Ocena postępów Polski w zakresie spójności z Unią Europejską

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
Ocena postĊpów Polski w zakresie
spójnoĞci z Unią Europejską
Raport 2007
Warszawa, sierpieĔ 2007 r.
Raport opracował zespół pracowników
w Departamencie Koordynacji Polityki Strukturalnej MRR
pod kierunkiem dr Piotra ĩubera – dyrektora Departamentu
i Stanisława Sudaka – wicedyrektora Departamentu
Rozdział III przygotowano we współpracy
z Departamentem Koordynacji i Zarządzania Podstawami Wsparcia Wspólnoty
Akceptował: dr Jerzy KwieciĔski – Podsekretarz Stanu w MRR
Wydawca
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
ul. Wspólna 2/4, 00-926 Warszawa
ISBN 978-83-60916-64-3
Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej
tel. (+48) 22 461 39 40, www.funduszestrukturalne.gov.pl
2
Szanowni PaĔstwo,
WejĞcie Polski do Unii Europejskiej przynosi widoczne efekty w sferze gospodarczej,
społecznej i regionalnej. Szybciej roĞnie produkt krajowy brutto, zarówno w skali kraju, jak
i w przeliczeniu na mieszkaĔca. NastĊpuje modernizacja wielu gałĊzi gospodarki, w tym
infrastruktury transportowej. ZwiĊksza siĊ stopa zatrudnienia i poziom Īycia ludnoĞci.
Stopniowo zmniejsza siĊ dystans rozwojowy Polski wobec innych krajów UE, w tym
„starych” krajów Wspólnoty. W latach 1996 – 2006 Polska nadrobiła swój dystans do
Ğredniej dla krajów UE-25 (licząc według PKB per capita) o ponad 10 pkt proc. osiągając
51,3% tej Ğredniej (53,4% Ğredniej UE-27).
Prezentowany raport przedstawia opis postĊpów w głównych obszarach społecznogospodarczych. Omawia on takĪe waĪniejsze elementy konwergencji instytucjonalnoregulacyjnej, tak istotnej dla sprawnego funkcjonowania paĔstwa. Nawiązuje równieĪ –
poprzez porównania do innych krajów oraz analizĊ zróĪnicowaĔ regionalnych - do kolejnego,
„IV. raportu w sprawie spójnoĞci gospodarczej i społecznej” przedstawionego przez KomisjĊ
Europejską w maju 2007 roku.
Uzyskane w Polsce efekty w pewnej mierze są rezultatem udziału w Jednolitym Rynku UE,
współpracy inwestycyjnej i handlowej w ramach UE, a takĪe rosnącego wykorzystania
przewidywanych dla Polski Ğrodków z unijnych funduszy strukturalnych i Funduszu
SpójnoĞci. Przypomnijmy, Īe w ramach Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004 – 2006
Polska dysponuje z tych funduszy kwotą 12,8 mld euro. Wzrasta stopieĔ ich wykorzystania.
W koĔcu czerwca br. wartoĞü dokonanych płatnoĞci na rzecz beneficjentów programów
finansowanych z funduszy strukturalnych osiągnĊła 15,8 mld zł. Oznacza to, Īe do
beneficjentów trafiło juĪ ponad 48% Ğrodków z funduszy strukturalnych przyznanych Polsce
na lata 2004-2006. Pozostałe Ğrodki bĊdą wykorzystywane – zgodnie z zasadami unijnymi –
do koĔca 2008 roku.
Realizacja unijnej polityki spójnoĞci nabierze tempa wraz z uruchomieniem Ğrodków
przewidzianych na nową perspektywĊ finansową 2007 – 2013. W tym okresie Polska bĊdzie
najwiĊkszym beneficjentem unijnej polityki spójnoĞci społeczno-gospodarczej korzystając z
kwoty 67,3 mld euro, tj. ponad 19% Ğrodków przeznaczonych przez UE na cele tej polityki.
Kierunki wydatkowania Ğrodków zostały okreĞlone w uzgodnionym niedawno z Komisją
Europejską dokumencie p.n. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007 – 2013.
Finalizowane są uzgodnienia w ramach poszczególnych programów operacyjnych (krajowych
i regionalnych).
Projekty finansowane przy udziale Ğrodków unijnych przyczynią siĊ do zdynamizowania
gospodarki i zmian strukturalnych zmierzających do podniesienia naszej konkurencyjnoĞci.
Wespół z innymi aspektami, wynikającymi z członkostwa Polski w UE, pozwolą na lepszą
realizacjĊ celów wyznaczonych w Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, w tym celu
głównego, jakim jest ”Podniesienie poziomu i jakoĞci Īycia mieszkaĔców Polski:
poszczególnych obywateli i rodzin”.
WyraĪam nadziejĊ, Īe niniejszy raport stanowi dobrą podstawĊ informacyjną i bĊdzie
uĪyteczną przesłanką dla wymiany poglądów, opinii i formułowania propozycji, tak
w zakresie realizacji zadaĔ rozwojowych Polski, jak i moĪliwie najlepszego wykorzystania
integracji Polski z UE.
GraĪyna GĊsicka
Minister Rozwoju Regionalnego
3
Spis treĞci:
SYNTEZA................................................................................................................................................ 7
I. OCENA ZBIEĩNOĝCI ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO POLSKI
Z UNIĄ EUROPEJSKĄ .................................................................................................................. 15
1. SPÓJNOĝû GOSPODARCZA .................................................................................................. 15
Trendy w kształtowaniu siĊ produktu krajowego brutto .................................................... 15
Produkt krajowy brutto per capita ........................................................................................ 17
Rozwój ekonomiczny i zmiany strukturalne w gospodarce Polski na tle UE .................. 19
PostĊpy Polski w zakresie spełniania kryteriów Unii Gospodarczej i Walutowej ........... 23
Sytuacja w handlu zagranicznym ......................................................................................... 28
Napływ bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych .............................................................. 30
2. KONWERGENCJA KONKURENCYJNOĝCI POLSKIEJ GOSPODARKI ............................... 31
Koszty pracy i wydajnoĞü pracy ........................................................................................... 32
Regulacje podatkowe............................................................................................................. 34
InnowacyjnoĞü oraz badania i rozwój .................................................................................. 36
3. SPÓJNOĝû SPOŁECZNA ........................................................................................................ 39
Stopa zatrudnienia ................................................................................................................. 39
Stopa bezrobocia.................................................................................................................... 41
Edukacja .................................................................................................................................. 42
Ochrona zdrowia .................................................................................................................... 45
SpołeczeĔstwo obywatelskie ................................................................................................ 46
Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych w krajach UE ...................................... 48
4. INFRASTRUKTURA POLSKI NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ................................................. 50
Transport ................................................................................................................................. 51
Infrastruktura drogowa .......................................................................................................... 52
Infrastruktura kolejowa .......................................................................................................... 55
Transport lotniczy .................................................................................................................. 57
Infrastruktura ochrony Ğrodowiska ...................................................................................... 59
Infrastruktura ochrony wód................................................................................................... 60
Infrastruktura energetyki ....................................................................................................... 61
5. OCENA PROCESU SPÓJNOĝCI W WYMIARZE TERYTORIALNYM .................................... 62
Procesy demograficzne ......................................................................................................... 63
Poziom rozwoju gospodarczego .......................................................................................... 63
ZróĪnicowanie społeczne regionów ..................................................................................... 73
ZróĪnicowania na linii miasto-wieĞ ...................................................................................... 79
II. KONWERGENCJA INSTYTUCJONALNA I REGULACYJNA POLSKI Z UE.............................. 85
1. POTENCJAŁ KADROWY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ................................................... 85
Zatrudnienie w administracji publicznej .............................................................................. 85
Struktura zatrudnienia – administracja rządowa i samorządowa ..................................... 88
Polityka kadrowa polskiej administracji .............................................................................. 89
2. INFORMATYZACJA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ ........................................................... 90
3. EFEKTYWNOĝû FUNKCJONOWANIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ ............................ 95
4. OTOCZENIE REGULACYJNE WARUNKUJĄCE ROZPOCZĉCIE DZIAŁALNOĝCI
GOSPODARCZEJ ................................................................................................................. 100
5. IMPLEMENTACJA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO.............................................................. 104
III. FUNDUSZE STRUKTURALNE A ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY KRAJU............. 107
1. WPŁYW UNIJNYCH ĝRODKÓW POMOCOWYCH NA GŁÓWNE WSKAħNIKI
ROZWOJU POLSKI............................................................................................................... 107
2. ABSORPCJA FUNDUSZY UNIJNYCH W LATACH 2004-2006 .......................................... 112
3. ODDZIAŁYWANIE FUNDUSZY STRUKTURALNYCH I FUNDUSZU SPÓJNOĝCI
NA PODSTAWOWE SFERY ROZWOJU KRAJU ................................................................ 117
3.1. Rozwój i podniesienie poziomu infrastruktury w Polsce ................................................ 120
3.1.1. Struktura i wartoĞü realizowanych projektów infrastrukturalnych ............................. 120
3.1.2. Infrastruktura drogowa i kolejowa.................................................................................. 120
3.1.3. Infrastruktura ochrony Ğrodowiska ................................................................................ 124
3.1.4. Infrastruktura społeczna.................................................................................................. 126
3.2. Wspieranie polityki rynku pracy i jakoĞci zasobów ludzkich ......................................... 128
3.3. Rozwój społeczeĔstwa informacyjnego oraz sektora B+R ............................................. 132
4
4. WPŁYW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH I FUNDUSZU SPÓJNOĝCI
NA DZIAŁALNOĝû INWESTYCYJNĄ KLUCZOWYCH BENEFICJENTÓW ...................... 137
4.1. Jednostki samorządu terytorialnego................................................................................. 137
4.2. PrzedsiĊbiorstwa ................................................................................................................. 144
4.3. Organizacje pozarządowe jako beneficjenci funduszy strukturalnych ......................... 148
ZAŁĄCZNIKI ................................................................................................................................ 151
5
6
SYNTEZA
Akcesja Polski do Unii Europejskiej nastąpiła z myĞlą o przyspieszeniu rozwoju społecznogospodarczego i wzroĞcie pozycji na arenie miĊdzynarodowej. Proces ten zachodzi w
rezultacie udziału w jednolitym rynku europejskim, dynamicznej wymiany handlowej z
krajami UE, zwiĊkszenia współpracy inwestycyjnej oraz realizacji europejskiej polityki
spójnoĞci.
Stopniowo zmniejsza siĊ dystans rozwojowy Polski wobec innych krajów UE, w tym „starych”
krajów Wspólnoty. RoĞnie wykorzystanie przewidywanych dla Polski Ğrodków z unijnych
funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci, przy czym szczególnie istotny wpływ powinno
mieü uruchomienie Ğrodków przewidzianych na nową perspektywĊ finansową 2007 – 2013.
1. SPÓJNOĝû GOSPODARCZA
Polska plasuje siĊ na szóstym miejscu wĞród krajów UE-27 pod wzglĊdem zarówno
powierzchni, jak i liczby ludnoĞci. Poziom PKB Polski w 2003 r. stanowił 143%, a w
2006 r. siĊgał 166% poziomu z 1989 roku, co było najwyĪszym wskaĨnikiem w naszym
regionie. W pozostałych krajach wahał siĊ miĊdzy 105% (Bułgaria) a 147% (Estonia).
W przeliczeniu na mieszkaĔca, PKB liczony w PPS (parytet siły nabywczej) w 2006 r.
osiągnął około 12,6 tys. EUR, tj. 53,4% przeciĊtnej UE-27. NaleĪy jednak zauwaĪyü, Īe jest
to jeden z niĪszych poziomów spoĞród krajów UE-27. MiĊdzy rokiem 2003 a 2006 tempo
nadrabiania dystansu Polski do UE-25 wĞród nowych krajów UE mieĞciło siĊ w dolnych
przedziałach (wzrost o 4,4 pkt) obok WĊgier (2,3 pkt) i Czech (5,4 pkt); najwiĊkszy dystans
(13,6 pkt) pokonała Estonia.
OsiągniĊcie przeciĊtnego unijnego poziomu PKB na mieszkaĔca przy załoĪeniu Ğredniego
tempa wzrostu na poziomie 5% rocznie wymagaü bĊdzie około 20 lat. „Doganianie” Ğredniej
UE bĊdzie najprawdopodobniej szybsze, jeĞli uwzglĊdniü zmiany demograficzne (spadek
liczby ludnoĞci w Polsce i wzrost w UE).
Przekształcenia własnoĞciowe, głównie w latach dziewiĊüdziesiątych, doprowadziły do
zasadniczej przebudowy struktury własnoĞciowej polskiej gospodarki. O ile w 1990 r.
na sektor prywatny przypadało około 30% wytworzonej wartoĞci dodanej brutto i 45%
pracujących, to w 2003 r. – odpowiednio 74% i 72%, a w 2006 r. odpowiednio ponad 75% i
74%. WiĊkszy niĪ w Polsce udział sektora prywatnego w tworzeniu PKB – spoĞród krajów
UE-8 (bez Cypru i Malty) - w 2006 r. zanotowały Czechy, Estonia, Słowacja i WĊgry.
Zmieniła siĊ równieĪ struktura wartoĞci dodanej brutto, zbliĪając siĊ do struktury
krajów o rozwiniĊtej gospodarce rynkowej. O ile w 1995 r. na sektor I (rolnictwo,
łowiectwo i leĞnictwo oraz rybołówstwo i rybactwo) przypadało 8% wartoĞci dodanej brutto,
na sektor II (przemysł i budownictwo) – 35,2%, a na sektor III (szeroko pojĊte usługi) –
56,8%, to w 2003 r. proporcje te kształtowały siĊ nastĊpująco: 4,4%, 29,6% i 66%, a
w 2006 r. odpowiednio 4,4%, 31,7% i 63,9%. W tym samym roku w UE-25 udziały te
wyniosły: 1,8%, 26,4% oraz 71,8%.
Pomimo zachodzących w ostatnich latach korzystnych zmian w strukturze pracujących,
Polska charakteryzuje siĊ kilkakrotnie wyĪszym udziałem pracujących w sektorze
rolniczym (w 2006 r. 15,8% ogółu pracujących ogółem wobec 3,7% w UE-15 i 4,7% w UE25), a w konsekwencji i społecznym znaczeniem całego sektora ĪywnoĞciowego.
Od przystąpienia do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r. Polska uczestniczy w III etapie
Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) ze statusem kraju z derogacją, co oznacza obowiązek
7
przyjĊcia wspólnej waluty po uprzednim wypełnieniu okreĞlonych warunków. NaleĪy jednak
pamiĊtaü, Īe choü przyjĊcie wspólnej waluty moĪe stanowiü szansĊ na przyspieszenie
rozwoju gospodarki polskiej, to niesie ono ze sobą koniecznoĞü podporządkowania siĊ
ograniczeniom związanym z pełnym członkostwem w UGW. Oceniając konwergencjĊ według
kryteriów z Maastricht naleĪy stwierdziü, Īe polska gospodarka spełnia obecnie
wiĊkszoĞü wymagaĔ (za wyjątkiem kryterium deficytu sektora finansów publicznych).
Program Konwergencji - Aktualizacja 2006 zakłada ograniczenie deficytu sektora instytucji
rządowych i samorządowych z 3,4% w 2007 r. do 2,9% PKB w 2009 roku.
OtwartoĞü handlowa gospodarki polskiej wzrosła w 2006 r. do 82% PKB. Tym samym
Polska przekroczyła Ğrednią UE-15 (77% PKB) i UE-25 (79% PKB) w tym wzglĊdzie.
Obserwowana w ostatnich latach poprawa stanu infrastruktury w Polsce jest ciągle
niewystarczająca i nie przyczynia siĊ do istotnego zmniejszenia róĪnic w stosunku do
poziomu infrastruktury notowanego w innych krajach Unii Europejskiej.
Według danych GUS, Ğrednia gĊstoĞü dróg w Polsce (119,3 km/ 100 km2 w 2000r.) była
nieco niĪsza od Ğredniej dla wszystkich krajów UE-15 i paĔstw akcesyjnych łącznie (145,6
km/100 km2). DługoĞü sieci komunikacji kołowej w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaĔców w
Polsce wyniosła 94,8 km, natomiast Ğrednia dla UE-25 wyniosła 145 km.
GĊstoĞü sieci kolejowej w Polsce przekraczała Ğrednią dla UE-25. W Polsce sieü
kolejowa jest nieco słabiej rozwiniĊta niĪ w Czechach i na WĊgrzech, jak teĪ słabiej niĪ u
naszych zachodnich sąsiadów. Natomiast do krajów o gorzej rozwiniĊtej sieci kolejowej niĪ
Polska naleĪą m.in. Francja, Hiszpania i Irlandia. Warto zauwaĪyü, Īe Polska przekracza
pod wzglĊdem odsetka linii zelektryfikowanych (59%) Ğrednią dla UE-25 (51%) i UE-15
(53%).
Polska znajdowała siĊ w 2005 r. na 49 miejscu na Ğwiecie pod wzglĊdem przewozów
lotniczych, choü ich dynamika wzrostu była najwyĪsza w Europie. Mimo szybkiego
wzrostu pasaĪerskich przewozów lotniczych, wskaĨnik mobilnoĞci lotniczej, mierzony liczbą
pasaĪerów odniesioną do liczby mieszkaĔców, jest w Polsce nadal bardzo niski i w 2005 r.
wyniósł 0,19 (wobec odpowiednio 1,54 w UE-25 i 1,75 w UE-15).
W ostatnich kilkunastu latach osiągniĊto postĊp w ochronie Ğrodowiska naturalnego.
Pozytywnym symptomem jest 1,7-krotny wzrost powierzchni obszarów chronionych w latach
1991-2005 (do 32,5% powierzchni kraju). Emisje podstawowych zanieczyszczeĔ do
powietrza – SO2, NOx i pyłów – zmniejszyły siĊ w 2004 r. odpowiednio o około 61%, 37% i
77% w porównaniu z rokiem 1990. Ponad 95% Ğcieków przemysłowych poddawanych jest
oczyszczaniu, a w gospodarce komunalnej około 88%. ZwiĊkszyła siĊ r liczba ludnoĞci,
korzystającej z oczyszczalni Ğcieków. W 2005 r. obsługiwały one 60,2% ludnoĞci kraju
(w miastach 85,2%, a na wsi jedynie 20,4%). W wiĊkszoĞci krajów UE-25 oczyszczalnie
Ğcieków obsługują ponad 70% ludnoĞci.
2. KONWERGENCJA KONKURENCYJNOĝCI POLSKIEJ GOSPODARKI
Wzrost wydajnoĞci pracy w Polsce jest najwyĪszy spoĞród wszystkich nowych członków Unii
Europejskiej. Jednak poziom wydajnoĞci pracy liczony na jednego pracownika w latach
2004-2006 był znacznie niĪszy w naszym kraju w porównaniu do Ğredniej unijnej, mimo Īe
stopieĔ zbieĪnoĞci poprawia siĊ. W 1999 r. wydajnoĞü pracy w Polsce wynosiła 51%
Ğredniej UE-25 i systematycznie rosła, przekraczając w 2006 r. poziom 59% (62% UE-27).
Koszty pracy w Polsce są wciąĪ znacznie niĪsze w porównaniu z 15 „starymi” krajami
Unii Europejskiej oraz Ğrednio niĪsze niĪ w 10 krajach, które przystąpiły do UE w maju
2004 r., natomiast wyĪsze od kosztów w Rumunii czy Bułgarii. Całkowity koszt pracy na
jednego zatrudnionego w Niemczech jest prawie 4,5-krotnie wyĪszy niĪ w Polsce, a w takich
paĔstwach jak Hiszpania czy Włochy około 3,5-4 – krotnie wyĪszy.
8
Na konkurencyjnoĞü gospodarki i zaangaĪowanie inwestorów zagranicznych istotny wpływ
mają stawki podatkowe. W przypadku podatku CIT nowi członkowie UE, w tym Polska,
oferują dogodniejsze warunki od paĔstw „15”. Wyjątek stanowi jedynie Irlandia z 12,5%
stawką CIT.
Słabą stroną polskiej gospodarki jest niska innowacyjnoĞü. Nasza gospodarka zbyt mało
generuje nowych produktów i patentów. Liderami innowacyjnoĞci w Europie są kraje
skandynawskie: Szwecja, Finlandia, Dania, a takĪe Niemcy i Szwajcaria.
3. SPÓJNOĝû SPOŁECZNA
W 2004 r. Polska znajdowała siĊ na 37. miejscu na Ğwiecie według wskaĨnika rozwoju
społecznego (HDI – Human Development Index) z wynikiem 0,862, tj. poniĪej wyników
wszystkich krajów UE-15 i na 21. miejscu wĞród krajów UE-25 (za Polską uplasowały siĊ:
Estonia, Litwa, Słowacja i Łotwa). Indeks ten, publikowany przez Program Narodów
Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) jest miarą Ğredniego stanu zdrowia, osiągniĊü
edukacyjnych i materialnego poziomu Īycia. Polska notuje relatywnie wysoki wskaĨnik
edukacyjny (0,95, wobec 0,99 w Norwegii, Irlandii), a niĪsze wskaĨniki związane ze stanem
zdrowia (Ğrednia długoĞü Īycia 74,6 lat, tj. 19. miejsce w UE-25) i poziomem zamoĪnoĞci
(wg PKB per capita).
Mimo szybkiej poprawy, polski rynek pracy charakteryzuje siĊ nadal najniĪszymi
wskaĨnikami zatrudnienia oraz wysokim poziomem bezrobocia, zarówno wĞród krajów UE15, jak i UE-25. O ile w 2003 r. stopa zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym (15-64 lata)
wynosiła w Polsce 51,2% (wobec 62,9% w UE-25 i 64,3% w UE-15), to w 2006 r. wzrosła
do 54,5% (wobec odpowiednio 64,7% i 66%). Cel długookresowy Strategii LizboĔskiej na
2010 rok, jakim jest wzrost ogólnego wskaĨnika zatrudnienia do 70%, przekracza juĪ piĊü
krajów UE, tj. Dania, Niderlandy, Szwecja, Wielka Brytania i Austria. Stopa bezrobocia w
Polsce wyraĨnie maleje, co jest wynikiem tworzenia nowych miejsc pracy, ale takĪe
migracji zarobkowej Polaków za granicĊ.
NaleĪy podkreĞliü, Īe w Polsce odsetek osób z wykształceniem co najmniej Ğrednim
naleĪy do najwyĪszych w UE (w 2005 r. 68% w wieku 25-64 lata wobec 48,6% w UE-27).
NiĪszy niĪ Ğrednia w UE jest odsetek ludnoĞci z wykształceniem wyĪszym (16,8% wobec
22,4%). Wysoki natomiast jest odsetek kształcących siĊ osób w wieku 15-24 lata; w 2004 r.
wyniósł on 68,6%, wobec 60,2% w UE-25.
O poziomie rozwoju społeczeĔstwa opartego na wiedzy Ğwiadczy m.in. wyposaĪenie
gospodarstw domowych w komputer z dostĊpem do Internetu, które dynamicznie siĊ
zwiĊksza. W 2006 r. dostĊp o Internetu posiadało w UE-25 51% gospodarstw domowych, a
w Polsce 36%, co oznacza poprawĊ relacji miĊdzy Polską a UE w stosunku do lat
poprzednich.
Systematycznie poprawia siĊ w Polsce oczekiwana długoĞü Īycia w dniu urodzenia – w
2006 r. wyniosła 70,9 lat dla mĊĪczyzn i 79,6 dla kobiet. WskaĨnik ten w latach 1991-2006
poprawił siĊ o prawie 4,5 roku dla mĊĪczyzn i o ponad 4 lata dla kobiet. WartoĞci te jednak
są niĪsze od Ğredniej dla UE-25 wynoszącej dla mĊĪczyzn 75,1 lat, a dla kobiet 81,2 lata
(w 2003 r.).
Poziom dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych wynosił w Polsce 6667 EUR na
osobĊ (2004 r.), uwzglĊdniając siłĊ nabywczą waluty. Dawało to nam 17 miejsce w Unii,
spoĞród 22 krajów, podających tego rodzaju statystyki.
9
4. SPÓJNOĝû W WYMIARZE TERYTORIALNYM
W latach 2004 – 2006 liczba ludnoĞci mieszkającej w miastach zmniejszyła siĊ Ğrednio
o 0,6%. W konsekwencji wskaĨnik urbanizacji w koĔcu 2006 r. wyniósł 61,3% i zmniejszył
siĊ w skali kraju o 0,3 pkt. proc., w tym najbardziej w województwie pomorskim oraz
wielkopolskim i kujawsko-pomorskim, wzrósł natomiast najsilniej w województwie podlaskim.
NajwiĊkszy wkład do PKB Polski wnosi województwo mazowieckie (ponad 20%
ogólnego PKB), a nastĊpnie Ğląskie, wielkopolskie i dolnoĞląskie. Na przeciwległym
kraĔcu plasują siĊ: lubuskie, opolskie i podlaskie (po 2,4% ogólnego PKB) i ĞwiĊtokrzyskie
(2,6%). ZróĪnicowanie to utrzymuje siĊ na podobnym poziomie od szeregu lat.
Z porównania wartoĞci PKB na mieszkaĔca wynika, Īe najwyĪszym poziomem rozwoju
gospodarczego w 2004 r. charakteryzowało siĊ mazowieckie (151,5% Ğredniej krajowej),
a nastĊpnie Ğląskie, wielkopolskie i dolnoĞląskie (wszystkie powyĪej Ğredniej krajowej).
NajniĪsze miejsca zajmuje piĊü województw tzw. Polski Wschodniej: lubelskie (69,4%
Ğredniej krajowej), podkarpackie, podlaskie, ĞwiĊtokrzyskie oraz warmiĔsko-mazurskie
(wszystkie poniĪej 80% Ğredniej krajowej). Województwa te cechuje peryferyjne połoĪenie
i z reguły znaczny udział rolnictwa w tworzeniu PKB.
Na tle innych krajów UE wewnĊtrzne zróĪnicowanie poziomu rozwoju polskich
regionów nie jest jednak wysokie. O ile w Polsce na poziomie NUTS2 relacja miĊdzy
regionem najbogatszym i najbiedniejszym w 2004 r. wynosiła 2,18, to w Belgii, Francji,
Słowacji i Wielkiej Brytanii przekraczała ona 3, a w Czechach, Niemczech, Rumunii i na
WĊgrzech była ona wyĪsza.
W latach 2000-2005 odnotowano wzrost wyposaĪenia obszarów wiejskich w Polsce
w wybrane elementy infrastruktury technicznej, jednak nadal zauwaĪalna jest duĪa
dysproporcja pomiĊdzy stopniem wyposaĪenia obszarów wiejskich i miejskich.
5. KONWERGENCJA INSTYTUCJONALNO - REGULACYJNA
Potencjał kadrowy administracji publicznej: Pomimo wzrostu liczby urzĊdników w
administracji publicznej (z 872 tys. w 2003 r. do 892 tys. w 2005 r.), odsetek pracujących w
tej sekcji wĞród ogółu zatrudnionych jest w Polsce jednym z najniĪszych w UE (w Polsce
6,3%,w UE-15 Ğrednio 7,3%).Warto równieĪ podkreĞliü, Īe w latach 2003-2005 odsetek
zatrudnionych w administracji wĞród ogółu zatrudnionych w zasadzie nie zmienił siĊ.
O wzglĊdnie niskim stanie kadrowym polskiej administracji Ğwiadczy równieĪ
kształtowanie siĊ wskaĨnika liczby urzĊdników w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaĔców.
Mimo Īe relacja ta wzrosła z poziomu około 200 w 2000 r. do ponad 233 w 2005 r.,
pozostaje ona najniĪsza wĞród wszystkich nowych paĔstw członkowskich, jednoczeĞnie
odbiegając od Ğredniej w „starej” UE – wynoszącej 318. W latach 1999-2005 odsetek
zatrudnionych w administracji samorządowej wĞród ogółu urzĊdników nieco wzrósł,
kształtując siĊ na poziomie odpowiednio 52% i 55%, co jest zgodne z unijnymi trendami
decentralizacji administracji publicznej.
Informatyzacja administracji publicznej: W 2006 r. liderem w UE pod wzglĊdem poziomu
zaawansowania usług publicznych Ğwiadczonych on-line była Austria, która wyprzedziła
SzwecjĊ, przewodzącą w 2004 roku. Rezultat uzyskany przez PolskĊ, nieco ponad 50%
w 2006 r., sytuował ją w koĔcu rankingu, przed Słowacją i Łotwą (Ğrednia unijna wyniosła
75%).
Mając na uwadze konwergencjĊ Polski w zakresie informatyzacji administracji publicznej
trzeba zaznaczyü, Īe w latach 2004-2006 odnotowała ona znaczny (o ponad 47%) wzrost
poziomu zaawansowania usług publicznych Ğwiadczonych on-line.
10
Pod wzglĊdem udziału usług publicznych Ğwiadczonych w pełni przez internet w stosunku
do wszystkich badanych usług, Polska wyprzedzała jedynie SłowacjĊ oraz ŁotwĊ. Zaledwie
20% badanych usług publicznych było w Polsce w pełni dostĊpnych przez Internet, podczas
gdy Ğrednia dla „starych” paĔstw członkowskich przekraczała 57%.
EfektywnoĞü funkcjonowania administracji publicznej: W latach 2004-2005 Polska pod
wzglĊdem efektywnoĞci rządzenia (jakoĞü usług publicznych, słuĪby cywilnej i in.) – wg
wskaĨników i ocen Banku ĝwiatowego - była sklasyfikowana najniĪej wĞród 25 krajów Unii
Europejskiej (w 2003 r. niĪszą niĪ Polska ocenĊ miała Słowacja).
W odniesieniu do korupcji, wskaĨnik dla Polski poprawił siĊ wprawdzie w 2006 r., ale jak na
razie oznaczało to tylko wyrównanie efektów jego spadku w latach 2004-2005.
Wyniki badania Banku ĝwiatowego potwierdzają, Īe długotrwałoĞü procedur sądowych
naleĪy do istotnych słaboĞci systemu instytucjonalnego w Polsce. Wprawdzie przeciĊtny
okres odzyskiwania naleĪnoĞci na drodze sądowej skrócił siĊ z 1000 dni w latach 20032004 do 980 dni w latach 2005-2006, jednak i tak był około dwukrotnie dłuĪszy od
Ğredniego w UE, a spoĞród 22 sklasyfikowanych krajów Unii dłuĪej niĪ w Polsce
odzyskiwanie naleĪnoĞci trwało tylko we Włoszech i w Słowenii. Natomiast koszt
odzyskiwania naleĪnoĞci jest w Polsce niĪszy od Ğredniego w UE, dając Polsce 8. miejsce
wĞród 22 sklasyfikowanych członków Unii.
Otoczenie regulacyjne warunkujące rozpoczĊcie działalnoĞci gospodarczej: W latach
2003-2005 nastĊpowała systematyczna poprawa jakoĞci regulacji w Polsce, a w
konsekwencji znaczne zmniejszenie dystansu w stosunku do Ğredniej dla UE-25. W 2005 r.
oceny jakoĞci regulacji były w przybliĪeniu jednak o połowĊ niĪsze niĪ Ğrednia unijna.
Akcesja nie doprowadziła natomiast do poprawy warunków rozpoczynania działalnoĞci
gospodarczej w Polsce. W okresie ostatnich czterech lat czas potrzebny na załoĪenie
firmy nie uległ zmianie i wynosił 31 dni, znacznie przewyĪszając Ğrednią dla UE-15
wynoszącą w 2006 r. 19 dni. W Polsce załoĪeniu firmy zarówno w 2003 r. jak i 2006 r.
towarzyszyło 10 procedur i był to jeden z najwyĪszych wskaĨników wĞród paĔstw
poddanych badaniu (Ğrednia w 2003 r. wyniosła 8, a trzy lata póĨniej 7 procedur).
Implementacja prawa wspólnotowego: Analizując stan notyfikacji moĪna stwierdziü, Īe
na tle pozostałych paĔstw członkowskich, Polska dobrze wywiązuje siĊ ze swoich
obowiązków w tym zakresie. Według oceny z początku marca 2007 r., stan notyfikacji
przekraczał 99%, co sytuowało PolskĊ na 8 miejscu wĞród krajów UE. Najlepsze rezultaty
notowały Niemcy i Dania. O jakoĞci implementacji informuje poĞrednio liczba postĊpowaĔ w
sprawie niewłaĞciwej implementacji dyrektyw, wszczĊtych wobec poszczególnych paĔstw.
W stosunku do Polski w 2005 r. wszczĊto 108 postĊpowaĔ. Na tle pozostałych paĔstw
członkowskich jest to wynik przeciĊtny (Ğrednia dla UE wyniosła w 2005 r. 106 postĊpowaĔ).
6. FUNDUSZE STRUKTURALNE A ROZWÓJ SPOŁECZNOGOSPODARCZY KRAJU
Skala i kierunki wykorzystania funduszy: Na proces konwergencji społecznogospodarczej istotny wpływ miała realizacja programów współfinansowanych ze Ğrodków
unijnych. Polska przystĊpując w roku 2004 do Unii Europejskiej uzyskała moĪliwoĞü
skorzystania z ponad 12,8 mld euro na realizacjĊ celów zapisanych w Narodowym
Planie Rozwoju 2004-2006. Do koĔca 2006 r. wykorzystano prawie 11,5 mld zł, (tj. 32,2%
zobowiązaĔ na lata 2004-2006), co jest kwotą znaczącą, jeĞli weĨmiemy pod uwagĊ
wielkoĞü alokacji dostĊpnej dla Polski oraz problemy absorpcyjne, jakie miały miejsce w
latach 2004-2005. Oceniając postĊpy Polski we wdraĪaniu programów pomocowych na tle
innych paĔstw (5. miejsce wĞród nowych członków UE) naleĪy uznaü osiągniĊty wynik za
satysfakcjonujący. Trzeba zwróciü uwagĊ na najwiĊkszy z pozostałej 9-tki potencjał
11
ludnoĞciowy i terytorialny oraz wiĊkszą iloĞü instytucji zaangaĪowanych w implementacjĊ
programów pomocowych.
W koĔcu 2006 r. realizowano w Polsce ponad 75 tys. projektów, z czego najwiĊcej pod
wzglĊdem iloĞciowym w sektorze produkcyjnym1, tj. ponad 83%, prawie 10% związanych z
rozwojem zasobów ludzkich, a niewiele ponad 5% w kategorii infrastruktura podstawowa.
Analizując powyĪsze kategorie według wartoĞci Ğrodków wypłaconych na rzecz
beneficjentów, naleĪy stwierdziü, Īe najwiĊcej wydatków poniesiono (do koĔca 2006 r.) na
realizacjĊ przedsiĊwziĊü infrastrukturalnych – ponad 44,5 % ogółu wydatków, natomiast do
sektora produkcyjnego i na rozwój zasobów ludzkich trafiło odpowiednio 31% i 20,5% ogółu
wydatków.
Wpływ na główne wskaĨniki rozwoju kraju: Ze wzglĊdu na stosunkowo nieduĪe wydatki w
początkowym okresie implementacji funduszy UE (lata 2004-2006), ich wpływ na
podstawowe kategorie ekonomiczne był jeszcze ograniczony, jednak wiĊksze i rosnące
efekty bĊdą pojawiały siĊ stopniowo i utrzymają siĊ w długim okresie. Realizacja
Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 przyczyniła siĊ do osiągniĊcia w 2006 r. wyĪszego
poziomu PKB o – od 0,4% (oceny wg modelu MaMoR2) do 1,6% (wg modelu Hermin) niĪ w
sytuacji gdyby nie wdraĪano NPR. Wpływ ten bĊdzie wzrastał z kaĪdym rokiem, osiągając
swoje maksimum (około 10%) w roku 2013 (HERMIN) lub w 2015 (MaMoR2).
Poprawa sytuacji w gospodarce nie pozostaje bez wpływu na rynek pracy i wzrost liczby
pracujących w gospodarce. Szacunki (HERMIN) pokazują, Īe w 2006 r. liczba pracujących
była wyĪsza o 167 tys. osób w wyniku realizacji NPR. Tendencja wzrostowa bĊdzie trwała aĪ
do 2013 r., kiedy to liczba osób pracujących moĪe byü wyĪsza o ponad 600 tysiĊcy.
Realizacja NPR przyczynia siĊ takĪe do obniĪenia stopy bezrobocia. Szacuje siĊ
(HERMIN), Īe stopa bezrobocia w 2006 r. była niĪsza o 1,05 pkt proc. dziĊki oddziaływaniu
funduszy unijnych. Przewiduje siĊ, Īe najwiĊkszy spadek stopy bezrobocia nastąpi w roku
2013 - o prawie 4 pkt proc.
Inwestycje, dziĊki dofinansowaniu z UE są relatywnie taĔsze i w pierwszych latach wypierają
konsumpcjĊ – ocenia siĊ, Īe w 2006 r. poziom inwestycji dziĊki funduszom UE był
wyĪszy o ponad 7%. Inwestycje bĊdą wzrastaü wraz z dopływem nowych Ğrodków - wpływ
ten bĊdzie zwiĊkszał siĊ z kaĪdym rokiem, osiągając swoje maksimum (28% wg modelu
Hermin) w roku 2013. Po 2014 r., kiedy strumieĔ funduszy bĊdzie siĊ zmniejszał, dynamika
inwestycji ulegnie nieznacznemu zmniejszeniu.
Najistotniejszą konsekwencją makroekonomiczną oddziaływania Ğrodków pomocowych z UE
bĊdzie nie tylko podniesienie poziomu PKB i wzrost zatrudnienia, ale przestawienie
gospodarki na ĞcieĪkĊ trwałego, przyspieszonego wzrostu, pozwalającego na znaczne
zmniejszenie róĪnic rozwojowych w stosunku do krajów UE.
Oddziaływanie na podstawowe sfery rozwoju kraju: ĝrodki Unii Europejskiej odgrywają
istotną rolĊ przy kształtowaniu polityki związanej z rozwojem i podniesieniem jakoĞci
infrastruktury w Polsce. Stwierdzenie to nie odnosi siĊ jedynie do działaĔ związanych z
infrastrukturą transportową, ale równieĪ ze Ğrodowiskową czy społeczną. W koĔcu 2006 r.
realizowano ponad 12 tys. projektów infrastrukturalnych współfinansowanych ze Ğrodków
UE.
W związku z olbrzymimi potrzebami, najwiĊcej realizowano projektów związanych z budową i
modernizacją dróg, tj. autostrad, dróg ekspresowych czy dróg, którymi zarządzają władze
samorządowe. DziĊki funduszom europejskim udało siĊ zmodernizowaü i wybudowaü ponad
195 km autostrad - z 300 km łącznie wybudowanych i zmodernizowanych do koĔca 2006 r.
Natomiast w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego
(ZPORR) realizowano do koĔca 2006 r. ponad tysiąc inwestycji drogowych, w wyniku
1
Wg kategorii interwencji funduszy strukturalnych
12
zakoĔczenia których oddano do uĪytku 1619 km dróg wojewódzkich, powiatowych,
gminnych.
W obszarze infrastruktury Ğrodowiskowej realizowano ponad 2,5 tys. projektów o
wartoĞci przekraczającej 13 mld zł dofinansowania z funduszy strukturalnych i funduszu
spójnoĞci. Pod wzglĊdem iloĞci, najwiĊcej projektów związanych jest z sieciami wodnokanalizacyjnymi, co ma odzwierciedlenie w efektach rzeczowych realizowanej interwencji; do
koĔca 2006 r. zbudowano 1298 km sieci wodociągowej i 1451 km kanalizacyjnej. Ogółem
przyrost sieci wodociągowej w latach 2004-2006 wyniósł 19,3 tys. km, a kanalizacyjnej
16 tys. km. Porównując wspomniane wczeĞniej wielkoĞci naleĪy stwierdziü, iĪ interwencje
w ramach polityki spójnoĞci UE mają znaczący wpływ na rozwój infrastruktury Ğrodowiskowej
w Polsce.
Polska na tle innych paĔstw UE dysponuje doĞü dobrze rozbudowaną infrastrukturą
społeczną, przy jej stosunkowo niskiej jakoĞci. W związku z realizacją działaĔ NPR 20042006 wdroĪono szereg działaĔ mających na celu zwiĊkszenie dostĊpu i podniesienie jej
jakoĞci, m.in. poprzez implementacjĊ działaĔ ZPORR, czy SPO Restrukturyzacja
i modernizacja sektora ĪywnoĞciowego oraz rozwój obszarów wiejskich. Do koĔca 2006 r.
zakoĔczono prawie 1,1 tys. projektów o wartoĞci powyĪej 400 mln zł, z czego wiĊkszoĞü z
nich dotyczyła rozbudowy i modernizacji potencjału infrastrukturalnego na obszarach
wiejskich i w waĪnych oĞrodkach regionalnych, np. renowacji obiektów zabytkowych i
sakralnych, kompleksów pałacowo-parkowych, budowy, rozbudowy lub modernizacji
muzeów, domów kultury czy bibliotek w duĪych oĞrodkach wojewódzkich lub w miejscach
szczególnie waĪnych kulturowo dla regionu.
W ramach NPR 2004-2006 wdraĪanych jest szereg działaĔ mających na celu wspieranie
aktywnej polityki na rynku pracy oraz rozwój zasobów ludzkich. W związku z realizacją
SPO Rozwój Zasobów Ludzkich udało siĊ wdroĪyü znaczną czĊĞü projektów, które w istotny
sposób przyczyniły siĊ do poprawy sytuacji na rynku pracy. Projekty współfinansowane z
Europejskiego Funduszu Społecznego, w których uczestniczyło ponad 700 tys. osób,
(znaczną czĊĞü stanowili bezrobotni), przyniosły zamierzone efekty - wiele osób po
szkoleniach znalazło pracĊ. Podobne oceny mają miejsce wobec działaĔ skierowanych do
sektora przedsiĊbiorstw. Ponadto, naleĪy równieĪ wziąü pod uwagĊ fakt, Īe
współfinansowanie szkoleĔ z funduszy strukturalnych wywarło silny wpływ na rozwój rynku
szkoleniowego w Polsce.
Wysokiej jakoĞci i szeroko rozbudowana infrastruktura telekomunikacyjno-informatyczna
warunkuje szybki rozwój społeczeĔstwa informacyjnego. Polska ze wzglĊdu na znaczne
opóĨnienia w tej sferze wspiera rozbudowĊ infrastruktury powszechnego dostĊpu do
Internetu, współfinansując projekty ze Ğrodków pomocowych UE. Od początku realizacji
takich działaĔ najwiĊkszymi beneficjentami są jednostki samorządu terytorialnego. Do koĔca
2006 r. w ramach kategorii interwencji infrastruktura telekomunikacyjna i społeczeĔstwo
informacyjne realizowano 262 projekty o wartoĞci ok. 1,3 mld zł. Jest to kwota znacząca,
zwaĪywszy Īe jednostki samorządu terytorialnego wydały na ten cel z własnych funduszy
odpowiednio ok. 106 mln zł w 2004 r. oraz ok. 128 mln zł w roku 2005.
Kluczowi beneficjenci funduszy: NajwiĊkszymi beneficjentami pomocy strukturalnej
oferowanej w ramach NPR 2004-2006 są jednostki samorządu terytorialnego. Ocenia
siĊ, Īe blisko 75% gmin realizowało projekty współfinansowane ze Ğrodków unijnych. Gminy
pozyskały w tym okresie prawie 18 mld zł, najwiĊcej w ramach ZPORR (ponad 5,2 mld zł).
Łącznie do koĔca 2006 r. zaabsorbowały one 44% wartoĞci dofinansowania wszystkich
projektów. Analizy pokazują, iĪ gminy o najwyĪszych dochodach budĪetowych pozyskały
najwiĊcej Ğrodków unijnych oraz realizują projekty o najwyĪszej wartoĞci. Wynika to
bezpoĞrednio z charakteru inwestycji – gminy te wdraĪają kosztowne inwestycje
transportowe i Ğrodowiskowe współfinansowane m.in. z Funduszu SpójnoĞci.
Grupą beneficjentów, która najaktywniej wystĊpowała o przyznanie dotacji na cele
inwestycyjne byli przedsiĊbiorcy. Nie wszystkim podmiotom siĊ to udało m.in. ze wzglĊdu na
13
ograniczoną iloĞü Ğrodków, czy teĪ na wymagania jakie postawiły Instytucje Zarządzające
przedsiĊbiorcom ubiegającym siĊ o wsparcie. Ogółem wspartych zostało ponad 11,6 tys.
projektów przedsiĊbiorstw, z których ok. 10,2 tys. pochodziło od firm z sektora MĝP.
DziĊki współfinansowaniu udało siĊ zaangaĪowaü, obok Ğrodków publicznych, ponad 303
mln euro Ğrodków prywatnych oraz stworzyü ponad 7,5 tys. trwałych miejsc pracy.
Poza wymienionymi wczeĞniej grupami beneficjentów, naleĪy podkreĞliü istotną rolĊ polityki
spójnoĞci w zwiĊkszaniu aktywnoĞci sektora pozarządowego. Przyczyniła siĊ ona m.in. do
poszerzenia wiedzy tych instytucji na temat moĪliwoĞci jakie dają fundusze europejskie przy
wypełnianiu ich statutowych działaĔ. Do koĔca 2006 r. organizacje pozarządowe
realizowały 1 301 projektów, na które wartoĞü dofinansowania z funduszy strukturalnych
(na podstawie podpisanych umów) przekroczyła 1,9 mld zł.
Znaczenie funduszy unijnych dla gospodarki bĊdzie rosło, w miarĊ uruchomiania Ğrodków
z perspektywy finansowej 2007-2013.
14
I.
OCENA ZBIEĩNOĝCI ROZWOJU SPOŁECZNOGOSPODARCZEGO POLSKI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ
1. SPÓJNOĝû GOSPODARCZA
Polska plasuje siĊ na szóstym miejscu wĞród krajów UE-27 pod wzglĊdem zarówno
powierzchni, jak i liczby ludnoĞci. SpoĞród krajów, które przystąpiły do UE w 2004 r., polska
gospodarka jest najwiĊkszą i relatywnie szybko rozwijającą siĊ, osiągając w 2006 r. 53,4%
przeciĊtnego PKB na mieszkaĔca UE-27. Potencjał Polski, a w konsekwencji i zmiany
zachodzące w jej gospodarce, wywierają znaczący wpływ na ogólną ocenĊ procesów
spójnoĞci społeczno-gospodarczej w UE.
Trendy w kształtowaniu siĊ produktu krajowego brutto
We wszystkich krajach Europy ĝrodkowej i Wschodniej (EĝW) przechodzących
transformacjĊ, pierwsze lata przemian po roku 1989 charakteryzowały siĊ znaczącym
realnym spadkiem produktu krajowego brutto (PKB). W latach 1990-1991 PKB Polski spadł
realnie o ponad 15%. Od 1992 r. gospodarka Polski notowała juĪ dodatnie tempo wzrostu,
a w 1995 r. – jako pierwsza z krajów transformujących siĊ - przekroczyła poziom PKB z 1989
roku.
Tabela 1.
Wzrost PKB w porównaniu z 1989 r. w krajach Europy ĝrodkowej i Wschodniej
Dynamika, 1989=100
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Bułgaria
70,2
72,2
68,2
70,9
72,5
76,4
79,6
83,1
87,3
93,1
98,8 104,9
Czechy
92,7
98,2
97,5
96,7
98,0 101,5 104,1 106,0 109,8 114,5 121,4 128,9
Estonia
66,0
69,0
76,7
80,0
80,3
88,9
95,8 103,5 110,8 119,8 132,3 147,4
Litwa
55,8
58,7
63,7
68,5
67,4
70,2
74,8
80,0
88,2
94,7 101,9 109,5
Łotwa
57,3
56,8
61,5
64,4
66,5
71,1
76,8
81,8
87,7
95,3 105,4 118,0
103,1 109,5 117,3 123,2 128,7 134,2 135,8 137,7 143,1 150,7 156,1 165,7
Polska
Rumunia
82,3
88,2
82,9
79,0
78,1
79,8
84,3
88,6
93,2 101,2 105,3 113,4
Słowacja
84,7
89,6
93,7
97,7
98,0
98,6 101,8 106,0 110,4 116,4 123,4 133,6
Słowenia
88,8
92,4
96,8 100,6 106,0 110,4 113,4 117,3 120,5 125,8 130,8 137,6
WĊgry
85,5
86,8
90,8
95,2
99,2 107,2 111,6 116,5 121,4 127,2 132,4 137,7
ħródło: Polska – na podstawie danych GUS; pozostałe kraje – 1996 r. wg Economic Survey of Europe
2004, No. 1 s. 190; pozostałe lata - szacunek własny na podstawie danych Eurostat i UNECE
Statistical Database.
Kraj
Kolejnym krajem, który odbudował i przekroczył poziom PKB z 1989 r. była Słowenia (w
1998 r.), a nastĊpnie Czechy i WĊgry (w 2000 r.)
Poziom PKB Polski w 2003 r. stanowił 143%, a w 2006 r. siĊgał 166% poziomu z 1989
roku, co jest najwyĪszym wskaĨnikiem w naszym regionie. W pozostałych krajach wahał
siĊ miĊdzy 105% (Bułgaria) a 147% (Estonia).
W okresie bezpoĞrednio poprzedzającym akcesjĊ Polski do UE (lata 2000-2003) przeciĊtne
tempo wzrostu PKB w Polsce wyniosło 2,7%, wobec Ğrednio 2,1% w UE-27 i UE-25 oraz 2%
w UE-15. W latach nastĊpnych (2004-2006) nastąpiło przyspieszenie tempa wzrostu – do
5% Ğredniorocznie w Polsce, wobec odpowiednio 2,4% w UE-27 i UE-25 oraz 2,2% w UE15.2 Oceniając te zmiany trzeba mieü na uwadze, Īe w warunkach rosnącej otwartoĞci
gospodarki i procesów globalizacyjnych koniunktura w Polsce jest coraz silniej skorelowana
z koniunkturą Ğwiatową. Tym niemniej, z porównania obu tych okresów wynika, Īe zarówno
tempo rozwoju, jak i skala jego przyspieszenia w Polsce były jednymi z wiĊkszych w UE-25.
2
TabelĊ zawierającą wybrane wskaĨniki społeczno-gospodarcze w Polsce, UE-25 oraz UE-27 w
latach 2003 i 2006 przedstawia Załącznik 1.
