praca magisterska - 1125163959

I. PROCES STARZENIA
SIĘ I ZMIANY, JAKIE WYWOŁUJE W CZŁOWIEKU.
CZYM JEST STARZENIE SIĘ?
Mówiąc o profilaktyce starzenia się powinniśmy wpierw zrozumieć, czym jest starzenie się i
jak przebiega ten proces.
Starzenie się jest trudne do określenia, zwłaszcza z biologicznego punktu widzenia, ponieważ
nie istnieje dokładna definicja. Wszyscy jesteśmy w stanie dostrzec i rozpoznać przemiany
zachodzące dookoła nas związane ze starzeniem. Również potrafimy rozpoznać osobę starą,
oraz określić wiek różnych ludzi. Jednakże opinie, oparte wyłącznie na wyglądzie, są często
mylne, i co ważniejsze, wiek kalendarzowy, wyrażony w latach, może nie pokrywać się z
wiekiem biologicznym.
Niektóre ze zwierząt i roślin posiadają wskaźniki starzenia się, nie określają one tempa
starzenia się, lecz jedynie upływ czasu. U ludzi nie występują żadnego rodzaju wskaźniki
wieku, przez co jesteśmy zmuszeni polegać na świadectwach urodzenia, innych dokumentach
pisanych oraz wypowiedziach ustnych i wspomnieniach.
Stwierdzić można, że starzenie się jest procesem fizjologicznym, podczas, którego dochodzi
do stopniowego ograniczania rezerw wydolności czynnościowej poszczególnych układów i
całego organizmu. Wraz z wiekiem większość funkcji ustrojowych zmniejsza się i następuje
stopniowe obniżanie się sprawności psychofizycznej.
ZMIANY ZACHODZĄCE W CIELE WRAZ Z WIEKIEM.
W starszym wieku zmniejsza się aktywność wydzielnicza przysadki mózgowej i innych
gruczołów wydzielania wewnętrznego. Istotne znaczenie ma zmniejszanie wydzielania
somatotropiny, stymulującej syntezę białka i podział komórek. Zmniejsza się też poziom
hormonów kory nadnerczy, odgrywających istotną rolę w procesach adaptacyjnych.
Powierzchowne naczynia krwionośne stają się bardziej kruche (łamliwe). Gruczoły potowe
ulegają zanikowi, zmniejsza się potliwość, skóra staje się sucha. Następuje pogrubienie
paznokci, włosy siwieją lub wypadają. Również tkanki ustroju stopniowo tracą swą
elastyczność, co prowadzi do osłabienia siły mięśni. Utrata elastyczności tkanek powoduje
wzrost sztywności narządów i układów anatomicznych (klatka piersiowa, układ oddechowy).
Tkanka płucna wiotczeje wskutek zanikania elementów sprężystych płuc i drobnych
oskrzelików. Zmniejsza się liczba, ale zwiększa wielkość oskrzelików i pęcherzyków
płucnych, stąd zwiększa się obszar powierzchni martwej (bezużytecznej) - tej, gdzie nie
zachodzi wymiana gazowa. Sztywność klatki piersiowej upośledza rozprężanie płuc, co
usposabia do ich przekrwienia. Zmniejsza się przestrzeń życiowa. Osłabienie czynności
mięśni oddechowych, upośledzenie czynności rzęsek, utrudnia odkrztuszanie. Zmiany starcze
dotyczą także śluzówek oskrzeli, krtani i gardła. Wyrazem zmian inwolucyjnych górnych
dróg oddechowych jest charakterystyczny chropowaty lub skrzeczący głos.
W starszym wieku następuje stopniowe zwyrodnienie i atrofia układu nerwowego, co
prowadzi do osłabienia funkcji nerwowych i osłabienia czucia.
W miarę upływu lat dochodzi do uogólnionej utraty neuronów i postępującego zmniejszenia
masy mózgu, stąd zmniejszona szybkość przewodzenia pobudzenia wzdłuż aksonów i
opóźnienie czasu reakcji. Próba pobudliwości sensorycznej ulega podwyższeniu, słabe bodźce
nie są odbierane. Liczba kubków smakowych zmniejsza się stopniowo. Najpierw zanikają
wrażliwe na substancje słodkie i słone, później kwaśne i gorzkie. Upośledzenie węchu może
doprowadzić do zmniejszenia łaknienia. Wzrost odkładania woskowiny w zewnętrznym
przewodzie słuchowym, sztywność kostek słuchowych i atrofia nerwu VIII słuchowego
powoduje zmniejszenie ostrości słuchu. W wieku starszym występują zmiany w odbieraniu
wrażeń wzrokowych. ¬renice stają się większe, słabiej reagują na światło. Akomodacja
pomniejsza się, soczewka sztywnieje i mętnieje, pole widzenia zawęża się, odbiór kolorów
traci na ostrości.
