Dramaty i statystyki

Dramaty i statystyki
Logika mediów i jej wpływ
na wizerunek osób niepełnosprawnych
Tomasz Łysakowski
Garść faktów o systemie poznawczym człowieka
To, co inne, niezwykłe, odróżniające się od otoczenia, przykuwa uwagę
(także odbiorcy przekau) w większym stopniu, niż to, do czego jest
przyzwyczajony.
We wszystkich kulturach ludzie preferują przekazy nasycone emocjami.
Negatywne emocje i zdarzenia znacznie lepiej ogniskują uwagę niż
pozytywne: trudniej nam zasnąć oglądając walkę niż scenę, w której
partnerzy szepczą sobie czułe słowa. Strach, złość, żal, smutek i desperacja
“sprzedają się” znacznie lepiej niż radość.
Widz na ogół włącza telewizję nie po to, by dawać się edukować lub słuchać,
co ma myśleć o ważnych rzeczach, tylko by się rozerwać, odprężyć bądź
czegoś dowiedzieć.
Logika mediów
Podstawowym celem środków masowego przekazu
jest w pierwszym rzędzie przyciągniecie widzów i
zarobienie pieniędzy na reklamach.
Temu celowi podporządkowane będą w pierwszej
kolejności obrazy niepełnosprawnych, występujące
w przekazach medialnych.
Obrazy niepełnosprawności w mediach
Cierpiący na skutek niepełnosprawności
Obiekt współczucia
Ofiara przemocy lub dyskryminacji
Rozgoryczony frustrat
Ciężar dla bliskich
“Cudownie” wyleczony
“Super kaleka”
Czarny charakter
Osobliwość lub przedmiot drwin
Normalny człowiek
Cierpiący
Zadania
Przykucie uwagi (zwłaszcza jeśli upośledzenie spektakularne lub
wysoce nietypowe)
Wzruszenie, wyciśnięcie łez
Zmiana postawy wobec osoby lub grupy
Postraszenie konsekwencjami ryzykownych zachowań
Środki
Koncentracja na chorobie lub niepełnosprawności (ewentualnie
próbach ich przezwyciężenia)
Ekspresja emocji (zwłaszcza negatywnych)
Obiekt współczucia
Dramatyczna historia; upośledzenie zawsze na pierwszym
planie
Niepełnosprawny jako osoba szlachetna, lecz pokrzywdzona
przez los, potrzebująca pomocy i/lub ogólnie nieszczęśliwa
Przykłady z popkultury
Quasimodo (“Dzwonnik z Notre Dame”)
John Merrick (“Człowiek-słoń”)
Bonnie Grape (“Co gryzie Gilberta Grape'a”)
Programy interwencyjne
Ofiara
Niepełnosprawny jako ofiara prześladowania
Wywołuje wrażenie bezsilności i osamotnienia
Ułatwia identyfikację i empatię
John Merrick (“Człowiek-słoń”), Paul Sheldon (“Misery”), Blanche (“Co się zdarzyło
Baby Jane”), Billy Bobbit i inni pacjenci oddziału psychiatrycznego (“Lot nad
kukułczym gniazdem”), Belinda (“Johnny Belinda”), Tommy (“Tommy”), Selma
(“Tańcząc w ciemnościach”)
Upośledzenie skutkiem przemocy
Doniesienia w serwisach informacyjnych
Postacie literackie i filmowe: mityczny Hefajstos, Jurand ze Spychowa (“Krzyżacy”),
Lawinia (“Tytus Andronikus”)
Rozgoryczony frustrat
Negatywnie nastawiony do świata; użala się nad sobą i obwinia
innych za swą krzywdę
Często popada w alkoholizm lub wyładowuje agresję na
ludziach, którzy chcą mu pomóc
Przykłady kinowe:
Ron Kovic (“Urodzony 4 lipca”)
Dan Taylor (“Forrest Gump”)
Pingwin (“Powrót Batmana”)
Ciężar dla bliskich lub społeczeństwa
Niepełnosprawny jako osobnik bezradny, zdany na łaskę i
troskę kogoś sprawnego (prawdziwym bohaterem przekazu jest
wtedy przeważnie opiekun, pokazywany jako zdolny do
nadludzkiego poświęcenia bohater (programy informacyjne;
Arnie i Bonnie Grape w “Co gryzie Gilberta Grape'a”)
Niepełnosprawny jako osoba apelująca o pomoc, otrzymująca
pomoc lub ktoś, komu takiej pomocy odmówiono (programy
informacyjne i interwencyjne)
“Cudownie” wyleczony
Cierpi lub podejmuje wyrzeczenia, w końcu jednak jemu
samemu (bądź jego rodzicom, opiekunom, lekarzom) udaje się
wygrać z chorobą lub ułomnością. Wątek szczególnie
rozpowszechniony w telenowelach i operach mydlanych (Fallon
i Blake w “Dynastii”, Michał Chojnicki w “Klanie”)
Niekiedy, niestety, zwycięstwo bywa przelotne (“Przebudzenie”
Olivera Sachsa i jego ekranizacja z Robertem DeNiro)
“Superkaleka”
Zadania
Przykucie uwagi odbiorcy, gwarantowane przez sensacyjność i niezwykłość informacji (osoby
bez rąk malujące ustami, sawanci rozwiązującyc skomplikowane zadania matematyczne mimo
niskiego IQ)
Potrzeba sprawiedliwego świata, którą może zaspokajać wiara, że np. nawet jeśli ktoś nie
widzi, to ma na pewno lepiej rozwinięte inne zmysły lub zdolności
Promowanie pozytywnych wzorców, takich jak heroizm, niepoddawanie się przeciwnościom
losu, hart ducha
Motywacja pełnosprawnych (skoro niepełnosprawnemu się udało...)