15
WyĪsze wskaĨniki osiągnĊły Estonia, Litwa, Łotwa i Słowacja. Są to jednak gospodarki małe,
co utrudnia proste porównania. W przypadku paĔstw bałtyckich dynamicznemu rozwojowi
towarzyszyła wysoka i rosnąca inflacja oraz pogłĊbienie nierównowagi zewnĊtrznej. Na ich
tle wzrost polskiej gospodarki ocenia siĊ jako stabilny i zrównowaĪony.
Prognozy dla Polski na rok 2007 przewidują utrzymanie szybkiego wzrostu, a wyniki
dotychczas osiągniĊte je potwierdzają3.
Tabela 2.
Kraj
Wzrost PKB krajów UE–27 w latach 2000-2006 i prognoza na lata 2007-2008
(w %, w porównaniu z rokiem poprzednim)
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007a
2008a
UE-27
3,9
2,0
1,2
1,3
2,5
1,8
3,0
2,9
2,7
UE- 25
3,9
2,0
1,2
1,3
2,4
1,8
2,9
2,8
2,6
UE -15
3,8
1,9
1,1
1,1
2,3
1,6
2,8
2,7
2,5
Austria
3,4
0,8
0,9
1,1
2,4
2,0
3,1
2,9
2,5
Belgia
3,7
0,8
1,5
1,0
3,0
1,1
3,2
2,3
2,2
Bułgaria
5,4
4,1
5,6
5,0
6,6
6,2
6,1
6,1
6,2
Cypr
5,0
4,0
2,0
1,8
4,2
3,9
3,8
3,8
3,9
Czechy
3,6
2,5
1,9
3,6
4,2
6,1
6,1
4,9
4,9
Dania
3,5
0,7
0,5
0,4
2,1
3,1
3,2
2,3
2,0
8,2
Estonia
10,8
7,7
8,0
7,1
8,1
10,5
11,4
8,7
Finlandia
5,0
2,6
1,6
1,8
3,7
2,9
5,5
3,1
2,7
Francja
3,9
1,9
1,0
1,1
2,5
1,7
2,0
2,4
2,3
Grecja
4,5
5,1
3,8
4,8
4,7
3,7
4,3
3,7
3,7
Hiszpania
5,0
3,6
2,7
3,0
3,2
3,5
3,9
3,7
3,4
Irlandia
9,4
5,8
6,0
4,3
4,3
5,5
6,0
5,0
4,0
Litwa
4,1
6,6
6,9
10,3
7,3
7,6
7,5
7,3
6,3
Luksemburg
8,4
2,5
3,8
1,3
3,6
4,0
6,2
5,0
4,7
Łotwa
6,9
8,0
6,5
7,2
8,7
10,6
11,9
9,6
7,9
Malta
b.d.
-1,1
1,9
-2,3
0,4
3,0
2,9
3,0
2,8
Niderlandy
3,9
1,9
0,1
0,3
2,0
1,5
2,9
2,8
2,6
Niemcy
3,2
1,2
0,0
-0,2
1,2
0,9
2,8
2,5
2,4
Polska
4,3
1,2
1,4
3,9
5,3
3,6
6,1
6,1
5,5
Portugalia
3,9
2,0
0,8
-0,7
1,3
0,5
1,3
1,8
2,0
Rumunia
2,1
5,7
5,1
5,2
8,5
4,1
7,7
6,7
6,3
Słowacja
0,7
3,2
4,1
4,2
5,4
6,0
8,3
8,5
6,5
b
Słowenia
4,1
2,7
3,5
2,7
4,4
4,0
5,2
4,3
4,0
Szwecja
4,3
1,1
2,0
1,7
4,1
2,9
4,2
3,8
3,3
WĊgry
8,0
4,1
4,4
4,2
4,8
4,1
4,0
2,4
2,6
Wielka Brytania
3,8
2,4
2,1
2,7
3,3
1,9
2,8
2,8
2,5
Włochy
3,6
1,8
0,3
0,0
1,2
0,1
1,9
1,9
1,7
ħródło: Eurostat (według stanu z 6 czerwca 2007). a) prognoza, b) lata 2000-2006 - uwzglĊdniając
InformacjĊ GUS w sprawie rewizji rachunków narodowych za lata 1999-2006 z 23 kwietnia 2007 r.
Jednym z najwaĪniejszych czynników stabilnego i dynamicznego wzrostu gospodarczego, a
równoczeĞnie - postĊpu w konwergencji makroekonomicznej, jest w okresie poakcesyjnym
aktywnoĞü inwestycyjna w gospodarce.
O ile w latach 2000-2003 Ğrednie tempo wzrostu nakładów brutto na Ğrodki trwałe w Polsce
było ujemne i wynosiło 3,5%, wobec Ğredniorocznego wzrostu o 1,4% przeciĊtnie zarówno w
UE-27 oraz UE-25, jak i UE-154, o tyle w latach 2004-2006 nastąpiło wyraĨne oĪywienie
działalnoĞci inwestycyjnej. PrzeciĊtne tempo wzrostu wyniosło 9,7% i było około 2,53
W I kwartale 2007 r. PKB zwiĊkszył siĊ o 7,4%. W ZałoĪeniach projektu budĪetu paĔstwa na rok
2008 z czerwca br. przewiduje siĊ, Īe tempo wzrostu PKB w skali roku 2007 wyniesie 6,5%.
4
Szacunek na podstawie Eurostat (według stanu z 8 czerwca 2007).
16
krotnie szybsze niĪ w UE (4% w UE-27 i UE-25 oraz 3,7% w UE-15). Szczególnie szybko - o
16,5%, wobec 5,7% w UE-27 i 5,6% w UE-25 - zwiĊkszyły siĊ inwestycje w 2006 r. (po raz
ostatni wzrost w tej skali notowano w 1997 r.). SpoĞród krajów UE-25 wyĪszą dynamikĊ
inwestowania odnotowano jedynie w Estonii i na Łotwie. Rozwój działalnoĞci inwestycyjnej
nastĊpował w warunkach rekordowego stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych, dalszej
poprawy sytuacji finansowej przedsiĊbiorstw (w tym wzrostu ich własnych Ğrodków
finansowych), co sprzyjało wzrostowi kredytów zaciąganych na cele inwestycyjne, a takĪe
rekordowo wysokiego (w 2006 r. 11,6 mld EUR5) napływu bezpoĞrednich inwestycji
zagranicznych (BIZ) oraz przyspieszenia wdraĪania projektów inwestycyjnych
współfinansowanych ze Ğrodków unijnych.
W konsekwencji, od 2004 r. nakłady inwestycyjne odgrywają coraz wiĊksze znaczenie w
kształtowaniu tempa wzrostu gospodarczego.
Wykres 1.
Wkład inwestycji we wzrost gospodarczy Polski w latach 2000-2006 (%)
7
6,1
6
5,3
5
4,3
3,9
4
3,6
3,0
3
2
1,4
1,2
1
1,2
1,2
0,7
0,0
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
-1
-1,3
-2
-2,3
-3
PKB
Nakłady brutto na Ğrodki trwałe
ħródło: GUS.
W 2007 r. przewiduje siĊ dalsze oĪywienie inwestycyjne i umocnienie roli popytu
inwestycyjnego we wzroĞcie gospodarczym Polski.6.
Produkt krajowy brutto per capita
Dla oceny osiągniĊtego poziomu rozwoju i sytuacji mieszkaĔca szczególnie istotny jest
poziom PKB per capita, a w szczególnoĞci jego wartoĞü mierzona według siły nabywczej.
W przeliczeniu na mieszkaĔca, PKB liczony w PPS (parytet siły nabywczej) w 2006 r.
osiągnął około 12,6 tys. EUR7, tj. 51,3% przeciĊtnej UE-25 (53,4% przeciĊtnej UE-27),
5
Według NBP(http://www.nbp.pl/).
W I kwartale 2007 r. nakłady na Ğrodki trwałe zwiĊkszyły siĊ o 29,6%, a ich wkład we wzrost PKB
wyniósł 3,6%. W ZałoĪeniach projektu budĪetu paĔstwa na rok 2008 z czerwca br. przewiduje siĊ,
Īe tempo wzrostu nakładów brutto na Ğrodki trwałe wyniesie 18% w skali całego 2007 r.
7
Wszystkie wielkoĞci - szacunek Eurostat (według stanu z 30 kwietnia 2007).
6
17
wobec 46,9% w 2003 r. i 41% w 1995 roku. NaleĪy jednak zauwaĪyü, Īe jest to jeden z
najniĪszych poziomów spoĞród krajów UE-27. W 2006 r. wyprzedziła nas Łotwa.8
Wykres 2.
Produkt krajowy brutto na mieszkaĔca w krajach UE-27 w 2006 r.
(według siły nabywczej, w tys. EUR)
70
63,2
60
50
40
34,1
30,9 30,2 30,0
30
29,1 28,8 28,5
27,8 27,1
26,5 26,3
24,5 24,4 24,0 23,6
21,7 20,9 20,5
20
18,7 17,6
17,3
16,0 15,6 14,8
13,5 13,1 12,6
8,8 8,6
10
Bułgaria
Polska
Rumunia
Litwa
Łotwa
Słowacja
WĊgry
Estonia
Malta
Portugalia
Słowenia
Republika Czeska
Cypr
Grecja
UE-27
Hiszpania
Włochy
UE-25
Francja
UE-15
Niemcy
Szwecja
Finlandia
Belgia
Wielka Brytania
Dania
Austria
Niderlandy
Irlandia
Luksemburg
0
Pewne nadrobienie zaległoĞci pod tym wzglĊdem nastąpiło przede wszystkim dziĊki temu,
Īe wzrost gospodarczy Polski w latach 1996-2006 był znacznie szybszy niĪ Ğrednio w UE15 czy UE-25. NaleĪy jednak zauwaĪyü, Īe w wiĊkszoĞci pozostałych krajów Europy
ĝrodkowej i Wschodniej, przyjĊtych do UE w 2004 r., wzrost był jeszcze wiĊkszy, co
spowodowało szybsze niwelowanie róĪnic w poziomie rozwoju.
Tabela 3.
Proces konwergencji w wybranych krajach UE-25
ĝrednie tempo wzrostu PKB
Kraj
UE- 25
UE -15
Grecja
Hiszpania
Portugalia
Czechy
Estonia
Litwa
Łotwa
Polska
Słowacja
Słowenia
WĊgry
1996-2006
2,4
2,3
4,0
3,7
2,3
2,9
7,6
6,3
7,3
4,4
4,4
4,0
4,1
2004-2006
2,4
2,2
4,2
3,5
1,0
5,5
10,0
7,5
10,4
5,0
6,6
4,5
4,3
PKB (wg parytetu siły nabywczej) na mieszkaĔca UE-25=100
RóĪnica w
porównaniu z
1995
2003
2006
1995 r. w pkt.
100,0
110,8
70,8
87,4
75,6
68,8
33,6
34,2
29,9
41,0
44,7
68,2
48,9
100,0
108,9
80,2
96,7
73,5
70,7
51,2
47,1
41,2
46,9
52,8
77,4
60,8
100,0
107,8
85,4
98,4
71,9
76,1
64,8
55,8
53,9
51,3
60,6
83,8
63,1
x
-3,0
14,6
11,0
-3,7
7,3
31,2
21,6
24,0
10,3
15,9
15,6
14,2
ħródło: Eurostat
8
Rozszerzenie w 2007 r. Unii o BułgariĊ i RumuniĊ oznacza przyjĊcie do UE paĔstw notowanych niĪej
pod wzglĊdem PKB na mieszkaĔca.
18
NajwyraĨniej widaü to w przypadku trzech krajów bałtyckich o relatywnie bardzo niskim
poziomie PKB na mieszkaĔca w 1995 r., które rozwijały siĊ najszybciej (ponad 2-krotnie
zwiĊkszając swój PKB) i najbardziej skróciły dystans dzielący je od przeciĊtnych unijnych,
wyprzedzając przy tym PolskĊ. Z uwagi na szybsze tempo wzrostu w wiĊkszoĞci
pozostałych krajów akcesyjnych, dystans miĊdzy Polską a tymi krajami – poza Czechami zwiĊkszył siĊ na niekorzyĞü naszego kraju. W tym okresie Polska poprawiła relacjĊ PKB na
mieszkaĔca do Ğredniej UE o 10,3 pkt, Czechy o 7,3 pkt, ale Słowacja o 15,9 pkt, a Estonia
o 31,2 pkt.
O dystansie Polski wobec przeciĊtnej dla krajów UE mogą Ğwiadczyü wyniki symulacji
przeprowadzonych przy załoĪeniu roku 2006 jako wyjĞciowego oraz braku zmian kursowych
i demograficznych w nastĊpnych latach. JeĪeli kraje UE-27 rozwijałyby siĊ w Ğrednim tempie
takim, jakie notowano w latach 2001-2006 (tj. 1,9%), Polska osiągnĊłaby przeciĊtny poziom
PKB per capita tych krajów za około dwadzieĞcia lat, o ile rozwijałaby siĊ w tempie 5%
Ğredniorocznie. Taki rozwój Polski i UE-27 pozwoliłby osiągnąü 75% Ğredniej UE przed
rokiem 2018.
Warianty dochodzenia do Ğrednich UE-27 i UE-15 w zaleĪnoĞci od wysokoĞci tempa wzrostu
PKB w Polsce przedstawia poniĪsza tabela.
Tabela 4.
Scenariusze osiągania przez PolskĊ poziomu rozwoju gospodarczego
UE-27 i UE-15
Wyszczególnienie
UE-27
UE-15
ĝrednie
tempo
wzrostu
PKB wg
PPS
na osobĊ
PKB w %
w latach
2001-2006
w tys. EUR
1,9
1,8
Hipotetyczne tempo wzrostu PKB w Polsce, przy
załoĪeniu Ğredniego tempa z lat 2001-2006 dla
pozostałych krajów:
4%
6%
7%
8%
Rok osiągniĊcia przez PolskĊ PKB per capita
w 2006 r.
23,6
26,5
5%
2037
2040
2027
2030
2022
2024
2019
2021
2017
2019
106
96
120
109
Poziom Polski jako % poziomu:
w 2006 r.
UE-27
UE-15
w 2020 r.
53
48
71
64
81
74
93
84
ħródło: Eurostat oraz obliczenia własne MRR.
Doganianie Ğredniej UE bĊdzie najprawdopodobniej szybsze, jeĞli uwzglĊdniü zmiany
demograficzne (spadek liczby ludnoĞci w Polsce i wzrost w UE). Nadrabianie dystansu
w poziomie rozwoju gospodarczego Polski i UE jest wiĊc procesem długotrwałym. Wymagaü
on bĊdzie utrzymania wyprzedzająco wysokiego tempa wzrostu gospodarczego
w odniesieniu do pozostałych krajów UE i pełniejszego wykorzystania szans rozwojowych
kraju, w tym stworzonych przez mechanizmy integracji europejskiej.
Rozwój ekonomiczny i zmiany strukturalne w gospodarce Polski na tle UE
EfektywnoĞü i tempo wzrostu gospodarczego determinuje w duĪym stopniu struktura
gospodarki. Przeprowadzane w Polsce systemowe reformy gospodarcze oraz otwarcie
gospodarki na Ğwiat wymuszały kierunek zmian strukturalnych.
W rezultacie procesu transformacji w Polsce, podobnie jak w innych krajach UE-10,
w tworzeniu PKB dominuje sektor prywatny. Dynamika i skala przekształceĔ
własnoĞciowych od początku transformacji miały zasadnicze znaczenie dla przebiegu reform
we wszystkich krajach Europy ĝrodkowej i Wschodniej. Były one takĪe jednym
z najwaĪniejszych, stosowanych przez miĊdzynarodowe organizacje gospodarcze
i finansowe, kryteriów oceny zaawansowania reform, w tym w procesie akcesji do UE (tzw.
kryteria kopenhaskie). Przekształcenia własnoĞciowe, głównie w latach dziewiĊüdziesiątych,
doprowadziły do zasadniczej przebudowy struktury własnoĞciowej polskiej gospodarki. O ile
w 1990 r. na sektor prywatny przypadało około 30% wytworzonej wartoĞci dodanej
19
brutto i 45% pracujących, to w 2003 r. – odpowiednio 74% i 72%, a w 2006 r. ponad 75% i
74%. WiĊkszy niĪ w Polsce udział sektora prywatnego w tworzeniu PKB – spoĞród krajów
UE-8 (bez Cypru i Malty) - w 2006 r. zanotowały Czechy, Estonia, Słowacja i WĊgry (80%)9.
Pomimo iĪ w ciągu ostatnich 17 lat znacznie zmieniła siĊ struktura własnoĞci w Polsce, rola
sektora publicznego w gospodarce jest nadal znacząca. Z ogółu 8 453 przedsiĊbiorstw
paĔstwowych10 - do koĔca 2006 r. przekształceniami własnoĞciowymi objĊtych zostało 5 747
podmiotów, tj. 68% pierwotnego potencjału prywatyzacyjnego. Ponadto 1 654
przedsiĊbiorstwa gospodarki rolnej włączono do Zasobów WłasnoĞci Rolnej Skarbu PaĔstwa
(ZWRSP) i zlikwidowano11.
Proporcje własnoĞciowe polskiej gospodarki w okresie minionego 17-lecia wyraĨnie zmieniły
siĊ na korzyĞü sektora prywatnego. Jednak jest to w wiĊkszym stopniu zasługą szybko
rozwijającego siĊ nowo powstającego sektora prywatnego niĪ prĊĪnoĞci procesu
prywatyzacji. Udział sektora publicznego w gospodarce znacznie siĊ zmniejszył12, a
perspektywa osiągniĊcia struktury własnoĞciowej paĔstw Zachodniej Europy nie wydaje siĊ
tak odległa, jak to miało miejsce na początku lat 90. Trzeba jednak przypomnieü, Īe w tym
samym okresie takĪe w tamtych krajach nastąpiły przesuniĊcia struktury własnoĞci
w gospodarce na korzyĞü sektora prywatnego. Podczas gdy na początku lat 90. w krajach
tych normą był udział sektora publicznego w gospodarce rzĊdu 15-20%, obecnie jest to
raczej rząd kilku, do kilkunastu procent.13 W nielicznych tylko krajach europejskich udział
sektora publicznego, zarówno w tworzeniu wartoĞci dodanej brutto, jak i zatrudnieniu,
przekracza dziĞ 10%14.
Zmieniła siĊ równieĪ struktura wartoĞci dodanej brutto, zbliĪając siĊ do struktury
krajów o rozwiniĊtej gospodarce rynkowej. O ile w 1995 r. na sektor I (rolnictwo,
łowiectwo i leĞnictwo oraz rybołówstwo i rybactwo) przypadało 8% wartoĞci dodanej brutto,
na sektor II (przemysł i budownictwo) – 35,2%, a na sektor III (szeroko pojĊte usługi) –
56,8%, to w 2003 r. proporcje te kształtowały siĊ nastĊpująco: 4,4%, 29,6% i 66%, a
w 2006 r. odpowiednio 4,4%, 31,7% i 63,9%. W tym samym roku w UE-27 udziały te
wyniosły: 1,9%, 26,5% i 71,6%, a w UE-25 - 1,8%, 26,4% oraz 71,8%15.
9
Według EBRD.
Według stanu na dzieĔ 31 grudnia 1990 r.
11
Proces likwidacji paĔstwowych przedsiĊbiorstw gospodarki rolnej (ppgr) zakoĔczono w 1995 r.
ħródło: Prywatyzacja przedsiĊbiorstw paĔstwowych w I półroczu 2002r. GUS, Warszawa 2002, s. 22.
12
Według danych GUS za 2006 rok, udział sektora publicznego wahał siĊ w zaleĪnoĞci od stosowanej
miary od kilkunastu do 20%, np. udział przedsiĊbiorstw sektora publicznego w przychodach
przedsiĊbiorstw z całokształtu działalnoĞci wyniósł 17%, a w produkcji sprzedanej przemysłu - 15,8%.
Natomiast udział pracujących w sektorze publicznym wĞród wszystkich pracujących (łącznie z
pracującymi na własny rachunek) w 2006 r. siĊgał jeszcze 25,8%, a udział sektora publicznego w
nakładach inwestycyjnych - 34,9%. Por. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2007, str. 142, 341, 394,
449.
13
Mierzonych wielkoĞcią zatrudnienia.
14
Kraje, w których udział sektora paĔstwowego przekracza 10% wartoĞci dodanej brutto to: Grecja
(14,2%), Szwecja (13,1%), Austria (12%), Francja (11,8%), Niemcy, Belgia i Finlandia (po 10,9%),
Irlandia (10,1%). Kraje, w których udział sektora paĔstwowego nie przekracza 10% – to: Włochy
(9,6%), Portugalia (8,5%), Dania (7,9%), Luksemburg (5,7%), Niderlandy (4,6%), Hiszpania (4,1%),
Wielka Brytania (2,3%). Przyjmując za kryterium udział sektora paĔstwowego w tworzeniu wartoĞci
dodanej brutto, udział kapitału paĔstwowego wynosi od 2% w Wielkiej Brytanii, poprzez 5% w Irlandii,
do 13% w Szwecji. Przyjmując zaĞ jako kryterium zatrudnienie ogółem, przedział obecnoĞci kapitału
paĔstwowego wynosi od 1,3% w Niemczech, 2,5% we Włoszech i 5% we Francji do 10% w Belgii.
Wszystkie powyĪsze dane pochodzą z 2000r., z badania wykonanego przez Europejską OrganizacjĊ
PrzedsiĊbiorstw Sektora Publicznego - European Centre of Enterprises with Public Participation and of
Enterprises of General Economic Interest: „The development of enterprises of public participation and
of general economic interest in Europe since 1996. Their economic impact in the European Union”, za
Ministerstwo Skarbu, Struktura i organizacja sektora paĔstwowego w gospodarce niektórych paĔstw
europejskich, Warszawa 2006 r.
15
Eurostat (według stanu z 8 czerwca 2007 r.).
10
20
W Polsce nadal utrzymuje siĊ relatywnie wysoki udział rolnictwa (stanowiącego prawie
całoĞü sektora I) w wartoĞci dodanej brutto. SpoĞród krajów UE-25 wiĊkszy (ponad 5%)
udział sektora I w wartoĞci dodanej brutto w 2006 r. charakteryzował jedynie LitwĊ i GrecjĊ.
Znacznie wiĊksze róĪnice na tle innych krajów UE dotyczą struktury zatrudnienia. Pomimo
zachodzących w ostatnich latach w Polsce korzystnych zmian w strukturze pracujących,
nadal róĪni siĊ ona znacznie od struktury charakterystycznej dla krajów UE, a zwłaszcza
krajów UE-15. Przejawia siĊ to przede wszystkim kilkakrotnie wyĪszym udziałem
pracujących w sektorze rolniczym, a w konsekwencji i społecznym znaczeniem całego
sektora ĪywnoĞciowego.
Tabela 5.
Pracujący (w wieku 15 lat i wiĊcej) w Polsce i UE według głównych sektorów
gospodarki
Polska
Sektor
UE-15
2003
UE-25
UE-27
2006
Rolnictwo, rybołówstwo
i leĞnictwo
18,2
15,8
3,7
4,7
5,9
Przemysł i budownictwo
28,5
30,0
26,4
27,4
27,6
Usługi
53,3
54,2
69,9
67,9
66,5
ħródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostat (według stanu z 20 lipca 2007 r.).
WĞród krajów UE-15 jedynie w Grecji (12%) i Portugalii (11,7%) odsetek pracujących w
rolnictwie był wysoki, natomiast wĞród 10 nowych paĔstw członkowskich zbliĪony poziom
wystĊpował na Litwie (12,4%) i Łotwie (11,2%). W pozostałych paĔstwach członkowskich
UE-25 pracujący w rolnictwie stanowili znacznie poniĪej 10%. W Polsce, przy doĞü stabilnym
i porównywalnym ze Ğrednią unijną odsetkiem pracujących w sektorze przemysłowobudowlanym, relatywnie niski – pomimo systematycznego spadku udziału pracujących
w rolnictwie - jest udział pracujących w sektorze usług.
Bardziej szczegółową strukturĊ gospodarki narodowej według wartoĞci dodanej brutto w
podziale na sektory przedstawia poniĪsza tabela16.
16
W niniejszym raporcie wykorzystano fragmenty opracowania Centrum Analiz SpołecznoEkonomicznych przygotowanego dla MRR Ocena zbieĪnoĞci rozwoju społeczno-gospodarczego
Polski z Unią Europejską, maj 2007 r.
21
Tabela 6.
Struktura gospodarki według sektorów – udział w wartoĞci dodanej brutto
(w %, Ğrednie w latach)
Usługi rynkowe
(handel, transport
i komunikacja)
Usługi finansowe
i biznesowe
15,5
18,3
4,7
23,9
6,2
27,8
17,9
19,4
UE-15
2,6
23,0
5,7
21,3
25,1
22,3
2,1
20,6
5,9
21,6
27,2
22,6
Czechy
4,3
32,1
7,3
24,5
15,9
15,8
3,3
30,8
6,4
25,8
16,6
17,0
WĊgry
5,8
27,3
4,7
22,5
19,8
19,9
4,6
25,3
4,9
20,8
21,3
23,1
Słowacja
5,2
29,8
6,6
25,7
16,6
16,1
4,5
28,4
6,6
25,6
18,6
16,4
BALT-3
7,5
22,5
6,2
28,6
16,2
19,1
4,8
21,2
6,5
31,7
18,2
17,6
Słowenia
3,8
30,0
6,0
21,0
19,4
19,9
2,8
29,4
5,8
21,2
20,2
20,6
Bułgaria
17,7
26,1
4,4
18,6
21,4
11,9
11,0
24,7
4,9
23,4
20,4
15,7
Rumunia
14,4
29,1
5,6
25,7
12,9
12,3
12,2
28,6
6,8
28,9
14,6
13,7
Grecja
8,5
14,8
6,9
28,1
21,9
19,9
6,3
13,4
8,2
30,5
19,8
21,8
Hiszpania
4,7
21,7
7,6
26,5
18,5
21,1
3,8
18,7
10,5
25,7
20,7
20,7
Portugalia
4,7
21,6
7,0
24,1
20,0
22,7
3,1
18,8
7,1
24,4
21,0
25,7
17,7
33,7
8,0
33,3
40,2
27,0
12,2
36,1
10,5
35,3
43,5
27,3
UE-min
0,9
ħrodło: Eurostat
11,9
4,2
17,9
8,5
11,9
0,5
11,0
4,3
17,8
9,6
13,7
UE-max
Usługi pozostałe
Budownictwo
26,6
Przemysł
7,4
Rolnictwo,
łowiectwo
i rybołówstwo
25,8
Usługi pozostałe
Usługi finansowe
i biznesowe
6,4
Przemysł
Polska
Kraj
Rolnictwo,
łowiectwo
i rybołówstwo
Usługi rynkowe
(handel, transport
i komunikacja)
2001-2006
Budownictwo
1995-2000
Mimo systematycznego wzrostu udziału szeroko pojĊtych usług, ich wewnĊtrzna struktura
odbiega od przeciĊtnej unijnej. ĝwiadczy o tym analiza struktury usług dzielonych na trzy
grupy: usługi rynkowe17 (handel i naprawy, hotele i restauracje; transport gospodarka
magazynowa i łącznoĞü); usługi finansowo-doradcze (poĞrednictwo finansowe, obsługa
nieruchomoĞci i firm); usługi nierynkowe (administracja i obrona narodowa; obowiązkowe
ubezpieczenia społeczne; edukacja; ochrona zdrowia i pomoc społeczna; inne usługi
komunalne i socjalne; gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników). Według Eurostat,
w 2005 r. udział usług rynkowych w wartoĞci dodanej brutto krajów UE-10 wynosił
Ğrednio 25,8%, wobec 21,3% w krajach UE-15. Polska, osiągając 27,2%, znalazła siĊ
wĞród szeĞciu krajów o najwyĪszym poziomie tego wskaĨnika za Łotwą (35,4%), Litwą
(32,3%), Grecją (31,6%), Maltą (28,6%) i Cyprem (28,5%).
Odmiennie przedstawia siĊ sytuacja w obszarze usług finansowych i nierynkowych.
W udziale usług finansowo-doradczych w wartoĞci dodanej brutto zdecydowanie przodują
„stare” kraje UE-15. CzołówkĊ krajów UE-25 stanowią: Luksemburg (45,7%), Francja
(31,0%) i Wielka Brytania (30,2%), a trzy ostatnie miejsca zajmują: Litwa (12,4%), Czechy
(16,3%) i Polska (17,5%). DuĪe róĪnice na niekorzyĞü UE-10 wystĊpują takĪe w obszarze
usług o charakterze nierynkowym (19,6%). Ich wyĪszy Ğredni wskaĨnik w UE-15 (23%)
wynikał głównie z zakresu oraz poziomu usług socjalnych i obsługi paĔstwa opiekuĔczego w
ramach społecznej gospodarki rynkowej. Do paĔstw o najwyĪszym udziale usług
nierynkowych w PKB naleĪały paĔstwa skandynawskie: Dania (27,8%) i Szwecja (27,5%)
17
Definicja CASE przyjĊta dla potrzeb tej analizy. Według nomenklatury stosowanej przez GUS jest
ona szersza, obejmując równieĪ usługi finansowo-doradcze oraz gospodarstwa domowe
zatrudniające pracowników.
22
oraz Malta (27,3%), a na przeciwległym biegunie uplasowały siĊ Luksemburg (16,4%), Litwa
(16,8%) i Słowacja (16,9%). Polska ze wskaĨnikiem na poziomie 19,3% znalazła siĊ
w grupie paĔstw o niskim udziale usług nierynkowych, usytuowanych poniĪej Ğredniej dla
UE-10.
Mimo zachodzących pozytywnych zmian, obecną strukturĊ gospodarki w Polsce
charakteryzuje niski udział dziedzin nowoczesnych o wysokiej wartoĞci produkcji
przypadającej na jednostkĊ pracy. Choü istotną rolĊ we wzroĞcie PKB odgrywa przemysł, to
struktura produkcji przemysłowej Polski nie jest korzystna, a udział towarów z dziedziny
wysokich technologii wynosił w 2004 r. (według Banku ĝwiatowego) jedynie 3,3% eksportu
towarów przetworzonych, wobec 18,2 % Ğrednio na Ğwiecie i był najniĪszy w UE-25.
W pozostałych krajach kształtował siĊ w granicach 3,7% (Słowacja) – 34,5% (Irlandia).
Sektor przemysłowy nadal uznawany jest przez UE za jedno z najwaĪniejszych Ĩródeł
wzrostu gospodarczego oraz zatrudnienia. Dostarcza on – w ramach UE-15 – około 1/4
produkcji, zapewnia około 45 mln miejsc pracy, realizuje 75% eksportu UE i jest waĪnym
nabywcą produktów sektora usług w Europie.18 Przemysł odgrywaü ma w przyszłoĞci dla
gospodarek krajów unijnych jedną z kluczowych ról i prowadziü do uzyskania długotrwałej
przewagi technologicznej w Ğwiecie. Zakłada siĊ, Īe utrzymując i poprawiając swoją pozycjĊ
wobec konkurencji na rynku globalnym, przemysł moĪe przyczyniü siĊ do odnowy i
modernizacji europejskich struktur gospodarczych, a tym samym - odgrywaü bardzo istotną
rolĊ w realizacji celów nakreĞlonych w odnowionej Strategii LizboĔskiej, która wĞród działaĔ
priorytetowych przewiduje rozwój silnej europejskiej bazy przemysłowej.19
PostĊpy Polski w zakresie spełniania kryteriów Unii Gospodarczej i Walutowej
Od przystąpienia do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r. Polska uczestniczy w III etapie
Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) ze statusem kraju z derogacją, co oznacza obowiązek
przyjĊcia wspólnej waluty po uprzednim wypełnieniu okreĞlonych warunków. PrzyjĊcie
wspólnej waluty (euro) przez kraj członkowski Unii Europejskiej moĪe nastąpiü po spełnieniu
kryteriów konwergencji, sformułowanych w celu zapewnienia stabilnego wzrostu
gospodarczego (opis kryteriów zawiera Załącznik 2).
PrzyjĊcie wspólnej waluty ułatwi Polsce dostĊp do rynku kapitałowego strefy euro.
Wyeliminowanie ryzyka zmiennoĞci kursu złotego w stosunku do euro pozwoli ponadto na
zmniejszenie kosztów działalnoĞci o koszty transakcyjne (koszt wymiany waluty krajowej na
euro) oraz zmniejszy ryzyko kursowe. NaleĪy przy tym zauwaĪyü, Īe ewentualna dalsza
aprecjacja złotego bĊdzie ujemnie wpływaü na wysokoĞü kwot z funduszy unijnych
przekazywanych beneficjentom programów operacyjnych20. PrzyjĊcie euro bĊdzie równieĪ
korzystnie wpływaü na rozwój powiązaĔ handlowych i kapitałowych pomiĊdzy podmiotami
krajowymi a europejskimi, przyczyniając siĊ do pogłĊbienia integracji gospodarki polskiej
z krajami strefy euro, co powinno prowadziü do dalszej modernizacji gospodarki krajowej.
NaleĪy jednak pamiĊtaü, Īe choü przyjĊcie wspólnej waluty moĪe stanowiü szansĊ na
przyspieszenie rozwoju gospodarki polskiej, to niesie ono ze sobą koniecznoĞü
podporządkowania siĊ ograniczeniom związanym z pełnym członkostwem w UGW. Wraz z
nim zniknie bowiem moĪliwoĞü autonomicznego korzystania z instrumentów polityki
pieniĊĪnej i walutowej oraz wystąpią pewne ograniczenia zakresu działaĔ moĪliwych obecnie
w ramach polityki fiskalnej.
18
Zob. Informacja Komisji Europejskiej Nowa polityka przemysłowa, Bruksela, 5.10.2005 r.
Zob. Komunikat Komisji - WdraĪanie wspólnotowego programu lizboĔskiego: Ramy polityczne dla
wzmocnienia przemysłu UE – w kierunku bardziej zintegrowanego podejĞcia do polityki
przemysłowej. Bruksela, 5.10.2005 r.
20
Przykładowo, przewidziana w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia kwota 67,3 mld
EUR przeliczona po kursie 3,9 zł daje 262,5 mld zł. W przypadku aprecjacji złotego o 5 gr kwota ta
zmalałaby o prawie 3,4 mld zł.
19
23
Kryterium stabilnoĞci cen
W ciągu ostatnich 15 lat inflacja w polskiej gospodarce obniĪała siĊ, osiągając niskie,
jednocyfrowe wartoĞci na początku bieĪącej dekady. W 2003 r. poziom inflacji Ğredniorocznej
spadł poniĪej 1%. Presja popytowa przed akcesją do UE spowodowała wzrost inflacji
w 2004 r. i przekroczenie poziomu wyznaczanego przez kryterium z Maastricht. Od połowy
2005 r. inflacja obniĪała siĊ. Lata 2005-2006 charakteryzowały siĊ wyraĨnym osłabieniem
dynamiki inflacji w wyniku m.in.: słabszej dynamiki popytu konsumpcyjnego oraz niskiego
poziomu cen produktów ĪywnoĞciowych.
Według danych zamieszczonych w aktualizacji programów stabilizacyjnych paĔstw strefy
euro z przełomu 2005/2006, Polska spełniła kryterium inflacji juĪ w 2005 roku. NaleĪy teĪ
zwróciü uwagĊ, iĪ od marca 2006 r. do kwietnia 2007 r. Polska była jednym z paĔstw
referencyjnych (tzn. jednym z trzech o najbardziej stabilnych cenach), na podstawie których
wyliczano wartoĞü kryterium inflacyjnego.
Wykres 3.
Polska a kryterium inflacyjne z Maastricht - porównanie na tle paĔstw Unii
Gospodarczej i Walutowej (Ğrednie kilkuletnie). Grupy paĔstw: Kryterium z
Maastricht; Polska; KOHEZYJNE-3 = Grecja, Hiszpania, Portugalia; Maksimum
(UGW) = najwyĪsza stopa wĞród paĔstw UGW; UGW - Ğrednia paĔstw UGW.
Kryterium inflacyjne - Polska na tle strefy Euro
12.00
Srednioroczna zmiana HICP
10.00
8.00
6.00
4.00
2.00
0.00
Srednia 1998-1999
Kryterium
Srednia 2000-2003
Pols ka
KOHEZYJNE-3(GRE, SPA, POR)
Srednia 2004-2007
Maks im um (UGW)
UGW
ħródło: Eurostat.
Kryterium to moĪe zostaü jednak zagroĪone w latach 2007-2008. JeĞli oczekiwanemu
utrzymaniu siĊ wysokiego tempa wzrostu gospodarczego bĊdzie towarzyszyü narastanie
presji inflacyjnej, spowodowanej m.in. presją na wzrost wynagrodzeĔ, konieczne moĪe byü
dostosowanie polityki pieniĊĪnej. Ocenia siĊ, Īe w 2007 r. inflacja utrzyma siĊ w przedziale
wahaĔ wokół celu inflacyjnego NBP (2,5% +/-1 pkt proc.).
Kryterium stabilnoĞci kursu walutowego
Kryterium kursów walutowych wyznacza jako warunek dwuletnie związanie kursu
walutowego w ramach Europejskiego Mechanizmu Kursów Walutowych (ERM II). Oznacza
to w praktyce ograniczenie wahaĔ kursu walutowego do +/-15% wobec kursu centralnego
(wzglĊdem euro), bez moĪliwoĞci jego dewaluacji w ciągu dwóch lat przed przystąpieniem do
UGW.
Wahania kursu PLN wobec EUR(ECU) generalnie ulegały obniĪeniu od początku lat 90. w
miarĊ zwiĊkszania formalnej płynnoĞci kursu. Od póĨnych lat 90. wahania te nie
24
przekraczały znacząco +/-15% wyznaczanych przez kryterium21. Chwilowe zwiĊkszenie
wahaĔ kursu moĪna było zaobserwowaü w 2002 r., natomiast od początku 2004 r. wahania
ulegały zmniejszeniu, ponadto wykazując tendencje w kierunku aprecjacji.
W latach 2005-2006 kurs złotego charakteryzował siĊ wiĊkszą zmiennoĞcią, co wynikało
głównie z niepewnoĞci natury politycznej, której ustąpienie przyczyniło siĊ – obok poprawy
fundamentów makroekonomicznych – do umocnienia złotego na początku 2007 roku.
Prognoza kursu walutowego zakłada utrzymanie siĊ w latach 2007-2008 silnej – w stosunku
do euro – waluty krajowej, przy jednoczesnym stabilizowaniu jej kursu.
Kryterium długoterminowych stóp procentowych
Kryterium długoterminowych stóp procentowych wyznacza maksymalny poziom
Ğredniorocznych stóp procentowych jako nie wyĪszy od poziomu w trzech paĔstwach Unii o
najbardziej stabilnych cenach (według kryterium inflacyjnego) podwyĪszonego o 2 punkty
procentowe. Długoterminowa stopa procentowa dotyczy stopy zwrotu na rynku wtórnym z
obligacji rządowych z okresem wykupu ok. 10 lat.
Wykres 4.
Kryterium długoterminowej stopy procentowej (Ğrednie kilkuletnie - Polska na tle
innych paĔstw)
9
8
7
% r/r
6
5
4
3
2
1
0
POL
KRYT
CZE
WEG
2001-2003
SLK
SLN
BALT3
UE-15
2004-2007
ħródło: Eurostat
Od 2001 r. długoterminowe stopy procentowe w Polsce ulegały stopniowemu obniĪaniu,
osiągając poziom zbliĪony do kryterium w 2003 r. i spełniając kryterium konwergencji
nieprzerwanie od drugiej połowy 2005 roku. Stopy procentowe pozostają jednak na
poziomie wyĪszym niĪ w wiĊkszoĞci paĔstw, które wstąpiły do UE w 2004 roku.
Kryterium deficytu finansów publicznych
Zgodnie z unijną procedurą wielostronnego nadzoru, pod koniec listopada 2006 r. Rząd
polski przesłał do Komisji Europejskiej AktualizacjĊ Programu Konwergencji 2006. Program
stawia ambitne zadania przed polityką fiskalną, zakładając, Īe obok dąĪenia do stabilizacji,
bĊdzie ona opieraü siĊ na przejrzystoĞci i konsolidacji finansów publicznych i bĊdzie
zmierzała do „…przybliĪenia relacji deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych
do PKB, do wartoĞci referencyjnej (3% PKB), przy jednoczesnym zmniejszaniu tempa
przyrostu długu publicznego…”.
21
ħródło: opracowanie Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych przygotowanego dla MRR Ocena
zbieĪnoĞci rozwoju społeczno-gospodarczego Polski z Unią Europejską, maj 2007 r., s. 31
25
Od 2003 r. relacja deficytu sektora finansów publicznych systematycznie maleje i w 2006 r.
wyniosła 3,9%, wobec 6,3% w 2003 roku22.
Program Konwergencji zakłada ograniczenie deficytu sektora instytucji rządowych
i samorządowych z 3,4% w 2007 r. do 2,9% PKB w 2009 roku. W Programie Rząd załoĪył
m.in. nastĊpujące działania w zakresie polityki fiskalnej: waloryzacjĊ progów podatkowych,
kosztów uzyskania przychodu i kwoty wolnej od opodatkowania w latach 2007-2008,
redukcjĊ progresji podatkowej do dwóch stawek 18% i 32%, obniĪenie składki rentowej o 3
pkt. proc. w latach 2008-2009, podwyĪkĊ akcyzy na wyroby tytoniowe do momentu
zrównania z poziomem wymaganym przez UE w 2009 r., wzrost akcyzy na benzynĊ do
poziomu minimalnego UE w 2007 roku.
Tabela 7.
Deficyt i dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (OFE poza sektorem,
według ESA 95, w % PKB)
2006
2007
2008
2009
Dochody
39,6
40,2
39,3
37,4
Wydatki
43,5
43,6
42,4
40,3
Deficyt
-3,9
-3,4
-3,1
-2,9
Dług
48,9
50,0
50,3
50,2
ħródło: Program Konwergencji – Aktualizacja (listopad 2006)
W Programie podkreĞlono, Īe Rząd „przyjął do wiadomoĞci” decyzjĊ Eurostat z marca
2004 r. w sprawie klasyfikacji funduszy emerytalnych w sektorze instytucji rządowych
i samorządowych – wyłączające OFE z tego sektora.
Na początku lutego 2007 r. Komisja Europejska przedłoĪyła projekt rekomendacji w sprawie
dalszych działaĔ, które Polska powinna podjąü celem zakoĔczenia procedury nadmiernego
deficytu (nasz kraj został nią objĊty w 2004 r.). Zgodnie z tym projektem, Polska powinna
ograniczyü nadmierny deficyt do koĔca 2007 roku. Komisja Europejska ocenia, Īe deficyt
sektora instytucji rządowych i samorządowych wyniesie w 2007 r. 3,7% PKB, wobec 3,4%
PKB zadeklarowanego przez PolskĊ.
Na posiedzeniu 27 lutego 2007 r. Rada UE (ECOFIN) podtrzymała rekomendacjĊ KE
wzywającą PolskĊ do podjĊcia działaĔ zapewniających wyeliminowanie nadmiernego
deficytu fiskalnego w 2007 r. i do redukcji deficytu strukturalnego co najmniej o 0,5 pkt. proc.
Do 27 sierpnia br. Polska miała przedstawiü UE informacjĊ o działaniach pozwalających ten
cel osiągnąü. Władze UE mają ĞwiadomoĞü, Īe po osiągniĊciu planowanego na ten rok
deficytu na poziomie 3,4% PKB Polska zamierza ubiegaü siĊ o zakoĔczenie procedury
nadmiernego deficytu, korzystając z klauzuli pozwalającej na odliczenie czĊĞci kosztów
reformy emerytalnej.
22
Wszystkie wielkoĞci według ESA 95 z uwzglĊdnieniem OFE poza sektorem.
26
Wykres 5.
Kryterium deficytu sektora finansów publicznych – Polska a paĔstwa UE-15. UE-15MAX – maksymalny deficyt w danym okresie wĞród paĔstw UE-15. KOHEZYJNE-3 –
Grecja, Hiszpania, Portugalia. Czerwona pozioma linia wyznaczona przez kryterium
z Maastricht.
Polska a panstwa UE - kryterium deficyt fiskalnego
Pols ka
UE-15
UGW
UE-15-MAX
KOHEZYJNE-3
0.0
% PKB
-3.0
-6.0
-9.0
1995-1998
1999-2003
2004-2006
ħródło: Eurostat
Obecnie kryterium deficytu jest jedynym wyraĨnie nie spełnianym przez polską
gospodarkĊ. Kłopoty z wysokim deficytem mają WĊgry oraz – w mniejszym stopniu Słowacja i Czechy (por. tabela w Załączniku 3). Deficyt w Polsce nie odbiega znacząco od
poziomu w niektórych paĔstwach UGW (np. we Włoszech i Portugalii). Korzystna obecnie
faza cyklu koniunkturalnego stwarza szansĊ na łatwiejsze uporządkowanie finansów
publicznych.
Kryterium długu publicznego
Traktat z Maastricht nakłada ograniczenie na poziom długu publicznego – nie moĪe on
przekraczaü 60% PKB.
Wykres 6.
Kryterium długu publicznego – Polska a paĔstwa UE-15
180
% PKB
120
60
0
1997
1998
1999
Polska
2000
UE-15
2001
UGW-MAX
2002
2003
2004
2005
KOHEZYJNE-3 (GRE, SPA, POR)
Uwagi: ĝrednie waĪone. UGW-MAX – najwyĪsza wartoĞü długu wĞród paĔstw UGW.
ħródło: Eurostat
27
2006
Od 2001 r. dług publiczny w Polsce w stosunku do PKB wzrastał, jednak relacja ta jest
nadal niĪsza od 60% wyznaczonych przez Traktat z Maastricht. W 2006 r. dług publiczny
stanowił 47,8% PKB, wobec 47,1% w 2003 r. i 39,6% w 1999 roku23, co jest poziomem
niĪszym od wystĊpującego w wiĊkszych paĔstwach europejskich (Włochy, Niemcy, Francja)
(por. tabela w Załączniku 3).
Ogólna ocena konwergencji według kryteriów z Maastricht
PrzystĊpując do Unii Europejskiej Polska zobowiązała siĊ dąĪyü do wstąpienia do Unii
Gospodarczej i Walutowej, a tym samym spełnienia kryteriów wyznaczonych przez Traktat z
Maastricht.24 GrupĊ nowych członków UE charakteryzuje róĪnorodnoĞü strategii
poprzedzającej przyjĊcie wspólnej waluty. Polska dotychczas nie wyznaczyła oficjalnej,
docelowej daty przyjĊcia wspólnej waluty. Okazało siĊ jednak, Īe wiĊkszoĞü paĔstw, które
daty oficjalnie ogłosiły, musiała albo je zweryfikowaü (Litwa, Łotwa, Estonia, przede
wszystkim ze wzglĊdu na zbyt wysoką inflacjĊ) lub odwołaü, nie podając nowych dat
docelowych.25
Oceniając konwergencjĊ wobec kryteriów z Maastricht, jak wynika z powyĪszej analizy,
polska gospodarka spełnia obecnie wiĊkszoĞü wymagaĔ. Inflacja uległa znaczącemu
obniĪeniu w ostatniej dekadzie, osiągając jeden z najniĪszych poziomów w UE. Pozwoliło to
na obniĪanie stóp procentowych w miarĊ stabilizacji gospodarki. Mimo uwolnionego kursu
złotego, wahania PLN wobec EUR uległy znaczącemu zmniejszeniu, szczególnie w ciągu
ostatnich trzech lat. Ponadto dług publiczny w stosunku do PKB, mimo wzrostu, pozostaje
znacząco poniĪej 60%, dodatkowo zabezpieczony zapisem konstytucyjnym26. Deficyt
finansów publicznych w relacji do PKB maleje od 2003 r. Mimo to, nie jest przewidywane
spełnienie kryterium 3% PKB przed rokiem 2009. Podobnie jak w przypadku Czech,
Słowacji, a zwłaszcza WĊgier, kryterium deficytu fiskalnego jest w tej chwili najwiĊkszą
przeszkodą w przyjĊciu wspólnej waluty. JednakĪe utrzymanie pozostałych kryteriów zaleĪy
przede wszystkim od odpowiedniej polityki gospodarczej, fiskalnej i monetarnej oraz w
pewnym stopniu od rozwoju sytuacji w całej UE.
Sytuacja w handlu zagranicznym
Handel zagraniczny odgrywa coraz wiĊksze znaczenie w polskiej gospodarce, a eksport stał
siĊ w ostatnich latach jednym z waĪniejszych czynników wzrostu gospodarczego. Znaczne
zdynamizowanie eksportu nastąpiło po roku 2000, co było przede wszystkim efektem
napływu bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych w latach poprzednich, ale równieĪ
liberalizacji wymiany handlowej, zwłaszcza z krajami Unii Europejskiej. Szybszy wzrost
eksportu, w porównaniu z importem, przyczynił siĊ do znacznego zredukowania
nierównowagi zewnĊtrznej w ostatnich latach.
Od koĔca lat 80. polska wymiana handlowa była jednym z podstawowych elementów
integracji gospodarczej z UE i z gospodarką Ğwiatową. Do 2004 r. przepisy regulujące
handel zagraniczny były stopniowo liberalizowane, przede wszystkim na skutek integracji
z UE. „Kamieniami milowymi” integracji handlowej było wejĞcie w Īycie Układu
Europejskiego w 1994 r. (i wczeĞniej rozpoczĊte tworzenie strefy wolnego handlu towarami
przemysłowymi), wstąpienie Polski do WTO w 1995 r. oraz wstąpienie do Unii Europejskiej
oznaczające utworzenie unii celnej z innymi krajami UE i przyjĊcie zasad jednolitego rynku.
23
Wszystkie wielkoĞci według ESA 95 z uwzglĊdnieniem OFE poza sektorem.
Traktat zobowiązuje wszystkie paĔstwa, które wstąpiły do Unii, do dąĪenia do spełnienia kryteriów
konwergencji. Jedynie Dania i Wielka Brytania posiadają oficjalne klauzule wyłączające je ze
zobowiązania do wstąpienia do Unii Gospodarczej i Walutowej.
25
Słowenia weszła do strefy euro z początkiem 2007 r.