Na skutek starzenia się ośrodkowego układu nerwowego maleje szybkość odruchów i
zmniejsza się zdolność do wykonywania ruchów precyzyjnych, wymagających udziału wielu
mięśni. Proces starzenia się jest procesem pogarszania się zdolności percepcyjnej. Podobnie
słabnie siła fizyczna, szybkość reakcji, sprawność ruchowa, zmniejsza się z wiekiem
umiejętność uczenia się (6), następuje pewne osłabienie czynności pamięciowych oraz
intelektualnych, skostnienie poglądów i niezdolność do przemiany w miarę zdobywania
nowych doświadczeń. Człowieka starego charakteryzuje łatwe rozrzewnianie się, tzw.
mądrość starcza - wyrażająca się poczuciem nieomylności własnego sądu, zacieśnienie
zainteresowań stopniowo aż do spraw czysto osobistych - egotyzm starczy.
Charakterystyczny sposób poruszania się osób starszych jest następstwem zmian starczych w
układzie mięśniowym, kośćcu i układzie nerwowym. Mięśnie szkieletowe stopniowo
zanikają, zmniejsza się ich masa mięśniowa, napięcie i siła. Włókna mięśniowe zastępuje
częściowo tkanka łączna. Kości stają się porowate, łamliwe, zmniejsza się zarówno ilość
substancji organicznych, jak i soli wapnia. Chrząstki międzykręgowe i chrząstki stawowe
twardnieją, ulegają ścieczeniu i zmianom zwyradniającym. Błony maziowe wysychają i
przerastają tkanką łączną. Wskutek spłaszczenia się kręgów oraz chrząstek międzykręgowych
zmniejsza się o kilka centymetrów wzrost. Jednocześnie charakterystycznie zmienia się
sylwetka: łopatki opadają, głowa pochyla się, kolana przyginają, plecy stają się okrągłe. Na
skutek zmiany postawy środek ciężkości przesuwa się ku przodowi. Zmniejsza to równowagę
w pozycji stojącej i zmusza do poruszania się drobnymi, małymi kroczkami. Zmiany starcze
tarcz międzykręgowych, aparatu więzadłowego i mięśni upośledzają zarówno statykę, jak i
dynamikę kośćca.
W sposób charakterystyczny zmienia się ustawienie kręgosłupa. Rozwija się nadmierne
wygięcie ku tyłowi odcinka piersiowego. Dla utrzymania pionowego ustawienia kręgosłupa
wytwarzają się kompensacyjne wygięcia ku przodowi w odcinku szyjnym oraz lędźwiowokrzyżowym.
W wieku starczym procesy resorpcji przeważają nad procesami odnowy, kości ulegają
zniekształceniu. Struktura kości staje się bardziej luźna, cieńszeje istota zbita, a poszerza się
istota gąbczasta.
Łatwiej dochodzi do złamań, zaś gorsze ukrwienie i mniejsza zdolność regeneracyjna
prowadzą do znacznie wolniejszego gojenia.
Zmiany degeneracyjne w chrząstkach stawowych i aparacie więzadłowym (ścieńczenie,
chropowatość chrząstek, zgrubienie torebki stawowej, wytrącanie włóknika) dają
dolegliwości bólowe, ograniczają ruchomość stawów. Zmiany zwyrodnieniowe w układzie
nerwowym, czyli mózgu, rdzeniu kręgowym i nerwach obwodowych mogą powodować
trudności w koordynacji ruchów rąk i nóg. Równowaga ciała może być zakłócona.
Starzenie się" dotyka też innych układów organizmu człowieka. Automatyzm serca ulega
niewielkim zmianom. Faza skurczu cyklu pracy serca wydłuża się, a pojemność wyrzutowa
zmniejsza się. W miarę upływu lat zmniejsza się elastyczność ścian naczyń krwionośnych.
Wzrasta opór obwodowego układu naczyniowego, pomimo zmniejszenia rzutu serca; wzrasta
również ciśnienie tętnicze. Ciśnienie podwyższone wysiłkiem fizycznym lub stresem powraca
do wartości wyjściowej w dłuższym okresie.