Środki
Koncentracja przekazu na niezwykłych cechach i osiągnięciach osoby niepełnosprawnej
Bohater niejednokrotnie zaskakuje zarówno widzów, jak i otoczenie
“Superkaleka” – przykłady
Serwisy informacyjne, koncentrujące się na sukcesach i niezwykłych zdolnościach osób
niepełnosprawnych
Eksponowanie w mediach wybitnych ludzi, których choroba stała znakiem
rozpoznawczym: Stephen Hawking, Christopher Reeve, John Forbes Nash Jr
Filmy o ludziach, którzy mimo upośledzenia lub choroby potrafili pokonać przeciwności i
osiągnąć wyznaczone cele: “Moja lewa stopa”, “Dzieci gorszego Boga”
Sawanci: Raymond Babbit (“Rain Man”), Kazan (“Cube”), bohaterowie artykułów o
autystykach i książek, np. O. Sachsa
Ludzie o niezwykłych pasjach (“Ptasiek”) lub nieprzeciętnych walorach moralnych
(“Forrest Gump”)
Fantastyka: niewidomi Zatōichi i Daredevil, Professor Xavier na wózku inwalidzkim
Czarny charakter
Tło teoretyczne: efekt aureoli
Przykłady w przekazach medialnych
Mści się na świecie z powodu własnego nieszczęścia: Pingwin (“Powrót Batmana”),
Two Face (“Mroczny Rycerz”)
Szalony naukowiec, który chce się wyleczyć lub zmienić świat na swoją modłę:
Davros i John Lumic (“Doctor Who”)
Upośledzenie uniemożliwia mu rzeczywistą ocenę moralną tego, co robi: rodzina
Peacocków (“Z Archiwum X”, odcinek 'Home') – i do pewnego stopnia wszystkie
filmy o szaleńcach
Niepełnosprawność bez wyraźnego związku z postępkami: Jorge z Burgos (“Imię
róży”)
Tylko udaje niepełnosprawnego: Roger "Verbal" Kint (“Podejrzani”), Earl Hacker
(“Naga broń 2 i 1/2”)
Osobliwość
Przykuwa uwagę – tym bardziej, im dziwniejsze upośledzenie (zespół
Touretta w “Ally McBeal”)
Wzmacnia atmosferę grozy i tajemniczości. Przykładem filmy Davida
Lyncha, w których pojawiają się karły, olbrzymi i ludzie z deformacjami
ciała. Zabieg od poczatku istnienia kina popularny w filmach grozy
(“Frankenstein”, “Gabinet doktora Caligari”)
Wykorzystanie ideologiczne: “Idioci” Von Triera.
Wartości informacyjna opisów rzadkich upośledzeń umysłowych,
szczególnie widoczna w powieściach Olivera Sacksa
Przedmiot drwin
Upośledzenie umysłowe
Język, dowcipy, wyzwiska i epitety, także w przekazach medialnych
Komedie (“Czacha dymi”, “Głupi i głupszy”, “Straszny film”, “Naga broń”)
Sitcomy (“Monty Python”, “Czarna Żmija”, “Trzynasty posterunek”,
“Świat według kiepskich”)
Reklamy: w Polsce zwłaszcza Media Markt
Udawanie kalectwa
na wózku: “Jeszcze dalej niż północ”, “8 kobiet”
upośledzenia umysłowego: “Idioci”
Normalny człowiek
Do niedawna najrzadszy (choć dziś coraz częstszy) sposób przedstawiania
niepełnosprawnych w mediach
Polityczna poprawność w USA: niepełnosprawni w tle (“Cztery wesela i
pogrzeb”, “Notting Hill”, “Czas patriotów”, “Sezon rezerwowych”)
Niepełnosprawni w rolach niepełnosprawnych: “Najlepsze lata naszego
życia”, “Dzieci gorszego Boga”, “Ósmy dzień”
Zespół Downa w serialach: “Dzień za dniem”, “Klan”
Niepełnosprawni w reklamach: Special Olympics, Levi Strauss, McDonald's,
Kodak, magazyn "People"; w Polsce kampania “Pełnosprawni w pracy”