26
Rozdział 10. “Finanse Publiczne” Konstytucji RP zabrania zaciągania poĪyczek, gdy poziom długu
publicznego przekroczy 60% PKB. Dodatkowo, zaciąganie poĪyczek jest znacząco utrudnione po
przekroczeniu progu 55%.
24
28
Tendencje w handlu zagranicznym
Efekty widaü było w coraz wiĊkszej integracji handlowej Polski z gospodarką Ğwiatową oraz
w szybkim rozwoju przetwórstwa przemysłowego. W 1995 r. suma obrotów polskiego handlu
zagranicznego (eksportu i importu dóbr i usług) stanowiła 44% PKB. W ciągu kolejnych lat
dynamicznie rosnące transakcje z partnerami zagranicznymi zwiĊkszyły tak mierzoną
otwartoĞü handlową gospodarki do 69% PKB w 2003 r. i do 82% PKB, niemal 2-krotnie
przekraczając poziom z 1995 roku. Porównywalną dynamikĊ moĪna było obserwowaü
jedynie w innych krajach Grupy Wyszehradzkiej. Tym samym Polska przekroczyła Ğrednią
UE-15 (77% PKB w 2006 r.) oraz UE-25 i UE-27 (79% PKB) w tym wzglĊdzie. W
najbliĪszych latach naleĪy oczekiwaü dalszego zwiĊkszania siĊ udziału obrotów handlu
zagranicznego w stosunku do zagregowanej produkcji w gospodarce.
Związki handlowe z Unią
Na tle innych krajów członkowskich Polska wciąĪ sprzedaje i kupuje stosunkowo duĪo
towarów do i z Unii. W 2006 r. z krajów UE-25 pochodziło około 72%27 ogółu
importowanych towarów. W tym samym roku wszystkie kraje UE-25 importowały Ğrednio
około 63% towarów z terenu Unii i udział ten spadał w ostatnich latach, przede wszystkim
na skutek dynamicznego rozwoju produkcji w krajach azjatyckich, otwierania siĊ tych
gospodarek i wzrostu importu z tych krajów, zwłaszcza z Chin. W 2005 r. Chiny stały siĊ
drugim po Stanach Zjednoczonych Ĩródłem importu w UE-25, a wartoĞü importu towarów
z Chin była niewiele mniejsza od wartoĞci importu z USA. W Polsce te trendy nie są jeszcze
tak bardzo widoczne. Import z Chin – chociaĪ dynamicznie rósł i stanowił w 2005 r. juĪ blisko
13% całoĞci importu towarów - nie doprowadził do zmniejszenia udziału importu z terenu UE.
NaleĪy jednakĪe oczekiwaü, iĪ udział importu z UE-25(27) w najbliĪszym czasie obniĪy siĊ.
Tabela 8.
Struktura geograficzna polskich i unijnych obrotów handlowych
Polska
reszta Ğwiata
eksport
UE-25
reszta Ğwiata
import
UE-25
UE-25
reszta Ğwiata
eksport
UE-25
reszta Ğwiata
import
UE-25
1999
19,1%
80,9%
28,2%
71,8%
2004
20,9%
79,1%
25,2%
74,8%
2006
22,7%
77,3%
28,2%
71,8%
31,3%
68,7%
34,2%
65,8%
32,3%
67,7%
34,6%
65,4%
32,7%
67,3%
36,6%
63,4%
ħródło: Eurostat
Udział krajów UE w polskim eksporcie, chociaĪ nadal wysoki (około 77%),
systematycznie spada. Trend ten jest zgodny z trendami obserwowanymi w UE. Unia
w ostatnich latach coraz wiĊcej sprzedaje w krajach trzecich (przede wszystkim w Stanach
Zjednoczonych, nastĊpnie w Szwajcarii, Rosji i w Chinach). Warto zwróciü uwagĊ, Īe coraz
wiĊksza czĊĞü polskiego eksportu jest kierowana m.in. na dynamicznie rozwijające siĊ rynki
rosyjski i ukraiĔski.
Deficyt handlowy
Ze wzglĊdu na bliskoĞü geograficzną rozwiniĊtych krajów UE, ich wysoki potencjał
gospodarczy w porównaniu do Polski oraz stopniową liberalizacjĊ wymiany handlowej,
integracja handlowa z UE była przyczyną duĪych deficytów handlowych do koĔca lat 90.
JednakĪe w ostatnich latach sytuacja zmieniła siĊ. Polski eksport do UE dynamicznie
27
Według Eurostat.
29
roĞnie28 i jest jednym z głównych czynników wzrostu całej polskiej gospodarki. W 2006 r.
Polska zanotowała deficyt handlowy w wysokoĞci jedynie 1,4% PKB w wymianie towarowej z
UE, wobec około 6,5% w 1999 roku, co ilustruje poniĪszy wykres.
Wykres 7.
Bilans handlowy Polski z krajami UE-25 w mln EUR, 1999-2006
!"
#$$ %&'#
ħródło: Eurostat
W ostatnich latach Polska notuje coraz mniejsze deficyty handlowe z UE29. WejĞcie
do Unii spowodowało dynamiczny wzrost eksportu towarów rolnych i rosnące nadwyĪki
handlowe w obrocie towarami rolnymi z UE. Z kolei harmonizacja polskich norm
technicznych z unijnymi wymusiła dostosowanie firm przetwórstwa przemysłowego do
bardziej restrykcyjnych norm unijnych. W konsekwencji udział towarów podlegających
najbardziej Ğcisłym restrykcjom technicznym w polskim eksporcie zbliĪył siĊ do
analogicznego udziału w UE-15.
Napływ bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych
W latach 2001-2005 napływało do Polski przeciĊtnie 7,4 mld USD rocznie (wobec 6,5 mld
USD w latach 1996-2000) bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), co było najwyĪszą
kwotą w regionie krajów Europy ĝrodkowej i Wschodniej. JeĞli jednak odnieĞü ją do
liczby mieszkaĔców czy potencjału gospodarczego Polski, okazuje siĊ, Īe pod tym
wzglĊdem plasuje siĊ ona na dalszych pozycjach. Przykładowo, w latach 1996-2005
Ğredni napływ BIZ na mieszkaĔca Czech wynosił prawie 490 USD rocznie, WĊgier - około
365 USD, a Polski – około 180 USD. Z kolei w relacji do PKB wynosił on odpowiednio 6,7% i
6,1%, podczas gdy w Polsce - 3,6%.
Według UNCTAD, w 2006 r. globalna wartoĞü BIZ wyniosła 1,2 bln USD i była o 34% wyĪsza
niĪ rok wczeĞniej. Dane NBP wskazują, Īe do Polski w formie BIZ napłynĊło w tym czasie
14,5 mld USD (o 51% wiĊcej niĪ przed rokiem), co było kwotą wczeĞniej nienotowaną.
DziĊki temu nastąpiła znacząca poprawa relacji napływu BIZ do liczby mieszkaĔców czy
PKB. Według OECD30, w 2006 r. wartoĞü BIZ w Czechach i w Estonii była niĪsza
(odpowiednio o prawie 50% i 20%).
28
W duĪej czĊĞci na skutek wejĞcia do Unii i zniesienia kolejnych ograniczeĔ w handlu.
Według danych GUS, Polska od 2005 r. notuje w handlu z UE-25 nadwyĪkĊ.
30
OECD, Trends and recent developments in foreign direct investment, June 2007.
29
30
Tabela 9.
Kraj
Czechy
Estonia
Litwa
Łotwa
Polska
Słowacja
Słowenia
WĊgry
Napływ bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych do krajów Europy ĝrodkowej
i Wschodniej w latach 1996-2006
Ogółem (mln USD)
ĝrednio
2006
199620012000
2005
3551
338
460
404
6477
732
193
3376
6438
1129
628
402
7382
1921
733
4084
5961
1600
1812
1635
14536
4232
.
6096
Na mieszkaĔca (USD)
ĝrednio
2006
199620012000
2005
347
244
130
167
168
136
98
329
631
837
182
173
193
357
367
403
580
1190
535
715
381
785
.
605
% PKB
ĝrednio
199620012000
2005
6,1
6,3
4,3
6,2
4,0
3,5
1,0
7,2
7,3
11,0
3,5
3,3
3,2
6,8
2,9
5,1
2006
4,2
9,8
6,1
8,1
4,3
7,7
.
5,4
ħródło: 1996-2005 – baza danych UNCTAD; 2006 – baza danych ONZ i EUROSTAT oraz Trends and
recent developments in foreign direct investment OECD, June 2007 i szacunki własne na tej
podstawie; informacje dla Polski za lata 2005-2006 skorygowano zgodnie z danymi NBP
(http://www.nbp.pl/).
Dla bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych Polska jest atrakcyjna z kilku powodów. Są
to: duĪy rynek, relatywnie tania i dobrze wykształcona siła robocza oraz rosnąca wydajnoĞü.
Dla korporacji transnarodowych spoza UE Polska wydaje siĊ byü dogodnym miejscem
rozpoczĊcia ekspansji na rynki krajów unijnych. Z drugiej strony, charakterystyczną dla
dotychczasowego napływu BIZ do Polski była jego bardzo duĪa koncentracja w niektórych
regionach kraju, m.in. z uwagi na ich dobrze rozwiniĊtą infrastrukturĊ (zwłaszcza
transportową). Niedorozwój tej infrastruktury na pozostałym obszarze to jeden z czynników
ograniczających napływ BIZ. ZagroĪeniem dla dalszego napływu BIZ do Polski staje siĊ teĪ
konkurencja ze strony nowych członków UE: Bułgarii i Rumunii, gdzie koszty pracy są
niĪsze. Poza tym na polskim rynku pracy coraz trudniej jest pozyskaü wykwalifikowanych
pracowników.
2. KONWERGENCJA KONKURENCYJNOĝCI POLSKIEJ GOSPODARKI
Poziom konkurencyjnoĞci gospodarki wynika przede wszystkim z jej efektywnoĞci. Jest
skutecznym Ğrodkiem osiągania rosnących standardów Īycia i zwiĊkszania dobrobytu
społecznego – narzĊdziem osiągania celów.31
W warunkach członkostwa w Unii Europejskiej przez miĊdzynarodową konkurencyjnoĞü
gospodarki rozumie siĊ długofalową zdolnoĞü otwartej na Ğwiat gospodarki rynkowej,
stanowiącej czĊĞü jednolitego rynku europejskiego, do sprostania miĊdzynarodowej
konkurencji (na rynku krajowym, unijnym oraz na rynkach trzecich). GospodarkĊ
konkurencyjną cechuje umiejĊtnoĞü adaptacji do zmieniających siĊ warunków zewnĊtrznych
oraz osiągania szybkiego i zrównowaĪonego wzrostu gospodarczego, prowadzącego do
zmniejszania dystansu ekonomicznego, społecznego i technologicznego wobec bardziej
zaawansowanych gospodarek poszerzonej UE. O konkurencyjnoĞci danej gospodarki
narodowej przesądza wiĊc nie tyle poziom rozwoju, co jego długookresowe perspektywy.
Przemiany we współczesnej gospodarce Ğwiatowej - rozwój branĪ nacechowanych duĪym
wkładem wiedzy, odchodzenie od pracochłonnych gałĊzi przemysłu, odwrót od
materiałochłonnych
technik
wytwarzania
(rozwój
zaawansowanych
technologii
zmniejszających zuĪycie surowców, zastĊpowanie tradycyjnych surowców syntetykami,
zuĪywanie energii odnawialnej i surowców wtórnych), produkcja trwalszych niĪ dotąd
31
Według OECD konkurencyjnoĞü oznacza zdolnoĞü firm, przemysłów, regionów, krajów lub
ponadnarodowych ugrupowaĔ do sprostania miĊdzynarodowej konkurencji oraz do trwałego
zapewnienia wysokiej stopy zwrotu od zastosowanych czynników produkcji i wysokiego poziomu
zatrudnienia. Rankingi konkurencyjnoĞci gospodarek przedstawia Załącznik 6.
31
wyrobów przemysłu przetwórczego – powodują wzrost roli takich czynników, jak koszty
kapitału i jego efektywne wykorzystanie, a takĪe innowacje oraz nowoczesne technologie.
Koszty pracy i wydajnoĞü pracy32
W latach 2004-2006 wzrost produktywnoĞci pracy w Polsce był wyĪszy od realnego
wzrostu wynagrodzeĔ. Stopniowej poprawie uległa wiĊc relacja przeciĊtnej produktywnoĞci
do kosztu pracy, która w naszym kraju jest jednak nieco gorsza od przeciĊtnej unijnej.
Wskazuje na to równieĪ, wyĪszy od przeciĊtnego w paĔstwach unijnych, udział wynagrodzeĔ
w wartoĞci dodanej, determinowany przez nadal duĪe znaczenie w polskiej gospodarce
sektorów o wysokiej pracochłonnoĞci. Modernizacja i restrukturyzacja zmienia jednak
stopniowo tĊ sytuacjĊ. Szybszy od wzrostu kosztów pracy wzrost produktywnoĞci prowadzi
do zwiĊkszenia rentownoĞci pracy. Takie kierunki zmian zapewniają poprawĊ pozycji
konkurencyjnej Polski, przy jednoczesnym realnym wzroĞcie dochodów osób pracujących.
W latach 1997-2006 zaobserwowaü moĪna wyraĨny, znacznie szybszy niĪ Ğrednio w krajach
UE-15, wzrost wydajnoĞci pracy w Polsce,. Z kolei wartoĞü produktu wytworzonego w
ciągu godziny pracy w Polsce, zwiĊkszyła siĊ w 2006 r. o 7,7% - najwiĊcej spoĞród
wszystkich krajów przyjĊtych w ostatnich latach do UE33. Jednak poziom wydajnoĞci pracy
liczony na jednego pracującego w latach 2004-2006 był znacznie niĪszy w naszym
kraju w porównaniu do Ğredniej unijnej, mimo Īe stopieĔ zbieĪnoĞci poprawia siĊ. W
1999 r. wydajnoĞü pracy w Polsce wynosiła 51% Ğredniej UE-25 (53,5% Ğredniej UE-27) i
systematycznie rosła, przekraczając w 2003 r. 57% (odpowiednio 59%), a w 2006 r. 59%
(prawie 62%)34.
Nadal relatywnie niski – pomimo wzrostu - poziom wydajnoĞci pracy w Polsce,
spowodowany jest miĊdzy innymi duĪym udziałem rolnictwa w gospodarce, w którym
wydajnoĞü pracy jest znacznie niĪsza niĪ w innych sektorach. W usługach wydajnoĞü jest
nieco wyĪsza niĪ w przemyĞle (obejmującym teĪ górnictwo i energetykĊ). Znaczący wzrost
wydajnoĞci pracy w przemyĞle wymuszony został restrukturyzacją i tworzeniem
konkurencyjnego rynku. W znacznym stopniu wpłynĊła teĪ na to redukcja zatrudnienia.
Wzrost wydajnoĞci pracy w Polsce w ostatnich latach nastąpił zwłaszcza w gałĊziach
przemysłu nastawionych na eksport.
W krajach UE-15 PKB rósł wolniej. Z kolei wskaĨnik zatrudnienia stale siĊ zwiĊkszał.
Tendencje te wpływały na tempo wzrostu produktywnoĞci liczonej na jednego pracownika,
przyczyniając siĊ do osłabienia tego tempa. RównieĪ mniejsza liczba godzin
przepracowanych w krajach „starej” Europy na zatrudnionego przyczyniała siĊ do spadku
dynamiki produktywnoĞci osób pracujących35.
32
Kategorie kosztów pracy w zestawieniu z produktywnoĞcią wykorzystuje siĊ w analizach
ekonomicznych głównie do badania trendów zmian w konkurencyjnoĞci gospodarek. Zmiany
jednostkowego kosztu pracy wpływają równieĪ na inne makroekonomiczne wielkoĞci, takie jak krótkoi długookresowy poziom wzrostu gospodarczego, czy stopĊ inflacji. Jednostkowy koszt pracy zmienia
siĊ miĊdzy innymi pod wpływem wydajnoĞci pracy.
33
Fosler G. D., B. van Ark (2007), Is ICT's Contribution to Productivity Growth Peaking?, January
2007, Executive Action Reports, http://www.conference-board.org.
34
Według Eurostat.
35
Blanchard, Olivier, 2004, A macroeconomic survey of Europe, http://econ-www.mit.edu/
faculty/download_pdf.php?id=1039.
32
Tabela 10. ZaleĪnoĞü miĊdzy wydajnoĞcią pracy na 1 godzinĊ pracy a PKB per capita
w wybranych krajach w 2005 r.
PaĔstwo/region
PKB na 1 godz. pracy (w USD) USA=100 PKB per capita (w USD) USA=100
Luksemburg
61,5
127
59 296
141
Norwegia
60,5
125
41 415
99
Francja
54,1
112
31 952
76
Irlandia
50,6
105
39 522
94
Belgia
49,7
103
32 142
77
Austria
49,1
102
33 567
80
Niderlandy
48,5
101
32 441
77
Stany Zjednoczone
48,2
100
41 906
100
Niemcy
47,6
99
29 901
71
Dania
43,4
90
33 219
79
Szwecja
43,0
89
32 545
78
Wielka Brytania
42,9
89
32 859
78
Finlandia
42,2
88
31 897
76
Szwajcaria
41,3
86
35 252
84
Japonia
35,8
74
31 277
75
Hiszpania
34,8
72
29 001
69
Grecja
30,4
63
23 900
57
Malta
26,3
54
19 227
46
WĊgry
26,0
54
18 077
43
Portugalia
24,5
51
20 393
49
Słowenia
24,4
51
23 098
55
Czechy
22,8
47
20 256
48
Cypr
22,2
47
22 006
53
Słowacja
20,0
41
15 886
38
Polska
19,9
41
14 293
34
Estonia
16,7
35
14 896
36
Litwa
15,6
32
13 806
33
Łotwa
14,0
29
13 132
31
UE-15
43,8
91
30 519
73
UE-10
20,7
43
16 021
38
UE-25
39,7
82
28 151
67
ħródło: The Conference Board Performance 2006, Productivity, Employment, and Income in the
World’s Economies, 2006.
Przykładowo, w 2005 r. wydajnoĞü pracy mierzona PKB na 1 godz. pracy36 w UE-15
wyniosła 43,8 USD – najwyĪszą odnotowano w Luksemburgu (61,5 USD), zaĞ najniĪszą
w Portugalii (24,5 USD). W UE-25 wskaĨnik ten wyniósł 39,7 USD. WĞród nowoprzyjĊtych
do UE paĔstw relatywnie wysoka wydajnoĞü pracy osiągana jest na Malcie (26,3 USD),
WĊgrzech (26,0 USD), w Słowenii (24,4 USD) i Czechach (22,8 USD); w Polsce natomiast
zaledwie 19,9 USD.37
Koszty pracy są istotnym elementem decydującym o zdolnoĞci konkurencyjnej
przedsiĊbiorstw w Ğrednim i długim okresie. Stanowią one waĪny parametr decyzyjny dla
inwestorów, a tym samym wywierają istotny wpływ na sytuacjĊ na rynku pracy. Na koszty
pracy składają siĊ z jednej strony wynagrodzenie netto, z drugiej zaĞ narzuty na płace w
postaci podatków oraz składek na ubezpieczenia społeczno-zdrowotne. NaleĪy równieĪ
podkreĞliü, Īe koszty pracy na poziomie poszczególnych przedsiĊbiorstw oraz gospodarki
jako całoĞci są przede wszystkim pochodną produktywnoĞci pracy determinującej poziom
wypłacanych wynagrodzeĔ. Dla konkurencyjnoĞci gospodarki decydujące znaczenie ma
relacja miĊdzy produktywnoĞcią pracy a kosztami pracy, a nie koszty pracy same w sobie.
Jednostkowy koszt pracy zmienia siĊ pod wpływem produktywnoĞci pracy, zmian kosztów
zatrudnienia oraz relacji cen usług i dóbr. W przeprowadzonej poniĪej analizie do kosztów
36
PKB mierzony parytetem siły nabywczej w USD.
Dane The Conference Board Performance 2006, Productivity, Employment and Income In the
World’s Economies, 2006.
37
33
pracy zaliczone zostały koszty pieniĊĪne, jakie są ponoszone przez pracodawców, czyli
koszty związane z wynagrodzeniem, płatnoĞciami podatkowymi i składkowymi.
Koszty pracy w Polsce są wciąĪ znacznie niĪsze w porównaniu z 15 „starymi” krajami
Unii Europejskiej, Ğrednio niĪsze niĪ w krajach, które przystąpiły do UE w maju 2004 r.,
natomiast wyĪsze od kosztów w Rumunii czy Bułgarii, które zostały członkami UE w 2007 r.
Według Eurostat, przeciĊtny godzinowy koszt pracy w przemyĞle w strefie euro wyniósł ok.
22,50 euro w 2000 r. i wzrósł o prawie 16% do roku 2004 (do poziomu 26 euro).
Całkowity koszt pracy
wyĪszy niĪ w Polsce, a
wyĪszy. Nawet przy
konkurencyjna Polski
lat.
na jednego zatrudnionego w Niemczech jest prawie 4,5-krotnie
w takich paĔstwach jak Hiszpania czy Włochy około 3,5-4 – krotnie
utrzymaniu tendencji do wzrostu płac realnych, przewaga
w stosunku do „starych” krajów UE utrzyma siĊ przez szereg
Tabela 11. Całkowite koszty pracy na jednego zatrudnionego w wybranych krajach UE
(rocznie w tys. euro) w 2004 r.
Bułgaria
Rumunia
Polska
Czechy
WĊgry
Hiszpania
Włochy
Niemcy
Finlandia
Irlandia
Wielka Brytania
Francja
Dania
Niderlandy
6,2
6,5
7,7
8,8
11,3
28,4
32,6
33,2
35,0
38,1
38,9
39,7
40,9
43,3
ħródło: European Commission AMECO Database, w: Forfás, National Competitiveness Council,
Annual Competitiveness Report 2005.
Płace mają najwiĊkszy udział w całkowitych kosztach pracy we wszystkich krajach.
NajwyĪszy poziom składek społecznych pracodawcy notują w Szwecji. „Inne koszty”, takie
jak składka na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych ĝwiadczeĔ Pracowniczych i inne
składki na ubezpieczenia, ogólnie stanowią niewielki odsetek całkowitych kosztów pracy w
prawie wszystkich krajach, poza Polską, gdzie ich udział jest najwiĊkszy. Raport OECD na
temat obciąĪeĔ wynagrodzeĔ wskazuje, iĪ Polska staje siĊ coraz mniej konkurencyjna wobec
sąsiadów dla inwestycji zagranicznych, ze wzglĊdu na duĪą liczbĊ róĪnego rodzaju składek,
sposobu ich naliczania i innych kosztów pozapłacowych.
SpołeczeĔstwa krajów wysoko rozwiniĊtych obawiają siĊ wzmoĪonego zamykania fabryk
i przenoszenia produkcji do krajów uboĪszych, w duĪej mierze ze wzglĊdu na niĪsze w tych
krajach koszty pracy. Taki proces ma miejsce w skali globalnej (fabryki przenoszone są
zwłaszcza do Chin), ale takĪe w skali naszego kontynentu. Koszty pracy w nowych krajach
Unii Europejskiej są nadal istotnie niĪsze niĪ w Europie Zachodniej, ale ten dystans
stopniowo zmniejsza siĊ.
Według danych Eurostat, w 1997 r. koszty pracy w Polsce stanowiły 16,9% poziomu
przeciĊtnego dla ówczesnej UE. W 2003 r. siĊgały juĪ 26,7%, a w 2005 r. wzrosły do 28,4%
Ğredniej UE-15.
Regulacje podatkowe
Przemiany społeczno-gospodarcze zapoczątkowane w 1989 r. wiązały siĊ z całkowitą
przebudową systemu podatkowego paĔstwa. Fundamentalne znaczenie miało
wprowadzenie w Īycie w 1992 r. podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku
34
dochodowego od osób prawnych w 1993 roku. ReformĊ dopełniło wprowadzenie podatku od
towarów i usług w połowie 1993 roku.
Akcesja Polski do Unii Europejskiej oznaczała istotne zmiany w polskim prawie podatkowym.
W podatkach dochodowych zmiany te były stosunkowo niewielkie i dokonywane na drodze
kolejnych nowelizacji ustaw o podatkach dochodowych. W przypadku podatków poĞrednich
zmiany te wprowadzono w 2004 r. poprzez nowe ustawy: o podatku od towarów i usług oraz
o podatku akcyzowym. Ustawa dotycząca VAT była nastĊpnie znowelizowana w 2005 r.
i obecnie oczekiwana jest kolejna jej nowelizacja. Po trzyletnim okresie funkcjonowania,
gruntownej zmianie poddana zostanie ustawa o podatku akcyzowym, co wynika miĊdzy
innymi z koniecznoĞci dostosowaĔ do odpowiednich aktów prawnych Wspólnoty.
NiĪsze stawki podatkowe sprzyjają wiĊkszemu napływowi inwestycji. W przypadku podatku
CIT nowi członkowie, w tym Polska, oferują dogodniejsze warunki od paĔstw „15”. Wyjątek
stanowi jedynie Irlandia z 12,5% stawką CIT. NajniĪszą stawkĊ oferują: Cypr, Litwa i
Łotwa, a w nastĊpnej kolejnoĞci WĊgry, Słowacja i Polska.
Tabela 12. ObciąĪenia podatkowe w krajach Unii Europejskiej
Kraje
Austria
Belgia
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Irlandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
Niderlandy
Niemcy
Polska
Portugalia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
WĊgry
Wielka Brytania
Włochy
a
UE-25
a
Strefa euro
Całkowity ciĊĪar opodatkowania (% PKB)
1995
2003
41,3
45,1
26,9
36,2
49,0
37,9
46,0
43,7
32,6
33,4
33,5
28,6
42,3
33,6
26,9
40,6
40,8
39,4
33,6
40,5
40,8
49,5
41,6
35,4
41,2
40,5
40,8
43,0
45,7
33,3
36,2
48,8
33,4
44,8
43,8
36,2
35,6
29,9
28,5
41,3
28,9
33,6
39,3
40,3
35,8
37,0
30,6
40,1
50,8
39,1
35,7
42,9
40,3
41,0
b
PIT
2005
50,0
50,0
30,0
32,0
42,0
24,0
52,1
48,1
40,0
45,0
42,0
33,0
39,0
25,0
35,0
52,0
42,0
40,0
40,0
19,0
50,0
56,5
38,0
40,0
45,0
41,1
45,4
C
CIT
2005
25,0
34,0
10,0
26,0
38,6
24,0
26,0
33,8
32,0
35,0
12,5
15,0
30,4
15,0
35,0
31,5
38,6
19,0
27,5
19,0
25,0
28,0
17,5
30,0
37,3
26,3
30,3
a
WskaĨniki dla UE-25 i strefy euro jako % PKB zostały obliczone przy uĪyciu Ğredniej waĪonej
wartoĞcią PKB.
b
NajwyĪsza ustawowa stawka podatku od dochodów osób fizycznych.
c
Efektywna najwyĪsza ustawowa stawka podatku od osób prawnych.
ħródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat, Komisji Europejskiej i OECD
W Polsce, począwszy od 1996 r., udział podatków i składek na ubezpieczenia społeczne w
PKB systematycznie spadał (z wyjątkiem roku 2005)38. Warto zauwaĪyü, Īe podobne
zjawisko miało teĪ miejsce w innych krajach.
StopieĔ fiskalizmu w Polsce był i pozostaje nadal o kilka punktów procentowych
niĪszy niĪ Ğrednia dla Unii Europejskiej czy dla krajów strefy euro. Jest on takĪe niĪszy od
38
ħródło: opracowanie CASE dla MRR, op. cit., s. 70
35
notowanego w Portugalii, Hiszpanii, na WĊgrzech i w Republice Czeskiej. Jednak jest on
wyĪszy w porównaniu ze Słowacją i Estonią - dwoma krajami znanymi z radykalnych reform
finansów publicznych, w tym z odwaĪnych reform podatkowych.
W ostatnich latach wiele dyskusji wywołuje kwestia klina podatkowego, tj. róĪnicy miĊdzy
kosztem pracy ponoszonym przez pracodawcĊ a dochodem netto pracownika. Istnieje silny
związek miĊdzy wysokoĞcią klina a rozmiarami bezrobocia i pracą „na czarno”. W polskich
realiach: silnego złotego i duĪych oczekiwaĔ na wzrost płac, zmniejszanie kosztów pracy jest
niezwykle istotne, by zachowaü konkurencyjnoĞü i by zmniejszaü rozmiary szarej strefy.
Klin podatkowy w Polsce naleĪy do najwyĪszych. MiĊdzy 2000 a 2006 rokiem zwiĊkszył siĊ
on o 0,5 pkt proc., podczas gdy w Słowacji zmniejszył siĊ o 3,5 pkt proc. a na WĊgrzech o
3,6 pkt proc.39 Zapowiadana w Polsce redukcja klina podatkowego powinna poprawiü
warunki konkurencyjnoĞci gospodarowania.
Widocznym trendem w polityce podatkowej krajów rozwiniĊtych, oprócz powolnego
przesuwania ciĊĪarów podatkowych z dochodu na konsumpcjĊ, jest takĪe redukcja stawek
podatków dochodowych połączona z ograniczaniem zakresu ulg i zwolnieĔ, a wiĊc
połączona z poszerzaniem bazy podatkowej. Z jednej strony zwiĊksza to atrakcyjnoĞü danej
jurysdykcji podatkowej dla inwestorów, zmniejsza rozmiary szarej strefy, a z drugiej pozwala
na utrzymanie, a czĊsto nawet na zwiĊkszenie dochodów.
Polska realizuje politykĊ zmierzającą do uproszczenia i zmniejszenia obciąĪeĔ podatkowych
nałoĪonych na przedsiĊbiorców. Jak wspomniano, wysokoĞü stawki podatkowej CIT
siĊgająca 19% jest jedną z najniĪszych w Europie. Na podstawie ustawy o podatku od
towarów i usług (VAT) oraz podatku akcyzowym, podatnik ma prawo do obniĪenia podatku
naleĪnego o kwotĊ podatku naliczonego. UmoĪliwiono równoczeĞnie przedsiĊbiorcom
bĊdącym osobami fizycznymi stosowanie jednolitej stawki PIT na poziomie 19%.
KonkurencyjnoĞü systemów podatkowych nie jest prostą funkcją wysokoĞci stawek, ani teĪ
stawek efektywnych. Istotne znaczenie ma jakoĞü i stabilnoĞü prawa podatkowego,
liczebnoĞü, wykształcenie i wyposaĪenie administracji podatkowej, procedury podatkowe.
W tej dziedzinie mimo istotnych zmian, pozycja Polski nadal jest niezadowalająca.
Mimo róĪnorodnych ocen, stopieĔ komplikacji prawa podatkowego w Polsce jest
stosunkowo nieduĪy, znacznie niĪszy niĪ w krajach Europy Zachodniej. Jedną z miar
komplikacji systemu jest liczba dni potrzebnych do wypełnienia obowiązków podatkowych.
Takie porównawcze badania przeprowadził Price Waterhouse Coopers wspólnie z Bankiem
ĝwiatowym na potrzeby corocznego raportu Banku ĝwiatowego „Doing Business”. Polska na
tle innych paĔstw wypada korzystnie.
InnowacyjnoĞü oraz badania i rozwój
W Polsce wydatki na badania i rozwój (B+R) utrzymują siĊ na poziomie poniĪej 1% PKB
(0,57% w 2005 r.). Jest to ciągle poniĪej celu wyznaczonego w Strategii LizboĔskiej.
Cechami charakterystycznymi finansowania działalnoĞci B+R w Polsce są: niski udział
nakładów na B+R w stosunku do PKB, dominacja finansowania budĪetowego i niewielki
udział podmiotów gospodarczych w wydatkach ogółem na B+R, jak teĪ relatywnie niskie
wydatki na badania stosowane i prace rozwojowe w porównaniu z wydatkami na badania
podstawowe.
Jednym z kluczowych czynników decydujących o przewadze konkurencyjnej gospodarki
i przedsiĊbiorstw jest tempo i zakres kreowania oraz wdraĪania nowych technologii
produkcji, metod zarządzania, nowoczesnych produktów i usług. O konkurencyjnoĞci
miĊdzynarodowej gospodarki w długim okresie decyduje wiĊksza innowacyjnoĞü
działających w jej ramach podmiotów gospodarczych, a wiĊc ich zdolnoĞü nie tylko do ciągłej
39
CASE, Zatrudnienie osób o niskich kwalifikacjach i klin podatkowy w Polsce na tle wybranych
krajów OECD i Europy ĝrodkowej i Wschodniej, Warszawa 2006 r.
36
adaptacji do zmieniających siĊ warunków gospodarowania, lecz takĪe do kreowania tych
zmian.
Na początku 2007 r. Komisja Europejska opublikowała ranking innowacyjnoĞci40. Ranking
ten obejmuje 50 paĔstw, w tym m.in. 27 krajów naleĪących do Wspólnoty Europejskiej oraz
Stany Zjednoczone i JaponiĊ. Tylko cztery paĔstwa (tj. Argentyna, India, Cypr i Rumunia)
zajmują niĪsze pozycje od Polski, która znalazła siĊ na 46 miejscu.
Zbyt mało jest nowych produktów i patentów. Liderami innowacyjnoĞci w Europie są kraje
skandynawskie: Szwecja, Finlandia, Dania, a takĪe Niemcy i Szwajcaria. JednakĪe nawet ta
silna czołówka wspierana przez inne kraje UE przegrywa w rywalizacji pomiĊdzy Europą a
Stanami Zjednoczonymi czy Japonią (por. Wykres 8). Tylko Szwecja i Szwajcaria wyprzedza
JaponiĊ i USA.
Wykres 8.
WskaĨnik innowacyjnoĞci w Polsce na tle wybranych krajów (The 2006 Summary
Innovation Index)
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
Sz
we
Sz cja
wa
jca
ria
Ja
po
nia
US
A
Ni
em
cy
Da
ni
Ni
a
W derl
an
iel
d
ka
Br y
yta
nia
Be
lgi
a
Au
str
ia
UE
-2
5
Irl
an
d
Sł ia
ow
en
ia
W
łoc
h
Hi
sz
pa
nia
Cz
ec
hy
Es
ton
ia
W
Ċg
ry
Li
tw
a
Sł
ow
ac
Po ja
rtu
ga
l
Bu ia
lg
ari
a
Ło
tw
a
Po
lsk
a
0
ħródło: Global Summary Innovation Index 2006.
ĝrednio kraje europejskie charakteryzują siĊ niĪszą innowacyjnoĞcią niĪ wspomniane wyĪej
dwa paĔstwa, a dystans ten zwiĊksza siĊ zwłaszcza w dziedzinie patentów, liczby
pracowników z wyĪszym wykształceniem i wydatków publicznych na B+R.
RóĪnice w procencie PKB, jaki przeznaczany jest w Polsce na naukĊ są bardzo widoczne,
zwłaszcza w porównaniu do „starych” krajów członkowskich UE.
40
Komisja Europejska, Annual Innovation Policy Trends and Appraisal Report, Global Innovation
Index 2007 (GII) – Comparative Analysis of Innovation Performance, 2007.
37
Wykres 9.
GERD jako procent PKB w wybranych krajach, 1995-2005
(
(
(
(
ħródło: Eurostat
TĊ samą prawidłowoĞü pokazują statystyki patentów. Mała liczba aplikacji
o miĊdzynarodową ochronĊ praw własnoĞci wynalazków dokonanych w Polsce Ğwiadczy
o niskim potencjale absorpcyjnym nie tylko na tle „starych” gospodarek unijnych, ale równieĪ
na tle nowych paĔstw członkowskich, jak WĊgry czy Czechy.
Działania związane z badaniami i rozwojem (B+R) mają szczególne znaczenie dla
perspektyw rozwoju gospodarki.
Tabela 13. DziałalnoĞü badawczo - rozwojowa w Polsce w latach 1995-2005
Wyszczególnienie
1995
2000
2003
2004
2005
Nakłady ogółem w mln zł (ceny bieĪące)
2133
4796
4558
5155
5575
Relacja do PKB (w%)
0,63
0,64
0,56
0,56
0,57
Nakłady na 1 mieszkaĔca ( w zł)
55
125
119
135
146
Zatrudnieni w działalnoĞci badawczo-rozwojowej na 1000 mieszkaĔców
4,9
4,6
4,5
4,6
4,4
w tym pracownicy naukowo-badawczy
2,9
3,2
3,4
3,6
3,6
Przyznane tytuły naukowe profesora
367
470
578
521
503
61
111
155
138
136
doktora hab.
628
829
803
934
955
w tym kobietom
171
240
258
292
344
2300
4400
5460
5722
5917
763
1832
2563
2704
2931
w tym kobietom
Przyznane stopnie naukowe:
doktora
w tym kobietom
ħródło: Nauka i technika w 2005 r., GUS, Warszawa 2006.
W roku 2005 nakłady na działalnoĞü badawczą i rozwojową wyniosły 5574,6 mln zł i były
wyĪsze o 1016,6 mln zł, tj. o 22,3 % w porównaniu z nakładami poniesionymi w 2003 r.
(w cenach bieĪących). Relacja nakładów na działalnoĞü B+R (GERD) do produktu krajowego
brutto w 2005 r. wyniosła 0,57% i była niĪsza niĪ w latach 1995 i 2000 (odpowiednio 0,63% i
0,64%), przy spadku liczby zatrudnionych w działalnoĞci B+R o ok. 4 tys. osób (do poziomu
123,4 tys. osób).
Na niskim poziomie utrzymuje siĊ liczba zgłoszonych wynalazków krajowych. W ciągu
roku 2005 do ochrony w UrzĊdzie Patentowym RP zgłoszono 2028 wynalazków wobec 2268
38
w roku 2003 oraz 2381 w roku 2004. W 2005 r. o ponad 35 %, tj. do poziomu 1054, wzrosła
natomiast liczba udzielonych patentów (wobec 778 w 2004 r.). Członkostwo Polski w Unii
Europejskiej w niewielkim – jak dotąd - stopniu wpłynĊło na poprawĊ sytuacji w sektorze B+R
w Polsce. Analiza wiĊkszoĞci wskaĨników wskazuje na wystĊpowanie duĪych dysproporcji
miĊdzy Polską a Ğrednią krajów UE-15 i UE-25.
Dzieje siĊ tak miĊdzy innymi dlatego, Īe nakłady na badania naukowe są w Polsce w relacji
do produktu krajowego brutto dwa-trzy razy mniejsze niĪ w wielu krajach UE. Przy tym
w Polsce tylko około ¼ Ğrodków wykorzystywanych w działalnoĞci badawczej i rozwojowej
pochodzi z przedsiĊbiorstw, podczas gdy w krajach rozwiniĊtych firmy są głównym Ĩródłem
finansowania tej działalnoĞci.
Godnym podkreĞlenia trendem obserwowanym w ostatnich latach w Polsce jest stały
wzrost liczby tzw. krajozgłoszeĔ wynalazków polskich (a właĞciwie wynalazków
opracowanych przez tzw. polskich rezydentów) do ochrony prawnej za granicą. W ostatnim
roku, dla którego dostĊpne są dane na ten temat (2002 r.) liczba ta wynosiła nieco ponad 9
tys. i była dziesiĊciokrotnie wyĪsza niĪ w roku 1995.
3. SPÓJNOĝû SPOŁECZNA
PozycjĊ Polski na tle pozostałych krajów UE pod wzglĊdem rozwoju społecznego okreĞla
ranking ustalony według wartoĞci indeksu rozwoju społecznego (HDI – Human Development
Index) publikowany przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP). Do jego
obliczenia słuĪą takie dane, jak: wskaĨnik skolaryzacji brutto, oczekiwana długoĞü Īycia,
wskaĨnik umiejĊtnoĞci czytania ze zrozumieniem oraz poziom PKB per capita liczony według
parytetu siły nabywczej walut. Indeks ten jest wiĊc miarą osiągniĊü edukacyjnych, stanu
zdrowia i materialnego poziomu Īycia. W 2004 r., podobnie jak w 2000 r., Polska
znajdowała siĊ na 37. miejscu na Ğwiecie według HDI z wynikiem 0,862 (w 2000r. HDI
wyliczono na 0,834), poniĪej wyników wszystkich krajów UE-15, i na 21. miejscu wĞród
krajów UE-25 (za Polską uplasowały siĊ: Estonia, Litwa, Słowacja i Łotwa). W 2001 r., ze
wskaĨnikiem 0,840, była na 35 miejscu, Polska notuje relatywnie wysoki wskaĨnik
edukacyjny: (0,95, wobec 0,99 w Norwegii, Australii, Irlandii) (w 2000 r. było to 0,93, a
dokładnie 0,926), a niĪsze wskaĨniki związane ze stanem zdrowia (Ğrednia długoĞü Īycia
74,6 lat w 2004 r., tj. 41. miejsce w Ğwiecie z Argentyną i 19. miejsce w UE-25, wobec 73,8
lat w 2002 r. i 20 miejscem) i poziomem zamoĪnoĞci (PKB per capita).
Stopa zatrudnienia
Z poziomem aktywnoĞci gospodarczej kraju silnie skorelowane jest kształtowanie siĊ sytuacji
na rynku pracy. Od 2004 r. obserwuje siĊ coraz szybszą jej poprawĊ i zmniejszanie dystansu
dzielącego PolskĊ od przeciĊtnych unijnych. Pomimo to, polski rynek pracy charakteryzuje
siĊ nadal najniĪszymi wskaĨnikami zatrudnienia oraz najwyĪszym poziomem bezrobocia,
zarówno wĞród krajów UE-15, jak i UE-25.
O ile w 2003 r. stopa zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym (15-64 lata) wynosiła w
Polsce 51,2% (wobec 62,6% w UE-27, 62,9% w UE-25 i 64,3% w UE-15), to w 2006 r.
wzrosła do 54,5% (wobec odpowiednio 64,4%, 64,7% i 66%)41. Do osiągniĊcia celu
długookresowego Strategii LizboĔskiej na 2010 rok, jakim jest wzrost ogólnego wskaĨnika
zatrudnienia do 70%, Polsce brakuje jeszcze ponad 15 pkt. proc. Poziom ten przekracza juĪ
piĊü krajów UE, tj. Dania, Niderlandy, Szwecja, Wielka Brytania i Austria. Jednak w
wiĊkszoĞci paĔstw członkowskich stopa zatrudnienia pozostaje znacznie poniĪej 70%, nie
siĊgając jeszcze nawet 67% - celu krótkookresowego ustalonego w Strategii LizboĔskiej na
rok 2005.
41
Szczegółowe dane (Eurostat) za lata 2003-2006 zawiera tabela w Załączniku 4.
39
Wykres 10. Stopa zatrudnienia w krajach UE w 2006 r. (w %)
)
,
!#$%
(/
./
!"#$%
&'( * +
-
0$
!#
2
3
1#
*"$4
5"+
2
3
2
3
6#
6'07/
8$%
,$%
(/
90
&$4
;
&:/
.'
Relatywnie niskie - czĊsto najniĪsze w całej UE-25 – wskaĨniki zatrudnienia charakteryzują
PolskĊ we wszystkich grupach wiekowych (por. tabela w Załączniku 5). Ma ona jeden z
najniĪszych wskaĨników zatrudnienia osób młodych (15-24 lata), który w 2006 r. wyniósł
24%, wobec Ğrednio 36,3% w UE-27, 37,3% w UE-25 i 40,1% w UE-15 (niĪsze wskaĨniki
mają tylko Bułgaria, Litwa, Luksemburg i WĊgry) oraz najniĪszy wskaĨnik zatrudnienia osób
starszych (55-64 lata) – odpowiednio 28,1%, wobec 43,5%, 43,6% i 45,3%. Dystans dzielący
PolskĊ od osiągniĊcia celu Strategii LizboĔskiej dotyczącego zwiĊkszenia poziomu
zatrudnienia wĞród osób starszych do 50% w 2010 r. jest wiĊc znaczący. Poziom ten
przekraczają juĪ: Szwecja, Dania, Estonia, Wielka Brytania, Finlandia, Cypr, Łotwa, Irlandia i
Portugalia. Niski jest równieĪ wskaĨnik zatrudnienia pozostałej grupy osób (25-54 lata), który
w Polsce wynosi 71,8%, wobec 78,1% w UE-27, 78,2% w UE-25 i 78,7% w UE-15 (niĪszą
stopĊ zatrudnienia ma tylko Malta).
Podobnie jak we wszystkich krajach UE, wskaĨnik zatrudnienia kobiet w Polsce jest
niĪszy niĪ wskaĨnik zatrudnienia mĊĪczyzn - w 2006 r. wyniósł on w Polsce 48,2% (wĞród
mĊĪczyzn 60,9%), wobec Ğrednio 57,2% (odpowiednio 71,6%) w UE-27, 57,3%
(odpowiednio 72%) w UE-25 oraz 58,4% (73,5%) w UE-15. Jednym z celów Strategii
LizboĔskiej jest zwiĊkszenie do roku 2010 stopy zatrudnienia kobiet do ponad 60% (cel
krótkookresowy zakładał wzrost zatrudnienia kobiet do 57% w 2005 r.). W 13 krajach UE-25
wskaĨnik ten kształtuje siĊ juĪ powyĪej tego poziomu (od 60,3% na Cyprze do 73,4% w
Danii). Generalnie, w ostatnich latach, w krajach UE przeciĊtna stopa zatrudnienia kobiet
systematycznie wzrastała, natomiast stopa zatrudnienia mĊĪczyzn utrzymywała siĊ na
stabilnym poziomie, oscylując wokół 70%. W Polsce – w warunkach niskiego poziomu
zatrudnienia – rosły oba wskaĨniki, przy czym w przypadku mĊĪczyzn poprawa była bardziej
widoczna (w porównaniu z 2003 r. stopa zatrudnienia kobiet zwiĊkszyła siĊ o 2,2 pkt. proc., a
mĊĪczyzn – o 4,4 pkt. proc.).
Odsetek pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy w Polsce w 2006 r. wyniósł
9,8% (osób w wieku 15 lat i wiĊcej), wobec 10,3% w 2003 r. Był on wyĪszy od przeciĊtnej dla
nowych paĔstw członkowskich (7,5%), lecz niĪszy od Ğredniego w Unii (18,1% w UE-27,
18,8% w UE-25 i 20,8% w UE-15). NajwyĪszy odsetek pracujących w niepełnym wymiarze
wystĊpuje w Niderlandach (46,2%). W UE-15 widoczna jest w ostatnich latach wyraĨna
tendencja do wzrostu liczby pracujących w niepełnym wymiarze, natomiast w nowych
paĔstwach członkowskich, w tym w Polsce, ten typ zatrudnienia nie rozwija siĊ tak
40
dynamicznie. W całej UE praca w niepełnym wymiarze czasu jest domeną kobiet - w 2006 r.
wykonywało ją 36,8% pracujących kobiet (wobec zaledwie 8,1% pracujących mĊĪczyzn) w
UE-15, wobec odpowiednio 13% (7,1%) w Polsce.
Wysoki jest natomiast odsetek pracujących na podstawie umów na czas okreĞlony,
który w Polsce w 2006 r. wynosił 27,3% ogółu (w grupie osób w wieku 15 lat i wiĊcej), wobec
14,7% w UE-15 oraz 14,9% w UE-25. W latach 2004-2006 nastąpił w Polsce wzrost udziału
tej formy pracy o 8,4 pkt. proc., wobec 1,9 pkt. proc. Ğrednio w UE-25. WyĪszy odsetek
zatrudnionych w ten sposób miała jedynie Hiszpania (34%), natomiast najniĪszy - Estonia
(2,7%).
Relatywnie wysoki odsetek osób w Polsce pracuje na własny rachunek – w 2006 r. około
19,5% pracujących (w wieku 15-64 lata). W UE-25 w 2006 r. na własny rachunek pracowało
przeciĊtnie około 14,5% ogółu pracujących. W poszczególnych krajach odsetek ten wahał
siĊ miĊdzy około 30% (Grecja), 24% (Włochy) a prawie 8% (Dania, Estonia).
Stopa bezrobocia
Mimo oĪywienia gospodarczego i pozytywnych zmian na rynku pracy, tzw. zharmonizowana
stopa bezrobocia42 w Polsce, która w 2006 r. wyniosła 13,8% (wobec 19,6% w 2003 r.
oraz 13,4% w 1999 r.), pozostawała najwyĪszą w UE-27, gdzie Ğrednia w 2006 r. wynosiła
7,9%. Porównywalny do polskiego poziom bezrobocia wystĊpował jedynie na Słowacji
(13,4%). W pozostałych krajach członkowskich stopa bezrobocia kształtowała siĊ na
poziomie poniĪej 10%.
Wykres 11. Zharmonizowana stopa bezrobocia w krajach UE-27 w 2006 r.
<
=>
Polska
Francja
Słowacja
Grecja
Bułgaria
Niemcy
Hiszpania
UE-27
Belgia
UE-25
Finlandia
Portugalia
UE-15
WĊgry
Malta
Republika Czeska
Włochy
Szwecja
Łotwa
Słowenia
Litwa
Estonia
Austria
Wielka Brytania
Luksemburg
Cypr
Irlandia
Dania
Niderlandy
Rumunia
W ostatnich latach, w tym zwłaszcza w latach 2006-2007., stopa bezrobocia wyraĨnie
malała. PoprawĊ odnotowano we wszystkich kategoriach bezrobocia. Szybciej niĪ
przeciĊtnie zmalało zwłaszcza bezrobocie wĞród osób poniĪej 25 roku Īycia, przy czym
jednym z czynników wpływających na jego obniĪenie była migracja zarobkowa. Stopa
bezrobocia w tej grupie wiekowej w Polsce wynosiła w 2006 r. 29,8% (wobec 41,4% w
2003 r.) i była najwyĪszą wĞród pozostałych krajów członkowskich UE. W UE-15 stopa
bezrobocia osób w wieku 15-24 lata wynosiła 16,1%, a w UE-25 17,2%, a w UE-27 17,4%.
42
Liczona przez Eurostat na podstawie wyników BadaĔ AktywnoĞci Ekonomicznej LudnoĞci (BAEL)
oraz miesiĊcznych danych z bezrobocia rejestrowanego.
