!enic, aDd terrigenous constituents and
rock .tru<Jture.""",e been here a i>ooIl! ~ .dIstmgulsh th_ types 'Of mrbclu.te rocks.
The primary thickn.... (Fig. ue) and the mlcrofacies 1ilfferentlatkm of ~he
Zechste~ (F1Ig:o. 9, 10. ,u and 10) dt1Pended \JpQD. tile mmpiwlogy 'Of ' .the pre-ZecihsIEIin SUl'fece _ e d by _
_
eroaIooiBl proc....,... The ZechateID
transgression covered the lowest areas of the K08zalin-Chojnfce' zone, where
D.f deeper fact.,. were BedlmeMed.
oDPPer.Jbealr1rnog Ilhmles and ......tU.lecl
carbonate deposits of tihlefir.t l'h';'" of sedlmenlation. SevE.ral u;pillts. being the
cuhniinoa~ D.f Iihe ,pre.ZechrlEdn e1~atla1s were elOpoeed above Iihe water level.
These 1JIiIiliB y!e!l<led ori.glnej materials !ior clastic rocks lh1lt constituted the bottom
_ IIo!P . _ . as _n as sOmednterc.8J.atlons,wI1lhin u,.; ~te rooks. A padial
inundation of the upliffB iJy the wa1>oro of the _ . wtOOh at ·the same tIm<! ,booame
began ~he secon<l. shai)"w"';"a:ter phase of 'the Zechsteilllk.lk lledimenI.tion. The formations o~ breccia type ,(Fig. 8). formed 'dlachronlcally within 'the .reas
Invacted by ' the sea d\1I'Jng the seoxmd phase of tledlmentatlon. cannot co"reapond
stra.tigrapb·ic8<l\Y to basal" c~omerate. The occurrence of the shaI:lQW-wB'ter
~omPlexes l~ r""flrlcled 110 some ,;,.....<;;.. """,,,- ab""" """"'". and _
.hoGiI... Such
a diotrlbutiOO. of the IlbaDbw fad... Or the ~ui: was dUe to ~e d!fierect!ftte<l
'bai.hyme1ll'ic ocmddt.iJorul j;n :1lh., ~-OhojlnJi"" ~one.
farttnBJtlans
.halaoow1!r.
i.e.