Wiek wpływa także na funkcję układu pokarmowego. Następuje utrata łaknienia, zanik
dziąseł, zmniejszone wydzielanie śliny. Odruch gardłowy jest mniej sprawny. Zmniejsza się
motoryka jelit, opóźnia się przejście treści pokarmowej. Występuje skłonność do zaparć w
następstwie zmniejszonego napięcia mięśniowego. Zmniejsza się wydzielanie soku
żołądkowego i kwasu solnego, mniejsza jest także liczba komórek powierzchni wchłaniania w
jelicie cienkim, upośledzony przepływ krwi przez łożysko krezkowe, co prowadzi do
zaburzeń we wchłanianiu. Zmniejszeniu ulega wątroba, opóźnia się wchłanianie tłuszczów. W
pęcherzyku żółciowym często tworzą się złogi, metabolizm węglowodanów może ulegać
zaburzeniu w związku z upośledzonym wytwarzaniem insuliny.
Zmiany występują również w nerkach. Zmniejsza się ich wielkość wskutek utraty nefronów.
Przepływ krwi przez nerki zmniejsza się. Naczynia nerkowe twardnieją, zmniejsza się
zdolność filtracyjna nerek. Mniejsza pojemność pęcherza moczowego, osłabienie siły mięśni
gładkich, powodują częste oddawanie moczu. U mężczyzn może występować fizjologiczny
przerost gruczołu krokowego, co utrudnia oddawanie moczu.
W miarę upływu lat zmienia się też czynność hormonalna gruczołów płciowych. Ustanie
jajeczkowania, wytwarzania progesteronu, zmniejszenie się stężenia estrogenów oznaczają u
kobiet koniec zdolności rozrodczych. Jajniki stają się cieńsze, mniejsze, jajowody skracają
się, macica i jej szyjka ulegają inwolucji. Następuje zmniejszenie się elastyczności ścian
pochwy, wydzielina surowicza zmienia odczyn na zasadowy. Zmniejsza się podściółka
tłuszczowa w zewnętrznych narządach płciowych, wygładzają się wargi sromowe większe
oraz zmniejszają piersi.
Mężczyźni nie tracą zdolności do rozrodu, choć zmniejsza się liczba plemników, pobudliwość
seksualna i ejakulacja.
ZMIANY
INTELEKTUALNE
I
UCZUCIOWE
SPOWODOWANE
PODESZŁYM
WIEKIEM.
Wraz z wiekiem występuje obniżenie procesów poznawczych Intelekt (wynik osłabienia
wzroku i słuchu). Sztywność schematów myślowych sprawia, że człowiek starszy nie potrafi
zmienić swego sądu, co wpływa na zmniejszoną zdolność przystosowania do nowych
sytuacji. Zaburzona ocena własnych możliwości, trudności w zapamiętywaniu faktów i
zdarzeń niedawnych, obniżona chęć zdobywania nowej wiedzy powoduje, że osoba starsza
zamyka się na propozycje z zewnątrz, staje w wielu sytuacjach życiowych na uboczu.
U osób starszych występują zmiany ukierunkowane na zainteresowanie sobą przy
zmniejszeniu uczuciowości niezwiązanej z własną osobą. Uczucia w wieku podeszłym nie
stanowią pobudek i motywów postępowania, są bardziej kontrolowane przez procesy
umysłowe i częściej skupiają się wokół własnej osoby. W wyniku zachodzących zmian w
układzie nerwowym, jak i hormonalnym zmienia się osobowość człowieka. Nasila się
egocentryzm, a także apodyktyczność, nieufność i podejrzliwość, skąpstwo i złośliwość.
POSTAWY SPOŁECZNE ZWIĄZANE Z PROCESEM STARZENIA SIĘ.
Proces starzenia się wymaga przystosowania się do nowej sytuacji, przynosi nowe problemy,
wymaga zmiany zachowań. Człowiek przystosowuje się do starości w zróżnicowany sposób.