41
Podobnie jak w wiĊkszoĞci krajów UE, stopa bezrobocia w Polsce jest wyĪsza wĞród kobiet
(w 2006 r. 14,9%) niĪ wĞród mĊĪczyzn (13%). W UE-15 stopa bezrobocia w tych grupach
wynosi odpowiednio 8,4% i 6,5%, a w UE-25 - 9% i 7,1%. NajwiĊksze dysproporcje w
poziomie bezrobocia wĞród kobiet i mĊĪczyzn wystĊpują w Grecji i Hiszpanii, gdzie róĪnice
wynoszą 8 pkt. proc. i ponad 5 pkt. proc.
PolskĊ niekorzystnie wyróĪnia jeden z najwyĪszych w UE-25 odsetek długotrwale
bezrobotnych (12 miesiĊcy i wiĊcej), którzy w 2006 r. stanowili 7,8% (w 2003 r. 11%) ogółu
aktywnych zawodowo (osób w wieku 15 lat i wiĊcej), wobec 3,6% w UE-25 i 3,1% w UE-15.
WskaĨnik ten był wyĪszy jedynie na Słowacji (10,2%). Natomiast Austria, Cypr, Dania,
Irlandia, Luksemburg, Szwecja i Wielka Brytania notowały bezrobocie długotrwałe na
poziomie poniĪej 1,5%.
Edukacja
Poziom wykształcenia odgrywa główną rolĊ w zakresie czynników determinujących
osiągniĊcia ekonomiczne i konkurencyjnoĞü gospodarki. Jest teĪ czynnikiem o kluczowym
znaczeniu, jeĞli chodzi o moĪliwoĞci zatrudnienia.
PowszechnoĞü kształcenia na poszczególnych jego etapach odbiega jednak nieco od norm
UE. Na tle Ğredniej UE Polska notuje niską powszechnoĞü edukacji przedszkolnej wĞród
dzieci w wieku 3-5 lat, niĪszą powszechnoĞü nauki przez całe Īycie (zwłaszcza wĞród grup
potencjalnie najbardziej jej potrzebujących), ale wyróĪnia siĊ pozytywnie – wysoką
powszechnoĞcią wykształcenia co najmniej Ğredniego i szybko rosnącą - studiów
wyĪszych.
W roku szkolnym 2005/2006 jedynie 41% dzieci w wieku 3-5 lat uczĊszczało do
przedszkola – nieco wiĊcej niĪ w poprzednich latach (w roku szkolnym 2004/2005 było ich
36,7%), jednak zdecydowanie mniej niĪ w innych krajach UE - w wiĊkszoĞci z nich wskaĨnik
ten od dawna przekracza 70%. W Polsce wystĊpuje teĪ bardzo duĪe zróĪnicowanie miĊdzy
oĞrodkami miejskimi, gdzie w roku 2004/2005 do przedszkoli uczĊszczało 55% dzieci w
wieku 3-5 lat, a terenami wiejskimi – odpowiednio 18%. W ostatnich latach udział 3-5-latków
z terenów wiejskich w edukacji przedszkolnej zwiĊkszył siĊ nieznacznie.
Wysoki jest odsetek kształcących siĊ osób w wieku 15-24 lata. W 2004 r. wyniósł on 68,6%,
wobec 60,2% w UE-25. NaleĪy podkreĞliü, Īe odsetek osób z wykształceniem co
najmniej Ğrednim naleĪy do najwyĪszych w UE. Obserwowanemu w okresie transformacji
boomowi edukacyjnemu nie towarzyszył jednak – zwłaszcza w szkolnictwie wyĪszym –
adekwatny wzrost kadry naukowej, co prowadzi do obniĪenia jakoĞci nauczania, zwłaszcza
w mniejszych oĞrodkach.
Analiza trendów w szkolnictwie wskazuje na wysoką popularnoĞü studiów wyĪszych typu
akademickiego (ISCED 5A). W 2004 r. takie studia wybierało aĪ 71% osób w odpowiednim
wieku. SpoĞród krajów UE, dla których dostĊpne są dane, jedynie Szwecja i Finlandia
charakteryzowały siĊ wyĪszymi wartoĞciami tego wskaĨnika. Tak wysokie wskaĨniki dla
Polski są relatywnie nowym zjawiskiem – pomiĊdzy 1990/91 a 2004/2005 rokiem
akademickim liczba studentów szkół wyĪszych zwiĊkszyła siĊ niemal piĊciokrotnie - do blisko
2 mln osób, a współczynnik skolaryzacji brutto zwiĊkszył siĊ z 12,9% w roku 1990/1991
do niemal 50% w roku 2004/2005.43 Według dostĊpnych danych GUS, w roku szkolnym
2003/2004 na 10 tys. ludnoĞci notowano 535 studentów (w 2000 r. 464), przy Ğredniej unijnej
UE-25 - 371 studentów (w 2000 r. 337).
43
Współczynnik skolaryzacji brutto, to wyraĪony procentowo stosunek liczby wszystkich uczących siĊ
na danym poziomie (w tym przypadku w szkołach wyĪszych) do populacji osób bĊdących w wieku
nominalnie odpowiadającym temu poziomowi kształcenia.
42
Tabela 14. Struktura wykształcenia ludnoĞci w wieku 25-64 lata w krajach UE-27 w 2005 r.
(w %)
Udział w populacji 25-64 lata (%), 2005 r.
Kraj
Z wykształceniem
Ğrednim
Miejsce
w UE-27
Z wykształceniem
wyĪszym
Miejsce
w UE-27
UE-27
48,6
-
22,4
-
Austria
62,8
5
17,8
19
Belgia
35,0
24
31,0
4
Bułgaria
50,9
14
21,6
15
Cypr
38,7
21
28,8
9
Dania
49,1
15
33,5
2
Estonia
55,8
11
33,3
3
Finlandia
44,2
17
34,6
1
Francja
41,5
19
24,9
13
Grecja
39,4
20
20,6
16
Hiszpania
20,6
25
28,2
10
Irlandia
35,5
23
29,1
8
Litwa
61,3
7
26,3
12
Luksemburg
45,2
16
26,5
11
Łotwa
64,0
4
20,5
17
Malta
13,9
26
11,4
26
Niderlandy
41,7
18
30,1
5
Niemcy
58,6
10
24,6
14
Polska
68,0
3
16,8
21
Portugalia
13,6
27
12,8
24
Republika Czeska
76,9
1
13,1
23
Rumunia
62,0
6
11,1
27
Słowacja
73,9
2
14,0
22
Słowenia
60,1
8
20,2
18
Szwecja
54,3
13
29,2
7
WĊgry
59,3
9
17,1
20
W. Brytania
55,6
12
29,6
6
Włochy
38,5
22
12,2
25
ħródło: Komisja Europejska, IV raport spójnoĞci ekonomicznej i społecznej, Maj 2007. Obliczenia
własne.
UwagĊ zwracają równieĪ róĪnice w popularnoĞci poszczególnych kierunków studiów.
W 2004 r. Polska, w stosunku do Ğredniej dla UE-27, miała zdecydowanie wiĊkszy udział
absolwentów studiów wyĪszych na kierunkach takich jak: biznes i administracja,
edukacja/pedagogika, a takĪe nauki społeczne. Niemal 2/3 wszystkich absolwentów w
Polsce koĔczyła o takie właĞnie kierunki, podczas gdy Ğrednia dla UE-27 siĊgała 40%.
Z kolei wyraĨnie mniejszą popularnoĞcią cieszyły siĊ kierunki inĪynieryjno-techniczne (5,7%),
a nawet informatyczne (3,4%) oraz medyczne (Wykres 12).
43
Wykres 12. Absolwenci szkół wyĪszych według kierunków – udziały absolwentów
poszczególnych kierunków wĞród wszystkich absolwentów w 2004 r. (w %)
35
30
25
20
15
10
5
0
UE27
usługi
Medycyna i
opieka
społeczna
Rolnictwo /
weterynaria
Nauki
techniczne
Nauki Ğcisłe
Prawo
Biznes i
administracja
Nauki
społeczne
Nauki
humanistyczne
Edukacja /
pedagogika
Polska
ħródło: Eurostat, Young Europeans through statistics, news release 44/2007.
Jedną z przyczyn takiej struktury była stosunkowo tania organizacja kierunków studiów
administracyjnych czy pedagogicznych, przy duĪym - w początkach lat dziewiĊüdziesiątych zapotrzebowaniu na absolwentów kierunków ekonomicznych, prawa czy zarządzania.
W efekcie niedobór specjalistów, wykształconych w kierunkach Ğcisłych i inĪynieryjnotechnicznych, staje siĊ hamulcem rozwoju gospodarczego i osiągania przez PolskĊ celów
Strategii LizboĔskiej.
W odniesieniu do kadry naukowej korzystną zmianą, jaka zaszła w latach 1995-2005, jest
2,6 - krotne zwiĊkszenie liczby osób uzyskujących stopieĔ doktorski (5917, wobec 2300).
Liczba nadanych tytułów profesorskich w tych latach zwiĊkszyła siĊ natomiast 1,4-krotnie.
Wolniejsze tempo wzrostu liczby kadry akademickiej o najwyĪszych kwalifikacjach w
stosunku do tempa wzrostu liczby studentów stanowi zagroĪenie dla zapewnienia wysokiej
jakoĞci kształcenia na poziomie wyĪszym.
DoroĞli mieszkaĔcy Polski rzadko – w porównaniu ze Ğrednią UE – podnoszą swoje
kwalifikacje przez uczestnictwo w kursach i szkoleniach (Wykres 13).
Wykres 13. Uczestnictwo w kształceniu przez całe Īycie w Polsce i UE, w latach 1999-2005
(w %)
12
UE27
UE15
10
UE10
Polska
8
6
4
2
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Uwaga: Na wykresie przedstawiono odsetek respondentów w populacji w wieku 25-64 lata
odpowiadających twierdząco na pytanie o uczestnictwo w jakiejkolwiek działalnoĞci edukacyjnej bądĨ
szkoleniowej w okresie 4 tygodni przed przeprowadzeniem badania.
ħródło: Eurostat.
44
W 2005 r. powszechnoĞü kursów i szkoleĔ była w Polsce niemal o połowĊ mniejsza niĪ
Ğrednio w UE-27, choü tylko niewiele mniejsza niĪ Ğrednio w UE-10, przy czym aktywne są
przede wszystkim młode osoby pracujące z wyĪszym wykształceniem. Podobna sytuacja ma
miejsce w wielu innych krajach UE, jednak Polska wyróĪnia siĊ duĪymi dysproporcjami pod
tym wzglĊdem. AktywnoĞü edukacyjna Polaków z wykształceniem wyĪszym jest powyĪej
Ğredniej dla UE, podczas gdy ten sam wskaĨnik dla osób nisko wykwalifikowanych sytuuje
PolskĊ na jednym z ostatnich miejsc w UE44.
Ochrona zdrowia
Pozycja Polski na tle krajów UE-25 pod wzglĊdem jakoĞci i dostĊpnoĞci usług medycznych,
a w związku z tym stanu zdrowia, jest relatywnie niska. UwzglĊdniając rosnącą liczbĊ
ludnoĞci w wieku poprodukcyjnym (w porównaniu z 1990 r. wzrost o prawie 1 mln osób) i
przewidywany proces dalszego starzenia siĊ społeczeĔstwa, sprawa ochrony zdrowia staje
siĊ jednym z najwaĪniejszych problemów Polski.
Systematycznie poprawia siĊ w Polsce oczekiwana długoĞü Īycia w dniu urodzenia – w
2006 r. wyniosła 70,9 lat dla mĊĪczyzn i 79,6 dla kobiet. WskaĨnik ten w latach 1991-2006
poprawił siĊ o prawie 4,5 roku dla mĊĪczyzn i o ponad 4 lata dla kobiet. WartoĞci te jednak
są niĪsze od Ğredniej dla UE-25 wynoszącej dla mĊĪczyzn 75,1 lat, a dla kobiet 81,2 lata (w
2003 r.)45. Poziom umieralnoĞci w Polsce jest nadal wyĪszy od przeciĊtnego w UE. WskaĨnik
ĞmiertelnoĞci niemowląt pozostaje w Polsce na relatywnie wysokim poziomie, tj. 6 zgonów
na tysiąc urodzeĔ, podczas gdy w wiĊkszoĞci krajów w UE-15 wskaĨnik ten w 2005 r.
kształtował siĊ poniĪej 5. NajniĪszy wskaĨnik odnotowano w Szwecji – 2,4. Równie
niepokojąco przedstawia siĊ sytuacja polskich mĊĪczyzn w wieku 30-59 lat oraz dzieci w
wieku do lat 15, które cechuje o 40% wiĊksze ryzyko zgonu niĪ Ğrednio w UE w tej samej
grupie wiekowej.46 Główną przyczyną zgonów Polaków w wieku 25-64 lata są nadal choroby
układu krąĪenia. Blisko 80% wiĊcej Polaków umiera z powodu tych chorób niĪ Ğrednio w UE.
Poziom wydatków publicznych na ochronĊ zdrowia w 2005 r. wyniósł w Polsce 4,5%
PKB, co stanowiło jeden z najniĪszych wskaĨników w UE. NiĪsze wydatki odnotowały:
Cypr (3% PKB), Łotwa (3,8%), Estonia (4%), Litwa (4,3%) i Niderlandy (4,4%). Pozostałe
kraje wydają powyĪej 5% swojego PKB (oprócz Grecji – 4,6%). NajwiĊcej przeznaczały na
ochronĊ zdrowia Francja (7,3% PKB), Portugalia (7,2%), Belgia i Wielka Brytania (po 7,1%)
oraz Szwecja (7%. PKB).
Potencjalny dostĊp do opieki medycznej jest wiĊc w Polsce relatywnie niski. PolskĊ cechuje
stosunkowo wysoki wskaĨnik liczby osób przypadających na jednego lekarza. W 2005 r.
wynosił on 432 osoby, co plasowało PolskĊ na 21 miejscu wĞród krajów UE. Coraz wiĊkszy
jest takĪe niedobór pielĊgniarek (na jedną pielĊgniarkĊ w 2004 r. przypadało 181 osób).
W ostatnich latach obserwuje siĊ wzrost wyjazdów personelu medycznego za granicĊ.
Lepiej przedstawia siĊ sytuacja w zakresie opieki szpitalnej. Na 100 tys. osób
przypadało w 2004 r. 480 łóĪek, co plasowało PolskĊ na 17 pozycji wĞród krajów UE.
NajwiĊcej łóĪek przypadało w Niemczech – 858, w Czechach - 847 i na Litwie – 843 łóĪka.
We wszystkich krajach UE w ogólnych wydatkach na ochronĊ zdrowia dominują wydatki
publiczne. NajwyĪszy udział wydatków publicznych wystĊpował w Czechach (91,4% ogółu
wydatków). NajniĪszy poziom finansowania ochrony zdrowia ze Ğrodków publicznych miał
miejsce w Grecji (51,3%). W wiĊkszoĞci krajów, w tym w Polsce (72,4%), wydatki
44
P. O'Brien and W. PaczyĔski, “Poland's Education and Training: Boosting and Adapting Human
Capital”, OECD Economics Department Working Papers, No. 495.
45
Rocznik Statystyczny RP 2006, GUS, Warszawa 2007 r.
46
Strategia rozwoju ochrony zdrowia w Polsce na lata 2007-2013, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa
2005.
45
publiczne oscylują wokół 70-80% ogółu wydatków zdrowotnych. Z roku na rok wydatki te
rosną i ta tendencja utrzyma siĊ w ciągu nastĊpnych lat. Związane jest to przede wszystkim
z trendami demograficznymi wystĊpującymi w całej Europie: znacznym spadkiem urodzeĔ
oraz wydłuĪającym siĊ Īyciem.
SpołeczeĔstwo obywatelskie
Jedną z istotnych miar rozwoju społeczeĔstwa obywatelskiego jest skala dobrowolnego
zaangaĪowania
obywateli
w
róĪnorodne
działania
społeczne.
Porównywalne
miĊdzynarodowo wyniki badaĔ (m.in. w niektórych edycjach specjalnego eurobarometru, a
takĪe w badaniu World Values Survey) wskazują na relatywnie niskie zaangaĪowanie
mieszkaĔców Polski w działalnoĞü organizacji społecznych w porównaniu z innymi krajami
UE.
Wykres 14. Dobrowolne zaangaĪowanie w działalnoĞü w organizacjach społecznych w krajach
UE w 2006 r.
70
60
50
40
30
20
Austria
Niemcy
Niderlandy
Szwecja
Dania
Finlandia
Luksemburg
Irlandia
Belgia
Francja
Słowenia
UE25
Włochy
Słowacja
Czechy
Estonia
Wielka Brytania
Malta
Cypr
Łotwa
Grecja
Rumunia
Hiszpania
WĊgry
Polska
Litwa
Portugalia
0
Bułgaria
10
Uwaga: Na wykresie pokazano procent respondentów wskazujących na swoje dobrowolne
zaangaĪowanie w działalnoĞü przynajmniej jednej z organizacji społecznych, takich jak kluby
sportowe, stowarzyszenia edukacyjne i artystyczne, organizacje koĞcielne i religijne, organizacje
zajmujące siĊ pomocą dla innym, związki zawodowe, partie polityczne itp.
ħródło: Special Eurobarometer, “European Social Reality”, luty 2007, 273/Wave 66.3.
Według danych Stowarzyszenia Klon/Jawor i Stowarzyszenia Centrum Wolontariatu, w ciągu
całego 2005 r. ok. 22% dorosłych Polaków poĞwiĊciło swój czas na bezpłatną pracĊ na
rzecz innych47. Jest to dwa razy wiĊcej niĪ w 2001 roku. Warto zwróciü uwagĊ, Īe
zaobserwowana w tym badaniu istotna poprawa kontrastuje z mniej optymistycznym
obrazem stagnacji zaangaĪowania społecznego, wynikającym z porównania cytowanych
wyĪej wyników badaĔ World Values Survey i Special Eurobarometer48. CzĊĞciowym
wytłumaczeniem tych róĪnic moĪe byü fakt, Īe choü coraz wiĊcej Polaków angaĪuje siĊ w
działania wolontariatu, to poĞwiĊcają oni na nie coraz mniej czasu.
47
Dane pochodzą z badania przygotowanego przez Stowarzyszenie Klon/Jawor i Stowarzyszenie
Centrum Wolontariatu, zrealizowanego przez firmĊ SMG/KRC A Millward Brown Company. Badanie
wykonano w dniach 17-21 listopada 2005 r. na losowej, reprezentatywnej próbie 1007 dorosłych
Polaków. Zobacz http://badania.ngo.pl/x/256845. W badaniu tym pytano o zaangaĪowanie w
wolontariat w ciągu ostatniego roku, a zatem nie jest uprawnione porównywanie poziomów odpowiedzi
z poziomami odpowiedzi w cytowanych wczeĞniej innych badaniach.
48
Badania te mają nieco inną konstrukcjĊ.
46
DziałalnoĞü wolontariuszy nierozerwalnie wiąĪe siĊ z istnieniem i rozwojem organizacji
pozarządowych. Według badaĔ dotyczących sektora organizacji pozarządowych w Polsce w
latach 2002, 2004 i 2006 prowadzonych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor liczba tych
organizacji pozostała w tym okresie stabilna. Według danych na koniec III kwartału 2006
roku wynosiła 120 tys. zarejestrowanych podmiotów, wobec 109 tys. zarejestrowanych pod
koniec kwietnia 2004 r. Utrzymuje siĊ zróĪnicowanie regionalne liczby organizacji.
Wykres 15. Liczba zarejestrowanych stowarzyszeĔ i fundacji według województw
(stan na koniec III kw. 2006 r.)
2 650
Zachodniopomorskie
1 978
Wielkopolskie
WarmiĔsko-mazurskie
2 354
1 484
ĝwiĊtokrzyskie
ĝląskie
5 945
Pomorskie
3 906
Podlaskie
1 656
2 897
Podkarpackie
Opolskie
1 259
9 937
Mazowieckie
Małopolskie
5 225
Łódzkie
3 133
Lubuskie
1 707
Lubelskie
2 886
Kujawsko-pomorskie
2 705
4 778
DolnoĞląskie
0
2 000
4 000
6 000
8 000
10 000
12 000
ħródło: opracowanie własne na podstawie raportu M. Gumkowskiej i J. Herbsta: Podstawowe fakty
o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2006 (www.ngo.pl).
Jednak w ujĊciu na mieszkaĔca najwiĊcej organizacji działa na zachodzie i północy kraju, a
najmniej na wschodzie, przy czym granice miĊdzy tymi obszarami wydają siĊ pokrywaü z
granicami dawnych zaborów. StrukturĊ prowadzonej działalnoĞci przez te organizacje
przedstawia poniĪszy wykres.
Wykres 16. Organizacje pozarządowe według prowadzonej działalnoĞci
(stan na koniec III kw. 2006 r.)
pozostała
działalnoĞü
19%
sport, rekreacja,
turystyka, hobby
40%
ochrona zdrowia
8%
usługi socjalne,
pomoc społeczna
10%
edukacja i
wychowanie
10%
kultura i sztuka
13%
ħródło: opracowanie własne na podstawie raportu M. Gumkowskiej i J. Herbsta: Podstawowe fakty
o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2006 (www.ngo.pl).
47
Wyniki badaĔ wskazują ponadto, Īe zmniejsza siĊ liczba wolontariuszy współpracujących z
organizacjami pozarządowymi. Coraz wiĊcej organizacji wskazuje na problem braku osób
gotowych do bezinteresownego angaĪowania siĊ w działania. Kondycja finansowa wielu
organizacji (a w związku z tym i skala ich działania) jest słaba – daje siĊ zaobserwowaü
nawet spadek przychodów istotnej grupy organizacji. Widaü teĪ regres w natĊĪeniu
kontaktów organizacji pozarządowych z innymi instytucjami.
Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych w krajach UE
Główną składową dochodów w Polsce są wynagrodzenia. Według Eurostat, w 2004 r.
przeciĊtne roczne wynagrodzenie brutto w przedsiĊbiorstwach przemysłowych i
usługowych49 w Polsce wyniosło 6230 EUR i stanowiło około 20% przeciĊtnej UE-25 i 17,5%
przeciĊtnej UE-15. SpoĞród krajów, dla których zostały opublikowane dane, najwyĪszy
poziom wynagrodzeĔ notowano w Danii (148% UE-25 i 130% UE-15), a najniĪszy – na
Łotwie (odpowiednio 12,2% i 10,7%). NiĪsze od Polski były równieĪ wynagrodzenia na
Słowacji (18,3% i 16%). W 2005 r. tak liczone wynagrodzenie wzrosło w Polsce do 6270
EUR i 18,2% przeciĊtnej UE-15. W tym samym czasie relacja wynagrodzenia na Łotwie
zwiĊkszyła siĊ do 12,3%, a na Słowacji – do 20,8%.
ZróĪnicowanie wynagrodzeĔ miĊdzy krajami jest konsekwencją róĪnic w poziomie rozwoju
gospodarczego, a takĪe w poziomach cen. ZróĪnicowanie poziomu cen miĊdzy krajami UE
ilustrują wskaĨniki relatywnych poziomów cen. W 2003 r. ceny konsumpcyjne były w Polsce
o prawie 46% niĪsze od porównywalnych cen notowanych Ğrednio w UE-25, a w 2006 r. – o
prawie 38% niĪsze. SpoĞród krajów UE-25 w 2006 r. relatywnie niĪsze ceny notowano w
Czechach (wskaĨnik był tam niĪszy od Ğredniej UE-25 o prawie 40%), na Łotwie i Słowacji
(niĪszy o około 42%), Litwie (o ponad 44%). NajwyĪszy poziom cen notowano w Danii (138%
Ğredniej UE-25) i Irlandii (124%).
Dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, wyliczane w statystykach dochodu
narodowego w UE, stosuje siĊ przede wszystkim do badania miĊdzyregionalnych
zróĪnicowaĔ poziomu Īycia. Dochody te ujmowane są netto, w PPCS (Purchasing Power
Consumption Standards), w przeliczeniu na osobĊ w gospodarstwie domowym50, co
umoĪliwia porównywanie poziomu dochodów gospodarstw miĊdzy poszczególnymi krajami.
DostĊpne dane Eurostatu pozwalają na analizĊ okresu 1995 – 2004.
49
O liczbie pracujących powyĪej 9 osób, z wyłączeniem administracji publicznej.
Ang. disposable incomes of private households. W statystyce regionalnej liczone są jeszcze
dochody pierwotne gospodarstw domowych (primary incomes of private households), które w tej
czĊĞci nie są analizowane. WiĊcej na temat interpretacji tych dochodów i metodologii ich obliczania –
patrz: Statistics in Focus 25/2007, 2/2005, 4/2004 i 1-4/2002 oraz np. C. M. Schut and B. de Vet,
2002, Regional indicators for the allocation of Structural Funds Objective 1 regions, Statistics
Netherlands.
50
48
Wykres 17. Relacje dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych w wybranych krajach UE
w latach: 1995, 2000 i 2004
Relacje dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych
(wybrane lata)
350
300
Polska = 100
250
1995
200
2000
150
2004
100
50
R
um
un
i
Ło a
tw
Es a
to
ni
a
Li
t
PO Sło wa
LS w a
c
K
A ja
(=
10
W 0)
Ċg
C ry
ze
Po ch
y
rt
ug
Fi ali
nl a
an
d
Irl ia
an
di
G a
r
e
H
is cja
zp
a
Sz nia
w
ec
ja
D
a
n
H
o l ia
an
d
W F r ia
lk an
.B c
ry ja
ta
ni
B a
el
g
W ia
ło
c
A hy
us
t
N ria
ie
m
cy
0
Uwagi: Dochody netto na 1 mieszkaĔca, przeliczane według PPCS. WartoĞci dla Polski: 1995 =
4172 EUR; 2000 = 5908 EUR; 2004 = 6667 EUR.
Brak danych dla Bułgarii, Cypru, Luksemburga, Malty, Słowenii oraz dla UE15/25.
Uporządkowanie krajów według wartoĞci 1995 r. (Rumunia i WĊgry według 2000 r.).
ħródło: Eurostat (strona internetowa, dane regionalne).
W 2004 r. poziom dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych wynosił w Polsce 6667
EUR na osobĊ, uwzglĊdniając PPCS. Dawało to Polsce 17 miejsce w Unii, spoĞród 22
krajów, podających tego rodzaju statystyki (z uwzglĊdnieniem Rumunii, ale bez Bułgarii,
Cypru, Luksemburga, Malty i Słowenii). W tej grupie krajów najwyĪszymi dochodami w
przeliczeniu na mieszkaĔca dysponowały gospodarstwa austriackie (17349 EUR według
PPCS) i było to ponad 2,5-krotnie wiĊcej niĪ w Polsce. Na niewiele niĪszym poziomie niĪ w
Austrii kształtowały siĊ dochody do dyspozycji w Niemczech (16890 EUR według PPCS) i w
Wielkiej Brytanii (16395 EUR według PPCS). W obu przypadkach relacja do dochodów na
osobĊ w Polsce przekraczała 2,5. Natomiast niĪsze niĪ w Polsce dochody wystĊpowały w
piĊciu krajach, tj. w Rumunii, Słowacji oraz w krajach nadbałtyckich (plus
prawdopodobnie w nieobjĊtej badaniami Bułgarii). Najmniej od Polski róĪniła siĊ Słowacja,
gdzie dochody do dyspozycji gospodarstw domowych stanowiły 98% Ğredniej w Polsce,
najbardziej zaĞ Rumunia, dla której wskaĨnik ten wynosił zaledwie 60%.
W ciągu dziesiĊciu lat wystąpiła wyraĨna tendencja zmniejszania siĊ rozpiĊtoĞci
dochodowych pomiĊdzy krajami UE, widoczna zwłaszcza w latach dziewiĊüdziesiątych.
Niewiele natomiast zmieniała siĊ w tym czasie kolejnoĞü krajów uszeregowanych pod
wzglĊdem zamoĪnoĞci gospodarstw domowych, w tym takĪe i pozycja Polski. Na początku
okresu do krajów o najwyĪszych dochodach do dyspozycji spoĞród tu uwzglĊdnionych
naleĪały Niemcy, Austria i Włochy, natomiast pod koniec okresu do trójki najzamoĪniejszych
zaliczyü moĪna było AustriĊ, Wielką BrytaniĊ i Niemcy. Relacja dochodów do dyspozycji na
osobĊ kraju najbogatszego do najuboĪszego (Niemcy/Łotwa) wynosiła 5,7 w 1995 r., by
49
zmniejszyü siĊ do (pomijając RumuniĊ) 4,07 w 2000 r. i do 3,24 (Austria/Łotwa) w 2004
roku.51
W drugiej połowie lat dziewiĊüdziesiątych polskie gospodarstwa domowe poprawiły swą
pozycjĊ dochodową w stosunku do gospodarstw prawie wszystkich krajów
bogatszych, z wyjątkiem Irlandii. Zmalała jednak ich przewaga nad gospodarstwami z
krajów uboĪszych. W póĨniejszym okresie sytuacja nie była tak klarowna. Co prawda relacja
dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych w Polsce do dochodów w krajach mniej
zamoĪnych Ğwiadczy o dalszym, stopniowym zbliĪaniu siĊ tych krajów do poziomu Polski,
ale nie moĪna mówiü o wyraĨnym zmniejszaniu róĪnic miedzy Polską a wszystkimi krajami
bogatszymi. W szczególnoĞci, poziom dochodów do dyspozycji w Polsce zaczął oddalaü siĊ
od poziomu dochodów notowanych w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Grecji, a takĪe w Czechach i
na WĊgrzech. Takie tendencje były wynikiem zarówno zróĪnicowanego tempa wzrostu
gospodarczego poszczególnych krajów, a wiĊc wzrostu dochodów pierwotnych gospodarstw,
jak i skutecznoĞci polityki społecznej kształtującej poziom transferów, których bilans
kształtuje ostateczny poziom dochodów do dyspozycji.
Stopa ubóstwa informująca, jaki odsetek osób utrzymuje siĊ z dochodów niĪszych od
ustalonego progu, jest dodatkowym, waĪnym wskaĨnikiem zróĪnicowaĔ dochodowych.
Statystyki na temat ubóstwa w UE są dostĊpne dla wiĊkszoĞci krajów dla lat 2001 i 2005. Nie
są one jednak w pełni porównywalne.
Według Eurostat w 2001 r. stopa ubóstwa52 w Polsce była równa przeciĊtnej dla UE-25
(16%) i jednoczeĞnie była ona nieco wyĪsza niĪ Ğrednio w krajach przyjĊtych w 2004 r. do
UE (14%). NajniĪszą stopĊ ubóstwa notowały wówczas Czechy (8%) i kraje skandynawskie
(9-10%), najwyĪszą – Irlandia (21%) oraz kraje południa Europy – Portugalia, Hiszpania,
Włochy i Grecja. W 2005 r. Ğrednia stopa ubóstwa relatywnego w UE-25 pozostawała na
poziomie 16%, jednak ubóstwo w wielu krajach Unii wzrosło, w porównaniu z 2001 rokiem.
Wzrost ten był bardziej wyraĨny w nowych krajach UE, w tym w Polsce, gdzie stopa ubóstwa
relatywnego wzrosła zwiĊkszyła siĊ do 21%.
Polska, jak wskazują szacunki, znalazła siĊ w 2005 r. wĞród krajów o najwyĪszej stopie
ubóstwa relatywnego. Podobnie jak w 2001 r. w grupie tej znajdowała siĊ teĪ Irlandia i
kraje Europy Południowej, a dołączyły do niej równieĪ Litwa i Łotwa. Natomiast najmniejszy
zasiĊg ubóstwa nadal wystĊpował w Czechach i w krajach skandynawskich. Wyniki
powyĪsze korespondują z wnioskami dotyczącymi koncentracji dochodów.
W latach 2000-2005 zmieniło siĊ nieco uszeregowanie krajów UE pod wzglĊdem
zróĪnicowaĔ dochodowych, w tym miejsce Polski wĞród krajów UE. Polska z kraju o Ğrednich
– czy teĪ o nieco powyĪej Ğrednich – zróĪnicowaniach przesunĊła siĊ do grupy krajów o
wiĊkszych zróĪnicowaniach. Nadal najwiĊksze róĪnice w dochodach pozostają w Portugalii,
a najmniejsze – w krajach skandynawskich (koncentracja dochodów w Szwecji nawet trochĊ
spadła).
4. INFRASTRUKTURA POLSKI NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ
Infrastruktura stanowi warunek rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Inwestycje w
infrastrukturĊ techniczną prowadzą do aktywizacji jednostek osadnictwa, wpływają na
poziom Īycia mieszkaĔców. Obserwowana w ostatnich latach poprawa stanu infrastruktury w
Polsce jest ciągle niewielka i nie przyczynia siĊ do istotnego zmniejszenia róĪnic w stosunku
do poziomu infrastruktury notowanego w innych krajach Unii Europejskiej.
51
Zmniejszanie siĊ podanych relacji jest teĪ widoczne - przy pewnych zastrzeĪeniach - nawet, gdy
włączy siĊ do analizy RumuniĊ.
52
Jest to tzw. stopa ubóstwa relatywnego wyliczana przy załoĪeniu, Īe próg ubóstwa uzaleĪniony jest
od mediany dochodów krajowych. Jest on ustalany odrĊbnie dla kaĪdego kraju (wyĪszy jest w krajach
zamoĪnych niĪ w biednych, wyĪszy przy duĪym niĪ przy małym zróĪnicowaniu dochodów).
50
Transport
NajwaĪniejsze problemy polskiego transportu to:
•
przestarzała istniejąca infrastruktura transportowa, zwiĊkszająca koszty przewozu
ładunków i obniĪająca jakoĞü usług transportowych, ograniczająca takĪe mobilnoĞü
społeczeĔstwa i utrudniająca dostĊp do terenów inwestycyjnych,
•
wysoki stopieĔ zuĪycia znacznej czĊĞci Ğrodków transportu,
•
niska efektywnoĞü organizacji odpowiedzialnych za prowadzenie inwestycji z zakresu
infrastruktury transportowej,
•
niska jakoĞü transportu publicznego, nie stanowiącego alternatywy dla motoryzacji
indywidualnej,
•
niski poziom bezpieczeĔstwa ruchu drogowego.
Obserwowane w odniesieniu do Polski niskie wskaĨniki dostĊpnoĞci komunikacyjnej są
pochodną połoĪenia kraju, jak równieĪ niskich nakładów na ten cel przez dziesiĊciolecia.
Niska jakoĞü połączeĔ miĊdzyregionalnych (włączając połączenia pomiĊdzy najwiĊkszymi
oĞrodkami metropolitalnymi, pomiĊdzy miastami Polski Wschodniej oraz tych ostatnich z
Warszawą), ogranicza moĪliwoĞü wykorzystania potencjału gospodarczego i społecznego.
Pomimo zmian, jakie nastąpiły w Polsce od 1990 roku, transport wciąĪ pozostaje dziedziną
zapóĨnioną, oferującą przedsiĊbiorcom i obywatelom usługi na ogół niskiej jakoĞci, co
wpływa ujemnie na ogólną konkurencyjnoĞü gospodarki.
Wzrost znaczenia transportu w gospodarce krajów Unii Europejskiej nastĊpował począwszy
od co najmniej 1995 roku. ChociaĪ skala tego wzrostu jest stosunkowo niewielka,
interesująca jest jego struktura - w znacznej czĊĞci jest on spowodowany silnym rozwojem
transportu lotniczego i spadkiem roli transportu kolejowego. W krajach UE-25
odnotowano niewielki spadek transportu dóbr drogą lądową w latach 2001- 2003 (tuĪ przed
rozszerzeniem), gwałtowny wzrost w 2004 r. i utrzymującą siĊ tendencjĊ wzrostową
w kolejnych latach.
W Polsce z kolei nastĊpował silny spadek transportu dóbr do roku 2001, a nastĊpnie jego
sukcesywny wzrost w okresie przedakcesyjnym i w kolejnych latach. W latach 1991 2005 iloĞü transportowanych towarów – w tonach - spadła o blisko 14%. Najistotniejszy
spadek przewozów w tym okresie zanotowano w ramach transportu morskiego (o 67%).
WĞród innych gałĊzi zaczął dominowaü transport samochodowy dóbr. Po akcesji do UE
w 2004 r. w Polsce rozwój tego transportu jest szybszy niĪ w Unii. W 2005 r. drogowy
transport dóbr wzrósł – wyraĪony w tonach na osobĊ - w porównaniu z 2004 r., o 18% (przy
około 2% wzroĞcie w krajach UE-15 w tym samym okresie). Natomiast licząc w
tonokilometrach, w 2005 r. w Polsce miał miejsce wzrost o 8,8%, a w UE-25 o 3%53. DuĪe
znaczenie dla tego wzrostu miał transport typu cross trade.
Rozmiar miĊdzynarodowego tzw. transportu typu cross trade54 w skali UE był o 21% wyĪszy
w 2005 r. niĪ w roku 2004. Po rozszerzeniu Unii, ten rodzaj transportu wyraĨnie wzrósł dziĊki
nowym paĔstwom członkowskim. Polska, z ponad dwukrotnym wzrostem, w 2005 r.
wyprzedziła Niderlandy (jedno z czołowych paĔstw UE w tej dziedzinie) pod wzglĊdem iloĞci
dóbr przewiezionych za pomocą Ğrodków transportu drogowego za granicĊ i zaczĊła w tej
dziedzinie odgrywaü w UE istotną rolĊ.
W odniesieniu do transportu drogowego dóbr moĪna wiĊc mówiü o wystĊpowaniu
powolnej - lecz rzeczywistej - konwergencji. RównoczeĞnie PolskĊ, jako paĔstwo
członkowskie, obowiązują podstawowe cele polityki transportowej UE, tj. stworzenie
zintegrowanego systemu transportowego, liberalizacja rynku transportowego, zwiĊkszenie
53
Pasi, Simo, 2007, Trends in road freight transport 1999-2005, Statistics in focus- Eurostat.
Cross trade transport zdefiniowany jest jako miĊdzynarodowy transport z paĔstwa A do paĔstwa B
samochodem zarejestrowanym w paĔstwie C.
54
51
bezpieczeĔstwa przewozów, poprawa jakoĞci usług transportowych. Zły stan techniczny dróg
i wzrost ich obciąĪenia mogą prowadziü do osłabienia procesu konwergencji w przewozie
drogowym.
O istnieniu wspomnianej konwergencji Ğwiadczy teĪ wystĊpowanie – zarówno w krajach UE15, jak i w Polsce - tendencji spadkowej w zakresie przewozu osób drogą lądową.
Obserwuje siĊ natomiast w obu przypadkach znaczny rozwój transportu drogą powietrzną.
Tabela 15. Struktura przewozów ładunków i pasaĪerów w Polsce według rodzajów Ğrodków
transportu (w %)
PasaĪerowie
Ładunki
Wyszczególnienie
tony
tonokilometry
osoby
1995
2005
1995
2005
1995
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Transport kolejowy
16,3
18,9
23,0
21,9
Transport samochodowy
78,7
75,9
17,0
Transport rurociągowy
2,4
3,8
Transport morski
1,9
Transport wodny
Ğródlądowy
Ogółem
Transport lotniczy
osobokilometry
2005
1995
2005
100,0
100,0
100,0
29,1
24,7
40,7
32,3
52,5
70,7
74,7
52,0
52,3
4,5
11,1
x
x
x
x
0,7
55,2
13,9
0,03
0,1
0,2
0,3
0,7
0,7
0,3
0,6
0,1
0,1
0,04
0,04
0,001
0,002
0,02
0,04
0,1
0,4
7,1
15,1
ħródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2006, GUS Warszawa 2006
Infrastruktura drogowa
Podstawowym problemem polskiej sieci drogowej jest niedostateczna długoĞü autostrad i
dróg szybkiego ruchu. Jest to zasadniczy czynnik zmniejszający dostĊpnoĞü komunikacyjną
terytorium Polski i poszczególnych jej obszarów oraz ograniczający rozwój ekonomiczny
kraju. PrzepustowoĞü połączeĔ miĊdzy głównymi aglomeracjami miejskimi prowadzi do
zatłoczenia motoryzacyjnego na głównych drogach kraju.
W Polsce ogólna długoĞü dróg publicznych w 2006 r. wyniosła 383 tys. km, w tym dróg o
nawierzchni twardej, zarówno miejskich jak i pozamiejskich – 256 tys. km. Drogi o
nawierzchni twardej stanowią w Polsce 66,8% dróg. Według danych GUS, Ğrednia gĊstoĞü
dróg w Polsce w 2000 r. (119,3 km/100 km2) była nieco niĪsza od Ğredniej dla
wszystkich krajów UE-15 i paĔstw akcesyjnych łącznie (145,6 km/100 km2).55 DługoĞü
sieci komunikacji kołowej w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaĔców w Polsce wyniosła 94,8 km,
natomiast Ğrednia dla 25 paĔstw wyniosła 145 km.
55
ĝrednia bez Grecji, Malty i Cypru.
52
Mapa 1. DostĊpnoĞü regionów i miast europejskich
DługoĞü autostrad w 2006 r. wynosiła 663 km, a dróg ekspresowych - 297 km56. Polska pod
wzglĊdem odsetka autostrad w ogólnej długoĞci dróg kołowych zajmuje jedno z ostatnich
miejsc w Europie, przy tym sieü autostrad i dróg ekspresowych jest bardzo rozproszona i nie
zapewnia sprawnoĞci ruchu miĊdzy głównymi oĞrodkami metropolitalnymi w kraju, jak
równieĪ na Īadnej z miĊdzynarodowych tras tranzytowych. Jest to tym bardziej istotne, Īe 13
miĊdzynarodowych ciągów drogowych o łącznej długoĞci 5,5 tys. km włącza nasz kraj w sieü
najwaĪniejszych połączeĔ transeuropejskich i w wiĊkszoĞci stanowi składnik
paneuropejskich korytarzy transportowych (sieü TINA).
Tabela 16. DługoĞü autostrad w km na 100 tys. mieszkaĔców, lata 1996-2004
Rok/PaĔstwo 1996
UE-25
108,31
UE-15
124,08
Polska
6,68
Niemcy
1997
.
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
114,97 118,21 120,25 122,82 124,42 126,41 128,18
.
130,97 134,49 136,52 139,29 140,73 142,88 144,32
6,83
6,93
8,20
9,36
10,41
10,59
10,60
14,46
137,29 137,86 139,31 140,26 142,50 143,14 145,93 145,93 147,53
ħródło: European Union, 2007, Energy and transport in Figures 2006, Directorate General for Energy
and Transport oraz inne dane Eurostat i obliczenia własne.
W ostatniej dekadzie sieü autostrad w „starych” paĔstwach członkowskich zwiĊkszyła siĊ o
ponad 12 tys. km, a w nowych o około 1 tys. km. W UE-25 oraz UE-15 corocznie długoĞü
autostrad przyrastała o 2% w porównaniu z rokiem poprzednim. Co prawda w Polsce ten
sam przyrost wynosił Ğrednio ok. 10% w ciągu ostatnich 9 lat, jednak duĪe znaczenie w
przypadku takiego tempa wzrostu ma tzw. „efekt statystyczny” (niska długoĞü autostrad w
roku bazowym). Jak podkreĞlono w IV Raporcie Kohezyjnym, Polska w 2004 r., – znajdowała
56
Wg Transport – wyniki działalnoĞci w 2006 r. – GUS, Warszawa 2007.
53
siĊ – wraz z Bułgarią i Rumunią - w grupie paĔstw, w których gĊstoĞü sieci dróg szybkiego
ruchu i autostrad stanowiła mniej niĪ 30% przeciĊtnej dla Unii Europejskiej57.
Mapa 2. GĊstoĞü sieci autostrad i dróg szybkiego ruchu (2004 r.)
NajwiĊksza gĊstoĞü dróg kołowych o twardej nawierzchni wystĊpuje w województwach:
Ğląskim (w 2006 r. 164,4 km/100 km2), małopolskim (145,8 km/100 km2) i ĞwiĊtokrzyskim
(104,3 km/100 km2), najniĪsza w województwach warmiĔsko-mazurskim (50,5 km/100 km2),
podlaskim (54,7 km/100 km2) i zachodniopomorskim (55,8 km/100 km2). Pod tym wzglĊdem
cztery z piĊciu województw tzw. Polski Wschodniej (poza ĞwiĊtokrzyskim) osiągnĊły wynik
poniĪej Ğredniej krajowej. W latach 2001-2006 sieü drogowa była rozbudowywana
w stosunkowo niewielkim stopniu – ogólna długoĞü dróg o nawierzchni twardej wzrosła w
57
Autorzy „IV Raportu Kohezyjnego” podkreĞlają równieĪ, Īe wiele regionalnych oĞrodków w UE nadal
nie jest połączonych siecią dróg szybkiego ruchu i autostrad, jako przykład podając PolskĊ, gdzie
według zamieszczonych w dokumencie zapisów „Poza Warszawą, wiele miast, włączając PoznaĔ,
GdaĔsk, Lublin i Białystok nadal pozostaje poza siecią tych połączeĔ”.
54
tym okresie o 2,2%. W tym samym czasie długoĞü autostrad w Polsce wzrosła z 358 do 663
km.
Stan techniczny dróg w Polsce wymaga znacznej poprawy. Według Generalnej Dyrekcji
Dróg Krajowych i Autostrad, spoĞród sieci najwaĪniejszych połączeĔ komunikacyjnych w
kraju, w koĔcu 2006 r. drogi krajowe w stanie dobrym stanowiły 53,2%, (Wykres 18)58.
Wykres 18. Stan techniczny nawierzchni sieci dróg krajowych na koniec 2006 r.
23,4%
53,2%
23,4%
Stan dobry
Stan niezadowalający
Stan zły
ħródło: Raport o stanie technicznym nawierzchni sieci dróg krajowych na koniec 2006 r., Generalna
Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa, marzec 2007 r.
Ponadto wiĊkszoĞü istniejących dróg w Polsce jest przystosowana do ruchu pojazdów o
nacisku 8-10 t/oĞ, a normy unijne przewidują 11,5 t/oĞ59. Standard ten spełniało w 2006 r.
jedynie 17% nowych i zmodernizowanych dróg krajowych. Oznacza to, Īe naleĪy
spodziewaü siĊ szybszego niĪ pierwotnie zakładano niszczenia dróg, zwłaszcza, Īe w
ostatnich latach znacznie wzrosły odległoĞci, na jakie są przewoĪone towary.
Strukturalnym problemem polskiej sieci drogowej jest przechodzenie dróg przez tereny
zabudowane, zarówno na terenach miejskich, jak i wiejskich.
Ruch tranzytowy dezorganizuje i zakłóca Īycie wielu miast w Polsce. CzĊsto przechodzi
przez historyczne centra miast. W wielu przypadkach ruch ten powoduje duĪą uciąĪliwoĞü
dla mieszkaĔców. Nakładając siĊ na ruch miejski prowadzi on do powaĪnego zatłoczenia
ulic. Jedynym rozwiązaniem tych problemów jest wyprowadzanie ruchu tranzytowego z
obszarów miejskich poprzez budowĊ obwodnic.
Na terenie małych miejscowoĞci i na terenach wiejskich głównym problemem jest nie tylko
duĪa uciąĪliwoĞü ruchu tranzytowego, ale teĪ wyjątkowo duĪe zagroĪenie, jakie powoduje on
dla zdrowia i Īycia mieszkaĔców. Jednym z kolejnych mankamentów sieci dróg publicznych
w Polsce jest niedostateczna liczba przepraw mostowych, szczególnie przez duĪe rzeki.
Infrastruktura kolejowa
Rola transportu kolejowego w Europie sukcesywnie maleje od ponad 30 lat. Według danych
Eurostatu, w latach 1997-2004 długoĞü linii kolejowych w UE-25 była nieustannie
redukowana. W Polsce obserwuje siĊ analogiczne zjawisko w tym samym okresie (z roku
2003 na 2004 długoĞü linii kolejowych zmalała o ok. 2%, a w 2005 r. nastąpił dalszy spadek
58
59
Raport o stanie technicznym nawierzchni sieci dróg krajowych na koniec 2006 r., Generalna
Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa, marzec 2007 r.
W trakcie negocjacji akcesyjnych z Unią Europejską Polska uzyskała najdłuĪszy – spoĞród krajów
kandydujących do UE - okres przejĞciowy (do koĔca 2010 r.) w zakresie udostĊpnienia sieci
drogowej dla samochodów o nacisku powyĪej 11,5 tony na oĞ.
55
o ok. 4%60). Mimo tego, udział kolei w rynku transportowym nie przestał siĊ obniĪaü. Według
raportu Komisji Europejskiej, ten rodzaj transportu jest niekonkurencyjny w porównaniu z
innymi dostĊpnymi Ğrodkami (dłuĪszy czas, skomplikowane formalnoĞci i procedury).
Dodatkowo, w Polsce stan techniczny jest jedną z przyczyn małej atrakcyjnoĞci oferty
kolejowej na rynku i spadku przewozów, w tym takĪe przewozów pasaĪerskich (niemal
trzykrotny spadek iloĞci pasaĪerokilometrów w latach 1990-2004). W UE-25 od drugiej
połowy lat 1990 widoczny jest słaby, ale systematyczny trend wzrostowy w przewozach
pasaĪerskich. W Polsce obserwuje siĊ ciągły spadek transportu osób drogą kolejową. W
rezultacie nastĊpuje dywergencja transportu kolejowego w Polsce w stosunku do UE.
Niekorzystne trendy w transporcie kolejowym prowadziły zarówno do ograniczenia iloĞci
obsługiwanych połączeĔ pasaĪerskich, ale równieĪ do zmniejszenia długoĞci całkowitej
eksploatowanych linii kolejowych w Polsce. Całkowita długoĞü linii kolejowych
normalnotorowych wyniosła w 2006 r. 19,8 tys. km, w tym linie zelektryfikowane stanowiły
60,1% (11,9 tys. km). GĊstoĞü sieci kolejowej w Polsce wyniosła 6,3 km/100 km2, a sieci
zelektryfikowanej 3,8 km/100 km2. Według danych Komisji Europejskiej, w 2004 r. gĊstoĞü
sieci kolejowej w Polsce przekraczała Ğrednią dla UE-25. Jakkolwiek trudno porównaü
rozmiary sieci kolejowych krajów o róĪnej gĊstoĞci zaludnienia, dane pokazują, Īe w Polsce
sieü kolejowa jest nieco słabiej rozwiniĊta niĪ w Czechach i na WĊgrzech, jak teĪ słabiej niĪ
u naszych zachodnich sąsiadów. Polska przekracza natomiast pod wzglĊdem odsetka
linii zelektryfikowanych (59%) Ğrednią dla UE-25 (51%) i UE-15 (53%). WĞród krajów o
słabiej rozwiniĊtej sieci kolejowej niĪ Polska są m.in. Francja, Hiszpania i Irlandia.
Wykres 19. GĊstoĞü sieci kolejowych w krajach UE w km/100 km2 w 2004 r.
14
12,2
11,6
12
10,6
9,7
10
8,5
7,5
8
6,1
6
5
6,8 6,8 6,8
5,4 5,4
Czechy
Belgia
Luksemburh
WĊgry
Niemcy
Słowacja
Holandia
Wielka Brytania
Austria
Polska
Dania
Słowenia
Włochy
Francja
UE-25
3,5
Łotwa
Portugalia
Hiszpania
Litwa
Irlandia
Malta
Estonia
0
Grecja
0
Cypr
0
Finlandia
2,1
1,7 1,9
2
2,8 3,1
2,5 2,7 2,7
Szwecja
4
6,5 6,5
ħródło: opracowanie własne na podstawie : European Union. Energy and Transport in Figures 2005,
European Commission, Directorate-General for Energy and Transport, Bruxelles 2006
W okresie 2001-2006 długoĞü sieci kolejowej w Polsce zmniejszyła siĊ o około 8%, przy
czym przerwano eksploatacjĊ linii charakteryzujących siĊ mniejszym popytem, a
jednoczeĞnie gorszym stanem technicznym. Odsetek linii zelektryfikowanych pozostał na
60
ħródło: European Union, 2007, Energy and transport in Figures 2006, Directorate General for
Energy and Transport.
56
niemal niezmienionym poziomie, natomiast odsetek linii jednotorowych systematycznie
spadał.
Linie kolejowe najbardziej rozbudowane są w województwie Ğląskim, gdzie Ğrednia gĊstoĞü
sieci w 2006 r. wyniosła 17,4 km/100 km2. Kolejne miejsca zajmują województwa opolskie i
dolnoĞląskie z gĊstoĞcią odpowiednio 9,0 km/100 km2 i 8,7 km/100 km2. Najsłabiej jest
rozwiniĊta sieü kolejowa w województwach: podlaskim (3,4 km/100 km2), lubelskim (4,1
km/100 km2) i mazowieckim (4,8 km/100 km2). We wszystkich województwach Polski
Wschodniej sieü kolejowa jest rozwiniĊta słabiej niĪ przeciĊtnie na terenie kraju.
Niepokojący jest stan techniczny sieci kolejowej w Polsce, który w ostatnich latach pogorszył
siĊ. Według danych PKP PLK S.A. na koniec 2005 r., linie w stanie dobrym stanowiły 25%, w
stanie dostatecznym wymagające napraw lub ograniczenia prĊdkoĞci pociągów 47%, a w
stanie niedostatecznym, oznaczającym koniecznoĞü wyłączenia linii z eksploatacji lub
drastycznego ograniczania prĊdkoĞci przejazdów dla zachowania bezpieczeĔstwa – 28%.
Szczególnie zdegradowane pod wzglĊdem technicznym są linie regionalne i lokalne.
Problemem jest nadal słabe dostosowanie sieci kolejowej do obsługi duĪych potoków
pasaĪerskich wystĊpujących pomiĊdzy wiĊkszymi aglomeracjami, zwłaszcza miĊdzy
Warszawą a Łodzią, GdaĔskiem, Poznaniem, Wrocławiem i Szczecinem.
W trakcie negocjacji akcesyjnych z Unią Europejską okreĞlono czĊĞü polskiej sieci kolejowej,
która ma zostaü włączona do sieci TEN (Trans-European Network) do roku 2010. Dotyczy to
linii o łącznej długoĞci 5277 km. Na liniach tych powinna byü zapewniona interoperacyjnoĞü
tzn. moĪliwoĞü przemieszczania siĊ pociągów pomiĊdzy róĪnymi sieciami kolejowymi bez
koniecznoĞci wymiany lokomotyw czy dłuĪszych postojów na stacjach granicznych.
Rozbudowy wymaga równieĪ infrastruktura przewozów intermodalnych.61 Obecnie przewozy
intermodalne realizowane są z wykorzystaniem 16 terminali kontenerowych. Rozszerzenie
sieci przewozów intermodalnych na obszar całej Polski wymagałoby około 30 terminali oraz
6-8 centrów logistycznych. Brak jest sieciowego systemu monitorowania połączeĔ
umoĪliwiającego informowanie klientów o aktualnym miejscu pobytu przesyłki.
Transport lotniczy
Według raportu rocznego Organizacji MiĊdzynarodowego Lotnictwa Cywilnego ICAO
(International Civil Aviation Organization) transport lotniczy jest jednym z najwiĊkszych
sektorów funkcjonujących w gospodarce Ğwiatowej. Loty regularne i nieregularne realizuje
ponad tysiąc linii lotniczych, które corocznie generują przychód o wartoĞci kilkuset miliardów
dolarów. Polska znajdowała siĊ w 2005 r. na 49 miejscu na Ğwiecie pod wzglĊdem
wykonywanej pracy przewozowej, choü jej dynamika wzrostu była najwyĪsza w
Europie i jedna z najwyĪszych na Ğwiecie. Mimo Īe Polska nadal posiada relatywnie niezbyt
rozbudowaną sieü lotów i lotnisk przystosowanych do regularnych przewozów pasaĪerskich,
gałąĨ ta dynamicznie siĊ rozwija. Liczba lotnisk w latach dziewiĊüdziesiątych wzrosła z 8 do
12, zaĞ sieü tras lotniczych w latach 2004-2006 wzrosła ponad 2,2-krotnie62.
61
Transport intermodalny to przewóz ładunków wykorzystujący wiĊcej niĪ jedną gałąĨ transportu.
NajwaĪniejszą regułą jest wykorzystanie tylko jednej jednostki ładunkowej np. kontenera na całej
trasie przewozu.
62
Transport- wyniki działalnoĞci w 2006 r. GUS, Warszawa 2007 r.
57
Mapa 3. Rozmieszczenie lotnisk na terenie Polski
ħródło: CASE, Ocena zbieĪnoĞci…, op. cit.
Liczba pasaĪerów linii lotniczych w UE w 2005 r. wynosiła około 709 mln i była o 8,6%
wiĊksza niĪ w 2004 roku. Wszystkie kraje członkowskie UE, poza Maltą, zanotowały wzrost
przewozu osób miĊdzy rokiem 2004 a 200563. RównieĪ w Polsce obserwuje siĊ istotny
wzrost tego wskaĨnika. Transport osób drogą lotniczą wzrósł o ponad 16% w roku 2005,
w porównaniu z rokiem 2004 (do ponad 7 mln osób). Mimo szybkiego wzrostu pasaĪerskich
przewozów lotniczych, wskaĨnik mobilnoĞci lotniczej, mierzony liczbą pasaĪerów
odniesioną do liczby mieszkaĔców, jest w Polsce nadal bardzo niski i w 2005 r. wyniósł
0,19 (wobec odpowiednio 1,54 w UE-25 i 1,75 w UE15). Niemniej jednak obserwuje siĊ
dynamiczny proces zbieĪnoĞci w rozwoju przewozów pasaĪerskich pomiĊdzy Polską a
UE.
Całkowity transport dóbr i poczty liniami lotniczymi sukcesywnie roĞnie w krajach UE i w
2005 r. wynosił 3,5%. Niemcy, Wielka Brytania Niderlandy i Francja generowały ok. 71%
całego transportu lotniczego. Najsilniejszy jednak wzrost obserwuje siĊ w nowych krajach
członkowskich, za wyjątkiem m.in. Polski. Po wstąpieniu Polski do UE iloĞü dóbr
przetransportowana liniami lotniczymi w naszym kraju nieznacznie spadła (o ok. 1%).
Wynika to z bardzo duĪego spadku przewozu dóbr drogą lotniczą na terenie kraju (o ok.
23%).
W Polsce funkcjonuje 12 lotnisk komunikacyjnych (MiĊdzynarodowy Port Lotniczy
Warszawa-OkĊcie i 11 regionalnych portów lotniczych), a takĪe 42 lotniska lokalne. DoĞü
dobry jest stan infrastruktury portów lotniczych i obsługi ruchu lotniczego. Istniejące lotniska
wymagają systematycznej modernizacji, natomiast konieczna jest budowa drugiego
centralnego lotniska miĊdzynarodowego oraz nowych lotnisk regionalnych.
63
Luis de la Fuente Layos, 2007, Air Transport in Europe in 2005, “Statistics in Focus “, European
Commision.
58
Mapa 4. Ruch w portach lotniczych
Infrastruktura ochrony Ğrodowiska
W ostatnich kilkunastu latach osiągniĊto postĊp w ochronie Ğrodowiska naturalnego.
W wyniku ograniczenia energo- i materiałochłonnoĞci produkcji, zmian w systemie
finansowania działalnoĞci proekologicznej i dostosowywania norm ochronnych do
standardów UE - zmalał negatywny wpływ działalnoĞci gospodarczej na Ğrodowisko
naturalne. Jego stan w niektórych dziedzinach nie róĪni siĊ znacząco od obserwowanego w
innych krajach UE, a stan gleb kształtuje siĊ korzystniej. Nowe wyzwania dla ochrony
Ğrodowiska wynikają z akcesji Polski do UE (m. in. realizacja zobowiązaĔ traktatowych w tym
obszarze). Polska, stając siĊ członkiem UE, włączyła siĊ w tworzenie europejskiego systemu
obszarów chronionych Natura 2000.
Pozytywnym symptomem jest 1,7-krotny wzrost powierzchni obszarów chronionych
w latach 1991-2005. W Polsce róĪnego rodzaju formami ochrony przyrody objĊte jest 32,5%
powierzchni kraju (10 176 tys. ha). Składają siĊ na nią 23 parki narodowe, 1395 rezerwatów
przyrody, 120 parków krajobrazowych, 449 obszarów chronionego krajobrazu oraz róĪne
formy drobne, takie jak pomniki przyrody czy uĪytki ekologiczne. Oprócz istniejących do
2004 r. form ochrony przyrody, powstała europejska sieü obszarów chronionych Natura
2000. Według stanu na koniec czerwca 2006 r. w Polsce wyznaczono 264 obszary Natura
2000 o łącznej powierzchni 37 486 tys. ha, co stanowiło 12% powierzchni kraju. Jest to
jednak mniej niĪ w pozostałych – poza Maltą - krajach, które przystąpiły do UE w 2004 r.
59
(w Słowenii obszary Natura 2000 obejmowały 54,4% powierzchni kraju, na Słowacji 37%,
a na WĊgrzech 29,5%)64.
Konsekwentnie realizowane postanowienia polityki ekologicznej, jak równieĪ procesy
restrukturyzacji i unowoczeĞnienia gospodarki, przyczyniły siĊ do obniĪenia poziomu presji
na Ğrodowisko. Emisje podstawowych zanieczyszczeĔ do powietrza – SO2, NOx i pyłów
– zmniejszyły siĊ w 2004 roku odpowiednio o około 61%, 37% i 77%, w porównaniu z
rokiem 1990. Radykalnie poprawiła siĊ jakoĞü powietrza w okrĊgach uprzemysłowionych, a
takĪe - choü jeszcze w niewystarczającym stopniu - jakoĞü wiĊkszoĞci wód płynących.
Ponad 95% Ğcieków przemysłowych poddawanych jest oczyszczaniu w stopniu
odpowiadającym wymogom prawa, a w gospodarce komunalnej około 88%. Uzyskano
równieĪ znaczny postĊp w sferze gospodarki odpadami przemysłowymi i komunalnymi.
W Polsce w 2005 r. czynnych było ogółem 1025 składowisk odpadów komunalnych o łącznej
powierzchni 3360 ha. NajwiĊcej składowisk odpadów ulokowanych było w województwach:
dolnoĞląskim (117 składowisk o powierzchni 364 ha), lubelskim (123 o powierzchni 220 ha)
i wielkopolskim (104 o powierzchni 340 ha). Najmniej wysypisk było w województwach:
ĞwiĊtokrzyskim (28 o powierzchni 81 ha), lubuskim (33 o powierzchni 123 ha) oraz
małopolskim i Ğląskim (po 39 składowisk o powierzchni odpowiednio 96 i 167 ha)65.
Jedynie 2,4% odpadów zbieranych w ciągu roku w Polsce podlega selekcji, a 3,3% utylizacji
w spalarniach i kompostowniach. Ponad 94% odpadów komunalnych trafia na wysypiska.
Oznacza to, Īe mimo znacznie mniejszej produkcji odpadów w przeliczeniu na mieszkaĔca
niĪ przeciĊtnie w krajach UE-25 (odpowiednio Polska – 256 kg/osobĊ, wobec 537 kg/osobĊ
w UE-25 w 2004 r.) wystĊpuje ich znaczna akumulacja (Polska – 241 kg składowanych
odpadów na osobĊ wobec 247 kg/osobĊ w UE-25 w 2004 r.).
W IV Raporcie Kohezyjnym Komisji Europejskiej stwierdzono m.in., Īe Polska poczyniła
istotne postĊpy w zakresie recyklingu odpadów, zaznaczając jednak, Īe skala recyklingu jest
bardzo niska – podobnie jak we wszystkich paĔstwach objĊtych polityką spójnoĞci.66.
Wskazano równieĪ, Īe „szczególnie w przypadku Słowacji i Polski” priorytetem powinny byü
nadal inwestycje w oczyszczalnie Ğcieków w celu sprostania zaleceniom Urban Waste Water
Treatment Directive.
Infrastruktura ochrony wód
Racjonalizacja gospodarki wodno-Ğciekowej w miastach doprowadziła do spadku o
prawie 45% iloĞci odprowadzanych Ğcieków komunalnych w 2005 r., w porównaniu z rokiem
1990 r. Rozbudowano sieü kanalizacyjną (z 51,1 tys. km w 2000 r. do 84,9 tys. km w
2006 r.).
W latach 2001-2006 poprawiła siĊ infrastruktura ochrony wód w Polsce. W tym okresie
długoĞü sieci wodociągowej wzrosła o 19%, do 251,6 tys. km. W wiĊkszoĞci krajów
europejskich iloĞü miejskich gospodarstw domowych podłączonych do sieci wodociągowej
wynosi około 90%. RównieĪ przeciĊtny odsetek mieszkaĔców miast podłączonych do sieci
kanalizacyjnej dla obszaru UE-25 wyniósł 90%. W Polsce oba odsetki kształtują siĊ na
zbliĪonym do UE poziomie (do sieci wodociągowej podłączone jest blisko 95% ludnoĞci
miast).
64
Protecting biodiversity in the 10 new Member States - Natura 2000 network making progress. Memo
KE /06/292 z 18 lipca 2006 r.
65
Ochrona Ğrodowiska 2006, GUS, Warszawa 2006
66
Growing Regions, Growing Europe. Fourth Report on Economic and Social Cohesion. Provisional
Version, May 2007. str 76.
60
W 2005 r. funkcjonowało 2931 oczyszczalni Ğcieków komunalnych67, które obsługiwały
60,2% ludnoĞci kraju, (w miastach 85,2%, a na wsi jedynie 20,4%) tj. o 6,6 pkt proc. wiĊcej
niĪ w 2000 r.. W wiĊkszoĞci krajów UE-25 oczyszczalnie Ğcieków obsługują ponad 70%
ludnoĞci. Tylko 375 (ponad 40% ogółu) miast i 416 (około 25% gmin wiejskich w Polsce)
wyposaĪonych było w nowoczesne oczyszczalnie Ğcieków o podwyĪszonej redukcji
związków azotu i fosforu. Najlepsze wyposaĪenie w oczyszczalnie Ğcieków notuje siĊ w
województwach: pomorskim (podłączone jest 98,9% ludnoĞci miast i 78,4% ludnoĞci
ogółem), dolnoĞląskim (95,2% ludnoĞci miast i 74,1% ludnoĞci ogółem) i warmiĔskomazurskim (98,6% ludnoĞci miast i 69,9% ludnoĞci ogółem). Najsłabiej w miejskie
oczyszczalnie Ğcieków wyposaĪone są województwa: mazowieckie, zachodniopomorskie i
Ğląskie (odpowiednio 66,1%, 69,6% i 80,1% ludnoĞci).
Infrastruktura ochrony wód była w ostatnich latach przedmiotem znacznych inwestycji –
Ğrednio inwestowano około 3 mld zł rocznie, z czego ponad 60% przypadało na inwestycje w
oczyszczalnie Ğcieków. DziĊki tym inwestycjom tylko w roku 2005 liczba oczyszczalni
Ğcieków wzrosła o 53 (1% stanu z 2004 r.), a długoĞü sieci kanalizacyjnych o ponad 6 tys.
km (8,4% stanu z 2004 r.).
Infrastruktura energetyki
Wytwarzanie energii w Polsce opiera siĊ w głównej mierze na Ĩródłach nieodnawialnych.
Komisja Europejska oceniła, Īe w 2004 r. w Polsce na elektrownie cieplne przypadało
około 93% mocy zainstalowanej, a na Ĩródła odnawialne około 7%. Dla porównania, w UE
tylko około 57% mocy zainstalowanej przypada na elektrownie cieplne, natomiast ok. 24%
na elektrownie wykorzystujące Ĩródła odnawialne, w tym około 6% na elektronie wiatrowe.
W grupie paĔstw UE-25 mniejszy niĪ Polska udział elektrowni bazujących na Ĩródłach
odnawialnych miały jedynie Cypr, Malta i Estonia (energetyka oparta wyłącznie na
elektrowniach cieplnych) oraz WĊgry, Wielka Brytania i Niderlandy.
Wykres 20. Struktura mocy zainstalowanej elektrowni według ich typów w Polsce i UE-25
w 2004 r.
Polska
elektrownie wodne
7,2%
elektrownie atomowe
0,0%
elektrownie geotermalne
0,0%
elektrownie wiatrowe
0,1%
elektro-ciepłownie
92,7%
67
Obok komunalnych oczyszczalni Ğcieków, w 2005 r. funkcjonowało takĪe 1326 oczyszczalni
Ğcieków przemysłowych.
61
UE-25
elektrownie wiatrowe
6%
elektrownie geotermalne
0%
elektrownie wodne
18%
elektro-ciepłownie
57%
elektrownie atomowe
19%
ħródło: opracowanie MRR na podstawie: European Union. Energy and Transport in Figures 2006,
European Commission, Directorate-General for Energy and Transport, Bruxelles 2007
Według danych Polskich Sieci Elektroenergetycznych S.A., sieü przesyłowa w 2006 r.
w Polsce obejmowała łącznie 12 917 km linii energetycznych, 95 stacji energetycznych
najwyĪszych napiĊü i 166 transformatorów. Ponad 60% sieci działa wciąĪ w oparciu o
przestarzały system sieci 220 kV. Transgraniczne połączenia energetyczne spełniają
minimalny wymóg Komisji Europejskiej, tj. przepustowoĞü przekraczającą 10% krajowego
zuĪycia energii. Rozbudowa tych połączeĔ byłaby istotna dla poprawy bezpieczeĔstwa
energetycznego kraju.68
Wysoki stopieĔ dekapitalizacji majątku trwałego w sektorze, stale zwiĊkszające siĊ
zapotrzebowanie na energiĊ elektryczną oraz wzrost wymagaĔ co do jej jakoĞci powodują,
Īe niezbĊdne jest przeprowadzanie sukcesywnej modernizacji i przebudowy sieci
przesyłowej oraz dystrybucyjnej w celu zapewnienia bezpieczeĔstwa energetycznego na
szczeblu zarówno ogólnokrajowym, jak i lokalnym.
Pomimo okreĞlonych powyĪej postĊpów konwergencji w zakresie stanu infrastruktury
technicznej, ochrony Ğrodowiska i energetycznej miĊdzy Polską a innymi paĔstwami
członkowskimi Unii Europejskiej niezbĊdna jest dalsza kontynuacja tego procesu. W Strategii
Rozwoju Kraju 2007-2015 odniesiono siĊ do koniecznych działaĔ w tym zakresie
stwierdzając miĊdzy innymi, Īe „Infrastruktura techniczna kraju wymaga obecnie
modernizacji i rozbudowy, aby moĪliwe było umacnianie spójnoĞci społeczno-gospodarczej
kraju, a takĪe dyfuzji rozwoju z oĞrodków o wiĊkszym znaczeniu na obszary słabiej
rozwiniĊte”.
5. OCENA PROCESU SPÓJNOĝCI W WYMIARZE TERYTORIALNYM
Istotnym elementem charakterystyki stopnia konwergencji Polski z Unią Europejską jest
wymiar terytorialny. Obejmuje on analizĊ i ocenĊ zarówno procesów w zakresie
podstawowych zjawisk społeczno-ekonomicznych w polskich regionach (województwach) na
tle przeciĊtnych wartoĞci w UE, jak i stopnia zróĪnicowania miĊdzyregionalnego w Polsce.
Ocena procesów spójnoĞci w układzie terytorialnym jest uwarunkowana dostĊpnoĞcią
i porównywalnoĞcią stosownych danych. 69
68
Wacław Wajda: Warunki finansowania inwestycji energetycznych w Polsce. Przesłanki
inwestowania w energetyce, Nafta & Gaz Biznes, lipiec/sierpieĔ 2004.
69
Niniejszą analizĊ oparto na danych Eurostat i GUS. Te pierwsze zapewniają porównywalnoĞü
z pozostałymi regionami UE, ale siĊgają najpóĨniej roku 2005. Przykładowo, niektóre porównania
62
Procesy demograficzne
W koĔcu 2006 r. ludnoĞü Polski liczyła 38 125 tys. osób, co w porównaniu z koĔcem
2003 r., oznacza spadek o 0,2% (ponad 65 tys. osób). NajwiĊksze ubytki w stosunku do roku
2003 zanotowały województwa: łódzkie i opolskie. W niektórych województwach nastąpił
jednak przyrost ludnoĞci, w tym zwłaszcza w mazowieckim, pomorskim, wielkopolskim
i małopolskim.
W latach 2004 – 2006 liczba ludnoĞci mieszkającej w miastach zmniejszyła siĊ Ğrednio
o 0,6%. W konsekwencji wskaĨnik urbanizacji w koĔcu 2006 r. wyniósł 61,3% i zmniejszył
siĊ w skali kraju o 0,3 pkt. proc., w tym najbardziej w województwie pomorskim oraz
wielkopolskim i kujawsko-pomorskim, wzrósł natomiast najsilniej w województwie podlaskim.
Tabela 17. LudnoĞü według województw według stanu na 31.XII.2006 r.
LudnoĞü ogółem
Województwo
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Tys.
W tym w miastach
2003=100
38125,4
2882,3
2066,4
2172,8
1008,5
2566,2
3271,2
5171,7
1041,9
2097,6
1196,1
2203,6
4669,1
1279,8
1426,9
3378,5
1692,8
99,8
99,4
99,9
99,2
100,0
98,8
100,6
100,7
98,7
100,0
99,3
100,7
99,0
99,1
99,9
100,6
99,8
Tys.
23368,9
2042,7
1267,3
1013,0
645,6
1657,3
1618,1
3346,7
547,8
849,9
711,6
1477,3
3666,1
579,8
855,9
1921,5
1168,3
2003=100
99,4
99,1
98,9
99,2
99,4
98,5
99,7
100,7
98,9
100,1
100,1
99,6
98,5
98,3
99,7
99,5
99,4
WskaĨnik urbanizacji
Zmiana w
%
pkt.
61,3
70,9
61,3
46,6
64,0
64,6
49,5
64,7
52,6
40,5
59,5
67,0
78,5
45,3
60,0
56,9
69,0
-0,3
-0,3
-0,6
0,0
-0,4
-0,2
-0,4
0,0
0,1
0,0
0,5
-0,7
-0,4
-0,3
-0,1
-0,6
-0,3
ħródło: GUS
Poziom rozwoju gospodarczego 70
Analiza produktu krajowego brutto (PKB) wskazuje, Īe w latach 2001-2004 najszybciej
rozwijały siĊ województwa: Ğląskie (nominalny71 wzrost o 6,3% Ğredniorocznie),
wielkopolskie (6%) oraz łódzkie i mazowieckie (po 5,8%), najwolniej zaĞ – zachodniopomorskie (3,2%), dolnoĞląskie (4,9%), kujawsko-pomorskie (5%) i lubelskie (5,1%). W roku
2004 we wszystkich województwach tempo rozwoju było szybsze niĪ w latach
poprzednich, zwłaszcza w opolskim i lubuskim. Najwolniej rozwijały siĊ: mazowieckie,
zachodniopomorskie i lubelskie oraz podlaskie. Zmiany te nie wpłynĊły jednak w sposób
istotny na dotychczasowy ranking i znaczenie wiĊkszoĞci regionów kraju.
oparto na danych z trzeciego i czwartego raportu na temat spójnoĞci gospodarczej i społecznej UE,
w których prezentowane wskaĨniki z reguły dotyczą roku 2002 i roku 2005. Z kolei dane GUS czĊsto
uwzglĊdniają juĪ rok 2006, co pozwala na bardziej aktualną ocenĊ zjawisk w czasie, ale
ograniczoną wyłącznie do Polski.
70
PoniewaĪ ostatnie dostĊpne informacje z zakresu rachunków narodowych w układzie regionalnym
dotyczą roku 2004 (dane za rok 2005 zostaną opublikowane jesienią 2007 r.), w celu dokonania
oceny zmian odniesiono je do roku 2000.
71
PoniewaĪ GUS nie liczy wskaĨników dynamiki w cenach stałych w ujĊciu regionalnym, ograniczono
siĊ do dostĊpnych wskaĨników w cenach bieĪących.
63
NajwiĊkszy wkład do PKB wnosi województwo mazowieckie (w 2004 roku 20,4%
ogólnego PKB), a nastĊpnie Ğląskie, wielkopolskie i dolnoĞląskie. W 2004 r. te
4 województwa wytwarzały łącznie ponad połowĊ (51,5%) całego PKB Polski. Na
przeciwległym kraĔcu plasują siĊ: lubuskie, opolskie i podlaskie (po 2,4% ogólnego PKB)
i ĞwiĊtokrzyskie. Łącznie te cztery regiony wytwarzały mniej niĪ 1/10 PKB (9,8%).
ZróĪnicowanie to, utrzymujące siĊ na podobnym poziomie od szeregu lat, wynika
zarówno z rozmiarów i potencjału gospodarczego poszczególnych województw, jak
i z ogólnego poziomu ich rozwoju.
Tabela 18. Produkt krajowy brutto (PKB) według województw
Na 1 mieszkaĔca
Ogółem
Województwo
Polska
=100
2004
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
100,0
7,7
4,8
4,0
2,4
6,3
7,3
20,4
2,4
3,8
2,4
5,6
13,9
2,6
2,9
9,5
4,1
Tempo zmian
(nominalnie) w %
ĝrednio
w latach
2001-04
w tym
w roku
2004
5,5
4,9
5,0
5,1
5,4
5,8
5,4
5,8
5,6
5,6
5,2
5,4
6,3
5,3
5,4
6,0
3,2
9,6
8,8
9,4
7,5
13,6
9,1
9,5
7,4
18,2
8,2
7,7
9,1
12,8
8,4
8,1
12,6
7,5
Zł
2004
24181
24632
21633
16777
21641
22274
20671
36636
20785
16886
18056
23616
27177
18714
18778
26001
22494
Polska=100
2000
100,0
103,9
91,5
70,0
90,1
90,0
87,0
151,1
84,4
69,8
75,2
99,4
107,7
77,5
78,3
106,5
101,7
2003
100,0
102,5
89,7
70,6
86,5
92,3
85,9
155,0
79,4
70,8
75,9
98,5
109,0
78,1
78,8
104,9
94,9
2004
100,0
101,9
89,5
69,4
89,5
92,1
85,5
151,5
86,0
69,8
74,7
97,7
112,4
77,4
77,7
107,5
93,0
ħródło: Produkt krajowy brutto. Rachunki regionalne 2004, GUS, Katowice 2006, Rewizja rachunków
regionalnych za lata 1995-2003, opublikowana na stronie www.stat.gov.pl 3 lutego 2006 r. oraz
obliczenia własne.
Z porównania wartoĞci PKB na mieszkaĔca wynika, Īe najwyĪszym poziomem rozwoju
gospodarczego w 2004 r. charakteryzowało siĊ mazowieckie (151,5% Ğredniej
krajowej), a nastĊpnie Ğląskie, wielkopolskie i dolnoĞląskie (wszystkie powyĪej Ğredniej
krajowej). Są to województwa z duĪymi aglomeracjami miejskimi o wysokim poziomie
rozwoju, generującymi szybszy wzrost gospodarczy72. Ponadto województwa te
charakteryzują siĊ bardziej zróĪnicowaną strukturą gospodarki, lepszą dostĊpnoĞcią
komunikacyjną, wyĪszą jakoĞcią kapitału ludzkiego (co wiąĪe siĊ równieĪ z wiĊkszym
nasyceniem w oĞrodki naukowo-badawcze), wiĊkszą atrakcyjnoĞcią inwestycyjną,
szczególnie dla kapitału zagranicznego.
NajniĪsze miejsca zajmuje piĊü województw tzw. Polski Wschodniej: lubelskie (69,4%
Ğredniej krajowej), podkarpackie, podlaskie, ĞwiĊtokrzyskie oraz warmiĔsko-mazurskie
(wszystkie poniĪej 80% Ğredniej krajowej). Województwa te cechuje peryferyjne połoĪenie
i z reguły znaczny udział rolnictwa w tworzeniu PKB.
72
Przykładowo, szacuje siĊ, Īe po wyłączeniu podregionu Warszawy (prawie 281,8% przeciĊtnej
krajowej), poziom PKB na mieszkaĔca pozostałej czĊĞci województwa mazowieckiego stanowiłby
87,6% przeciĊtnej.
64
NaleĪy teĪ zwróciü uwagĊ na spadek rozwoju województwa zachodniopomorskiego, którego
poziom w 2000 r. przewyĪszał (o 1,7 pkt. proc.) Ğrednią krajową, a w 2004 r. był od niej
niĪszy (o 7 pkt. proc.).
Tendencje wystĊpujące na poziomie 16 województw (NUTS2) obserwuje siĊ równieĪ na
niĪszym poziomie podziału terytorialnego, tj. 45 podregionów (NUTS3), przy czym skala
zmian była juĪ bardziej zróĪnicowana, a równoczeĞnie trudniej jednoznacznie wskazaü
przyczyny tego zróĪnicowania.
SpoĞród podregionów w latach 2001-2004 najszybciej rozwijały siĊ: rybnickojastrzĊbski (nominalnie Ğrednio w roku o 8,7%, wobec 5,5% Ğrednio w kraju),
ciechanowsko-płocki (8,2%)73, wrocławski (7,4%) i piotrkowsko-skierniewicki (7%). Do
podregionów o najsłabszym tempie wzrostu w tym okresie naleĪały: szczeciĔski (Ğrednio
w roku 2,2%), miasto Wrocław (3,7%), kroĞnieĔsko-przemyski (4,1%) oraz gorzowski (4,4%).
W przeciwieĔstwie do lat 1996-2000, wolniej niĪ Ğrednio w kraju rozwijały siĊ podregionymiasta, natomiast szybciej - ich bezpoĞrednie otoczenie.
W 2004 r. najwyĪszy udział w tworzeniu PKB miały duĪe aglomeracje i ich otoczenie, w tym:
Warszawa (12,5% PKB), podregion centralny Ğląski (9,1%), podregion warszawski (3,3%),
Kraków (3,1%) i PoznaĔ (3%). Łącznie przypadało na nie ponad 30% PKB (31%). NajniĪszy
wkład w tworzenie PKB miały natomiast podregiony: ełcki, bialskopodlaski, łomĪyĔski (po
0,5%) oraz gorzowski i pilski (po 0,9%), na które łącznie przypadało 3,3% PKB.
Z kolei najwyĪszy poziom rozwoju gospodarczego według PKB na mieszkaĔca
notowano w podregionach-miastach, tj. Warszawie (blisko 282% Ğredniej krajowej),
Poznaniu (203%), Krakowie (155%), TrójmieĞcie (144%) i Wrocławiu (142%). NaleĪy
zauwaĪyü, Īe relatywnie wysokie wartoĞci wskaĨników w duĪych aglomeracjach są
wypracowywane przez pracowników dojeĪdĪających spoza obszaru tych aglomeracji, którzy
równoczeĞnie nie są uwzglĊdniani przy przeliczeniach PKB na 1 mieszkaĔca. Regionami
najuboĪszymi były: nowosądecki (58,3% Ğredniej krajowej), bialskopodlaski (59,4%),
chełmsko-zamojski (59,8%), kroĞnieĔsko-przemyski (60%) oraz łomĪyĔski (64,5%).
W 2004 r. zmalało nieco zróĪnicowanie miĊdzyregionalne, mierzone poziomem PKB na
1 mieszkaĔca, chociaĪ na szczeblu wojewódzkim jest ono nadal wyĪsze niĪ w 2000 roku.
Szacuje siĊ, Īe w przypadku województw współczynnik zmiennoĞci74 w 2004 r. wyniósł
24,1%, wobec 24,7% w 2003 r. oraz 23,5% w 2000 roku, natomiast w przypadku
podregionów – odpowiednio 46,8%, wobec 48,8% i 47,5%. Podobnie niewiele zmieniała siĊ
relacja miedzy regionem najbogatszym i najbiedniejszym. W przypadku województw w
2004 r. wynosiła ona 2,18, wobec 2,20 w 2003 r. i 2,16 w 2000 r., natomiast w przypadku
podregionów – 4,83, wobec 4,91 i 4,89.
Analizując osiągniĊty w 2004 r. poziom rozwoju wobec UE, mierzony wartoĞcią PKB (według
parytetu siły nabywczej) w przeliczeniu na mieszkaĔca, naleĪy stwierdziü, Īe w latach 20012004 zmalał dystans wszystkich województw – poza zachodniopomorskim - dzielący je
od przeciĊtnej UE-27. Przebieg tego procesu i skala zmniejszenia były jednak
zróĪnicowane.
73
Prawdopodobnie dziĊki Petrochemii Płock.
Tzw. współczynnik Williamson’a, tj. współczynnik zmiennoĞci (standardowe odchylenie w regionach
dzielone przez Ğrednią krajową) wyliczony z wykorzystaniem wag reprezentujących odsetek
populacji regionu. Szacunek własny.
74
65
Tabela 19. PKB (według parytetu siły nabywczej) na mieszkaĔca według województw
Województwo
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
2000
49,0
50,9
44,8
34,3
44,1
44,1
42,6
74,0
41,4
34,2
36,9
48,7
52,8
38,0
38,4
52,2
49,8
UE-27=100
2001
2002
2003
48,3
48,5
48,9
49,0
50,1
50,2
44,3
44,2
43,9
34,3
34,1
34,6
42,7
42,6
42,3
43,6
44,3
45,2
40,6
41,5
42,1
75,5
74,7
75,9
39,5
39,1
38,9
34,0
34,0
34,6
37,4
37,4
37,1
47,3
48,3
48,2
51,9
52,8
53,3
36,7
37,4
38,2
36,6
37,0
38,6
51,2
50,3
51,3
48,0
47,6
46,4
2004
50,7
51,7
45,4
35,2
45,4
46,7
43,4
76,8
43,6
35,4
37,9
49,6
57,0
39,3
39,4
54,5
47,2
Lokata na 268 regionów (NUTS2) UE-27 w
2004 r. i jej zmiana w
porównaniu z 2000 r.
235
245
258
244
240
248
194
247
257
255
237
228
253
252
231
239
-2
-8
-3
-5
0
-7
+4
-4
+1
-4
-2
+2
-5
-5
+1
-5
ħródło: Eurostat.
W latach 1995-2004 województwo mazowieckie było jednym z najszybciej
rozwijających siĊ regionów w UE-27. ĝrednioroczne tempo wzrostu wyniosło 6,2%, wobec
2,3% przeciĊtnie w UE-2775, a dystans dzielący je od Ğredniej unijnej zmalał o 22,5 pkt. proc.
(z 54,3% w 1995 r. do 76,8% do 2004 r.). Jednak postĊp ten dokonał siĊ głównie w okresie
1995-2000. W latach nastĊpnych, tempo wzrostu mazowieckiego było nadal wyĪsze od
Ğredniego w UE, jednak róĪnica ta była znacznie mniejsza.
W 2004 r. PKB w przeliczeniu na 1 mieszkaĔca Polski stanowił 50,7% przeciĊtnej UE-27, co
– w porównaniu z 2000 r. - oznacza zniwelowanie dystansu zaledwie o 1,7 pkt. proc., przy
czym zasadnicze zmniejszenie nastąpiło w roku 2004. ZbliĪone tendencje wystąpiły
w wiĊkszoĞci województw. Województwo mazowieckie jest jedynym, którego Ğrednia
przekracza 75% przeciĊtnej UE-27. Szybsza od ogólnokrajowej była teĪ konwergencja
województwa Ğląskiego, łódzkiego, wielkopolskiego i opolskiego. Wolno przebiegała
konwergencja kujawsko-pomorskiego, małopolskiego i dolnoĞląskiego. To ostatnie, obok
Ğląskiego i wielkopolskiego (i wspomnianego mazowieckiego), pod wzglĊdem poziomu
rozwoju przekracza jednak juĪ połowĊ przeciĊtnej unijnej. Jedynym województwem, którego
dystans wobec tej przeciĊtnej zwiĊkszył siĊ (o 2,6 pkt. proc.) jest zachodniopomorskie.
Mimo zachodzącej konwergencji, Īadne z piĊciu województw tzw. Polski Wschodniej, nie
przekroczyło w 2004 r. 40% Ğredniej UE-27, co plasowało je w grupie najuboĪszych
z 268 regionów UE. Lubelskie z 35,2% zajmowało, licząc od koĔca, 11. pozycjĊ,
podkarpackie -12, a podlaskie – 14. (listĊ zamykał region północno-wschodni Rumunii 23,6%76).
75
Według szacunków Eurotstat (GUS nie liczy wskaĨników wzrostu w cenach stałych w ujĊciu
regionalnym) - Growing Regions, growing Europe, Fourth report on economic and social cohesion.
Provisional version, European Union, May 2007 - szybciej rozwijały siĊ tylko obydwa regiony Irlandii,
Estonia i Łotwa.
76
GDP per inhabitant in 2004 ranged from 24% of EU27 average In Nord-East In Romania to 303% in
Inner London, Eurostat, News release 23/2007 – 19 February 2007.
66
Mapa 5. PKB (według parytetu siły nabywczej) na mieszkaĔca UE-27 według regionów
NUTS2 w 2004 roku
ħródło: Growing Regions, growing Europe, Fourth report on economic and social cohesion.
Provisional version, European Union, May 2007, s. 12
67
Analizując lokaty na liĞcie regionów UE w latach 2001-2004, tylko cztery województwa
poprawiły swoją pozycjĊ, przy czym najwiĊkszy awans odnotowało województwo
mazowieckie (o cztery pozycje), zaĞ Ğląskie, podkarpackie i wielkopolskie poprawiło siĊ
o jedną-dwie lokaty. Pozostałe polskie województwa, oprócz łódzkiego, które nie zmieniło
swojej pozycji, odnotowały pogorszenie pozycji w rankingu. NajwiĊkszy spadek odnotowały
województwa kujawsko-pomorskie i małopolskie (odpowiednio o 8 i 7 miejsc).
Na tym tle, mając na uwadze złoĪony i długotrwały charakter procesów rozwoju
regionalnego, warto zwróciü uwagĊ na inne regiony UE, które w omawianym okresie
najbardziej awansowały. NaleĪą do nich: Bratislavsky kraj (awans o 63 pozycje na 39.
miejsce); region Aten (o 58 pozycji, na 77.), East of England (o 40 pozycji na 73.). WĞród
znaczących zmian naleĪy wymieniü ponadto region Praha (o 19 miejsc na 12.).
Na poziomie podregionów (NUTS3) zróĪnicowanie według PKB na mieszkaĔca jest znacznie
wiĊksze, a równoczeĞnie w przypadku niektórych obserwuje siĊ dywergencjĊ. Są to
podregiony: szczeciĔski (spadek o 5 pkt. proc. do 49,6% Ğredniej UE-25), Wrocław (o 2 pkt.
proc. do 72,1%), gorzowski (o 0,7 pkt. proc. do 45,2%), bielsko-bialski (o 0,5 pkt. proc. do
52%) i kroĞnieĔsko-przemyski (o 0,4 pkt. proc. do 30,5%), który – obok nowosądeckiego
(29,5%), bialsko-podlaskiego (30,1%) i chełmsko-zamojskiego (30,4%) - naleĪy do
najuboĪszych w kraju. Do najbogatszych naleĪą: wszystkie 6 miast77, spoĞród których
Warszawa i PoznaĔ osiągają poziom powyĪej Ğredniej UE (odpowiednio 142,9% i 103,2%),
3 podregiony województwa Ğląskiego oraz podregion legnicki i ciechanowsko-płocki78. Fakt,
Īe tylko niecała ¼ ogółu podregionów plasuje siĊ powyĪej Ğredniej, dowodzi znaczącego
zróĪnicowania poziomu rozwoju gospodarczego według podregionów.
Na tle innych krajów UE wewnĊtrzne zróĪnicowanie poziomu rozwoju polskich
regionów nie jest jednak wysokie. O ile w Polsce na poziomie NUTS2 relacja miĊdzy
regionem najbogatszym i najbiedniejszym w 2004 r. wynosiła 2,18, to w Belgii, Francji,
Słowacji i Wielkiej Brytanii przekraczała ona 3, a w Czechach, Niemczech, Rumunii i na
WĊgrzech była ona wyĪsza. NajniĪszą (1,56) notowano w Irlandii79, a niĪszą od 2 –
w Finlandii, Niderlandach i Szwecji. Z kolei na poziomie NUTS3 miarą wewnĊtrznego
zróĪnicowania moĪe byü dyspersja.80 W 2004 r. w Polsce była ona korzystniejsza niĪ Ğrednia
w UE-27 i wyniosła 29,7% (w 2000 r. 30,2%) wobec 33,7% w UE-27. NajwyĪsze i rosnące
wskaĨniki notowano na Łotwie (52,9%) i w Estonii (43,5%), zaĞ najniĪsze – pomijając MaltĊ
– w Szwecji (15,7%) oraz Niderlandach, Finlandii i Hiszpanii (wszystkie poniĪej 20%).
Jednym z czynników decydujących o tempie i poziomie rozwoju poszczególnych regionów,
a w konsekwencji o zróĪnicowaniu regionalnym kraju, jest struktura gospodarki i jej
zmiany. Jej odzwierciedleniem moĪe byü m.in. struktura pracujących według głównych
sektorów gospodarki.
W Polsce w latach 2002-2005 nastąpił wzrost udziału pracujących w sektorze usług oraz
w sektorze przemysłowo-budowalnym. W tym samym okresie Ğrednio w UE-27 odsetek
pracujących w usługach zwiĊkszył siĊ, przy równoczesnym spadku udziału w pozostałych
dwóch sektorach.
Skala spadku udziału pracujących w rolnictwie w Polsce była wiĊksza niĪ przeciĊtnie
w UE, jednak w 2005 r. sektor ten miał udział nadal znacząco wyĪszy od Ğredniego w
Unii. Poza Ğląskim dotyczyło to wszystkich województw. W lubelskim, podlaskim
77
Są to podregiony: GdaĔsk-Gdynia-Sopot, Kraków, ŁódĨ, PoznaĔ, Warszawa i Wrocław.
Te dwa ostatnie prawdopodobnie za sprawą ZagłĊbia Miedziowego oraz Petrochemii Płock.
79
WystĊpują tam tylko 2 regiony NUTS2. Porównanie to nie uwzglĊdnia małych krajów, w których nie
wystĊpuje podział na tym poziomie (Cypr, Dania, Estonia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta
i Słowenia).
80
Obliczana i publikowana przez Eurostat (mierzona jako suma bezwzglĊdnych róĪnic miĊdzy
regionalnymi a krajowym poziomem PKB na mieszkaĔca waĪonych strukturą ludnoĞci, wyraĪona
w procentach krajowego poziomu PKB na mieszkaĔca). Porównanie to nie uwzglĊdnia Cypru
i Luksemburga.
78
68
i ĞwiĊtokrzyskim udział ten przekraczał 30%. ZauwaĪalny wzrost udziału w stosunku do roku
2002 odnotowano w ĞwiĊtokrzyskim, pomorskim, zachodniopomorskim i lubuskim.
Relatywnie najwiĊkszy spadek udziału sektora rolniczego odnotowano w podkarpackim
(o 5,2 pkt. proc.), mazowieckim (o 4,5 pkt. proc.), wielkopolskim (o 3,8 pkt. proc.) i lubelskim
(o 3,5 pkt. proc.).
Tabela 20. Struktura zatrudnienia według głównych sektorów
81
i województw
2002
2005
Wyszczególnienie
Sektory
I
UE-27
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
7,0
19,3
9,5
19,1
39,4
10,2
19,8
23,7
20,4
18,5
30,8
36,5
9,5
4,1
31,0
17,9
20,3
8,3
II
III
28,9
28,6
32,4
29,4
18,1
31,3
30,6
27,0
21,6
32,9
28,2
18,6
31,1
39,5
24,9
28,1
32,7
29,6
64,1
52,0
58,2
51,4
42,5
58,5
49,7
49,3
58,0
48,7
41,1
45,0
59,4
56,4
44,2
54,0
47,0
62,2
I
6,2
17,4
8,5
17,2
35,9
11,4
16,8
23,1
15,9
18,2
25,6
34,4
11,7
4,3
33,2
16,4
16,5
10,2
II
III
27,7
29,2
33,0
32,4
19,3
31,9
31,0
27,9
21,7
31,6
28,3
20,7
30,5
38,8
22,5
30,4
34,8
28,2
66,1
53,4
58,4
50,5
44,8
56,7
52,2
49,0
62,4
50,3
46,0
44,9
57,8
56,8
44,2
53,2
48,8
61,7
ħródło: Nowe partnerstwo dla spójnoĞci – konwergencja, konkurencyjnoĞü, współpraca. Trzeci raport
na temat spójnoĞci gospodarczej i społecznej, Komisja Europejska, 2004, Growing Regions, growing
Europe, Fourth report on economic and social cohesion. Provisional version, European Union, May
2007
W wiĊkszoĞci województw w latach 2002-2005 wzrósł odsetek pracujących w sektorze
przemysłowo-budowalnym i czĊsto jest on wyĪszy od udziału notowanego przeciĊtnie w UE27, przykładowo w kujawsko-pomorskim, warmiĔsko-mazurskim, wielkopolskim (wzrost
udziału o ponad 2 pkt. do poziomu powyĪej 30%). Relatywnie najwiĊkszy spadek tego
udziału nastąpił w ĞwiĊtokrzyskim oraz zachodniopomorskim i opolskim. W 2005 r.
województwami o najwiĊkszej roli sektora II były: Ğląskie, wielkopolskie i kujawskopomorskie, zaĞ o najmniejszej – podlaskie, mazowieckie i ĞwiĊtokrzyskie.
W polskiej gospodarce wzrasta udział sektora usług (do 53,4% ogółu pracujących), jednak
wzrost ten (o 1,4 pkt. proc. w badanym okresie) jest wolniejszy od wzrostu w UE-27
(o 2 pkt. proc.). NajwiĊkszy przyrost odnotowały województwa: podkarpackie (o 4,9 pkt.
proc.) i mazowieckie (o 4,5 pkt. proc.), a takĪe łódzkie i lubelskie. NajbliĪsze Ğredniej UE były
województwa: mazowieckie, dolnoĞląskie, pomorskie, Ğląskie i lubuskie; a najdalsze ĞwiĊtokrzyskie i lubelskie. NaleĪy zaznaczyü, Īe w wielu województwach nastąpił spadek
udziału pracujących w sektorze usług na rzecz sektora II lub I.
81
Sektor I - rolnictwo, łowiectwo i leĞnictwo oraz rybołówstwo i rybactwo; II - przemysł i budownictwo;
III – usługi.
69
Struktura gospodarki wpływa teĪ na ogólny poziom wydajnoĞci pracy, a w konsekwencji
równieĪ na poziom rozwoju i konkurencyjnoĞü poszczególnych regionów.
Tabela 21. WydajnoĞü pracy mierzona wartoĞcią dodaną brutto na pracującego
według województw
Według parytetu
siły nabywczej
*)
UE27 = 100
2004
Tys. zł
Województwo
Polska = 100
2000
2004
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
63561
69451
60495
44456
66395
56135
54491
79951
64686
45309
49750
67755
72497
48182
60359
62751
68035
100,0
100,0
61,2
115,2
97,2
64,3
106,7
89,6
84,2
126,6
94,7
63,2
75,1
116,5
116,1
70,0
92,7
103,9
116,4
109,3
95,2
69,9
104,5
88,3
85,7
125,8
101,8
71,3
78,3
106,6
114,1
75,8
95,0
98,7
107,0
66,7
58,1
42,8
63,9
54,0
52,4
77,0
62,2
43,6
47,9
65,1
69,8
46,3
57,9
60,4
65,5
*)
Szacunek własny. PoniewaĪ wielkoĞci dla województw są publikowane wyłącznie w EUR (według
kursu walutowego), w celu umoĪliwienia porównaĔ ze zróĪnicowaniem pod wzglĊdem PKB na
mieszkaĔca, posłuĪono siĊ szacunkiem wydajnoĞci (według parytetu siły nabywczej) na
pracującego dokonanym przez Eurostat według krajów i relacjami miĊdzywojewódzkimi.
ħródło: Produkt krajowy brutto według województw i podregionów w 2001 roku, GUS, Katowice 2003,
Produkt krajowy brutto. Rachunki regionalne 2004, GUS, Katowice 2006, Growing Regions, growing
Europe, Fourth report on economic and social cohesion. Provisional version, European Union, May
2007 oraz Eurostat.
W przeciwieĔstwie do poziomu rozwoju, mierzonego wartoĞcią PKB na mieszkaĔca,
zróĪnicowanie regionalne pod wzglĊdem wydajnoĞci pracy jest mniejsze.