Wyróżnia się pięć typów przystosowania w starszym wieku:
Postawa konstruktywna - osoba wewnętrznie zintegrowana, pogodzona z otoczeniem,
tolerancyjna i samokrytyczna. Godzi się z faktem starości, potrafi postępować zgodnie z
zasadami i na ich podstawie formułować oceny i sądy,
Postawa zależności - osoba wykazuje bierność, jest zadowolona z faktu zaprzestania pracy
zawodowej, czuje się zwolniona z odpowiedzialności i wysiłku,
Postawa obronna - osoba taka jest przesadnie opanowana, skrępowana zwyczajami, boi się
starości, patrzy na starość pesymistycznie, jest aktywna, samowystarczalna,
Postawa wrogości - osoba agresywna, podejrzliwa, skłonna do obwiniania okoliczności oraz
innych ludzi za swoje niepowodzenia, broni się przed starością nadmierną pracą,
Postawa wrogości wobec siebie - człowiek krytyczny, pogardliwy w stosunku do siebie, ma
za sobą wiele osobistych i ekonomicznych niepowodzeń.
II. TEORIE STARZENIA SIĘ.
Jeżeli chcemy odwrócić proces starzenia się, to najlepiej trzeba byłoby zrozumieć sposób, w
jaki robi to natura, naśladować go i spróbować ustawić na nowo.
Znamy wiele teorie dotyczące procesu starzenia się, których poznanie pozwala na
zastosowanie odpowiedniej metody przeciwdziałania temu procesowi. Zamieszczone poniżej
teorie są najbardziej rozpowszechnione i uznawane przez gerontologów.
Jedną z najnowszych teoria starzenia się jest teoria mówiąca o destrukcji genów- teoria
telomerowa.
Teoria telomerowa. Jeżeli zużył się cały telomer i zaczynają znikać leżące za nim geny,
komórka musi umrzeć. Genetyczna teoria starzenia się koncentruje się na danych dotyczących
czasu prawidłowego funkcjonowania organizmu, zaprogramowanych w kodzie genetycznym i
zawartych w DNA człowieka.
Teoria wolnorodnikowa- opiera się na sprawności reakcji łańcucha oddechowego. Z wiekiem
sprawność jest coraz niższa, czego skutkiem jest wzmożona produkcja wolnych rodników,
które powstają stale w komórkach organizmu i mogą być kolejnym czynnikiem
przyspieszającym starzenie.
Teorię membranową (wg Imre Nagy z Uniwersytetu w Debreczynie). Stwierdził on, że wraz z
wiekiem obniża się zdolność komórek do przenoszenia związków chemicznych, a ponadto
osłabieniu ulega przewodnictwo cieplne i elektryczne, co w efekcie prowadzi do starzenia się
całego organizmu.
Teoria ograniczeń, (zwana teorią Hayflicka), opiera się na stwierdzeniu, że każda komórka
może podzielić się ściśle określoną liczbę razy. U podstaw mitochondrialnej teorii starzenia
się leży hipoteza, że w miarę upływu czasu praca mitochondriów komórkowych staje się
coraz mniej wydajna.
Teoria szybkości życia Maxa Rubnera. Rubner uważał, że większość zwierząt w ciągu
swojego życia zużywa taką samą ilość energii na jednostkę ciężaru ciała. Z tego wniosek, że
zwierzęta, które zużywają paliwo szybko, żyją krócej niż zwierzęta spalające paliwo powoli.
Rubner twierdził, że komórki muszą być narażone na uszkodzenia zależne od szybkości i
zakresu swojego metabolizmu.
Niektóre z przedstawionych teorii stanowią rozwinięcie bądź uzupełnienie innych.
Procesy starzenia się jawią się jako rezultat równoczesnego zaistnienia i zadziałania wielu
różnych czynników. Uwzględnienie złożoności i różnorodności czynników wywierających
wpływ na proces starzenia się oraz zastosowanie odpowiednich procedur może przyczynić się
do spowolnienia tego procesu. Objawy i zaawansowanie starzenia się, jak również
efektywność zastosowanej metody jego spowalniania, mogą być mierzone przy użyciu
biomarkerów biologicznych wskaźników (markerów) starzenia się.
III. JAK MOŻEMY ZAHAMOWAĆ PROCES STARZENIA SIĘ.
Najbardziej bezpośrednim sposobem przedłużania życia może być opóźnianie lub
eliminowanie przyczyn śmierci. Nie jest realne wyeliminowanie wszystkich przyczyn śmierci,
możemy mieć nadzieję na zmniejszenie ich dotkliwości i zasięgu lub opóźnienie ich
występowania. Większość zgonów w krajach rozwiniętych spowodowana jest chorobą układu
krążenia oraz nowotworami.