W 7 województwach wydajnoĞü przewyĪsza Ğrednią krajową. NajwyĪszą wydajnoĞcią pracy
wykazują siĊ województwa: mazowieckie (blisko 126% Ğredniej krajowej) i Ğląskie (ponad
114% Ğredniej), tj. na poziomie nieco niĪszym niĪ w 2000 r. WskaĨnik ten istotnie poprawił
siĊ w tych latach w województwie opolskim, podkarpackim, lubelskim i ĞwiĊtokrzyskim,
a pogorszył zwłaszcza w zachodniopomorskim i dolnoĞląskim. Mniejszy jest równieĪ dystans
wobec UE-27 (przeciĊtna wydajnoĞü w Polsce stanowi 61,2% Ğredniej UE). WydajnoĞü
najbliĪszą Ğredniej UE osiąga województwo mazowieckie (77%) i Ğląskie (blisko 70%),
najniĪszą – województwo lubelskie (około 43%) i – mimo poprawy - podkarpackie (około
44%).
DynamikĊ rozwoju gospodarczego poszczególnych województw i ich potencjału ilustruje
rozwój spółek handlowych. W latach 2004–2006 we wszystkich województwach nastąpił
przyrost ich liczby. Najszybciej pod tym wzglĊdem rozwijały siĊ województwa: małopolskie
i mazowieckie (wzrost o około 21%) oraz wielkopolskie (o ponad 17%); najniĪszy przyrost
odnotowało województwo warmiĔsko-mazurskie (o około 10 %).
70
Tabela 22. Spółki handlowe (31.XII) według województw
Województwo
Liczba spółek
2006
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
243338
20021
9706
7324
6337
11824
17300
68365
4635
6062
3851
18522
26762
4123
5239
21672
11595
2003=100
116,6
117,1
113,1
112,7
113,5
114,5
121,2
120,7
112,4
114,4
113,6
112,6
114,0
112,4
109,8
117,1
114,9
Liczba spółek na 10 tys. ludnoĞci
Ogółem
Polska = 100
2003
2006
2003
2006
55
59
42
30
55
40
44
110
39
25
28
75
50
28
33
55
59
64
69
47
34
63
46
53
132
44
29
32
84
57
32
37
64
68
100
108
76
54
101
73
80
202
71
46
51
137
91
52
61
101
109
100
109
74
53
98
72
83
207
70
45
50
132
90
50
58
101
107
ħródło: GUS i obliczenia własne
Pod wzglĊdem liczby spółek na 10 tys. mieszkaĔców najbardziej „nasycone” jest
województwo mazowieckie (132 spółki i przyrost o 22 spółki w analizowanym okresie),
nastĊpnie województwo pomorskie (84 spółki) i dolnoĞląskie (69). Najsłabsze jest
województwo podkarpackie (29 spółek) oraz podlaskie i ĞwiĊtokrzyskie (po 32). Zwraca
uwagĊ niski przyrost liczby spółek na 10 tys. mieszkaĔców we wszystkich województwach
zaliczanych do Polski Wschodniej oraz w opolskim i kujawsko-pomorskim.
ZbliĪone prawidłowoĞci moĪna zaobserwowaü w przypadku spółek z udziałem kapitału
zagranicznego, gdzie równoczeĞnie mamy do czynienia ze znacznie wiĊkszą polaryzacją.
O ile w przypadku ogółu spółek róĪnica miĊdzy najwyĪszym i najniĪszym wskaĨnikiem liczby
spółek odniesionej do liczby mieszkaĔców była w 2006 r. ponad 4,5-krotna, to w przypadku
spółek z udziałem kapitału zagranicznego – prawie 11-krotna.
RównieĪ i tu w latach 2004–2006 we wszystkich województwach liczba spółek wzrosła.
NajwiĊkszy ich przyrost miał miejsce w województwach: małopolskim, mazowieckim
i podkarpackim, a najmniejszy – w warmiĔsko-mazurskim i ĞwiĊtokrzyskim.
71
Tabela 23. Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego (31.XII) według województw
Województwo
Liczba spółek
2006
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
57782
5681
1512
883
2436
2387
2992
20649
1259
766
437
3664
4716
528
881
5155
3836
2003=100
118,0
117,5
118,0
116,3
116,4
115,3
126,0
120,8
113,8
121,2
114,4
113,8
114,9
110,5
110,0
116,9
115,0
Liczba spółek na 10 tys. ludnoĞci
Ogółem
Polska = 100
2003
2006
2003
2006
13
17
6
3
21
8
7
33
10
3
3
15
9
4
6
13
20
15
20
7
4
24
9
9
40
12
4
4
17
10
4
6
15
23
100
130
48
27
162
62
57
260
82
23
25
115
68
29
44
102
153
100
130
48
27
159
61
60
263
80
24
24
110
67
27
41
101
150
ħródło: GUS i obliczenia własne
Natomiast w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaĔców najwiĊksze zmiany nastąpiły
w województwie mazowieckim, lubuskim, dolnoĞląskim i zachodniopomorskim, zaĞ
najmniejsze – w ĞwiĊtokrzyskim i podlaskim.
Generalnie, w konsekwencji opisanych zmian, zróĪnicowanie regionalne pod wzglĊdem
liczby spółek handlowych, w tym z kapitałem zagranicznym, zwiĊkszyło siĊ.
Biorąc pod uwagĊ rosnący napływ bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych do Polski,
oczekuje siĊ, iĪ bĊdą one przyczyniaü siĊ do rozwoju poszczególnych regionów, w tym do
wzrostu zatrudnienia. RównoczeĞnie jednak naleĪy zauwaĪyü, Īe według opublikowanego
w listopadzie 2006 roku przez IBnGR drugiego juĪ rankingu województw, pod wzglĊdem
atrakcyjnoĞci inwestycyjnej dla inwestorów zagranicznych82, w 2006 r. najbardziej
atrakcyjnymi pod tym wzglĊdem okazały siĊ: mazowieckie, Ğląskie oraz dolnoĞląskie,
zaĞ najmniej - województwa Polski Wschodniej (licząc od koĔca - podlaskie, lubelskie,
ĞwiĊtokrzyskie, podkarpackie i warmiĔsko-mazurskie). W porównaniu z poprzednim
rankingiem (z 2005 roku), nie nastąpiły znaczące zmiany. MoĪe to oznaczaü utrwalenie siĊ
dotychczasowych tendencji w kierunkach napływu kapitału zagranicznego i dalszą
polaryzacjĊ regionów pod tym wzglĊdem.
82
AtrakcyjnoĞü inwestycyjna województw i podregionów Polski 2006, IBnGR, GdaĔsk 2006. Ranking
uwzglĊdnia koszty pracy, dostĊpnoĞü i jakoĞü pracowników, aktywnoĞü wobec inwestorów,
dostĊpnoĞü transportową, chłonnoĞü rynku zbytu, poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej
i społecznej, a takĪe poziom bezpieczeĔstwa.
72
Potencjał rozwojowy województw charakteryzuje teĪ poziom eksportu poszczególnych
województw.
Tabela 24. Eksport według województw
Województwo
Ogółem mln EUR
2006
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
EUR
2003=100
87926
10604
2852
1396
2445
2649
5132
14883
1414
2916
966
6547
14363
1130
1670
9977
2900
185
202
149
145
154
152
195
183
164
161
141
136
182
199
135
184
151
2003
1244
1808
928
441
1577
672
809
1579
819
862
570
2193
1676
440
868
1613
1136
Na mieszkaĔca
Polska = 100
2006
2003
2006
2306
3679
1380
643
2424
1032
1569
2878
1357
1390
808
2971
3076
883
1170
2953
1713
100
145
75
35
127
54
65
127
66
69
46
176
135
35
70
130
91
100
160
60
28
105
45
68
125
59
60
35
129
133
38
51
128
74
Uwaga: ze wzglĊdu na wystĊpowanie wielkoĞci nieidentyfikowalnych z Īadnym województwem, suma
wartoĞci według województw nie równa siĊ wartoĞci ogółem.
ħródło: dane o eksporcie według województw – 2003 r. Ministerstwo Gospodarki; 2006 r. - poniewaĪ
dane MG były przeznaczone do uĪytku słuĪbowego, Ĩródłem była Rzeczpospolita z dnia 29 maja
2007 r. – Mazowsze liderem eksportu; dane o eksporcie ogółem i liczbie ludnoĞci - GUS
W Īadnym z województw poziom eksportu na mieszkaĔca nie przekracza Ğredniej unijnej
(w 2005 r. w UE-25 prawie 7 tys. EUR). SpoĞród wszystkich województw najwyĪszy poziom
w tej kategorii osiągnĊło województwo dolnoĞląskie (blisko 3,7 tys. EUR), a nastĊpnie
Ğląskie (prawie 3,1 tys. EUR), pomorskie i wielkopolskie (po około 3 tys. EUR). W znacznej
mierze moĪe to byü rezultatem związków tych rejonów z gospodarką niemiecką. Na
przeciwległym kraĔcu (poniĪej 1 tys. EUR) plasowały siĊ lubelskie, podlaskie
i ĞwiĊtokrzyskie. To ostatnie, obok dolnoĞląskiego i małopolskiego odnotowało jednak
relatywnie najwiĊkszy wzrost tego wskaĨnika w latach 2004–2006. Znacznie wolniejszą
dynamikĊ notowały natomiast pomorskie i warmiĔsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie
i kujawsko-pomorskie.
Biorąc pod uwagĊ zmiany, jakie zaszły w poziomie eksportu poszczególnych województw w
latach 2004-2006, trzeba stwierdziü pogłĊbienie siĊ ich zróĪnicowania w tym zakresie.
ZróĪnicowanie społeczne regionów
PoniĪej przedstawiono wybrane kwestie społecznego zróĪnicowania
w szczególnoĞci pod wzglĊdem wykształcenia i sytuacji na rynku pracy.
regionów,
W ostatnich latach w Polsce we wszystkich województwach nastąpiły dalsze, korzystne
zmiany w strukturze wykształcenia ludnoĞci, co ma znaczenie dla wzrostu jakoĞci
kapitału ludzkiego. Zmiany te były szybsze niĪ przeciĊtnie w UE-27, co w konsekwencji
przyczyniło siĊ do poprawy stopnia zbieĪnoĞci z Unią Europejską w tym obszarze.
W szczególnoĞci dotyczy to zmniejszenia odsetka ludnoĞci z wykształceniem podstawowym
i zwiĊkszenia odsetka ludnoĞci z wykształceniem wyĪszym.
73
Tabela 25. Struktura wykształcenia (osób w wieku 25-64 lata) według województw
Wyszczególnienie
UE-27
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
2002
Podstawowe*)
32,4
19,1
17,8
19,8
22,4
16,7
23,0
16,8
18,2
19,0
20,0
23,9
19,4
15,0
20,2
25,9
17,9
20,7
2005
ĝrednie
47,5
68,3
69,6
69,8
63,9
72,7
64,0
69,2
65,2
69,3
68,8
62,4
67,5
74,4
67,1
63,2
71,5
68,0
WyĪsze
20,1
12,5
12,6
10,4
13,8
10,5
13,0
14,0
16,6
11,7
11,1
13,6
13,1
10,6
12,6
10,9
10,6
11,3
Podstawowe*)
29,1
15,2
13,3
17,6
16,3
15,3
16,6
14,4
13,3
15,2
15,9
21,2
15,7
11,6
17,6
21,9
13,9
18,0
ĝrednie
48,6
68,0
69,4
69,1
66,4
69,9
67,4
68,6
63,2
70,6
70,0
62,1
67,7
73,0
66,2
63,6
70,7
65,9
WyĪsze
22,4
16,8
17,3
13,3
17,3
14,8
16,0
17,0
23,5
14,3
14,1
16,7
16,6
15,4
16,2
14,5
15,4
16,1
*)
Łącznie z zasadniczym zawodowym
ħródło: Nowe partnerstwo dla spójnoĞci – konwergencja, konkurencyjnoĞü, współpraca. Trzeci raport
na temat spójnoĞci gospodarczej i społecznej, Komisja Europejska, 2004, Growing Regions, growing
Europe, Fourth report on economic and social cohesion. Provisional version, European Union, May
2007
O ile jednak odsetek ludnoĞci z wykształceniem podstawowym i Ğrednim jest w Polsce
korzystniejszy niĪ w UE, to w odniesieniu do wykształcenia wyĪszego Polska ciągle odstaje
od poziomu UE. Jest to szczególnie widoczne w województwach: kujawsko-pomorskim,
podkarpackim, opolskim, warmiĔsko-mazurskim. Natomiast Ğrednią UE przekroczyło juĪ
województwo mazowieckie.
Ze zmianami koniunktury gospodarczej silnie były skorelowane zmiany na rynku pracy.
W roku 2006, w porównaniu z rokiem 2003, we wszystkich województwach wzrosła stopa
zatrudnienia i zmalała stopa bezrobocia. Ich układ przestrzenny kształtuje siĊ nieco
odmiennie niĪ np. w przypadku PKB na mieszkaĔca.
74
Tabela 26. Wybrane elementy sytuacji na rynku pracy według województw
Województwo
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Stopa zatrudnienia
(osób w wieku 15-64
lata) w IV kwartale
2003
2006
51,4
45,9
48,5
55,4
46,1
53,1
53,9
58,3
51,3
53,4
54,6
49,5
47,4
48,4
48,6
53,0
45,8
55,7
54,6
52,6
56,4
54,6
58,7
57,0
60,4
54,6
53,9
55,8
56,3
53,1
54,4
52,4
56,7
50,8
Bezrobocie rejestrowane (31.XII)
Liczba bezrobotnych
Stopa bezrobocia w %
w 2006 r.
tys.
2003=100
2003
2006
2309,4
185,4
160,1
141,8
72,8
160,7
145,3
285,6
60,1
145,2
61,8
126,0
229,8
99,4
127,6
169,1
138,9
72,7
66,6
75,5
81,3
67,4
68,9
69,9
78,5
73,7
79,6
76,0
65,8
70,6
78,6
74,9
68,2
72,8
20,0
23,8
24,6
18,7
27,5
20,7
16,0
15,4
21,4
20,2
16,9
22,4
17,6
22,0
30,3
17,1
28,4
14,9
16,8
19,3
15,5
19,3
14,8
11,4
11,9
16,3
16,5
13,3
15,5
12,8
17,8
23,7
11,8
21,7
ħródło: GUS
WskaĨnik zatrudnienia w Polsce rósł szybciej niĪ przeciĊtnie w UE. W latach 2004–2006
wskaĨnik zatrudnienia w Polsce wzrósł o 4,3 pkt proc. (do 55,7% w 2006 r.), podczas gdy
w UE–25 - o 1,8 pkt proc.83 (do 65,1%). NajwiĊkszy wzrost stopy zatrudnienia osiągniĊto
w województwie dolnoĞląskim (o 8,7 pkt proc.) oraz lubuskim i pomorskim. Liczba
zarejestrowanych bezrobotnych zmniejszyła siĊ w relacji do roku 2003 najbardziej
w województwach: pomorskim, dolnoĞląskim i lubuskim, najmniej zaĞ – w lubelskim,
ĞwiĊtokrzyskim, a takĪe w mazowieckim – ale w tym województwie stopa bezrobocia
naleĪy do najniĪszych.
Nadal relatywnie najniĪsze bezrobocie wystĊpuje w województwach z aglomeracjami
miejskimi, mających zróĪnicowaną strukturĊ gospodarczą, tj. mazowieckim, małopolskim,
wielkopolskim i Ğląskim, a najwyĪsze w województwach „popegeerowskich”: warmiĔskomazurskim, zachodniopomorskim i lubuskim.
83
Z braku danych dla UE w IV kwartale 2003 roku, wykorzystano stosowne dane dla II kwartału.
W przypadku Polski tak liczona róĪnica wynosi 2,5 pkt. proc.
75
Mapa 6. Stopa bezrobocia rejestrowanego w koĔcu 2006 roku
15,5
.A;A9!@-
&)9;-F!@A3;)E29!@-
E)*5A-A.A;A9!@-
23,7
@2B)&!@A
3.A;A9!@-
21,7
.A6)!@-
13,3
19,3
19,3
;)EA&-
*@-
&-
[email protected]!@-
62(2!@-
11,8
1GE@-
11,9
62(
6!@-
14,8
16,8
A6AC6D!@-
16,3
A.A6!@-
15,5
12,8
C6D!@-
?
17,8
.A@)9.)*@-
;)1A.A6!@-
11,4
16,5
?
Polska ogółem 14,9
ħródło: GUS
Mimo tych korzystnych zmian, wskaĨniki zatrudnienia w Polsce naleĪały do najniĪszych,
a bezrobocia – do najwyĪszych w UE-27.
76
Mapa 7.Stopa bezrobocia w UE-27 według regionów NUTS2 w 2005 r.
ħródło: Growing Regions, growing Europe, Fourth report on economic and social cohesion.
Provisional version, European Union, May 2007, s. 30
77
Na tle innych krajów UE wewnĊtrzne zróĪnicowanie wskaĨnika zatrudnienia polskich
regionów nie jest duĪe. W 2005 r. dyspersja liczona na poziomie NUTS284, wyniosła
w Polsce 5,6% (w 2002 r. 7,3%) i była niĪsza od przeciĊtnej w UE-25 - 11,9% (w 2002 r.
13,3%). NajwyĪszy poziom zróĪnicowania notowano we Włoszech (16%). WyĪszy niĪ w
Polsce był on równieĪ w Belgii, Francji, Hiszpanii, na Słowacji i WĊgrzech oraz w Wielkiej
Brytanii. NajniĪszą dyspersjĊ notowały w 2005 r. Niderlandy (2%) oraz Szwecja (3%). Na
stosunkowo małe zróĪnicowanie regionalne stopy zatrudnienia w Polsce, podobnie jak
i w Rumunii, wpływa jednak nadmierne zatrudnienie (a tym samym ukryte bezrobocie)
w rolnictwie.85
O poziomie rozwoju społeczeĔstwa opartego na wiedzy Ğwiadczy m.in. wyposaĪenie
gospodarstw domowych w komputer z dostĊpem do Internetu, które dynamicznie siĊ
zwiĊksza.
Tabela 27. Odsetek gospodarstw domowych wyposaĪonych w komputer osobisty z dostĊpem
do Internetu (w %)
Województwo
POLSKA
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
2003
13,8
15,1
10,7
11,5
10,2
13,1
13,3
17,0
9,6
13,3
16,6
19,3
14,1
8,1
12,5
13,0
13,1
2004
16,9
17,1
14,9
14,6
13,1
14,4
20,0
20,2
13,1
15,8
17,4
21,8
18,3
11,0
13,9
14,1
16,2
2005
22,5
22,7
16,8
16,4
24,5
18,4
27,7
26,9
19,3
22,0
19,7
24,8
27,3
13,5
17,8
20,4
20,3
ħródło: GUS; obliczenia własne.
W latach 2004-2005 we wszystkich województwach nastąpił znaczący wzrost odsetka takich
gospodarstw. W niektórych województwach (lubuskie, opolskie i Ğląskie) był on nawet
ponad 2-krotny. RównoczeĞnie zmalało zróĪnicowanie regionalne w tym wzglĊdzie.
Obszarami o najmniejszym nasyceniu gospodarstw domowych w komputery z dostĊpem do
Internetu nadal pozostawały województwa Polski Wschodniej (poza podlaskim) oraz
kujawsko-pomorskie, zaĞ o najwiĊkszym - małopolskie, Ğląskie, mazowieckie, pomorskie,
lubuskie i dolnoĞląskie. ĩadne z nich nie osiągało jednak poziomu notowanego Ğrednio
w UE-25, gdzie w 2005 r. 47% gospodarstw posiadało dostĊp do Internetu (w Polsce 30%).
W 2006 r. wskaĨniki te kształtowały siĊ juĪ na poziomie odpowiednio: w UE–25 - 51%, a w
Polsce - 36%, co oznacza poprawĊ relacji miĊdzy Polską a UE w tym zakresie.
84
Obliczana i publikowana przez Eurostat; mierzona jako standardowe odchylenie regionalnych
wskaĨników zatrudnienia waĪonych strukturą ludnoĞci, wyraĪona w procentach krajowego
wskaĨnika zatrudnienia. Porównanie to nie uwzglĊdnia małych krajów, w których nie wystĊpuje
podział na tym poziomie (Cypr, Dania, Estonia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta i Słowenia).
85
Por. Growing Regions, growing Europe, Fourth report on economic and social cohesion.
Provisional version, European Union, May 2007, s. 28.
78
ZróĪnicowania na linii miasto-wieĞ
Obszary wiejskie86 w Polsce według klasyfikacji TERYT stanowią 93,2% powierzchni kraju i
są zamieszkałe przez ok. 14,7 mln osób, tj. 38,6% ogółu społeczeĔstwa. Na przestrzeni lat
1995-2005 struktura miejsca zamieszkania nie uległa istotnej zmianie. W UE ludnoĞü wiejska
stanowi Ğrednio 20% ogółu populacji. SpoĞród krajów UE-25 najwiĊkszym udziałem
mieszkaĔców wsi charakteryzuje siĊ Szwecja, Finlandia, Bułgaria, Słowenia i Irlandia.
Z drugiej strony, najbardziej zurbanizowane kraje to Belgia, Niderlandy, Dania, Niemcy
i Wielka Brytania.87 Populacja na obszarach wiejskich w krajach członkowskich przyjĊtych po
1 maja 2004 r. jest znacznie wiĊksza niĪ w UE-15 (w 2003 r. populacja na obszarach
wiejskich nowych paĔstw członkowskich stanowiła Ğrednio 34,5% populacji kraju wobec
15,5% w krajach UE-15).
W Polsce, podobnie jak w wiĊkszoĞci krajów UE, notuje siĊ bardzo niski przyrost naturalny.
Słabnący od lat przyrost naturalny na wsi, od 2004 r. wykazuje lekką tendencjĊ wzrostową (w
2005 r. na obszarach wiejskich przyrost naturalny wyniósł 4,3 tys. wobec 2,6 tys. w 2003 r.).
Zahamowanie tendencji spadkowych przyrostu naturalnego obserwuje siĊ takĪe na
obszarach miejskich z tym, Īe na obszarach tych osiąga on wciąĪ wartoĞci ujemne
(odpowiednio -8,2 tys. w 2005 r. wobec -16,7 tys. w 2003 r.).
Dodatni przyrost naturalny na obszarach wiejskich ogółem nie zmienia jednak faktu, Īe
jednym z niekorzystnych zjawisk społeczno-gospodarczych i ludnoĞciowych, jakie
wystĊpowały w regionach Polski Wschodniej,88 była ich depopulacja, a towarzyszyły jej
niekorzystne zmiany struktury płci i wieku. Obserwowano tam proces starzenia siĊ
społecznoĞci wiejskiej, w tym z przewagą kobiet w najstarszej grupie wiekowej.
W 2005 r. kobiety stanowiły 50,2% populacji ludnoĞci obszarów wiejskich, podczas gdy na
obszarach miejskich 52,5%. Wynika to z obserwowanego zjawiska zwiĊkszonego odpływu
młodych kobiet do miast, co skutkuje defeminizacją wsi – w niektórych gminach na
obszarach odpływowych na 100 mĊĪczyzn w wieku 20-39 lat przypada mniej niĪ 70 kobiet
(dane Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r.). Mniejsze szanse na załoĪenie rodziny
dla mieszkaĔców wsi bĊdących w wieku matrymonialnym to waĪny, negatywny czynnik
rozwoju demograficznego.
Z opisanymi powyĪej problemami związanymi z nasilającym siĊ zjawiskiem migracji ludnoĞci
z niektórych obszarów wiejskich boryka siĊ wiĊkszoĞü obszarów wiejskich krajów Unii
Europejskiej (obserwuje siĊ je na południu Włoch, północy Finlandii, Szwecji i Szkocji, we
wschodnich Niemczech). Brak miejsc pracy na obszarach wiejskich, niĪszy w porównaniu z
miastem standard Īycia powoduje odpływ mieszkaĔców wsi, zwłaszcza młodszych i lepiej
wykształconych, przez co nastĊpuje starzenie siĊ społecznoĞci wiejskiej, kurczący siĊ dostĊp
do podstawowych usług oraz mniejsze moĪliwoĞci zatrudnienia.
86
Obszary wiejskie w Rzeczpospolitej Polskiej definiowane są jako tereny połoĪone poza granicami
administracyjnymi miast. WyróĪniania siĊ je na podstawie podziału terytorialnego według rejestru
TERYT, w którym za obszary wiejskie uznaje siĊ gminy wiejskie i czĊĞü wiejską gminy miejskowiejskiej. MoĪna je takĪe wyodrĊbniü według kryterium opartego na gĊstoĞci zaludnienia. WĞród nich
najpowszechniej stosowana jest klasyfikacja OECD, gdzie za obszary wiejskie uznaje siĊ tereny o
2
gĊstoĞci zaludnienia do 150 osób/km oraz kryterium Eurostatu (stopnia urbanizacji) klasyfikujące
2
obszar jako wiejski, gdy gĊstoĞü jego zaludnienia wynosi do 100 osób/km . Obszary wiejskie, według
klasyfikacji OECD i Eurostatu, zajmowały odpowiednio 91,0% lub 85,7% powierzchni Polski, a
zamieszkiwało na nich 34,4% lub 29,3% ludnoĞci.
87
Communication from Commission to the Council and the European Parlament, Employment in rural
areas: closing the jobs gap (COM (2006) 857 final).
88
CzĊĞü obszarów wiejskich w Polsce, a zwłaszcza te z dominującą funkcją rolnictwa i połoĪone w
Polsce Wschodniej to regiony problemowe, gdzie poziom PKB per capita jest niski z widocznym
procesem narastania ubóstwa.
79
Nowym procesem obserwowanym w Polsce po 2000 r. jest odwrócenie dotychczasowej
tendencji w odpływie ludnoĞci z obszarów wiejskich. Ogólne saldo migracji zaczĊło
przyjmowaü wartoĞci dodatnie, ze szczególnym uwidocznieniem siĊ tego procesu w latach
2004-2005. Według prognoz GUS, udział ludnoĞci miejskiej w Polsce ogółem bĊdzie siĊ
sukcesywnie zmniejszaü na rzecz ludnoĞci wiejskiej. Wynika to z szeregu czynników. To
właĞnie obszary wiejskie są najwiĊkszym beneficjentem pomocy wspólnotowej, zmierzającej
do poprawy poziomu Īycia ich mieszkaĔców. Wsparcie z budĪetu Unii przyczyniło siĊ do
realizacji wielu inwestycji, w tym w infrastrukturĊ drogową i ochrony Ğrodowiska. W wielu
regionach, dziĊki pomocy unijnej, producenci rolni poprzez inwestycje poprawili
konkurencyjnoĞü swoich produktów, a przez to zwiĊkszyli swoje szanse na rynku.
SpołecznoĞü wiejska doceniła korzyĞci płynące z walorów przyrodniczych i podjĊła na
szerszą skalĊ działalnoĞü turystyczną oraz rekreacyjną wychodząc naprzeciw rosnącym
oczekiwaniom mieszkaĔców miast. Pewien wpływ na kierunek migracji mają takĪe wyĪsze
i rosnące szybciej koszty utrzymania w mieĞcie. To wszystko powoduje, Īe wyraĨnie wzrosła
atrakcyjnoĞü wsi jako miejsca zamieszkania. Coraz wyraĨniej widoczne jest w Polsce,
podobnie jak w innych paĔstwach Unii Europejskiej (niektóre regiony Francji oraz Wielkiej
Brytanii), zjawisko przemieszczania siĊ czĊĞci ludnoĞci miejskiej na tereny wiejskie w pobliĪu
miast. Na opuszczenie aglomeracji decydują siĊ przede wszystkim ludzie zamoĪni i dobrze
wykształceni.
PoĞrednio dziĊki działaniom aktywizującym i mobilnoĞci ludnoĞci, maleje liczba
zarejestrowanych bezrobotnych na obszarach wiejskich. W IV kwartale 2006 r. wyniosła
ona (wg BAEL) 748 tys., co stanowiło 36% ogółu bezrobotnych w Polsce. Było to o ponad
30% mniej niĪ w 2003 roku. NaleĪy pamiĊtaü, Īe do liczby zarejestrowanych bezrobotnych
na obszarach wiejskich trzeba dodaü bezrobocie ukryte, szacowane na około 1 mln osób, z
czego około połowĊ stanowią osoby okreĞlone przez prowadzącego gospodarstwo jako
zbĊdne89. W ujĊciu przestrzennym najwiĊksze bezrobocie utrzymuje siĊ na obszarach
zachodniej i północnej Polski, co jest głównie związane z upadkiem uspołecznionej
gospodarki rolnej na obszarach wiejskich. Najmniejsze bezrobocie niezmiennie utrzymuje siĊ
w duĪych aglomeracjach (Warszawa, PoznaĔ, Kraków, Trójmiasto, Wrocław). Pomimo
odnotowywanego spadku ogólnego poziomu bezrobocia, sytuacja niektórych regionów
pogarsza siĊ (na obszarach tych obserwowano wiĊkszy odpływ mieszkaĔców).
Tabela 28. AktywnoĞü ekonomiczna ludnoĞci w wieku 15 lat i wiĊcej (BAEL) w IV kwartale
2003 i 2006 r.
Aktywni zawodowo
Wyszczególnienie
ogółem
pracujący
bezrobotni
Tys.
Bierni
zawodowo
Razem
aktywni
i bierni
zawodowo
Współczynnik
aktywnoĞci
zawodowej
WskaĨnik
zatrudnienia
%
16 991
13 718
3 273 14 016
31 007
54,8
44,2
16 987
14 911
2 076 14 394
31 381
54,1
47,5
zmiana
-0,02%
8,7%
-36,6%
2,7%
1,2%
-0,7pkt.proc. 3,3pkt.proc.
2003
10 528
8 330
2 197
8 977
19 505
54,0
42,7
obszary
2006
10 482
9 154
1 328
9 091
19 573
53,6
46,8
miejskie
zmiana
-0,4%
9,9%
-39,6%
1,3%
0,3%
-0,4pkt.proc. 4,1pkt.proc.
2003
6 463
5 388
1 076
5 039
11 502
56,2
46,8
obszary
2006
6 505
5 757
748
5 303
11 808
55,1
48,8
wiejskie
zmiana
0,6%
6,8%
-30,5%
5,2%
2,7%
-1,1pkt.proc. 2,0pkt.proc.
ħródło: AktywnoĞü ekonomiczna ludnoĞci Polski IV kwartał 2006, GUS, Warszawa 2007
Polska
ogółem
2003
2006
89
Modyfikacja modelu ekonometrycznego Hermin do oceny wpływu funduszy strukturalnych na polską
gospodarkĊ oraz przygotowanie modelu dla polskich regionów (województw), Raport nr 1,
Zdezagregowany sektor rolny, Wrocław, 31 maja 2005 r.
80
W IV kw. 2006 r. na obszarach wiejskich w Polsce pracowało 5,76 mln osób (38,5% ogółu
pracujących w kraju), tj. o 6,8% wiĊcej niĪ w 2003 roku, wobec wzrostu o prawie 10% liczby
pracujących w mieĞcie.
W 2002 r., wg danych Narodowego Spisu LudnoĞci i MieszkaĔ 2002, około 2,76 mln, tj.
18,9% populacji obszarów wiejskich, posiadało lub pozostawało na utrzymaniu osób
posiadających własne Ĩródło utrzymania w rolnictwie, 42,6% poza rolnictwem i 37,8%
utrzymywało siĊ z rent, emerytur, zasiłków itp. (wobec 36,6% w mieĞcie). Pozostały odsetek
nie miał ustalonego Ĩródła dochodów.
W Polsce wskaĨnik pracujących w sektorze rolnym w stosunku do ogółu pracujących jest
jednym z najwyĪszych spoĞród krajów Unii Europejskiej (17,4% wobec Ğredniej na poziomie
6,1% w UE-27, 4,9% w UE-25 i 3,7% w UE-15 w 2005 r.)90. Zarówno w Polsce, jak i w
pozostałych krajach UE, obserwowane jest zmniejszanie siĊ udziału pracujących w sektorze
rolnym (w latach 2000-2005 odpowiednio o 1,4 pkt proc. w Polsce, 1,6 pkt proc. w UE-27 i o
0,6 pkt proc. w UE-15), co Ğwiadczy o zmniejszającym siĊ znaczeniu rolnictwa we
współczesnych gospodarkach paĔstw rozwiniĊtych.
Udział pracujących w sektorze rolnym w kraju jest jednak ciągle wysoki, m.in. z powodu
niskiej aktywnoĞci w podejmowaniu działalnoĞci pozarolniczej. Przy ogólnie wysokim
poziomie zatrudnienia w rolnictwie, w niektórych regionach Polski (głównie na wschodzie)
wystĊpuje problem braku nastĊpców w gospodarstwach i wyludnianie siĊ terenów wiejskich.
JednoczeĞnie naleĪy wspomnieü, Īe tak duĪy odsetek osób pracujących w polskim rolnictwie
(17,6% w 2004 r.)91 wytwarza wartoĞü dodaną brutto stanowiącą zaledwie 3,1% produktu
krajowego brutto, dla porównania, 7,4% pracujących w rolnictwie w UE-27 generuje wartoĞü
dodaną brutto stanowiącą 2,2% PKB92, a 3,8% pracujących w UE-15,2% PKB. Wskazuje to
na niską produktywnoĞü rodzimego rolnictwa.
90
Dane Eurostat 2007.
Dane dotyczące pracujących w rolnictwie obejmują pracujących w gospodarstwach indywidualnych
w rolnictwie oszacowanych na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego 2002 i
Powszechnego Spisu Rolnego 2002. Do pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie
w latach 2002-2005 nie zalicza siĊ osób pracujących: w gospodarstwach o powierzchni uĪytków
rolnych powyĪej 1 ha produkujących wyłącznie na własne potrzeby; w gospodarstwach o powierzchni
uĪytków rolnych do 1 ha (łącznie z właĞcicielami zwierząt gospodarskich nie posiadających uĪytków
rolnych) produkujących wyłącznie lub głównie na swoje potrzeby.
92
Growing Regions, growing Europe, … op.cit.
91
81
Wykres 21. Pracujący oraz wartoĞü dodana brutto w rolnictwie we Wspólnocie w 2004 r.
35
30
25
20
15
10
5
0
BE
DK
DE
IE
EL
ES
FR
IT
LU
NL
AT
PT
FI
SE
UK EU- CZ
15
pracujący w rolnictwie jako % ogółu pracujących
EE
CY
LV
LT
HU MT
PL
SI
SK NMS EU- BG RO EU25
27
wartoĞü dodana brutto w rolnictwie jako %PKB
ħródło: Growing Regions, growing Europe, Fourth report on economic and social cohesion.
Provisional version, European Union, May 2007
Nie moĪna przy tym zapominaü o nasilającym siĊ po akcesji Polski do UE zjawisku migracji
za granicĊ z terenów wiejskich szczególnie, dotkniĊtych zjawiskiem bezrobocia. WyjeĪdĪają
najczĊĞciej osoby młode i lepiej wykształcone, co przyczyniaü siĊ moĪe do pogłĊbiania
przestrzennych róĪnic w rozwoju obszarów wiejskich i warunkach Īycia ich mieszkaĔców.
Czynnikiem w najwiĊkszym stopniu decydującym współczeĞnie o postĊpie ekonomicznym i
cywilizacyjnym jest kapitał ludzki okreĞlany jako wiedza, skłonnoĞü do innowacyjnoĞci i
aktywnoĞü społeczna na rzecz rozwoju.
W latach 2002-2005 w Polsce liczba wszystkich gospodarstw rolnych zmniejszyła siĊ o
6,8%, tj. z 2 933 tys. do 2 733 tys. JednoczeĞnie obserwowana jest tendencja polegająca na
zwiĊkszaniu siĊ udziału małych gospodarstw, samozaopatrzeniowych w ogólnej liczbie
gospodarstw rolnych w Polsce, co jest trudne do pogodzenia z wymogiem konkurencyjnoĞci
sektora rolnego i nieuniknionej presji globalizacji.
NaleĪy pamiĊtaü, iĪ gospodarstwa te zapewniają miejsce zamieszkania znacznej czĊĞci
ludnoĞci wiejskiej i umoĪliwiają zaspokojenie podstawowych potrzeb Īyciowych. Dlatego teĪ
naleĪy liczyü siĊ z koniecznoĞcią utrzymywania tej grupy gospodarstw, z jednoczesnym
prowadzeniem działaĔ umoĪliwiających ludnoĞci wiejskiej podejmowanie przedsiĊwziĊü
zapewniających alternatywne Ĩródła dochodów. Nowe działalnoĞci gospodarcze wchłonąü
mogą z rolnictwa nadmiar rąk do pracy i poprawiü sytuacjĊ materialną wiejskich gospodarstw
domowych. Z zaobserwowanych w ciągu ostatnich kilkunastu lat na obszarach wiejskich
tendencji wynika, iĪ spoĞród róĪnorodnych funkcji gospodarczych najwiĊksze szanse
rozwoju posiada turystyka, usługi i handel, leĞnictwo, drobna wytwórczoĞü i w ograniczonym
zakresie mieszkalnictwo.
Obok relatywnie wysokiego poziomu wykształcenia ludnoĞci najwiĊkszych miast i obszarów
metropolitalnych (17,5% ludnoĞci miast posiadało wykształcenie wyĪsze) odnotowuje siĊ
mały odsetek ludnoĞci z wykształceniem wyĪszym w regionach peryferyjnych (na wsi
82
5,4%)93. Natomiast w niektórych gminach wiejskich udział ludnoĞci z wykształceniem nie
wyĪszym niĪ podstawowe przekracza 40%. Niski poziom wykształcenia ludnoĞci na
obszarach wiejskich i w małych miastach wynika m.in. z opisanego juĪ wczeĞniej zjawiska
odpływu ludnoĞci lepiej wykształconej i przedsiĊbiorczej, głównie w młodszych przedziałach
wiekowych (20-30 lat) do aglomeracji w kraju oraz za granicĊ. Niemniej jednak poziom
wykształcenia rolników i mieszkaĔców wsi ulega systematycznej poprawie.
CzĊĞü obszarów wiejskich w Polsce, a zwłaszcza te z dominującą funkcją rolnictwa
i połoĪone w Polsce Wschodniej, to regiony problemowe, z widocznym procesem narastania
ubóstwa lub zaniedbaną infrastrukturą.
W latach 2000-2005 odnotowano wzrost wyposaĪenia obszarów wiejskich w Polsce
w wybrane elementy infrastruktury technicznej, jednak nadal zauwaĪalna jest duĪa
dysproporcja pomiĊdzy stopniem wyposaĪenia obszarów wiejskich i miejskich. Nie bez
znaczenia są koszty inwestycji w infrastrukturĊ, gdzie na obszarach wiejskich np. na 1 km
wybudowanej sieci wodociągowej czy kanalizacyjnej przypada znacznie mniej uĪytkowników
niĪ w miastach. Zapewnienie odpowiedniego stopnia wyposaĪenia w niezbĊdną
infrastrukturĊ jest wiĊc na obszarach wiejskich odpowiednio trudniejsze.
Podobnie niekorzystna sytuacja ma miejsce w przypadku infrastruktury w zakresie usług
publicznych. InfrastrukturĊ społeczną na obszarach wiejskich cechuje niedoinwestowanie i
niedostosowanie do istniejących potrzeb. Niedostateczny rozwój dotyczy szczególnie
placówek kulturalnych, turystycznych, ale takĪe szkół oraz placówek opiekuĔczych i słuĪby
zdrowia. WystĊpują znaczące rozbieĪnoĞci regionalne w zakresie infrastruktury społecznej,
przy czym najniĪszy poziom rozwoju odnotowuje siĊ w województwach północnowschodnich.
Pozarolnicza działalnoĞü gospodarcza na obszarach wiejskich odbywa siĊ głównie w małych,
tzw. „rodzinnych” firmach, w których zatrudniani są przede wszystkim członkowie rodzin.
Powstające na obszarach wiejskich podmioty gospodarcze w wiĊkszoĞci nastawione są na
zaspokojenie lokalnych potrzeb. W 2005 r. spoĞród wszystkich osób fizycznych
prowadzących działalnoĞü gospodarczą zarejestrowanych w rejestrze REGON, 24,8%
prowadziło działalnoĞü na obszarach wiejskich. WiĊkszoĞü (98,4%) stanowiły osoby
fizyczne zatrudniające do 9 osób.
Poziom i intensywnoĞü rozwoju danego regionu jest pochodną wielu wzajemnie ze sobą
powiązanych róĪnorodnych czynników. Na siłĊ ekonomiczną poszczególnych obszarów UE
na przestrzeni lat wpływało m.in. stworzenie jednolitego rynku wewnĊtrznego Wspólnoty,
realizacja wspólnej polityki rolnej i rozwoju obszarów wiejskich, a takĪe polityki strukturalnej,
których celem było zniwelowanie róĪnic pomiĊdzy regionami. Niektóre regiony, głównie te z
duĪymi oĞrodkami miejskimi, bardziej umiejĊtnie gospodarują dostĊpnymi zasobami ziemi,
pracy i kapitału stanowiąc siłĊ napĊdową regionów. Relatywnie lepiej wzglĊdem wsi
rozwiniĊta infrastruktura społeczna, komunikacyjna, usługowa czy kulturowa przyciąga
kapitał, co przekłada siĊ na dalszy rozwój poprzez inwestycje i sprzyja powstawaniu nowych
miejsc pracy. Pociąga to za sobą cały szereg procesów korzystnych tak dla miasta, jak i
sąsiadujących obszarów wiejskich. ZauwaĪyü bowiem naleĪy, Īe nawet te najsłabsze
regiony podnoszą wartoĞü swojego dochodu przyczyniając siĊ do wzrostu dolnej granicy
poziomu rozwoju. Wynika to właĞnie z faktu Ğcisłej zaleĪnoĞci obydwu typów regionów od
siebie i ich wzajemnego oddziaływania.
LudnoĞü wiejska moĪe znaleĨü w miastach miejsca pracy, podwyĪszaü poziom edukacji i
umiejĊtnoĞci oraz znaleĨü zaspokojenie potrzeb zdrowotnych i aspiracji kulturalnych. W tym
kontekĞcie duĪe znaczenie ma wspieranie rozwoju tych funkcji miast, które związane są z
procesami restrukturyzacyjnymi na obszarach wiejskich, w tym zwłaszcza usług
93
Employment in Europe 2005. Recent Trends and Prospects, Employment & European Social Fund,
European Commission, Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities,
Unit A.1 Manuscript completed in September 2005.
83
zdrowotnych, szkolnictwa Ğredniego, rozwoju MSP w sektorach pozarolniczych, turystyki
przyjazdowej, funkcji uzdrowiskowych, itp., przy zapewnieniu dostĊpnoĞci komunikacyjnej w
relacji miasto-wieĞ.
Obszary wiejskie mogą czerpaü korzyĞci wynikające z bliskiego połoĪenia miast, poprzez
dostĊp do usług przez nie Ğwiadczonych, rynku zbytu i wiĊkszych moĪliwoĞci zatrudnienia,
podczas gdy mieszkaĔcy miast zyskują moĪliwoĞü korzystania z walorów turystycznoprzyrodniczych obszarów wiejskich. Napływ ludnoĞci miejskiej na obszary wiejskie
przyczynia siĊ do zmiany ich charakteru. Skutkuje m.in. wzrostem dochodów i wpływów z
podatków, ale równieĪ przyczynia siĊ do utrzymania usług publicznych i rozwoju lokalnego
rynku.
Podsumowując pierwsze lata członkostwa w UE moĪna jednak zauwaĪyü, iĪ nastąpiła w tym
czasie znacząca poprawa wskaĨników wydajnoĞci w rolnictwie. Ponadto dostosowanie
sektora do unijnych standardów, zwłaszcza w zakresie bardzo kosztownych
i skomplikowanych wymogów weterynaryjnych, spowodowało poprawĊ konkurencyjnoĞci
całego sektora rolnego. Znacząco poprawiły siĊ teĪ wskaĨniki przepływów handlowych.
ObjĊcie polskiego rolnictwa nowymi formami wsparcia w postaci płatnoĞci bezpoĞrednich czy
funduszy strukturalnych, jak równieĪ liberalizacja obrotów towarami rolnymi, oznaczały
istotną poprawĊ ekonomicznych warunków produkcji.
84
II.
KONWERGENCJA INSTYTUCJONALNA I REGULACYJNA
POLSKI Z UE
PostĊp w zakresie konwergencji społecznej i gospodarczej, jak i konwergencji w wymiarze
przestrzennym jest uwarunkowany sprawnym funkcjonowaniem instytucji publicznych oraz
systemu regulacyjnego. Na aspekt ten zwracana jest uwaga zarówno w dokumentach
unijnych – np. w Decyzji Rady Unii Europejskiej z dnia 6 paĨdziernika 2006 r. w sprawie
strategicznych wytycznych Wspólnoty dla spójnoĞci, jak i w przyjĊtych w Polsce
strategicznych dokumentach rządowych – Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 oraz
Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007-2013. Funkcjonowanie
administracji i wymiaru sprawiedliwoĞci oraz systemu stanowienia i implementacji prawa
wymienia siĊ wĞród czynników mających najwiĊksze znaczenie dla realizacji celu
strategicznego NSRO, jakim jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjnoĞci
gospodarki opartej na wiedzy i przedsiĊbiorczoĞci zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz
wzrost poziomu spójnoĞci społecznej, gospodarczej i przestrzennej.
Zawarta w raporcie ocena postĊpów konwergencji w sferze instytucjonalnej koncentruje siĊ
na potencjale kadrowym i technicznym administracji publicznej oraz efektywnoĞci jej
funkcjonowania. Analiza konwergencji regulacyjnej dotyczy implementacji prawa
wspólnotowego z uwzglĊdnieniem stopnia implementacji dyrektyw wspólnotowych do
polskiego porządku prawnego oraz jakoĞci tej implementacji, a takĪe otoczenia
regulacyjnego tworzącego warunki dla rozwoju przedsiĊbiorczoĞci, ze szczególnym
uwzglĊdnieniem regulacji odnoszących siĊ do rozpoczynania działalnoĞci gospodarczej.
Kształtowanie siĊ podstawowych wskaĨników ze sfery instytucjonalno-regulacyjnej w Polsce
i w pozostałych paĔstwach członkowskich UE przedstawiono w załącznikach.
1.
POTENCJAŁ KADROWY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Jednym z podstawowych mierników potencjału kadrowego jest liczba zatrudnionych w
administracji publicznej. Odpowiednia liczba urzĊdników jest gwarantem sprawnie
funkcjonującego paĔstwa. Jest to szczególnie istotne w sytuacji członkostwa Polski w UE,
poniewaĪ urzĊdy muszą byü przygotowane nie tylko do obsługi polskich obywateli i
przedsiĊbiorstw, ale równieĪ tych z pozostałych paĔstw członkowskich. Obsługa unijnych
podmiotów bĊdzie coraz bardziej istotna wraz z postĊpującą liberalizacją rynku
wewnĊtrznego.
Zatrudnienie w administracji publicznej
Na przestrzeni ostatnich lat obserwujemy w Polsce trwały, choü umiarkowany wzrost
liczby zatrudnionych w administracji publicznej.94 W 2000 r. liczba osób pracujących w
tej sekcji wynosiła około 772 tys., w 2003 r. – 872 tys., a w 2005 r. juĪ blisko 892 tys. osób.
Pracownicy administracji – w przeciwieĔstwie do zatrudnionych w innych sektorach – w
niewielkim stopniu doĞwiadczyli negatywnych skutków spowolnienia gospodarczego z lat
2001-2002 (por. Wykres 22). Podczas gdy w skali całej gospodarki zatrudnienie w okresie
2001-2003 spadło o blisko 600 tys. osób, w przypadku administracji tendencja wzrostowa
utrzymywała siĊ równieĪ i w tym okresie.
94
Dane Eurostatu dotyczą zatrudnionych w sekcji L według klasyfikacji NACE – odpowiednika Polskiej
Klasyfikacji DziałalnoĞci na poziomie wspólnotowym.
85
Wykres 22. Zatrudnienie w administracji i zatrudnienie ogółem w Polsce w okresie I kw. 2000 –
III kw. 2006 (w tys.)
1000
16500
Zatrudnienie ogółem (lewa oĞ)
Zatrudnienie w administracji (prawa oĞ)
16000
900
800
15500
700
15000
600
14500
500
400
14000
300
13500
200
13000
100
2006q03
2006q02
2006q01
2005q04
2005q03
2005q02
2005q01
2004q04
2004q03
2004q02
2004q01
2003q04
2003q03
2003q02
2003q01
2002q04
2002q03
2002q02
2002q01
2001q04
2001q03
2001q02
2001q01
2000q04
2000q03
2000q02
0
2000q01
12500
Uwaga: Dane o zatrudnieniu w administracji dotyczą zatrudnienia w sekcji L według klasyfikacji
NACE (administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne). Dane o
zatrudnieniu ogółem odnoszą siĊ do wszystkich sekcji NACE.
ħródło: Eurostat.
NaleĪy jednak zaznaczyü, Īe pomimo wzrostu liczby urzĊdników w administracji publicznej
odsetek pracujących w tej sekcji wĞród ogółu zatrudnionych jest w Polsce jednym z
najniĪszych w UE (por. Wykres 23). Co prawda w latach 2000-2005 odsetek ten wzrósł
o 1 pkt proc. (do 6,3%), lecz pozostał niĪszy nie tylko niĪ w paĔstwach „starej” UE (Ğrednio
7,3 %), ale takĪe w pozostałych nowych paĔstwach członkowskich (Ğrednio 7 %).
Wykres 23. Udział zatrudnionych w administracji w stosunku do ogółu zatrudnionych w latach
2000, 2003, 2005 w wybranych krajach UE
14%
2000
2003
2005
12%
10%
8%
6%
4%
2%
ħródło: opracowanie Instytutu BadaĔ Strukturalnych (IBS) na podstawie danych Eurostat.
86
Finlandia
Irlandia
Litwa
Szwecja
Dania
Słowenia
Estonia
Austria
Hiszpania
Polska
Włochy
Portugalia
Czechy
Niderlandy
Słowacja
Wielka Brytania
WĊgry
Cypr
Łotwa
Niemcy
Grecja
Malta
Francja
Belgia
Luksemburg
0%
Warto równieĪ podkreĞliü, Īe w latach 2003-2005 odsetek zatrudnionych w administracji
wĞród ogółu zatrudnionych w zasadzie nie zmienił siĊ. Wzrost liczby urzĊdników w tym
okresie wynikał wiĊc raczej ze wzrostu zatrudnienia we wszystkich sekcjach gospodarki i
ogólnej poprawy sytuacji na rynku pracy, niĪ ze zmiany struktury zatrudnienia. A zatem, po
przystąpieniu Polski do UE tempo wzrostu zatrudnienia w administracji nie odbiegało
znacznie od dynamiki zatrudnienia w skali całej gospodarki.
O wzglĊdnie niskim stanie kadrowym polskiej administracji Ğwiadczy równieĪ kształtowanie
siĊ wskaĨnika liczby urzĊdników w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaĔców. Mimo Īe relacja ta
wzrosła z poziomu około 200 w 2000 r. do ponad 233 w 2005 r., pozostaje ona najniĪsza
wĞród wszystkich nowych paĔstw członkowskich, jednoczeĞnie odbiegając od Ğredniej
w „starej” UE – wynoszącej 318 (por. Wykres 24). Do krajów o najwyĪszej liczbie
zatrudnionych w administracji na 10 tys. mieszkaĔców naleĪą: Luksemburg, Belgia, Francja,
Niderlandy i Łotwa,95 przy czym w tej ostatniej liczebnoĞü kadry administracyjnej silnie
wzrosła dopiero po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Polska wraz z Finlandią, Irlandią,
Litwą i Włochami naleĪy do paĔstw o najniĪszej liczbie urzĊdników na 10 tys. mieszkaĔców.
Wykres 24. Liczba zatrudnionych w administracji w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaĔców
(w 2005 r.)
600
500
400
300
200
100
Finlandia
Polska
Litwa
Irlandia
Włochy
UE25
Szwecja
Hiszpania
Estonia
WĊgry
Słowacja
Austria
Słowenia
Dania
NMS10
Grecja
UE15
Malta
Czechy
Portugalia
Wielka Brytania
Niemcy
Cypr
Łotwa
Niderlandy
Francja
Belgia
Luksemburg
0
ħródło: opracowanie IBS na podstawie danych Eurostat.
RóĪnice w liczbie urzĊdników w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaĔców miĊdzy nowymi krajami
członkowskimi a Ğrednią dla UE-15 zmniejszają siĊ (za wyjątkiem Słowacji i Łotwy). W
2003 r. w krajach UE-15 wskaĨnik ten kształtował siĊ na poziomie Ğrednio o 32
zatrudnionych wyĪszym od przeciĊtnej dla nowych paĔstw członkowskich. Z kolei w 2005 r.
róĪnica wynosiła 23 zatrudnionych. JednoczeĞnie w Polsce konwergencja wobec UE-15
nastĊpowała juĪ w okresie przedakcesyjnym – do 2003 roku. O ile w 2000 r. wskaĨnik dla
Polski odbiegał od Ğredniej dla „starych” paĔstw członkowskich o ponad 100 osób, o tyle w
2003 i 2005 roku – juĪ tylko o około 80.
95
Analizując liczbĊ urzĊdników w stosunku do liczby mieszkaĔców w przypadku małych paĔstw (jak
Belgia, Łotwa czy Luksemburg) naleĪy mieü na uwadze, Īe paĔstwo musi utrzymaü pewną stałą liczbĊ
urzĊdników niezaleĪnie od liczby ludnoĞci. MoĪe to byü jedną z waĪniejszych przyczyn wysokiego
wskaĨnika w tych krajach.
87
Struktura zatrudnienia – administracja rządowa i samorządowa
UE kładzie nacisk na decentralizacjĊ administracji publicznej, co ma prowadziü do
zwiĊkszenia stopnia samodzielnoĞci i zakresu uprawnieĔ jednostek samorządowych. Coraz
wiĊcej zadaĔ (np. z zakresu oĞwiaty, słuĪby zdrowia, zabezpieczeĔ społecznych,
poĞrednictwa pracy) administrowanych jest przez samorząd terytorialny, który – znając
lokalne uwarunkowania i potrzeby społecznoĞci – moĪe w wielu przypadkach skuteczniej i
bardziej elastycznie realizowaü powierzane zadania niĪ czyniłaby to administracja centralna.
NaleĪałoby oczekiwaü, Īe w ostatnich latach – w szczególnoĞci po rozszerzeniu UE w maju
2004 r. – powinien nastąpiü w Polsce wzrost liczby urzĊdników administracji samorządowej
w stosunku do zatrudnionych w administracji centralnej. Istotnych zmian tu jednak nie ma.
Jak pokazuje Tabela 29., struktura zatrudnienia w ostatnich latach nie uległa
zasadniczej zmianie.
Tabela 29. Zatrudnieni w administracji paĔstwowej i samorządowej w Polsce (tys.)
1999
96
2004
2005
Administracja paĔstwowa
148
162
165
Administracja
samorządowa:
159
195
202
gminy
132
142,3
145,7
21
44,3
47,0
8,4
9,6
powiaty
województwa
Udział zatrudnionych w
administracji samorządowej
w ogólnej liczbie
zatrudnionych w
administracji (w %)
4,6
52
54
55
ħródło: opracowanie IBS na podstawie danych GUS, MSWiA.
W latach 1999-2005 odsetek zatrudnionych w administracji samorządowej wĞród ogółu
urzĊdników tylko nieznacznie wzrósł, kształtując siĊ na poziomie odpowiednio 52% i 55 %.
Na początku lat 90-tych w wiĊkszoĞci „starych” paĔstw członkowskich moĪna było co prawda
zaobserwowaü zwrot w kierunku decentralizacji (według EUPAN 200597), lecz struktura
zatrudnienia w administracji w poszczególnych paĔstwach pozostała zróĪnicowana.
W krajach skandynawskich oraz paĔstwach federalnych (np. Niemcy) stopieĔ decentralizacji
jest wyraĨnie wyĪszy niĪ w Polsce, lecz we Francji, Włoszech, Wielkiej Brytanii czy na
WĊgrzech jest on porównywalny z obserwowanym w naszym kraju. W chwili obecnej nie
widaü wiĊc jednego, „modelowego” rozwiązania w zakresie struktury zatrudnienia w
administracji, do którego dąĪyłyby paĔstwa członkowskie UE.
96
Kategoria obejmuje zatrudnionych w administracji centralnej, jak i w urzĊdach wojewódzkich.
Sieü Unii Europejskiej ds. Administracji Publicznej (EUPAN) stanowi nieformalne forum współpracy
ministrów i dyrektorów generalnych odpowiedzialnych za administracjĊ publiczną w krajach
członkowskich Unii Europejskiej, krajach kandydujących do członkostwa oraz przy Komisji
Europejskiej.
97
88
Wykres 25. Zatrudnienie w administracji centralnej i samorządowej (%)
Administracja centralna
Administracja samorządowa
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
Niderlandy
Francja
Włochy
Irlandia
WĊgry
Wielka
Brytania
Polska
Hiszpania
Szwecja
Niemcy
Dane z 2005r., dla Niderlandów i Włoch z 2000 r., dla Wielkiej Brytanii z 2006r.
ħródło: opracowanie IBS na podstawie: Information on the Structure of the Civil and Public Services
of the EU Member and Applicant States 2005, EUPAN 2004, GUS, www.statistics.gov.uk.
Polityka kadrowa polskiej administracji
Polityka kadrowa w administracji publicznej w paĔstwach UE podlega w ostatnich latach
istotnym przemianom. Strategiczne zarządzanie zasobami ludzkimi (HRM), zarządzanie
kompetencjami, odpowiednio skonstruowane systemy motywacyjne i programy szkoleĔ to
kluczowe elementy modernizacji polityki kadrowej w sektorze publicznym. Wszystko po to,
by zachĊciü młode, dobrze wykształcone osoby do podejmowania pracy w administracji,
dokonaü odpowiedniego doboru urzĊdników, zapewniü im moĪliwoĞü rozwoju zawodowego i
uniknąü ich odpływu do sektora prywatnego.
Jednym z głównych problemów kadrowych, z jakimi boryka siĊ polska administracja, jest
wysoka rotacja pracowników, zwłaszcza młodych urzĊdników Ğredniego szczebla.98 Niska
stabilnoĞü zatrudnienia w administracji utrudnia opracowywanie i wdraĪanie
długookresowych programów działania oraz prowadzenie spójnej polityki wspierającej rozwój
gospodarczo-społeczny. StabilnoĞü zatrudnienia moĪe mieü takĪe znaczenie dla kwalifikacji
pracowników – ocenia siĊ, Īe urzĊdnicy czĊĞciej decydują siĊ na uzupełnianie i poszerzanie
swojej wiedzy, jeĞli widzą przed sobą perspektywy kariery w zawodzie.
Jedną z przyczyn duĪej rotacji pracowników administracji publicznej są wzglĊdnie niskie
wynagrodzenia w porównaniu do płac oferowanych przez sektor prywatny (Ğrednia płaca
brutto w administracji w 2006 r. to według GUS około 3215 zł). Warto jednak zaznaczyü, Īe
wynagrodzenia w administracji publicznej w Polsce przewyĪszają Ğrednią krajową.99
98
J. Siewierski, Administracja publiczna jako podstawowy segment sektora publicznego w III
Rzeczypospolitej, SłuĪba cywilna nr 8/2004.
99
Dane dotyczą wynagrodzeĔ w sekcji L według klasyfikacji NACE. Zwraca uwagĊ fakt, Īe - w
warunkach polskich - udział pracowników z wyĪszym wykształceniem w administracji publicznej jest
znacznie wyĪszy, niĪ w innych sekcjach gospodarki. Wynagrodzenia pracowników o zbliĪonym
poziomie kwalifikacji w administracji i w sektorze prywatnym są czĊsto porównywalne, jednak w
niektórych regionach kraju (w tym zwłaszcza Warszawie i innych najwiĊkszych miastach) –
89
JednoczeĞnie, w latach 1998-2005, relacja płac w administracji do przeciĊtnego
wynagrodzenia we wszystkich sekcjach gospodarki utrzymywała siĊ w naszym kraju na
wzglĊdnie stałym, umiarkowanym poziomie (ok. 1,2), podczas gdy w wielu paĔstwach
naszego regionu – w szczególnoĞci na Litwie i Łotwie, a w mniejszym stopniu takĪe w Estonii
i Czechach – płace w administracji wzrosły w stosunku do Ğredniej krajowej.
Problemem polskiej administracji jest równieĪ to, Īe praca urzĊdnika nie jest w odbiorze
społecznym postrzegana jako atrakcyjna. W celu zachĊcenia młodych osób do rozpoczĊcia
kariery w administracji publicznej, MSWiA prowadzi program „Aktywni w administracji”.
Ewentualny wzrost liczby zatrudnionych w administracji publicznej musi wiązaü siĊ ze
zmianami w jej dotychczasowej polityce kadrowej. W szczególnoĞci dąĪyü naleĪy do
zwiĊkszenia atrakcyjnoĞci pracy w administracji, tak aby stała siĊ ona w pełni konkurencyjna
w stosunku do sektora prywatnego.
2.
INFORMATYZACJA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
NajwaĪniejszym celem postawionym w Strategii LizboĔskiej, przyjĊtej przez paĔstwa
członkowskie w 2000 r. (a nastĊpnie zrewidowanej w 2005 r.) jest przekształcenie UE w
najbardziej konkurencyjną gospodarkĊ na Ğwiecie. Jednym ze Ğrodków, który ma słuĪyü
osiągniĊciu powyĪszego celu, jest pogłĊbiona informatyzacja społeczeĔstwa w paĔstwach
członkowskich. Stworzenie przyjaznego otoczenia informatycznego zarówno dla obywateli,
jak i dla przedsiĊbiorstw, stało siĊ wiĊc na początku XXI w. priorytetem działania UE i
postawiło przed administracją publiczną poszczególnych paĔstw członkowskich nowe
wyzwania.100
KorzyĞci związane z informatyzacją administracji publicznej
KorzyĞci z postĊpującej informatyzacji administracji publicznej naleĪy rozpatrywaü co najmniej na dwóch płaszczyznach. Po
pierwsze, zwiĊkszenie stopnia informatyzacji administracji publicznej przyniesie wymierne efekty dla samej administracji, m.in.
obniĪenie kosztów związanych z jej funkcjonowaniem. Na zmniejszenie kosztów wpływ moĪe mieü wiĊksza wykrywalnoĞü
błĊdów czy oszustw, pojawiających siĊ przy Ğwiadczeniu usług publicznych, jak równieĪ wzrost efektywnoĞci w Ğwiadczeniu
wspomnianych usług, związany z ograniczeniem biurokracji czy teĪ obniĪeniem poziomu korupcji.101
Z drugiej strony, informatyzacja administracji to korzyĞci dla odbiorców usług publicznych – obywateli i przedsiĊbiorstw w
paĔstwach członkowskich. Do najwaĪniejszych naleĪy zaliczyü:
• skrócenie czasu oczekiwania na wykonanie danej usługi publicznej (ograniczenie czasu oczekiwania w kolejce, wypełniania
dokumentów, dojazdu do miejsca, gdzie usługa jest Ğwiadczona), co przełoĪy siĊ na zmniejszenie kosztów korzystania z
danej usługi;
• łatwiejszy dostĊp do informacji na temat funkcjonowania organów administracji publicznej;
• umocnienie demokratyzacji funkcjonowania administracji poszczególnych paĔstw członkowskich, jak i całej UE.102
PoniewaĪ jednym z głównych zadaĔ administracji publicznej jest Ğwiadczenie szeroko
rozumianych usług publicznych oraz zapewnienie podmiotom korzystającym z tych usług
moĪliwie najpełniejszej informacji, wymiernym wskaĨnikiem obrazującym stopieĔ
informatyzacji administracji wydaje siĊ byü dostĊpnoĞü usług publicznych/informacji
publicznej Ğwiadczonych za poĞrednictwem internetu.
wynagrodzenia urzĊdników są niĪsze niĪ osób o porównywalnych kwalifikacjach pracujących w
sektorze prywatnym.
100
Wyrazem dąĪenia do zwiĊkszenia stopnia informatyzacji są działania podejmowane przez KomisjĊ
Europejską (m.in. e-Europe 2002, e-Europe 2005, i2010 - European Information Society 2010) czy teĪ
paĔstwa członkowskie (m.in. e – Government beyond 2005).
101
Badania na temat korelacji stopnia informatyzacji administracji publicznej z poziomem korupcji
przeprowadził m.in. Instytut Spraw Publicznych (http://www.isp.org.pl/?v=page&id=144&ln=pl).
102
Serwis internetowy Komisji Europejskiej, Ĩródło z dnia 23 kwietnia 2007 r.
http://ec.europa.eu/information_society/soccul/egov/index_en.htm
90
Oceniając stopieĔ informatyzacji administracji publicznej w Polsce na tle pozostałych paĔstw
UE posłuĪono siĊ wskaĨnikami pokazującymi:103
•
poziom zaawansowania usług publicznych Ğwiadczonych on-line;
•
udział usług publicznych w pełni Ğwiadczonych on-line;
•
poziom serwisów internetowych administracji centralnej.
Realizowane na zlecenie Komisji Europejskiej badania dotyczące poziomu zaawansowania
usług publicznych Ğwiadczonych on-line dotyczą przeciĊtnej dostĊpnoĞci za
poĞrednictwem internetu 20 podstawowych usług publicznych w poszczególnych paĔstwach
członkowskich UE,104 w tym dwunastu usług Ğwiadczonych dla obywateli (G2C) (m.in.
moĪliwoĞü wypełnienia zeznania podatkowego, rejestracji samochodu) oraz oĞmiu usług dla
przedsiĊbiorstw (G2B) (m.in. moĪliwoĞü rejestracji firmy, złoĪenia deklaracji celnej).
W 2006 r. liderem pod wzglĊdem poziomu zaawansowania usług publicznych Ğwiadczonych
on-line była w UE Austria, która wyprzedziła SzwecjĊ, przewodzącą w 2004 roku. W 2006 r.
wskaĨnik dla Austrii zbliĪył siĊ do 100% i znacznie przewyĪszał Ğrednią UE, wynoszącą
75%. Oznacza to, Īe w Austrii, przeciĊtnie, usługi publiczne uwzglĊdnione w badaniu były
dostĊpne na poziomie umoĪliwiającym pełną interakcjĊ podmiotu korzystającego z usługi z
danym organem administracji (np. moĪna było wypełniü dokumenty/formularze za pomocą
internetu bez koniecznoĞci dostarczania ich do urzĊdu w formie papierowej). Kolejne miejsca
w rankingu zajmowały paĔstwa, które przystąpiły do UE w 2004 r., mianowicie Malta (z
wynikiem 92 %) oraz Estonia (90%).
103
Pierwsze dwa z wymienionych wskaĨników pochodzą z badania realizowanego na zlecenie Komisji
Europejskiej, natomiast trzeci opracowywany jest przez ekspertów z Organizacji Narodów
Zjednoczonych.
104
Badanie to przeprowadzane jest cyklicznie przez CapGemini na zlecenie Komisji Europejskiej.
WiĊcej informacji na temat badania moĪna znaleĨü w serwisie internetowym Komisji Europejskiej.
Odnosząc siĊ w kilku słowach do interpretacji rezultatów uzyskanych przez poszczególne paĔstwa
członkowskie naleĪy zaznaczyü, Īe:
− wynik w przedziale 0-24% oznacza brak usług publicznych Ğwiadczonych on-line;
− wynik w przedziale 25%-49% – moĪliwoĞü uzyskania informacji on-line na temat danej usługi
publicznej;
− wynik w przedziale 50%-74% – moĪliwoĞü pobrania on-line dokumentów/formularzy niezbĊdnych
przy Ğwiadczeniu danej usługi;
− wynik w przedziale 75%-100 - moĪliwoĞü wypełnienia on-line dokumentów/formularzy
niezbĊdnych przy Ğwiadczeniu danej usługi publicznej, bez koniecznoĞci wypełniania papierowych
dokumentów i dostarczania ich do odpowiedniego urzĊdu;
− wynik na poziomie 100% oznacza pełną dostĊpnoĞü danej usługi publicznej on-line, tzn. dana
usługa od początku do koĔca moĪe byü Ğwiadczona za poĞrednictwem internetu.
91
Wykres 26. PrzeciĊtny poziom zaawansowania usług publicznych Ğwiadczonych on-line
w poszczególnych paĔstwach członkowskich
PrzeciĊtny poziom zaawansowania usług on-line
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
A
us
tr
ia
M
al
E ta
st
on
W
i
S
ie
zw a
lk
ec
a
B
j
ry a
ta
n
S
ło ia
w
en
F r ia
an
cj
a
D
an
Fi
i
nl a
an
d
Irl ia
a
Po nd
rt ia
ug
al
i
W a
Ċg
W ry
ło
H ch
is
zp y
N
a
id ni
er a
la
nd
B y
el
g
N ia
ie
m
cy
Li
tw
a
C
yp
G r
re
cj
a
Lu Cze
ks ch
em y
bu
r
Po g
l
Sł ska
ow
ac
ja
Ło
tw
a
0
2006
2004
ħródło: opracowanie IBS na podstawie raportu przygotowanego dla Komisji Europejskiej.
Rezultat uzyskany przez PolskĊ, nieco ponad 50 % w 2006 r., sytuował ją w koĔcu
rankingu, jedynie przed Słowacją i Łotwą. Podmiot korzystający z usług publicznych w
Polsce mógł pobraü odpowiednie dokumenty/formularze za pomocą internetu, bez
koniecznoĞci fizycznego zgłaszania siĊ do urzĊdu. Dla porównania, w 2004 r. podmiot taki
mógł za poĞrednictwem internetu jedynie uzyskaü informacjĊ na temat danej usługi.
Mając na uwadze konwergencjĊ Polski w zakresie informatyzacji administracji publicznej
trzeba zaznaczyü, Īe w latach 2004-2006 odnotowała ona znaczny, ponad 47 % wzrost
poziomu zaawansowania usług publicznych Ğwiadczonych on-line. Na tle „starych”
paĔstw członkowskich UE (wzrost w wysokoĞci 8%), a nawet paĔstw członkowskich, które
wraz z Polską przystąpiły do UE (wzrost 29%) jest to wynik satysfakcjonujący.
Pod wzglĊdem udziału usług publicznych Ğwiadczonych w pełni przez internet w
stosunku do wszystkich badanych usług,105 na czele równieĪ plasowała siĊ w 2006 r. Austria,
gdzie 83% badanych usług było w pełni Ğwiadczonych on-line. Kolejne miejsca zajmowały
nowe paĔstwa członkowskie – Estonia i Malta (odpowiednio 79% i 75 %). Do paĔstw, które w
2006 r. osiągnĊły najwyĪszy wzrost w porównaniu z poprzednim badaniem naleĪy zaliczyü
ponownie MaltĊ oraz WĊgry (w przypadku obydwu paĔstw odnotowujemy w 2006 r. wzrost o
35 pkt proc. w porównaniu z 2004 r.).
Pod wzglĊdem dostĊpnoĞci usług publicznych w pełni Ğwiadczonych za poĞrednictwem
internetu w Polsce wyprzedza jedynie SłowacjĊ oraz ŁotwĊ. Zaledwie 20% badanych usług
publicznych było w Polsce w pełni dostĊpnych przez internet106, podczas gdy Ğrednia
105
Dana usługa publiczna jest Ğwiadczona za pomocą Internetu w 100%. RównieĪ i w tym przypadku
badanych jest 20 usług publicznych.
106
Do wspomnianych usług naleĪy zaliczyü: 1) MoĪliwoĞü poszukiwania zatrudnienia on-line
(http://www.praca.gov.pl/), 2) MoĪliwoĞü przesyłania przez przedsiĊbiorców deklaracji do Zakładu
UbezpieczeĔ Społecznych on-line (http://www.zus.pl/), 3) MoĪliwoĞü złoĪenia przez przedsiĊbiorców
deklaracji celnej (http://www.mf.gov.pl/sluzba_celna/), 4) DostĊp do danych statystycznych
(http://www.stat.gov.pl/) – Serwis internetowy Komisji Europejskiej, Ĩródło z dnia 23 kwietnia 2007:
http://ec.europa.eu/idabc/en/chapter/408
92
dla „starych” paĔstw członkowskich przekraczała 57%. Ponadto, w porównaniu do Malty czy
WĊgier, słaba była poprawa w tym zakresie (w latach 2004-2006 odnotowano wzrost o 10
pkt proc.).
Udział usług w pełni Ğwiadczonych on-line w stosunku do wszystkich badanych
usług
A
us
tr
E ia
st
on
ia
M
a
lt
W
ie Szw a
lk
ec
a
Br ja
yt
an
Fr ia
an
Sł cja
ow
en
ia
D
an
Fi
n l ia
a
Po nd
rt ia
ug
al
W ia
ło
H ch
is
y
z
N pan
id
er ia
la
nd
W y
Ċg
Ir ry
la
nd
ia
Be
lg
N ia
ie
m
cy
Li
tw
a
C
yp
C r
ze
ch
y
Lu Gr
e
ks c j
em a
bu
rg
Po
ls k
Sł
ow a
ac
ja
Ł
ot
w
a
Wykres 27. Udział usług publicznych w pełni Ğwiadczonych on-line w stosunku do wszystkich
badanych usług w poszczególnych paĔstwach członkowskich
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2006
2004
ħródło: opracowanie IBS na podstawie serwisu internetowego Komisji Europejskiej.
Podstawą do porównaĔ stanu informatyzacji administracji publicznej moĪe byü równieĪ
poziom serwisów internetowych administracji centralnej. Jest on mierzony indeksem
Web Measure opracowywanym przez OrganizacjĊ Narodów Zjednoczonych.107
Interpretując wyniki poszczególnych paĔstw trzeba mieü na uwadze, Īe zmiana wartoĞci
indeksu nie oznacza, Īe dane paĔstwo pogorszyło czy teĪ poprawiło swoją bezwzglĊdną
sytuacjĊ w porównaniu z poprzednim badaniem (tzn. rozszerzyło czy teĪ zmniejszyło zakres
usług dostĊpnych on-line czy teĪ jakoĞü swoich serwisów). Indeks Web Measure obrazuje
bowiem wzglĊdną pozycjĊ danego paĔstwa na tle pozostałych badanych paĔstw. Zmiana
wartoĞci indeksu wskazuje wiĊc jedynie, czy dane paĔstwo rozwija siĊ szybciej czy wolniej
od pozostałych.
107
Indeks jest przygotowywany przez OrganizacjĊ Narodów Zjednoczonych i stanowi czĊĞü składową
indeksu e – government readiness. Szersze informacje dostĊpne w serwisie internetowym ONZ http://www.unpan.org/egovkb/abort/index.htm. Indeks ten budowany jest na podstawie analizy
serwisów internetowych administracji danego paĔstwa (pod uwagĊ brane są serwisy administracji
centralnej), z uwzglĊdnieniem stopnia ich dostĊpnoĞci, moĪliwoĞci uzyskania informacji na temat
funkcjonowania danego organu administracji, pobrania dokumentów/formularzy, jak i uzupełnienia
formularzy on-line (np. deklaracji podatkowych czy wniosków o wydanie dokumentów urzĊdowych).
Pod uwagĊ brane są usługi na linii rząd – obywatel (G2C) i obywatel – rząd (C2G).
93
Tabela 30. Ranking paĔstw członkowskich pod wzglĊdem stopnia informatyzacji mierzonego
za pomocą indeksu Web Measure
PaĔstwo
członkowskie
2005
2004
2003
PaĔstwo
członkowskie
2005
2004
2003
Wielka Brytania
1
1
1
Włochy
13
14
7
Dania
2
2
2
Francja
14
16
9
Szwecja
3
5
3
Słowenia
15
18
17
Niemcy
4
4
4
Czechy
16
15
21
Finlandia
5
3
8
Słowacja
17
19
20
Malta
6
8
10
Litwa
18
20
13
Austria
7
10
16
Grecja
19
21
22
Niderlandy
8
11
12
Polska
20
13
11
Belgia
9
6
14
Łotwa
21
24
24
Irlandia
10
12
6
Portugalia
22
22
15
WĊgry
11
17
23
Luksemburg
23
7
19
Estonia
12
9
5
Hiszpania
24
23
18
ħródło: opracowanie IBS na podstawie serwisu internetowego ONZ.
Na czele rankingu utrzymała siĊ w latach 2003-2005 Wlk. Brytania. WĞród krajów UE-15
swój dystans do niej najszybciej zmniejszały Austria oraz Belgia. Z nowych paĔstw
członkowskich najwiĊksze postĊpy poczyniły WĊgry oraz Czechy. Natomiast Polska
znacznie spadła w rankingu - z miejsca jedenastego w 2003 r. na miejsce dwudzieste w
2005 roku.
Reasumując, wyniki osiągane przez PolskĊ w zakresie informatyzacji administracji publicznej
nie są znaczące. Biorąc pod uwagĊ liczbĊ usług w pełni dostĊpnych on-line Polska plasuje
siĊ w UE na trzecim miejscu od koĔca, z czterema w pełni dostĊpnymi usługami na
dwadzieĞcia uwzglĊdnionych w badaniu. Ponadto Polska rozwija e-administracjĊ
stosunkowo wolno w porównaniu z pozostałymi paĔstwami członkowskimi.
Porównując stopieĔ konwergencji Polski zarówno do „starych”, jak i „nowych” paĔstw
członkowskich naleĪy zauwaĪyü znaczny dystans dzielący nasz kraj od tych paĔstw.
Szczególnie jest on widoczny w porównaniu z paĔstwami UE-15.
Szansą na zwiĊkszenie dynamiki rozwoju Polski w omawianym zakresie jest projekt e-PUAP,
zakładający powstanie „Elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej”.
Wspomniany projekt jest próbą wdroĪenia zaleceĔ Komisji Europejskiej sformułowanych w
dokumencie „e-Europe 2005”. E-PUAP ma byü platformą, która umoĪliwi na poziomie
ogólnokrajowym Ğwiadczenie 19 usług dla obywateli (G2C) oraz 9 usług dla przedsiĊbiorców
(G2B).108 PlatformĊ planuje siĊ uruchomiü w 2008 roku. Z omawianym projektem wiąĪe siĊ
inicjatywa „PESEL 2”, której celem jest stworzenie wirtualnej bazy danych na temat zasobów
ludnoĞciowych, co ma mieü wpływ na uproszczenie dotychczasowych procedur
administracyjnych.
108
Lista usług przewidzianych do uruchomienia w ramach e-PUAP jest dostĊpna w serwisie
internetowym Ministerstwa Spraw WewnĊtrznych i Administracji (www.mswia.gov.pl).
94
Zakładając, Īe w najbliĪszym czasie wdroĪone zostaną dwa wspomniane powyĪej
projekty,109 Polsce uda siĊ prawdopodobnie nadrobiü czĊĞü dystansu, jaki dzieli ją dzisiaj od
wiĊkszoĞci paĔstw członkowskich. Trzeba jednak mieü na uwadze, Īe kluczem do
nadrobienia zaległoĞci w przyszłoĞci bĊdzie przede wszystkim poprawa dynamiki w
podejmowanych działaniach zmierzających do pełnej informatyzacji administracji publicznej
oraz podjĊcie wyzwaĔ wynikających z przyjĊtej przez rząd Strategii kierunkowej rozwoju
informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywicznej prognozy transformacji
społeczeĔstwa informacyjnego do roku 2020.
3.
EFEKTYWNOĝû FUNKCJONOWANIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Niniejsza czĊĞü jest próbą pokazania jakoĞci funkcjonowania administracji w poszczególnych
paĔstwach członkowskich, w tym w Polsce oraz zmian, jakie zaszły w tym zakresie na
przestrzeni ostatnich lat. EfektywnoĞü administracji publicznej oceniono za pomocą
wskaĨników odnoszących siĊ do:
•
efektywnoĞci rządzenia;
•
poziomu korupcji;
•
sprawnoĞci wymiaru sprawiedliwoĞci.
Opisujący efektywnoĞü funkcjonowania administracji publicznej wskaĨnik efektywnoĞci
rządzenia (Governance Effectiveness Index), opracowywany przez Bank ĝwiatowy,
odzwierciedla jakoĞü usług publicznych, jakoĞü słuĪby cywilnej i stopieĔ jej niezaleĪnoĞci od
presji politycznych oraz jakoĞü formułowanej i wdraĪanej polityki. Podstawą oceny dla
danego paĔstwa są badania ankietowe uwzglĊdniające odpowiedzi kilku tysiĊcy
respondentów związanych bezpoĞrednio z administracją publiczną lub korzystających ze
Ğwiadczonych przez nią usług. Na tej podstawie kaĪde paĔstwo otrzymuje notĊ w przedziale
(-2,5; 2,5), z zaznaczeniem, Īe wyĪsza nota oznacza lepsze osiągniĊcia paĔstwa w danym
obszarze110.
Tabela 31. WskaĨnik efektywnoĞci rządzenia w Polsce i w UE-25 w latach 2003-2005
oraz zakładany na lata 2010, 2013 i 2015 (oceny w skali od –2,5 do 2,5)
Wyszczególnienie
2003
2004
2005
2010
(SRK)
2013
(NSRO)
2015
(SRK)
Polska
0,65
0,60
0,58
0,75
0,90
1,00
ĝrednia UE-25
1,34
1,30
1,29
.
.
.
Dystans Polski w
stosunku do UE-25
0,69
0,70
0,71
.
.
.
ħródło: Governance Indicators Monitoring, World Bank; Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015,
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, listopad 2006 r.; Narodowe Strategiczne Ramy
Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, grudzieĔ 2006 r. oraz
obliczenia własne MRR.
109
Szersze informacje na temat wspomnianych projektów znajdują siĊ w serwisie internetowym
Ministerstwa Spraw WewnĊtrznych i Administracji (www.mswia.gov.pl).
110
Indeks „efektywnoĞü administracji” jest elementem szerszego projektu realizowanego przez Bank
ĝwiatowy – „Governance Matters”, którego celem jest ocena jakoĞci rządzenia w poszczególnych
paĔstwach (pozostałe indeksy obrazują stabilnoĞü polityczną, jakoĞü prawa, rządy prawa, poziom
korupcji oraz wpływ obywateli na rządy). NaleĪy zaznaczyü, Īe powyĪsze indeksy są coraz czĊĞciej
wykorzystywane przez polityków, jak i oĞrodki naukowe jako wiarygodne Ĩródło informacji na temat
jakoĞci rządzenia w poszczególnych paĔstwach. Szersze informacje w tym zakresie dostĊpne są w
serwisie internetowym Banku ĝwiatowego.
95
W latach 2004-2005 efektywnoĞü rządzenia w Polsce była oceniana najniĪej wĞród 25
krajów Unii Europejskiej (w 2003 r. niĪszą niĪ Polska ocenĊ miała Słowacja). Najlepsze pod
tym wzglĊdem kraje – Dania i Finlandia – osiągały wskaĨnik powyĪej 2,0 (por. Wykres 28)
Wykres 28. WskaĨnik efektywnoĞci rządzenia w poszczególnych paĔstwach członkowskich
UE w latach 2000/2003/2005
Indeks "EfektywnoĞü administracji"
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
D
a
Fi nia
nl
a
n
N
id dia
e
Lu rla
ks nd
em y
bu
W Sz rg
ie
w
lk
ec
a
Br ja
yt
ni
a
Be
lg
Ir ia
la
nd
A ia
us
tr
N ia
ie
m
F r cy
a
H n cj
isz a
pa
ni
a
C
yp
Es r
t
Po oni
rt a
ug
a
Sł lia
ow
en
ia
M
al
Sł ta
ow
ac
j
C a
ze
ch
y
L
itw
a
W
eg
ry
Ło
tw
G a
re
c
W ja
ło
ch
y
Po
lsk
a
0,00
2005
2003
2000
ħródło: opracowanie IBS na podstawie serwisu internetowego Banku ĝwiatowego.
EfektywnoĞü administracji publicznej moĪe byü równieĪ oceniana z punktu widzenia
poziomu korupcji charakteryzującego dane paĔstwo. Kwestia ta jest analizowana w oparciu
o nastĊpujące wskaĨniki:
•
indeks percepcji korupcji (Corruption Perception Index) opracowywany przez organizacjĊ
Transparency International111;
•
indeks kontrolowania korupcji (Control of Corruption) opracowywany przez Bank
ĝwiatowy112.
NaleĪy zaznaczyü, Īe powyĪsze wskaĨniki mierzą percepcjĊ korupcji, a nie rozmiary samego
zjawiska. Odwołują siĊ one raczej do społecznego postrzegania problemu, nie zaĞ do
„twardych” statystyk sądowych czy policyjnych.113
111
Indeks percepcji korupcji (CPI), opracowywany corocznie od 1995 r. przez Transparency
International, opiera siĊ na wynikach kilkunastu sondaĪy badających opiniĊ przedsiĊbiorców,
społeczeĔstwa oraz ekspertów krajowych i zagranicznych na temat poziomu korupcji wĞród
funkcjonariuszy publicznych i polityków w danym kraju. Indeks przyjmuje wartoĞci od 1 do 10. NiĪsze
wartoĞci wskaĨnika oznaczają wyĪszy poziom percepcji korupcji (zob. teĪ Załącznik 9).
112
Indeks kontrolowania korupcji (CC), konstruowany cyklicznie od 1996 r. przez Bank ĝwiatowy w
ramach programu Governance Matters, opiera siĊ na sondaĪach oraz opiniach przedsiĊbiorców i
ekspertów na temat skali zjawiska korupcji w poszczególnych krajach. Indeks mierzy postrzeganie
szeroko rozumianej korupcji – bierze pod uwagĊ kwestie takie jak: koniecznoĞü wrĊczenia łapówki za
wykonanie okreĞlonej usługi, wpływ korupcji na otoczenie gospodarcze czy zjawisko nepotyzmu.
Indeks przyjmuje wartoĞci od -2,5 do 2,5. WyĪsze wartoĞci odpowiadają mniejszemu poziomowi
korupcji.
96
Warto równieĪ zauwaĪyü, Īe zarówno CPI, jak i CC nie mierzą bezpoĞrednio skali korupcji w
administracji, lecz w całym sektorze publicznym (CPI), bądĨ teĪ w całym społeczeĔstwie
(CC). WskaĨniki te są jednak szeroko stosowane w analizach zjawiska korupcji w
administracji (por. np. EUPAN 2004, Bank ĝwiatowy 2000) ze wzglĊdu na brak bardziej
wiarygodnych i porównywalnych danych.
Lata 2003-2006 to okres, w którym wiĊkszoĞü paĔstw UE obniĪyła skalĊ korupcji lub teĪ
zachowała stopieĔ korupcji na niezmienionym poziomie. WyróĪniały siĊ kraje skandynawskie
oraz Wielka Brytania, Niderlandy i Luksemburg, które zarówno w 2003 r. jak i w 2006 r.
cechowały siĊ bardzo niskim poziomem postrzegania korupcji.
Wykres 29. Indeks percepcji korupcji w 2006 r.
Finlandia
Dania
Szwecja
Niderlandy
Wielka Brytania
Luksemburg
Austria
Niemcy
Irlandia
Francja
Belgia
Hiszpania
Estonia
Portugalia
Słowenia
WĊgry
Włochy
Litwa
Czechy
Słowacja
Łotwa
Grecja
Polska
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ħródło: Transparency International.
W Ğwietle zmian wskaĨnika korupcji w latach 2003-2006, nowe paĔstwa członkowskie UE
moĪna podzieliü na 3 grupy:
•
pierwsza obejmuje EstoniĊ i SłoweniĊ – paĔstwa o Ğrednim poziomie korupcji (w 2003 r.
wskaĨnik na poziomie odpowiednio: 5,5 i 5,9), które jednoczeĞnie potrafiły skutecznie
walczyü ze zjawiskiem korupcji, co zaowocowało wzrostem wskaĨnika CPI w latach
2003-2006 o około 0,5 w przypadku Słowenii i aĪ 1,2 w przypadku Estonii;
•
druga grupa to Czechy, Łotwa i Słowacja – paĔstwa o stosunkowo wysokim poziomie
korupcji na tle paĔstw Europy Zachodniej, lecz jednoczeĞnie czyniące znaczne postĊpy
w jej redukcji;
•
trzecią grupĊ tworzy Polska i Litwa – paĔstwa, gdzie w latach 2003-2006 korupcja
utrzymywała siĊ na wzglĊdnie wysokim poziomie.
AnalizĊ postrzegania korupcji w Polsce w latach 2003-2006 na tle Ğredniej unijnej oraz
zakładanych w tym zakresie w strategicznych dokumentach rządowych (SRK i NSRO)
wskaĨników referencyjnych zawiera Tabela 32.
113
Szczegółowe informacje na temat sposobu konstrukcji wspomnianych wskaĨników korupcji moĪna
znaleĨü na stronach: http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/global/cpi oraz
http://www.worldbank.org/wbi/governance/
97
Tabela 32. WskaĨnik percepcji korupcji w Polsce i w UE (25) w latach 2003-2006
oraz zakładany na lata 2010, 2013 i 2015
(oceny w skali od O – wysoka korupcja, do 10 – brak korupcji)
Wyszczególnienie
Polska
ĝrednia UE-25
Dystans Polski w
stosunku do UE25
a
2003
3,6
6,6 a
3,0
2004
2005
2006
2010
(SRK)
3,5
6,6
3,1
3,4
6,7
3,3
3,7
6,7
3,0
5,0
.
.
2013
(NSRO)
5,0
.
.
2015
(SRK)
6,0
.
.
Bez Malty.
ħródło: Corruption Perceptions Index, Transparency International; Strategia Rozwoju Kraju 20072015, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, listopad 2006 r.; Narodowe Strategiczne Ramy
Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, grudzieĔ 2006 r. oraz
obliczenia własne MRR.
W całym analizowanym okresie 2003-2006 postrzeganie korupcji w Polsce było najgorsze
wĞród krajów UE. Z punktu widzenia konwergencji do poziomu UE niepokojący jest fakt, Īe
luka pomiĊdzy Polską a pozostałymi paĔstwami członkowskimi na przestrzeni ostatnich lat
nie zmniejsza siĊ. WskaĨnik dla Polski poprawił siĊ wprawdzie w 2006 r., ale jak na razie
oznaczało to tylko wyrównanie efektów jego spadku w latach 2004 i 2005. Niemniej jednak
utrzymanie w nastĊpnych latach tendencji do poprawy wskaĨnika w osiągniĊtej w 2006 r.
skali (tj. o 0,3 rocznie) pozwoliłoby na przekroczenie poziomu zakładanego w Strategii
Rozwoju Kraju na 2015 r. (wskaĨnik wyniósłby 6,4 wobec 6,0 według SRK).
Warto teĪ zaznaczyü, Īe według sondaĪu przeprowadzonego przez Eurobarometr w 2005 r.
aĪ 88 % Polaków zgadza siĊ ze stwierdzeniem, Īe korupcja jest powaĪnym problemem
społecznym w naszym kraju. Choü – jak wskazuje „Barometr Korupcji” opracowywany
cyklicznie przez CBOS na zlecenie Fundacji Batorego – najbardziej skorumpowaną
dziedziną Īycia społecznego w Polsce wydaje siĊ byü słuĪba zdrowia (w 2006 r. słuĪbĊ
zdrowia uznało za skorumpowaną ponad 50 proc. badanych), równieĪ administracja
publiczna (urzĊdy centralne i samorządowe oraz sądy i prokuratura) stosunkowo czĊsto
pojawia siĊ na liĞcie obszarów dotkniĊtych zjawiskiem korupcji.
Drugim wskaĨnikiem obrazującym skalĊ skorumpowania społeczeĔstwa, a co siĊ z tym
wiąĪe takĪe administracji publicznej, jest indeks kontrolowania korupcji (CC) opracowywany
przez Bank ĝwiatowy.
Wnioski płynące z analizy wskaĨnika CC w zasadzie pokrywają siĊ z obserwacjami
dotyczącymi kształtowania siĊ omawianego powyĪej indeksu CPI. Do paĔstw najmniej
skorumpowanych zaliczały siĊ paĔstwa skandynawskie, Niderlandy, Wlk. Brytania i
Irlandia, natomiast do najbardziej – nowe kraje członkowskie UE (w tym Polska), jak
równieĪ Włochy i Grecja (por. Tabela 33.).
98
Tabela 33. Kraje UE-25 o najniĪszym i najwyĪszym poziomie korupcji w latach 2000, 2003,
2005
Kraje o najniĪszym poziomie korupcji według wskaĨnika CC
2000
2003
2005
1.Niderlandy
1.Finlandia
1.Dania
2.Irlandia
2.Dania
2.Finlandia
3.Wielka Brytania
3.Luksemburg
3.Niderlandy
4.Niemcy
4.Niderlandy
4.Luksemburg
5.Finlandia
5.Szwecja
5.Szwecja
Kraje o najwyĪszym poziomie korupcji według wskaĨnika CC
2000
2003
2005
1.Łotwa
1.Słowacja
1.Polska
2.Słowacja
2.Polska
2.Włochy
3.Litwa
3.Czechy
3.Grecja
4.Polska
4.Łotwa
4.Łotwa
5.WĊgry
5.WĊgry
5.Malta
ħródło: Bank ĝwiatowy.
Funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwoĞci opisują dwa wskaĨniki, pochodzące z badaĔ
monitoringowych Banku ĝwiatowego. Odnoszą siĊ one do sprawnoĞci wymiaru
sprawiedliwoĞci w rozstrzyganiu sporów miĊdzy przedsiĊbiorstwami i pokazują:
•
przeciĊtny okres odzyskiwania naleĪnoĞci na drodze sądowej (w dniach) – od wniesienia
pozwu do otrzymania zasądzonej kwoty114;
•
przeciĊtny koszt odzyskiwania naleĪnoĞci na drodze sądowej, liczony jako odsetek
naleĪnej kwoty.
Tabela 34. PrzeciĊtny okres odzyskiwania naleĪnoĞci na drodze sądowej w Polsce i w UE-25
w latach 2003-2006 oraz zakładany na 2013 r. (w dniach)
Wyszczególnienie
2013
(NSRO)
ok. 200
2003
2004
2005
2006
1000
1000
980
980
ĝrednia UE-25
511
495
488
480
.
Dystans Polski w stosunku
do UE-25
489
505
492
500
.
Polska
a
a
Bez Cypru, Luksemburga i Malty, a w 2003 r. – bez Estonii.
ħródło: Doing Business Monitoring, World Bank; Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 20072013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, grudzieĔ 2006 r. oraz obliczenia własne MRR.
Wyniki badania Banku ĝwiatowego potwierdzają, Īe długotrwałoĞü procedur sądowych
naleĪy do istotnych słaboĞci systemu instytucjonalnego w Polsce (zob. Załącznik 10).
Wprawdzie przeciĊtny okres odzyskiwania naleĪnoĞci na drodze sądowej skrócił siĊ z
1000 dni w latach 2003-2004 do 980 dni w latach 2005-2006, jednak i tak był około
dwukrotnie dłuĪszy od Ğredniego w UE, a spoĞród 22 sklasyfikowanych krajów Unii dłuĪej
niĪ w Polsce trwało odzyskiwanie naleĪnoĞci tylko w 2 krajach – we Włoszech i w Słowenii.
114
W NSRO wskaĨnik ten okreĞla siĊ jako Ğredni czas egzekucji wyroków sądowych. Nie jest to
jednak sformułowanie Ğcisłe, gdyĪ wskaĨnik obejmuje równieĪ okres postĊpowania sądowego.
99
W Ğwietle dotychczasowego, bardzo wysokiego poziomu wskaĨnika za bardzo trudne uznaü
naleĪy zakładane w NSRO jego zmniejszenie do około 200 dni w 2013 r. Oznacza to
osiągniĊcie sprawnoĞci wykazywanej dziĞ przez nieliczne, najlepsze w tym wzglĊdzie kraje
Unii, jak Litwa, Dania i Szwecja.
Tabela 35. PrzeciĊtny koszt odzyskiwania naleĪnoĞci na drodze sądowej w Polsce i w UE-25
w latach 2003-2006 (w % naleĪnej kwoty)
Wyszczególnienie
Polska
ĝrednia UE-25
a
Przewaga Polski w stosunku do
UE-25
2003
2004
2005
2006
10,0
10,0
10,0
10,0
12,4
12,4
12,3
12,3
2,4
2,4
2,3
2,3
a
Bez Cypru, Luksemburga i Malty, a w 2003 r. – bez Estonii.
ħródło: Doing Business Monitoring, World Bank oraz obliczenia własne MRR.
W przeciwieĔstwie do okresu odzyskiwania naleĪnoĞci na drodze sądowej, koszt
odzyskiwania naleĪnoĞci kształtuje siĊ w Polsce stosunkowo korzystnie. Jest on niĪszy
od Ğredniego w UE, dając Polsce 8 miejsce wĞród 22 sklasyfikowanych członków Unii (zob.
Załącznik 11).
4. OTOCZENIE
REGULACYJNE
WARUNKUJĄCE
DZIAŁALNOĝCI GOSPODARCZEJ
ROZPOCZĉCIE
Przed przystąpieniem do porównania uciąĪliwoĞci regulacyjnych związanych z załoĪeniem
firmy naleĪy zwróciü uwagĊ na kwestiĊ ogólnej jakoĞci rozwiązaĔ regulujących
funkcjonowanie sektora przedsiĊbiorstw w Polsce na tle innych krajów UE.
Konstruowany przez Bank ĝwiatowy wskaĨnik jakoĞci regulacji (por. Tabela 36.)
odzwierciedla zdolnoĞü rządów poszczególnych krajów do formułowania i wdraĪania polityk i
regulacji sprzyjających rozwojowi sektora prywatnego.
Tabela 36. WskaĨnik jakoĞci regulacji w Polsce i w UE-25 w latach 2003-2005
(oceny w skali od –2,5 do 2,5)
Wyszczególnienie
2003
2004
2005
Polska
0,54
0,77
0,82
ĝrednia UE-25
1,33
1,33
1,28
Dystans Polski w stosunku do
UE-25
0,79
0,56
0,46
ħródło: Governance Indicators Monitoring, World Bank oraz obliczenia własne MRR.
W latach 2003-2005 oceny jakoĞci regulacji w Polsce były najniĪsze w Unii Europejskiej.
W 2005 r. były one w przybliĪeniu o połowĊ niĪsze niĪ Ğrednia unijna i ponad dwukrotnie
niĪsze niĪ w najwyĪej ocenianym Luksemburgu (1,79). Na pozytywne podkreĞlenie
zasługuje jednak ich systematyczna poprawa, a w konsekwencji znaczne zmniejszenie
dystansu w stosunku do Ğredniej dla UE-25. Szczególnie duĪą poprawĊ wskaĨnika
jakoĞci regulacji odnotowano w 2004 r., a wiĊc w roku akcesji Polski do Unii Europejskiej.
Zagadnienia związane z załoĪeniem firmy są przedmiotem stałego zainteresowania ze
strony Komisji Europejskiej. Na początku 2006 r. Komisja Europejska w jednym z raportów
wskazała na trudnoĞci w zakładaniu nowych przedsiĊbiorstw i związane z tym tłumienie
przedsiĊbiorczoĞci jako jedną z głównych barier uniemoĪliwiających gospodarce europejskiej
100
pełne wykorzystanie swojego potencjału115. W związku z powyĪszym, podczas posiedzenia
Rady Europejskiej w marcu 2006 r. uznano, Īe rządy paĔstw członkowskich powinny podjąü
wszelkie niezbĊdne działania w celu ułatwienia zakładania nowych przedsiĊbiorstw. Jednym
z priorytetów w tym zakresie ma byü skrócenie czasu załoĪenia firmy do maksymalnie 7 dni
oraz związane z tym uproszczenie otoczenia regulacyjnego. Zadanie to paĔstwa
członkowskie powinny wykonaü do koĔca 2007 roku. Rada Europejska podkreĞliła równieĪ
koniecznoĞü minimalizacji opłat związanych z rejestracją nowego przedsiĊbiorstwa. Z kolei
Komisja Europejska podnosiła, Īe paĔstwa członkowskie powinny dąĪyü do sytuacji, w której
załatwienie wszelkich formalnoĞci związanych z rozpoczĊciem działalnoĞci bĊdzie moĪliwe w
jednym miejscu116.