W poniższych punktach przedstawione zostały elementy, które spowalniają proces starzenia
się organizmów, zarówno u ludzi jak i u niektórych gatunków zwierząt.
Sprawność fizyczna
Do ćwiczeń zachęca się każdego i niektóre osoby prowadzące dotąd siedzący tryb życia,
zarówno młode jak i stare, stają się entuzjastami ćwiczeń fizycznych.
Podstawową przyczyną wykonywania ćwiczeń fizycznych jest fakt, że zwiększają one szansę
na długowieczność. Ćwiczenia fizyczne nie spowalniają i nie zmieniają normalnego
przebiegu procesu starzenia ani nie wydłużają życia człowieka. Mogą przedłużyć życie
jedynie w tym sensie, że wpływają łagodząco na procesy chorobowe, zwłaszcza na choroby
układu krążenia. W tym sensie wpływają na termin śmierci. Nie ma dowodu na to, że
ćwiczenia te lub ich brak zdolne są zakłócić podstawy procesu starzenia. Istnieją jedynie
istotne dowody na to, że mogą one opóźnić występowanie lub zmniejszyć częstotliwość
ataków serca, przypadków dusznicy bolesnej, cukrzycy (niezależnej od insuliny, tak zwanej
typu II), osteoporozy i nadciśnienia. Są też pewne dowody, że mogą podnieść poziom
lipoproteid wysokiej gęstości (HDL) w osoczu krwi (tak zwany dobry cholesterol) i obniżyć
poziom lipoproteid niskiej gęstości (LDL lub zły cholesterol"). Zwiększenie stosunku HDL
do LDL zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia. Jeżeli ćwiczenia fizyczne pomogą opóźnić
lub uniknąć chorób układu krążenia, głównej przyczyny śmierci, to zwiększy się
przewidywana długość życia. Gimnastyka może także polepszać samopoczucie, zmniejszając
lęk, depresję, ciśnienie oraz skutki stresów. Nie wykazano jednak takiego wpływu na
podstawowy proces starzenia się oraz wydłużenie życia.
Dieta
Wiele osób jest przekonana, że zredukowana dawka kalorii spowolnia rozwój i w ten sposób
przedłuża życie. Dzięki eksperymentowi McCaya przeprowadzonym na różnych gatunkach
możemy potwierdzić, że ograniczenie kalorii zwiększa długość życia. Wadą tego badania jest
to, że przeprowadzone była na gatunkach nie podobnych do ludzi i, które nie żyją szczególnie
długo. Niedożywienie nie może być sposobem na wszystko wprowadza w stan, w którym
organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości składników pokarmowych, m.in. białka,
minerałów i witamin. Jeśli ten stan się przedłuża, pojawiają się poważne zaburzenia częste
infekcje wirusowe i bakteryjne, osłabienie mięśni, skłonność do niegojących się ran i
wrzodów, niedotlenienie serca, a nawet gruźlica płuc. O niedożywieniu mówimy wówczas,
gdy utrata wagi w ostatnich 3 miesiącach przekracza 10 procent prawidłowej masy ciała
danego człowieka. Niedożywienie zagraża wtedy, gdy organizm otrzymuje za mało
składników odżywczych, narządy wewnętrzne nie funkcjonują prawidłowo. Skutkiem są tego:
częste infekcje (za mało witamin z grupy B, cynku, kwasów omega-3), anemia (za mało
żelaza i kwasu foliowego), nadpobudliwość, płaczliwość, kołatanie serca, zaburzenia pamięci
(za mało witamin z grupy B i magnezu), rzeszotowienie kości, próchnica zębów (za mało
wapnia i fosforu), kłopoty z dziąsłami, np. paradontoza (za mało witamin C i E), osłabienie
wzroku (za mało witamin A i C), nocne kurcze łydek (za mało wapnia, magnezu i potasu),
wypadanie włosów i łysienie (za mało siarki i krzemu).
Edward Masoro, Byung P. Yu i wykazali, że wpływ niskokalorycznej diety na proces
starzenia się związany jest z ograniczeniem dawki energii niż ze zmniejszeniem konsumpcji
jakiegoś konkretnego składnika jedzenia lub jakiegoś zanieczyszczenia. Według nich glukoza
jest podstawowym paliwem dla komórek. Organizm spala taka samą ilość glukozy na gram
tkanki, organizmyniskokaloryczne" mają dużo mniejszy poziom glukozy we krwi, powoduje
to, że niektóre produkty metabolizmu glukozy oddziałują na ważne enzymy, białka, a nawet
DNA genów, uszkadzając lub dezaktywując je. W procesach metabolicznych
wykorzystywany jest tlen, tworzą się reaktywne wolne rodniki. Jeżeli komórkowe
mechanizmy obrony przed wolnymi rodnikami są uszkodzone i nienaprawione błędy
kumulują się w ważnych cząsteczkach, to może wystąpić tak zwany błąd chemiczny, który
może być przyczyną zmiany procesu starzenia się. Metabolizm glukozy może mieć udział w
produkcji szkodliwych wolnych rodników.
Anthony Cerami twierdzi, że zmiana procesu starzenia się w komórkach jest wynikiem
kumulujących się skutków glikozylacji cząsteczek białka i DNA. Ostateczne produkty reakcji
glukoza - białko i glukoza - DNA nazywane są Advanced Glyco-sylation Endproducts (AGE),
czyli ograniczenia żywnościowe zwiększają szansę na długowieczność i opóźniają procesy
chorobowe, ponieważ w komórkach zwierząt niskokalorycznych" powstawanie wolnych
rodników oraz AGĘ jest spowolnione. Przy mniejszej zawartości wolnych rodników oraz
AGĘ obrona przed nimi oraz naprawa uszkodzeń przez nie powodowanych jest szybsza.
Jednymi z objawów ograniczeń żywnościowych są opóźnienie dojrzałości reprodukcyjnej,
gdy dietę zaczęto stosować w młodym wieku, oraz zmniejszenie liczebności wydawanego
potomstwa, jeśli dietę stosowano po osiągnięciu dojrzałości płciowej.
Roy Walford twierdzi, że zwiększenie ograniczeń kalorycznych może następować tylko do
pewnej granicy. Granicą tą jest redukcja konsumowanych kalorii o około 40%, poniżej której
zaczyna się rzeczywisty głód. Powoduje to, że zwierzęta ograniczane kalorycznie żyją ponad
to, co przewiduje stosunek ciężaru mózgu do ciężaru ciała. Twierdzi też, że jeżeli ekstremalne
ograniczanie kaloryczności diety stanowiłoby regułę, to rozwój organizmów byłby
zahamowany, a ich rozmiary tak małe, że drapieżniki szybko wyniszczyłyby taki gatunek.
Aby ograniczanie kaloryczności działało najlepiej, należy dostarczać wszystkich niezbędnych
witamin, minerałów i mikroelementów.
Temperatura otoczenia
W przyrodzie zauważyć można, że wiele reakcji biologicznych ulega spowolnieniu w niższej
temperaturze, ale nie wiemy, w jaki sposób zimno wpływa na proces starzenia się.
Temperatura może mieć niewiele lub nie mieć nic wspólnego z tempem życia.
Raymond Pearl twierdzenie, że ze wzrostem temperatury wzrasta tempo życia: metabolizm
jest szybszy, wzrost jest szybszy, większość reakcji biologicznych ulega przyspieszeniu. Dwa
zimnokrwiste zwierzęta tego samego gatunku trzymane w różnej temperaturze mają ten sam
wiek kalendarzowy, ale zwierzę przebywające w niższej temperaturze będzie biologicznie
młodsze. Jednak organizmy przetrzymywane w niskiej temperaturze tylko przez część życia
wcale nie żyły dłużej. Być może zimno sprzyja długowieczności, tylko, gdy zwierzęta
przebywają w chłodzie w pewnej fazie życia?
Istnieją organizmy, które mogą przeżyć jakiś czas w stanie zamrożonym, lub pół zamrożonym
w czasie zimy. Po ogrzaniu cechują je silne uderzenia serca, właściwy przepływ krwi,
normalne oddychanie i prawidłowe ruchy. Zwierzęta, które żyją w stanie zamrożonym, czynią
to po części dzięki wytwarzaniu antyzamarzacza" (czynnik kriogeniczny). Kryształki lodu
tworzące się wewnątrz komórki mogą przebijać, jak mikroskopijne włócznie, struktury
komórkowe, powodując śmierć komórki. Jeżeli natomiast tworzenie lodu zostanie
ograniczone do przestrzeni międzykomórkowej, to wyrządzone szkody są niewielkie i
zwierzę przeżyje. Działanie antyzamarzaczy" wydaje się uniemożliwiać tworzenie się
kryształów wewnątrzkomórkowych.
Zmiany temperatury nie mają większego znaczenia dla ludzi gdyż utrzymujących stałą
temperaturę wewnątrz ciała niezależnie od temperatury zewnętrznej. Ludzkie komórki
płodowe ulegną około pięćdziesięciu podziałom w hodowli. Komórki zamrożone po
dowolnym podziale wydają się pamiętać dokładnie numer tego podziału, a po odtajaniu
wznawiają podziały do momentu, gdy ich całkowita liczba wyniesie około pięćdziesięciu.
Komórki człowieka dorosłego zachowują się podobnie, jednak liczba podziałów zmniejsza się
proporcjonalnie do wieku dawcy.
Skoro zjawisko podziału komórki występuje również w komórkach zwierzęcych, a przeżycie
stanu zamrożenia opóźnia starzenie się i przedłuża życie nie uszkadzając przy tym komórek
zwierząt, to samo może dotyczyć ludzi. Tylko jak ten proces może przebiegać u ludzi?
Sen
Niektóre organizmy wchodzą w stan snu- hibernacji. Budząc się ponownie do życia, wydają
się wznawiać programy rozwoju od tego punktu, w którym zapadły w sen. Nie ma jednak
pewności, czy procesy starzenia całkowicie się zatrzymują, ponieważ reakcje biochemiczne
przestają biec tylko w temperaturze zbliżonej do zera absolutnego, a więc dużo niższej niż
temperatura, w której następuje zahamowanie ożywienia. Reakcje chemiczne w organizmach
uśpionych zwierząt mogą ulec spowolnieniu, ale jest wątpliwe, czy zatrzymały się całkowicie.
W hibernacji większych zwierząt, takich jak niedźwiedź, trudno stwierdzić, czy w okresie
śpiączki proces starzenia się biegnie dalej, czy też zatrzymuje się, ale są powody, by
przypuszczać, że jest on spowolniony. Gdy zwierzęta zamrożone utrzymuje się w stanie
hibernacji dłużej, niż to zwykle bywa w ich życiu, wykazują one tendencję do życia dłużej. I
odwrotnie, gdy zwierzętom normalnie ulegającym hibernacji uniemożliwi się to, żyją krócej.
Światło
Światło wpływa na długość życia nielicznych prymitywnych zwierząt. Niektórzy badacze
usiłowali stwierdzić, czy długowieczność wyższych kręgowców może zostać zakłócona
periodycznymi zmianami oświetlenia w ciągu każdego dnia. Wyniki tych eksperymentów nie
są jednoznaczne, albowiem występują trudności interpretacyjne związane z niedożywieniem,
które miało czasami miejsce w trakcie doświadczeń. Nie mamy powodu wierzyć, że można
przedłużyć życie - manipulując światłem, i nie ma dowodów, że roczne zróżnicowanie światła
i ciemności, które występuje w różnych szerokościach geograficznych, ma jakikolwiek
wpływ na długość życia ludzi.
ZAKOŃCZENIE.
Wiek wpływa na motywację, percepcję, emocje, inteligencję, możliwości twórcze w
dziedzinie sztuki i nauki, wreszcie na osiągnięcia we wszystkich obszarach działalności
człowieka.
W miarę starzenia się maleje wydolność fizyczna ustroju, czyli zdolność do ciężkich lub
długotrwałych wysiłków fizycznych bez szybko narastającego zmęczenia. Mniejsza też jest
tolerancja zmian zmęczeniowych i zdolność do szybkiej likwidacji po zakończonej pracy. W
starzejącym się ustroju najpierw ulega ograniczeniu zdolność do szybkiej mobilizacji sił i
wykonywania krótkotrwałych dużych wysiłków. Następnie zmniejsza się siła fizyczna i
zdolność do pracy. Wreszcie maleje zdolność do wykonywania, codziennych wysiłków
związanych z zaspokajaniem zwykłych potrzeb życiowych.
Proces starzenia się przebiega bardzo indywidualnie. Zmiany z wiekiem są złożone. Budowa i
funkcje organizmu słabną, zmienia się pozycja człowieka w społeczeństwie, a także jego
przystosowanie do środowiska. Z różnym nasileniem i w różnym okresie życia człowieka
manifestują się zmiany starcze. Człowiek starszy często staje się bezbronny. Procesy
starzenia, jeśli im nie przeciwdziałać, prowadzą do postępującej niesprawności i
inwalidztwa.