W 2006 r. tylko w Danii, Portugalii, Francji i Niderlandach Ğredni czas załoĪenia
przedsiĊbiorstwa wynosił około 7 dni (por. Wykres 30). W pozostałych paĔstwach
członkowskich okres ten był zdecydowanie dłuĪszy, a najdłuĪszy w Słowenii, gdzie w 2006 r.
załoĪenie firmy wymagało około 2 miesiĊcy. NaleĪy jednak zauwaĪyü, Īe w porównaniu z
2003 r. paĔstwa członkowskie osiągnĊły znaczną poprawĊ. Najbardziej spektakularne
rezultaty odnotowały Portugalia, Słowacja i Hiszpania. Portugalia skróciła czas zakładania
firmy z 78 do 8 dni, w przypadku Słowacji czas ten uległ skróceniu ze 103 do 25 dni,
natomiast w przypadku Hiszpanii - ze 114 do 47 dni. Natomiast w Polsce na przestrzeni
badanych czterech lat czas potrzebny na załoĪenie firmy nie uległ zmianie i wynosił 31
dni, znacznie przewyĪszając Ğrednią dla UE-15 wynoszącą w 2006 r. 19 dni117. PoniewaĪ
pomiĊdzy 2003 r. a 2006 r. Ğredni czas zakładania firmy w krajach piĊtnastki uległ skróceniu
aĪ o 18 dni, dystans Polski w stosunku do Ğredniej unijnej wyraĨnie siĊ zwiĊkszył.
Wykres 30. Otoczenie regulacyjne dotyczące zakładania firmy w wybranych paĔstwach
członkowskich UE
Liczba dni niezbĊdna do dopełnienia formalnoĞci związanych z załoĪeniem firmy
120
100
Liczba dni
80
60
40
20
an
di
a
L
itw
a
Ł
o
N tw
id
a
er
la
nd
y
N
ie
m
cy
P
ol
Po ska
rt
ug
al
Sł ia
ow
ac
Sł ja
ow
en
i
W
Sz a
ie
e
w
lk
c
a
B ja
ry
ta
ni
a
W
Ċg
ry
W
ło
ch
y
Ir
l
cj
a
pa
ni
a
G
re
is
z
H
ia
nc
ja
Fr
a
ia
an
d
in
l
F
E
st
on
ia
y
ch
an
D
gi
a
C
ze
B
el
A
us
tr
i
a
0
2003
115
2006
Raport Komisji Europejskiej „Czas włączyü wyĪszy bieg: nowe partnerstwo dla wzrostu
i zatrudnienia”. W raporcie uznano, Īe w zakresie wzrostu i zatrudnienia działania paĔstw
członkowskich powinny siĊ skupiü na czterech priorytetach: 1) Inwestycje w kształcenie i badania
naukowe, 2) Liberalizacja przepisów dotyczących małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw oraz
odblokowanie potencjału takich przedsiĊbiorstw, 3) Wspieranie wzrostu zatrudnienia, 4) Sprawne,
bezpieczne i stałe dostawy energii.
116
Warto nadmieniü, Īe propozycja „jednego okienka” była równieĪ zgłaszana przez KomisjĊ w toku
dyskusji nad tzw. „dyrektywą usługową” i wpisywała siĊ w debatĊ na temat liberalizacji rynku usług w
UE.
117
NaleĪy zaznaczyü, Īe w badaniu zarówno liczby dni, jak i iloĞci procedur uwzglĊdniono 22 wybrane
paĔstwa członkowskie UE. Kryterium wyboru była dostĊpnoĞü odpowiednich danych.
101
Liczba procedur regulujących załoĪenie firmy
16
14
Liczba procedur
12
10
8
6
4
2
A
us
tr
ia
B
el
gi
a
C
ze
ch
y
D
an
ia
Es
to
ni
Fi
a
nl
an
di
Fr a
an
cj
a
G
re
c
ja
H
is
zp
an
i
Ir a
la
nd
ia
Li
tw
a
Ło
t
N
id wa
er
la
nd
y
N
ie
m
cy
Po
ls
k
Po
rt a
ug
al
ia
Sł
ow
ac
Sł ja
ow
en
i
W
Sz a
ie
lk ewc
a
ja
B
ry
ta
ni
a
W
Ċg
ry
W
ło
ch
y
0
2003
2006
ħródło: IBS na podstawie serwisu internetowego Doing Business
(http://www.doingbusiness.org/ExploreTopics/StartingBusiness/).
Czas niezbĊdny na załoĪenie firmy zaleĪy w duĪym stopniu od liczby procedur, które
precyzują liczne (czasem zbĊdne) wymagania w stosunku do danego podmiotu. W 2006 r.
paĔstwem najbardziej zbiurokratyzowanym w tym zakresie była Grecja, gdzie załoĪeniu
przedsiĊbiorstwa towarzyszyło 15 odrĊbnych procedur (por. Wykres 31). Do paĔstw o
najmniejszej liczbie procedur naleĪały paĔstwa skandynawskie (Dania, Finlandia, Szwecja),
w których przy załoĪeniu firmy wymagane były tylko 3 procedury. W porównaniu z 2003 r.
liczba procedur została ograniczona w najwiĊkszym zakresie w Belgii (z 7 do 4). W Polsce
załoĪeniu firmy zarówno w 2003 r. jak i 2006 r. towarzyszyło 10 procedur i był to jeden z
najwyĪszych wskaĨników wĞród paĔstw poddanych badaniu (Ğrednia w 2003 r. wyniosła 8, a
trzy lata póĨniej 7 procedur).
Analizując proces załoĪenia firmy naleĪy wziąü równieĪ pod uwagĊ Ğrodki finansowe, które
trzeba przeznaczyü na wszelkiego rodzaju rejestracje, zezwolenia oraz inne opłaty związane
z rozpoczĊciem działalnoĞci. W wielu paĔstwach członkowskich koszty załoĪenia firmy są
jedną z podstawowych barier rozwoju przedsiĊbiorczoĞci (potencjalni przedsiĊbiorcy są w
stanie przejĞü czĊsto skomplikowaną procedurĊ administracyjną, ale nie mają wpływu na
poziom opłat rejestracyjnych). Koszty załoĪenia firmy liczone jako odsetek dochodu
narodowego brutto per capita są najniĪsze w paĔstwach skandynawskich (w Danii załoĪenie
firmy jest bezpłatne), we Francji oraz w Wielkiej Brytanii i Irlandii (por. wykres 30). Na
przestrzeni ostatnich lat w prawie wszystkich paĔstwach członkowskich zauwaĪalny był
spadek kosztów. Szczególny postĊp w tym zakresie poczyniły WĊgry, gdzie koszt
rozpoczĊcia działalnoĞci spadł z ponad 40% dochodu narodowego brutto per capita
w 2003 r. do 20% w 2006 r. Znaczy spadek zanotowała równieĪ Irlandia (z nieco ponad 10%
w 2003 r. do 0,3% w 2006 r.). Natomiast podmiot zamierzający załoĪyü firmĊ w Polsce
musiał w 2006 r. ponieĞü jedne z najwyĪszych wydatków w badanej grupie paĔstw
członkowskich, wynoszące ponad 21% dochodu narodowego brutto per capita. Dla
porównania, Ğrednia dla UE-15 w 2006 r. wyniosła 7% i w zestawieniu z 2004 r. spadła o 3,5
pkt. proc.
102
Wykres 31. Koszt załoĪenia firmy jako odsetek dochodu narodowego brutto per capita
w wybranych paĔstwach członkowskich UE
45
Dochód narodowy brutto per capita
40
35
30
25
20
15
10
5
A
us
tr
ia
B
el
gi
a
C
ze
ch
y
D
an
ia
E
st
on
Fi ia
nl
an
di
a
F
ra
nc
ja
G
re
H cja
is
zp
an
i
Ir a
la
nd
ia
L
it
w
a
Ł
ot
N
w
id
a
er
la
nd
y
N
ie
m
cy
P
ol
Po ska
rt
ug
al
Sł ia
ow
ac
Sł ja
ow
en
i
W S a
z
ie
e
w
lk
c
a
B ja
ry
ta
ni
a
W
Ċg
ry
W
ło
ch
y
0
2003
2006
ħródło: IBS na podstawie serwisu internetowego Doing Business
(http://www.doingbusiness.org/ExploreTopics/StartingBusiness/).
Reasumując, najłatwiej jest rozpocząü działalnoĞü gospodarczą w krajach skandynawskich,
Francji oraz Wielkiej Brytanii i Irlandii. Natomiast do paĔstw, w których załoĪenie firmy wiąĪe
siĊ wciąĪ z długą procedurą oraz stosunkowo wysokimi kosztami naleĪy zaliczyü GrecjĊ,
PolskĊ, WĊgry, SłoweniĊ oraz HiszpaniĊ.
Akcesja do UE nie spowodowała zmian w zakresie wyrównywania siĊ warunków
rozpoczynania działalnoĞci gospodarczej w Polsce porównaniu do Ğredniej unijnej. Podczas
gdy pozostałe paĔstwa członkowskie ułatwiały rozpoczynanie działalnoĞci gospodarczej
przez ograniczanie czasu zakładania firmy i zmniejszanie opłat administracyjnych z tym
związanych, w przypadku Polski mieliĞmy do czynienia ze stagnacją w tym zakresie.
Odnosząc siĊ do przeprowadzonej powyĪej oceny efektywnoĞci administracji publicznej oraz
regulacji warunkujących tworzenie i funkcjonowanie przedsiĊbiorstw moĪna stwierdziü, Īe
Polska naleĪała do paĔstw UE o najmniej efektywnej administracji. Z jednej strony moĪna
sądziü, Īe niedostosowanie Polski do pozostałych, przede wszystkim „starych”, paĔstw
członkowskich moĪe wynikaü z pozostawania przez PolskĊ przez ponad 50 lat w systemie
centralnie planowanym, co nie sprzyjało działaniom mającym na celu usprawnienie
efektywnoĞci administracji publicznej. Z drugiej jednak strony trzeba zaznaczyü, Īe na
przestrzeni ostatnich lat, gdy wiĊkszoĞü paĔstw członkowskich notowała postĊp w tym
zakresie, Polska praktycznie pozostawała w miejscu, a jak pokazuje indeks percepcji
korupcji, nawet okresowo pogarszała swoją pozycjĊ.
Szansą na poprawĊ pozycji Polski na tle pozostałych paĔstw członkowskich pod wzglĊdem
efektywnoĞci administracji są, z jednej strony, działania podejmowane przez rząd, w tym
zmierzające do ograniczenia korupcji118 oraz promowanie rozwoju przedsiĊbiorczoĞci,
szczególnie wĞród ludzi młodych. Istotnych ułatwieĔ w zakresie zakładania i prowadzenia
firm moĪna spodziewaü siĊ w wyniku wdroĪenia tzw. „pakietu Kluski”, przyjĊtego przez RadĊ
Ministrów w czerwcu 2007 r. Ponadto, wpływ na poprawĊ efektywnoĞci moĪe mieü równieĪ
dostosowywanie polskich rozwiązaĔ do wymogów unijnych (związane przede wszystkim z
koniecznoĞcią implementacji prawa wspólnotowego).
118
Powołano Centralne Biuro Antykorupcyjne oraz realizowany jest projekt MSWiA „Intensyfikacja
procesu wdraĪania działaĔ antykorupcyjnych w Polsce”. Projekt ten jest współ finansowany przez UE
w ramach programu Transition Facility. Celem programu jest rozwój zdolnoĞci administracyjnych i
instytucjonalnych w poszczególnych paĔstwach członkowskich.
103
5. IMPLEMENTACJA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO
Ocena stopnia transpozycji dyrektyw dobrze oddaje, w jaki sposób paĔstwa członkowskie
stosują siĊ do postanowieĔ wspólnotowego prawa pierwotnego, nakazujących przyjĊcie
dorobku prawnego UE. Przepisy dyrektyw (w odróĪnieniu od przepisów rozporządzeĔ
wspólnotowych119), co do zasady nie obowiązują bezpoĞrednio w systemie prawnym paĔstw
członkowskich i wymagają stosownej implementacji do prawa krajowego. Oceny stanu
notyfikacji dokonuje Komisja Europejska, poniewaĪ paĔstwa członkowskie są zobowiązane
do przekazania jej tekstów krajowych aktów prawnych implementujących przepisy danej
dyrektywy.
Analizując stan notyfikacji moĪna stwierdziü, Īe na tle pozostałych paĔstw członkowskich,
Polska dobrze wywiązuje siĊ ze swoich obowiązków w tym zakresie. Według oceny z
początku marca 2007 r., stan notyfikacji przekraczał 99%, co sytuowało PolskĊ na 8 miejscu
wĞród krajów UE. Najlepsze rezultaty notowały Niemcy i Dania (Tabela 37.).
Tabela 37. Stan notyfikacji dyrektyw na 31 sierpnia 2004 r. i na 8 marca 2007 r.
przez poszczególne paĔstwa członkowskie UE
PaĔstwo członkowskie
Austria
31.08.2004 r.
08.03.2007 r.
98,26%
98,63%
PaĔstwo członkowskie
Łotwa
31.08.2004 r.
94,86%
08.03.2007 r.
99,33%
Belgia
98,61%
98,83%
Malta
78,48%
98,51%
Cypr
97,36%
98,79%
Niderlandy
97,89%
98,92%
Czechy
89,88%
98,90%
Niemcy
Dania
98,54%
99,17%
Polska
Estonia
94,46%
99,11%
Finlandia
98,87%
98,56%
97,98%
99,17%
98,44%
99,08%
Portugalia
98,09%
97,09%
Słowacja
92,21%
99,26%
Francja
97,25%
98,45%
Słowenia
97,15%
98,65%
Grecja
96,69%
97,55%
Szwecja
97,68%
98,40%
Hiszpania
98,88%
98,57%
WĊgry
98,82%
98,93%
Irlandia
98,27%
98,71%
Wielka Brytania
98,46%
99,13%
Litwa
99,76%
99,61%
Włochy
97,14%
97,23%
Luksemburg
96,89%
97,95%
ħródło: Sekretariat Generalny Komisji Europejskiej.
119
Przepisy rozporządzenia obowiązują bezpoĞrednio w paĔstwach członkowskich UE, istnieje wrĊcz
zakaz ich przenoszenia do krajowych aktów prawnych, w celu unikniĊcia róĪnic w interpretacji i
obowiązywaniu pomiĊdzy poszczególnymi paĔstwami członkowskimi.
104
W podziale na sektory, według stanu prawnego na marzec 2007 r., w odniesieniu do
konkurencji, zatrudnienia i spraw społecznych, rolnictwa, społeczeĔstwa informacyjnego oraz
nauki i kultury Polska notyfikowała 100% dyrektyw (por. Tabela 38.). W porównaniu z
badaniem z koĔca sierpnia 2004 r. znaczny wzrost jest widoczny w zakresie konkurencji oraz
ochrony Ğrodowiska.
Tabela 38. Stan notyfikacji dyrektyw przez PolskĊ w podziale na sektory
Sektor
31.08.2004 r.
PrzedsiĊbiorstwa
99,13%
Konkurencja
82,35%
08.03.2007 r.
99,08%
100%
Zatrudnienie i spawy społeczne
100%
100%
Rolnictwo
100%
100%
Energia i transport
96,39%
99,56%
Ochrona Ğrodowiska
94,19%
98,95%
SpołeczeĔstwo informacyjne
100%
100%
Rynek wewnĊtrzny
98,17%
96,72%
Podatki i cła
98,14%
99,43%
Nauka i kultura
100%
SprawiedliwoĞü i sprawy wewnĊtrzne
100%
100%
86,67%
Zdrowie i ochrona konsumenta
99,28%
99,72%
Eurostat
98,44%
97,14%
ħródło: Sekretariat Generalny Komisji Europejskiej.
Analizując stan notyfikacji w poszczególnych sektorach naleĪy mieü na uwadze, Īe znacznie
róĪnią siĊ one pod wzglĊdem iloĞci dyrektyw, w stosunku do których Polska była
zobowiązana przedstawiü Komisji Europejskiej Ğrodki prawne słuĪące ich transpozycji do
krajowego porządku prawnego. NajwiĊcej dyrektyw charakteryzuje sektory: zdrowie i
ochrona konsumenta oraz przedsiĊbiorstwa (w marcu 2007 r. odpowiednio 1085 i 653).
Z powyĪszego wynika, Īe porównywanie bezwzglĊdnych wartoĞci stanu implementacji w
rozbiciu na poszczególne sektory moĪe byü nieco mylące i nie uwzglĊdniaü wysiłku
legislacyjnego poniesionego w celu odpowiedniej transpozycji dyrektyw przez stronĊ polską.
Oceniając stan notyfikacji Ğrodków prawnych zgłoszonych przez PolskĊ na tle pozostałych
paĔstw członkowskich, naleĪy mieü na uwadze, Īe jest to w pewnym sensie wskaĨnik
iloĞciowy, poniewaĪ stwierdza jedynie, czy do danej dyrektywy paĔstwo członkowskie
zgłosiło do Komisji Europejskiej odpowiednie Ğrodki transponujące. Oznacza to, Īe wskaĨnik
ten nie informuje bezpoĞrednio o jakoĞci transpozycji prawa wspólnotowego (tzn. czy dana
dyrektywa została w prawidłowy sposób transponowana do krajowego porządku prawnego).
O jakoĞci implementacji informuje poĞrednio liczba postĊpowaĔ w sprawie
niewłaĞciwej implementacji dyrektyw, wszczĊtych wobec poszczególnych paĔstw. Analiza
najnowszych danych w tym zakresie, dotyczących 2005 r., a opublikowanych przez KomisjĊ
Europejską w drugiej połowie 2006 r. wskazuje, Īe do paĔstw członkowskich przeciwko
którym wszczĊto najwiĊkszą liczbĊ postĊpowaĔ naleĪały Włochy, Grecja oraz Hiszpania
(odpowiednio: 266, 208 i 206 wszczĊtych postĊpowaĔ, por. wykres 32).
105
Wykres 32. Liczba postĊpowaĔ wszczĊtych przez KomisjĊ Europejską w stosunku do
poszczególnych paĔstw członkowskich w 2005 r.
300
250
Liczba postĊpowaĔ
200
150
100
50
B
el
C
gi
a
ze
ch
y
D
an
N ia
ie
m
c
E y
st
on
i
G a
re
c
H
isz ja
pa
n
Fr i a
an
c
Ir ja
la
nd
W ia
ło
ch
y
C
yp
r
Ło
tw
a
L
L
uk itw
se
a
m
bu
rg
W
Ċg
ry
M
N
a
l
id
er ta
la
nd
A y
us
tr
ia
Po
Po lsk
rt a
ug
a
S ł lia
ow
e
S ł n ia
ow
a
Fi cja
nl
an
di
W
ie Szw a
lk
e
a
Br cja
yt
an
ia
0
ħródło: opracowanie własne IBS na podstawie serwisu internetowego Komisji Europejskiej.
Natomiast najmniejszą iloĞü postĊpowaĔ wszczĊto w stosunku do Litwy, Słowacji oraz
Słowenii (odpowiednio: 38, 62 i 63 postĊpowania). Warto przypomnieü, Īe Litwa naleĪy
równieĪ do grona paĔstw o najwyĪszym współczynniku notyfikacji (por. Wykres 32).
W stosunku do Polski w 2005 r. wszczĊto 108 postĊpowaĔ. Na tle pozostałych paĔstw
członkowskich jest to wynik przeciĊtny (Ğrednia dla UE wyniosła w 2005 r. 106
postĊpowaĔ).
106
III. FUNDUSZE STRUKTURALNE
GOSPODARCZY KRAJU
A
ROZWÓJ
SPOŁECZNO-
1. WPŁYW UNIJNYCH ĝRODKÓW POMOCOWYCH NA GŁÓWNE
WSKAħNIKI ROZWOJU POLSKI
Realizacja programów współfinansowanych ze Ğrodków unijnych bĊdzie miała istotny wpływ
na rozwój społeczno-ekonomiczny Polski. Dystans, jaki dzieli obecnie PolskĊ od Ğredniej
unijnej PKB na mieszkaĔca, ale takĪe od krajów UE znajdujących siĊ na relatywnie niskim
poziomie rozwoju jest nadal znaczny. Najistotniejszą konsekwencją makroekonomiczną
oddziaływania Ğrodków pomocowych z UE bĊdzie nie tylko podniesienie poziomu PKB i
wzrost zatrudnienia, ale przestawienie gospodarki na ĞcieĪkĊ trwałego, przyspieszonego
wzrostu, pozwalającego na znaczne zmniejszenie róĪnic rozwojowych w stosunku do krajów
UE.
NaleĪy jednak pamiĊtaü, Īe nie tylko realizacja programów współfinansowanych ze
Ğrodków unijnych ma wpływ na wskaĨniki makroekonomiczne, ale równieĪ inne czynniki
związane z uczestnictwem Polski w Jednolitym Rynku Europejskim.
Jedną z metod oceny oddziaływania funduszy unijnych jest wykorzystanie modeli
makroekonomicznych, które bazują na rezultatach badaĔ ekonomicznych i
ekonometrycznych oraz uwzglĊdniają oddziaływania i wzajemne powiązania w całej
gospodarce. Modele te pozwalają na ocenĊ wpływu funduszy strukturalnych i Funduszu
SpójnoĞci wraz z Ğrodkami finansowymi z krajowego sektora publicznego na gospodarkĊ
kraju. Dodatkowo pozwalają na okreĞlenie wpływu na znacznie szerszy zakres zmiennych
ekonomicznych, niĪ wskaĨniki realizacji celów NPR, a takĪe pozwalają oszacowaü
długoterminowe skutki realizacji inwestycji finansowanych z wykorzystaniem funduszy
unijnych.
Ze wzglĊdu na stosunkowo nieduĪe wydatki w początkowym okresie implementacji funduszy
UE (lata 2004-2006), ich wpływ na podstawowe kategorie ekonomiczne musi byü równieĪ
ograniczony. WiĊksze i rosnące efekty bĊdą pojawiały siĊ stopniowo i utrzymają siĊ w długim
okresie.
W celu oddzielenia efektów funduszy unijnych od zjawisk, które miałyby miejsce, gdyby
Polska nie korzystała z polityki spójnoĞci, sformułowano dwa scenariusze: bazowy,
zakładający brak transferów z Unii oraz alternatywny, zakładający udział Ğrodków
finansowych na uzyskanym poziomie. ZałoĪenia dotyczące scenariusza bazowego oraz
Ğrodków uwzglĊdnionych w analizie zawiera Załącznik 12.
Produkt Krajowy Brutto
Na dynamiczny rozwój polskiej gospodarki w tempie Ğrednio 5% w latach 2004-2006 (6,1%
w roku 2006) pozytywny wpływ miała realizacja inwestycji finansowanych z funduszy
unijnych w ramach Narodowego Plany Rozwoju. Szacuje siĊ, Īe dziĊki realizacji NPR
wzrost PKB był w 2006 r. wyĪszy o – od 0,18 pkt proc. (szacunki za pomocą modelu
MaMoR2120) do 1,24 pkt proc. (szacunki za pomocą modelu HERMIN121) niĪ w scenariuszu
bazowym122.
120
Ocena została przeprowadzona przez dr Tomasza Kaczora z Instytutu BadaĔ nad Gospodarką
Rynkową (IBnGR).
121
Ocena została przeprowadzona przez zespół Wrocławskiej Agencji Rozwoju Regionalnego
(WARR) pod kierownictwem prof. Janusza Zaleskiego, we współpracy z dr Johnem Bradley’em –
autorem bazowego modelu HERMIN. WiĊcej informacji na temat modelu HERMIN znaleĨü moĪna na
stronach: www.funduszestrukturalne.gov.pl zakładka /ewaluacja/ oraz www.warr.pl).
122
RozbieĪnoĞci w prognozach przygotowanych za pomocą modeli HERMIN i MaMoR2 wynikają w
duĪym stopniu z róĪnej ich konstrukcji. Model Hermin zorientowany jest w wiĊkszym stopniu na efekty
107
Włączając do analizy Ğrodki dostĊpne w ramach perspektywy 2007-2013 oszacowano teĪ
wpływ funduszy na tempo wzrostu PKB do roku 2015. Ocenia siĊ, Īe najwiĊkszy wzrost
dynamiki PKB bĊdzie miał miejsce w latach 2010-2014, kiedy to tempo wzrostu PKB bĊdzie
wyĪsze wskutek realizacji programów finansowanych z funduszy unijnych o - od 1,4 pkt proc.
(model MaMoR2) do 2,34 pkt proc. (model HERMIN).
Wykres 33. Wpływ realizacji NPR 2004-2006 i NSRO 2007-2013 na tempo wzrostu PKB
(pkt proc.)
JuĪ od pierwszego roku członkowstwa w UE, fundusze w ramach NPR przyczyniły siĊ do
szybszego rozwoju gospodarki, w tym spowodowały wzrost poziomu PKB. W latach 20042006 efekty były co prawda nieznaczne, co wynika z ograniczonego jeszcze zaangaĪowania
Ğrodków w tym okresie. Szacuje siĊ, Īe poziom PKB był w 2006 r. wyĪszy o – od 0,4%
(model MaMoR2) do 1,6% (model HERMIN) niĪ w sytuacji, gdyby nie wdraĪano NPR ( zob.
Wykres 34). Wpływ ten bĊdzie zwiĊkszał siĊ z kaĪdym rokiem, osiągając swoje maksimum w
roku 2013 (model HERMIN) lub w 2015 (model MaMoR2). W tych latach poziom PKB
bĊdzie wyĪszy o 9-10%, co naleĪy traktowaü jako istotnie pozytywny efekt polityki
spójnoĞci. NaleĪy podkreĞliü, Īe poziom PKB pozostanie wyĪszy w długim okresie, nawet
przy załoĪeniu, Īe transfery z UE zakoĔczą siĊ w 2015 roku.
popytowe (mające charakter zmian krótkoterminowych), natomiast model równowagi ogólnej
zorientowany jest na efekty podaĪowe (zmiany długoterminowe).
108
Wykres 34. Wpływ realizacji NPR 2004-2006 i NSRO 2007-2013 na poziom PKB (%)
12,0%
9,9%
10,0%
9,0%
7,8%
8,0%
5,6%
6,0%
6,9%
6,6%
6,5%
%
8,1%
8,0%
5,4%
4,3%
4,0%
3,3%
0,0%
0,5%
0,4%
0,2%
0,1%
0,0%
2004
2005
2006
3,3% 3,2%
2,6%
1,9%
1,6%
2,0%
3,2%
0,9%
2007
2008
2009
model MaMoR2
2010
2011
2012
2013
2014
2015
model HERMIN
Inwestycje
Inwestycje, dziĊki dofinansowaniu z UE są relatywnie taĔsze i w pierwszych latach wypierają
konsumpcjĊ – dlatego teĪ juĪ w początkowym okresie ich poziom jest znacznie wyĪszy od
poziomu bazowego. Szacuje siĊ, Īe w 2006 r. poziom inwestycji dziĊki funduszom UE był
wyĪszy o ponad 7%. Inwestycje bĊdą wzrastaü wraz z dopływem nowych Ğrodków - wpływ
ten bĊdzie zwiĊkszał siĊ z kaĪdym rokiem, osiągając swoje maksimum w latach 2013-2014.
Po 2014 r., kiedy strumieĔ funduszy bĊdzie siĊ zmniejszał, dynamika inwestycji ulegnie
nieznacznemu zmniejszeniu.
Wykres 35. Wpływ analizowanych Ğrodków na poziom inwestycji (%)
30,0%
28,1%
25,0%
22,1%
20,0%
17,6%
18,5%
18,6%
%
15,7%
15,0%
14,2%
13,6%
12,0%
8,5%
7,5%
7,0%
10,0%
11,4%
10,9%
9,5%
7,9%
6,1%
4,5%
5,0%
2,3%
1,2%
0,0%
14,1%
13,2%
13,5%
0,0%
2004
2005
2006
2007
2008
2009
model MaMoR2
109
2010
2011
model HERMIN
2012
2013
2014
2015
Rynek pracy
Poprawa sytuacji w gospodarce nie pozostaje bez wpływu na rynek pracy i wzrost liczby
pracujących123 w gospodarce. MoĪna zaobserwowaü znaczący wpływ funduszy unijnych w
tej dziedzinie juĪ w początkowym okresie – szacunki modelu HERMIN pokazują, Īe w
2006 r. liczba pracujących była wyĪsza o 167 tys. osób w wyniku realizacji NPR. Tendencja
wzrostowa bĊdzie trwała aĪ do 2013 r., kiedy to liczba osób pracujących bĊdzie wyĪsza o
ponad 600 tysiĊcy. Nawet po wygaĞniĊciu finansowania w ramach NSRO 2007-2013,
liczba osób pracujących bĊdzie nadal wiĊksza, choü tendencja bĊdzie malejąca.
Wykres 36. Wpływ realizacji NPR 2004-2006 i NSRO 2007-2013 na liczbĊ pracujących (tys.
osób) (według modelu HERMIN)
650
613
550
476
450
393
400
tys. osób
357
350
316
259
226
250
223
167
150
47
50
-50
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Realizacja NPR przyczynia siĊ takĪe do obniĪenia stopy bezrobocia (Wykres 37)124.
Szacunki modelu HERMIN pokazują, Īe stopa bezrobocia w 2006 r. była niĪsza o 1,05 pkt
proc. dziĊki oddziaływaniu funduszy unijnych. Przewiduje siĊ, Īe najwiĊkszy spadek stopy
bezrobocia nastąpi w roku 2013 - o prawie 4 pkt proc. Po zakoĔczeniu implementacji NSRO
2007-2013 wpływ na stopĊ bezrobocia bĊdzie siĊ zmniejszał, jednak nadal bĊdzie ona
niĪsza niĪ w przypadku braku funduszy unijnych.
123
Liczonej na podstawie wyników BadaĔ AktywnoĞci Ekonomicznej LudnoĞci (BAEL). Według
metodologii BAEL do pracujących zalicza siĊ osoby, które w badanym tygodniu:
- wykonywały, przez co najmniej 1 godzinĊ, pracĊ przynoszącą zarobek lub dochód albo pomagały
(bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa w rolnictwie lub rodzinnej działalnoĞci
gospodarczej poza rolnictwem,
- nie wykonywały pracy (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalnoĞci zakładu, trudnych
warunków atmosferycznych), ale formalnie były zatrudnione.
124
Liczonej na podstawie wyników BadaĔ AktywnoĞci Ekonomicznej LudnoĞci (BAEL).
110
Wykres 37. Wpływ realizacji NPR 2004-2006 i NSRO 2007-2013 na stopĊ bezrobocia (pkt proc.)
(według modelu HERMIN)
WydajnoĞü pracy
ZwiĊkszone inwestycje w kapitał ludzki oraz rzeczowy powodują wzrost wydajnoĞci pracy
(patrz wykres 38). Szacuje siĊ, Īe w roku 2006 wydajnoĞü pracy była wyĪsza dziĊki realizacji
NPR o – od 0,22% (model MaMoR2) do 0,39 % (model HERMIN). W kolejnych latach
wydajnoĞü bĊdzie siĊ ciągle zwiĊkszaü, osiągając w 2015 r. poziom o ponad 5% wyĪszy niĪ
w przypadku braku inwestycji finansowanych z funduszy unijnych.
Wykres 38. Wpływ realizacji NPR 2004-2006 i NSRO 2007-2013 na wydajnoĞü pracy (%)
6,00%
5,44%
5,43% 5,35%
5,37%
5,00%
4,39%
4,00%
4,17%
3,59%
%
3,31%
2,75%
3,00%
1,00%
1,99%
1,66%
2,00%
2,69%
1,62%
0,94%
0,39%
0,23%
0,27%
0,25%
0,22%
0,10%
0,00%
1,24% 1,21%
0,58%
0,00%
2004
2005
2006
2007
2008
2009
model MaMoR2
2010
2011
2012
2013
2014
2015
model HERMIN
Przy interpretacji uzyskanych wyników naleĪy uwzglĊdniaü fakt, Īe przeprowadzone analizy
dotyczą wyłącznie prognozowanego wpływu NPR i NSRO, tj. programów wspieranych
finansowo przez UE wraz z odpowiednim współfinansowaniem ze Ğrodków krajowych. Nie
odnoszą siĊ one do wpływu innych czynników związanych z członkostwem Polski w UE,
takich jak rosnąca wymiana handlowa w ramach Jednolitego Rynku Europejskiego, czy
wzrost bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych, który ma miejsce w duĪej mierze w związku
z akcesją naszego kraju do UE. Łączny efekt makroekonomiczny wszystkich
111
oddziaływaĔ związanych z członkostwem Polski w Unii bĊdzie wiĊc prawdopodobnie
znacznie wiĊkszy niĪ przy "czystym" efekcie NPR/NSRO rozpatrywanym odrĊbnie.
Fundusze unijne silnie wpływają na zwiĊkszenie wydajnoĞci czynników produkcji (zarówno
poprzez podniesienie kwalifikacji pracujących, jak i lepszą dostĊpnoĞü do infrastruktury
technicznej, w tym transportowej). ZwiĊkszenie globalnej wydajnoĞci gospodarki, przy tym
samym poziomie produkcji, powoduje ograniczenie zapotrzebowania na siłĊ roboczą, jednak
w dłuĪszym okresie poprawia miĊdzynarodową konkurencyjnoĞü gospodarki, przyciąga
kapitał zagraniczny, powoduje zwiĊkszenie produkcji i w konsekwencji oddziałuje pozytywnie
na liczbĊ pracujących.
Długookresowe korzyĞci z realizacji inwestycji współfinansowanych z funduszy unijnych
wynikają ze zwiĊkszającego produkcjĊ i wydajnoĞü wpływu wydatków publicznych na wzrost
zasobów infrastruktury technicznej i kapitału ludzkiego. Tak wiĊc głównym zyskiem z
realizacji programów finansowanych z funduszy unijnych jest wzrost krajowych zasobów, a
to oznacza, Īe polska gospodarka bĊdzie lepiej przygotowana do korzystania z innych (nie
związanych z NPR/NSRO) moĪliwoĞci, np. wynikających z rozwoju Jednolitego Rynku,
porozumieĔ handlowych w ramach WTO i wejĞcia do strefy euro.
NiezaleĪnie od róĪnic w wynikach symulacji, obydwa modele wskazują na znaczący
pozytywny wpływ funduszy na podniesienie poziomu i tempa wzrostu PKB oraz zwiĊkszenie
liczby pracujących, nie tylko w okresie realizacji programów finansowanych z funduszy
unijnych, ale równieĪ w dłuĪszym okresie.
2. ABSORPCJA FUNDUSZY UNIJNYCH W LATACH 2004-2006
Na realizacjĊ działaĔ wdraĪanych w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 została
przyznana Polsce kwota ponad 12,8 mld euro. Jest to najwiĊksza pula Ğrodków
pomocowych, jakie Polska otrzymała w dotychczasowej historii ze Ĩródeł zagranicznych na
wsparcie rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.
Alokacja przewidziana na realizacjĊ NPR 2004-2006 obejmuje współfinansowanie siedmiu
programów operacyjnych125 w wysokoĞci 8,27 mld euro, współfinansowanie dwóch Inicjatyw
Wspólnotowych (Interreg III A oraz Equal) w wysokoĞci 0,35 mld euro oraz Ğrodki Funduszu
SpójnoĞci (wspierającego najwiĊksze projekty w dziedzinie Ğrodowiska i inwestycje
transportowe) w kwocie 4,18 mld euro126.
Łączna wartoĞü płatnoĞci zrealizowanych na rzecz beneficjentów wynosiła na koniec 2006 r.
11,5 mld zł. Na kwotĊ tĊ złoĪyły siĊ płatnoĞci z funduszy strukturalnych w wysokoĞci ok.
10,6 mld zł (32,2% zobowiązaĔ na lata 2004-2006) oraz z Funduszu SpójnoĞci w wysokoĞci
ok. 0,86 mld zł127. W ramach Funduszu SpójnoĞci wartoĞü płatnoĞci na koniec 2006 r.
wynosiła w sektorze transportu prawie 0,8 mld zł, natomiast w sektorze Ğrodowiska – ok.
0,06 mld zł.
125
ZPORR (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego), SPO WKP ( Sektorowy
Program Operacyjny Wzrost KonkurencyjnoĞci PrzedsiĊbiorstw), SPOT (Transport), SPO RZL
(Rozwój Zasobów Ludzkich), SPO ROL (Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora ĩywnoĞciowego i
Rozwój Obszarów Wiejskich), SPO RYBY (Rybołówstwo i przetwórstwo ryb), POPT (Pomoc
Techniczna).
126
Dodatkowo, w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 realizowane są kontrakty
wojewódzkie, które - obok działaĔ wdraĪanych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego
Rozwoju Regionalnego oraz IW Interreg - obejmują takĪe działania finansowane w całoĞci w oparciu o
krajowe Ğrodki publiczne. Szacuje siĊ, Īe na realizacjĊ programów wojewódzkich rozwoju
regionalnego przeznaczone zostanie w latach 2004-2006 około 281,9 mln euro.
127
PowyĪsza kwota obejmuje płatnoĞci z Funduszu SpójnoĞci bez uwzglĊdnienia ISPA, czyli dotyczy
projektów, których realizacja rozpoczĊła siĊ po 2004 r.
112
Wykres 39. Podział płatnoĞci zrealizowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci
(bez ISPA)
7,5%
92,5%
fundusze strukturalne
Fundusz SpójnoĞci bez ISPA
ħródło: opracowanie własne na podstawie informacji Instytucji Zarządzającej Podstawami Wsparcia
Wspólnoty (IZ PWW) oraz Departamentu Koordynacji Programów Infrastrukturalnych MRR (DPI)
UwzglĊdniając projekty zatwierdzone w latach 2000-2003 jako projekty ISPA128, których
realizacja od 1 maja 2004 r. kontynuowana była w ramach Funduszu SpójnoĞci, płatnoĞci w
okresie 2004-2006 wynosiły 2,6 mld zł, z czego wartoĞü płatnoĞci w sektorze transportu
wynosiła 1,6 mld zł, a w sektorze Ğrodowiska ok. 1 mld zł.
Włączając płatnoĞci na rzecz beneficjentów w ramach ISPA zrealizowane po 2004 r. do
ogólnej kwoty płatnoĞci z Funduszu SpójnoĞci, na koniec 2006 r. łączna kwota płatnoĞci w
ramach FS/ISPA wynosiła prawie 3,5 mld zł. W ramach tej kwoty ponad 2,4 mld zł
przypadało na sektor transportu, a 1,06 mld zł na sektor Ğrodowiska. PłatnoĞci zrealizowane
po 2004 r. dotyczące projektów zatwierdzonych w ramach ISPA stanowią zatem ponad 75 %
wartoĞci płatnoĞci z Funduszu SpójnoĞci w okresie 2004-2006.
Wykres 40. Podział płatnoĞci zrealizowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci
(z ISPA)
24,73%
75,27%
fundusze strukturalne
Fundusz SpójnoĞci wraz ISPA
ħródło: IZ PWW, DPI
Od początku realizacji programów zainteresowanie beneficjentów Ğrodkami unijnymi było
bardzo wysokie, a w 2006 r. odnotowano znaczący postĊp w realizacji programów
128
Zgodnie z Załącznikiem II do Traktatu Akcesyjnego wszystkie projekty, które były przedmiotem
decyzji Komisji Europejskiej (KE) w sprawie pomocy na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1267/99
ustanawiającego Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej (ISPA), a które nie zostały
ukoĔczone, bĊdą realizowane w ramach działającego na zbliĪonych zasadach Funduszu SpójnoĞci.
113
współfinansowanych z funduszy strukturalnych.129 Do koĔca 2006 r. zakontraktowano
ponad 90% alokacji i wypłacono na rzecz beneficjentów blisko 1/3 przyznanych na lata
2004-2006 Ğrodków130 z tych funduszy.
Od początku uruchomienia programów operacyjnych do koĔca 2006 r. podpisano umowy
lub wydano decyzje o dofinansowaniu realizacji projektów angaĪujące Ğrodki
wspólnotowe na łączną kwotĊ prawie 30 mld zł (tj. 91% alokacji na lata 2004-2006), z czego
ponad 34% (tj. 10,3 mld zł) objĊto umowami podpisanymi w 2006 roku.
WartoĞü wniosków o dofinansowanie - złoĪonych w ramach siedmiu programów
operacyjnych, IW Equal oraz IW Interreg III A - od początku uruchomienia programów do
koĔca 2006 r. - wyniosła 67,6 mld zł (tj. 205,4% alokacji przyznanej na okres
programowania 2004-2006).
Utrzymuje siĊ silne zróĪnicowanie pomiĊdzy programami (a wewnątrz nich równieĪ
pomiĊdzy poszczególnymi priorytetami i działaniami) pod wzglĊdem stopnia
zaawansowania procesu zawierania umów. NajwiĊkszą kwotĊ zakontraktowanych do koĔca
2006 r. Ğrodków wspólnotowych odnotowano w przypadku Zintegrowanego Programu
Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) – gdzie wartoĞü podpisanych umów
przekroczyła 11,1 mld zł (przy czym w 2006 r. podpisano umowy na 3,3 mld zł).
Analiza postĊpu kontraktowanych Ğrodków prowadzona pod kątem procentowej relacji
podpisanych umów do alokacji Ğrodków wykazuje, Īe najwyĪszym poziomem cechuje siĊ IW
Equal oraz ZPORR (w przypadku których omawiana relacja wynosiła w koĔcu 2006 r.
odpowiednio 99,7% oraz 97,8%).
Wykres 41. WartoĞü złoĪonych wniosków, podpisanych umów o dofinansowanie oraz
płatnoĞci zrealizowanych z kont programowych w ramach programów
operacyjnych oraz IW Equal i Interreg IIIA jako procent realizacji zobowiązaĔ na
lata 2004-2006, według stanu na koniec 2006 r.
300%
265,6% 261,3%
250%
205,4%
180,7%
200%
140,3%
100%
50%
84,9%
24,5%
97,8%
77,9%
38,6%
153,2%
142,9%
150%
92,9%
33,7%
15,7%
106,5%
93,9%
76,5%
64,4%
41,7%
37,1%
31,2%
95,9%
99,7% 100,0%
81,1%
20,1%
14,4%
91,0%
32,2%
OGÓŁEM
IW INTERREG IIIA
IW EQUAL
PO PT
SPO
Rybołówstwo..
SPO
Restrukturyzacja..
SPO RZL
SPO T
ZPORR
SPO WKP
0%
wartoĞü wniosków złoĪonych od uruchomienia programu jako procent realizacji zobowiązaĔ na cały okres
programowania 2004-2006
wartoĞü umów (decyzji) o dofinansowanie zawartych od początku uruchomienia programu jako procent
realizacji zobowiązaĔ na cały okres programowania 2004-2006
wartoĞü płatnoĞci dokonanych z kont programowych od początku uruchomienia programu jako procent
realizacji zobowiązaĔ na cały okres programowania 2004-2006
ħródło: informacje miesiĊczne nt. stanu realizacji programów operacyjnych IZ PWW
(stan na 31 grudnia 2006 r.)
129
Szerzej na ten temat w: Sprawozdanie z realizacji w 2006 r. Narodowego Planu Rozwoju na lata
2004-2006, MRR, Instytucja Zarządzająca Podstawami Wsparcia Wspólnoty, Warszawa, czerwiec
2007 r.
130
Stan na 31 grudnia 2006 r., na koniec czerwca 2007 r. wypłacono juĪ bowiem 48,04% Ğrodków na
lata 2004-2006, a zakontraktowano ponad 96% alokacji.
114
Analiza płatnoĞci na poziomie regionalnym wskazuje na duĪe ich zróĪnicowanie w
poszczególnych województwach. Biorąc pod uwagĊ poziom płatnoĞci ogółem, najwyĪszą
kwotĊ do koĔca 2006 r. wydatkowało województwo mazowieckie – ponad 1 mld zł.
Najmniejszy poziom płatnoĞci odnotowano w województwie opolskim – niespełna
0,22 mld zł.
Zupełnie inny obraz uzyskamy analizując poziom płatnoĞci na jednego mieszkaĔca Ğrednio w Polsce wynosi on 243,1zł.
NajwyĪsza kwota przypada na jedną osobĊ w województwie zachodniopomorskim – ponad
370 zł. KwotĊ powyĪej 300 zł na osobĊ uzyskały jeszcze województwa: warmiĔskomazurskie (360,2 zł), podlaskie (338,5 zł), ĞwiĊtokrzyskie (325,5 zł), lubuskie (325,4 zł)
i pomorskie (316,3 zł). Na przeciwnym kraĔcu znajdują siĊ regiony Polski centralnej
i południowej: mazowieckie (207,3 zł), dolnoĞląskie (185,9 zł) oraz Ğląskie (141,9 zł) –
uzyskujące wsparcie ponad dwuipółkrotnie mniejsze niĪ region wykorzystujący najwiĊcej
Ğrodków na jednego mieszkaĔca.
NaleĪy zwróciü uwagĊ, Īe wĞród województw uzyskujących najwyĪsze wsparcie na osobĊ
znalazły siĊ województwa Polski Wschodniej, charakteryzujące siĊ najniĪszym poziomem
PKB per capita. Co wiĊcej, piĊü najsłabiej gospodarczo rozwiniĊtych województw uzyskało
wsparcie powyĪej Ğredniej krajowej. Sprzyja to przyspieszeniu konwergencji ekonomicznospołecznej tych regionów w skali kraju.
Wykres 42. PłatnoĞci ogółem i per capita zrealizowane z funduszy strukturalnych w podziale
na województwa
1 200 000 000
325,4
268,9
800 000 000
600 000 000
325,5
316,3
1 000 000 000
270,6
373,2
360,2
338,5
350,00
300,00
261,7
249,5
224,1
400,00
212,3
207,3 214,5
185,9
250,00
200,00
150,00
400 000 000
141,9
200 000 000
100,00
50,00
0
Ku
ja
w
D
ol
no
Ğl
ąs
sk
ki
oe
po
m
or
sk
ie
Lu
be
lsk
ie
Lu
bu
sk
ie
Łó
dz
ki
e
M
ał
op
ol
sk
M
az
ie
ow
ie
ck
ie
O
po
l
sk
Po
ie
dk
ar
pa
ck
ie
Po
dl
as
ki
e
Po
m
or
sk
ie
ĝl
ĝw
ąs
ki
iĊ
W
e
to
ar
kr
m
zy
iĔ
sk
sk
ie
om
az
ur
sk
W
ie
ie
Za
lk
ch
op
od
ol
sk
ni
ie
op
om
or
sk
ie
0,00
płatnoĞci realizow ane w poszczgólnych w ojew ództw ach w zł, lew a oĞ
płatnoĞci per capita w poszczególnych w ojew ództw ach w zł, praw a oĞ
ħródło: opracowanie własne na podstawie informacji IZ PWW
Polska na tle innych paĔstw członkowskich UE
Oceniając postĊpy Polski we wdraĪaniu programów pomocowych 2004-2006 na tle innych
paĔstw bĊdących członkami UE od 2004 r. moĪna stwierdziü, iĪ jako najwiĊkszy pod
wzglĊdem potencjału ludnoĞciowego oraz terytorialnego nowy członek Unii Europejskiej,
Polska stała przed wiĊkszymi wyzwaniami niĪ pozostała 9-tka. Ponad 54 % alokacji dla
nowych paĔstw członkowskich na lata 2004-2006 przypadło Polsce.
PoniĪszy wykres przedstawia procentowy udział poszczególnych paĔstw w całoĞci alokacji
dla nowych krajów członkowskich i tym samym obrazuje skalĊ wyzwania, takĪe
organizacyjnego, przed jakim stanĊła Polska.
115
Wykres 43. Udział poszczególnych nowych paĔstw członkowskich w alokacji Ğrodków
z funduszy strukturalnych na lata 2004-2006
Słowenia
Łotwa Cypr
1,6%
4,1% 0,4%
Estonia
2,4%
Czechy
10,4%
Litwa
5,9%
WĊgry
13,1%
Słowacja
7,4%
Malta
0,4%
Polska
54,4%
ħródło: IZ PWW
Do koĔca 2006 r. Komisja Europejska zrefundowała Polsce 24% Ğrodków z funduszy
strukturalnych przyznanych na lata 2004 – 2006, co wraz z kwotą zaliczki kształtuje wartoĞü
transferów z KE na rzecz Polski na poziomie 40%. PowyĪszy wynik plasuje PolskĊ na 5
miejscu spoĞród 10 paĔstw, które wstąpiły do UE w maju 2004 r., co z uwagi na
wspomnianą wczeĞniej skalĊ przyznanej Polsce pomocy, naleĪy niewątpliwie uznaü za wynik
satysfakcjonujący (wykres poniĪej).
Wykres 44. WartoĞü refundacji z Komisji Europejskiej na koniec 2006 r.
WartoĞü refundacji z KE jako procent realizacji zobowiązaĔ na cały okres
programowania 2004-2006
39,1%
40,0%
35,2%
35,5%
35,0%
29,3%
30,0%
25,0%
20,0%
22,6%
18,5%
19,3%
20,7%
24,0%
20,8%
15,0%
10,0%
5,0%
0,0%
Łotwa
Cypr
Czechy
Litwa
Słowacja
Polska
Malta
WĊgry
Estonia
Słowenia
ħródło: IZ PWW
Punktem odniesienia dla oceny stopnia absorpcji funduszy strukturalnych w Polsce mogą
byü takie kraje jak Czechy i WĊgry, czyli kraje o stosunkowo wysokiej alokacji i zbliĪonym do
polskiego układzie programów operacyjnych (np. w krajach bałtyckich wsparcie udzielane
jest w ramach tzw. Jednolitego Dokumentu Programowego, a nie szeregu odrĊbnych
programów). W przypadku Republiki Czeskiej poziom absorpcji (20,7%) jest nieco niĪszy niĪ
w Polsce (24%), natomiast na WĊgrzech – wyĪszy (35,2%), co jest przede wszystkim
wynikiem zastosowania w tym kraju elastycznego systemu wdraĪania.
116
3. ODDZIAŁYWANIE FUNDUSZY STRUKTURALNYCH I FUNDUSZU
SPÓJNOĝCI NA PODSTAWOWE SFERY ROZWOJU KRAJU
W ramach NPR 2004-2006 wdraĪano w Polsce prawie 75 tys. projektów131, w tym ok. 44 tys.
juĪ zrealizowano, a ponad 30 tys. znajduje siĊ w trakcie realizacji. W podziale na kategorie
interwencji funduszy strukturalnych132 prawie 83% projektów realizowanych jest w kategorii
sektor produkcyjny, 10% w kategorii zasoby ludzkie, niewiele ponad 5% w kategorii
infrastruktura podstawowa, resztĊ naleĪy zaliczyü do kategorii inne133. PoniĪej przedstawiono
podział iloĞci projektów według trzech głównych kategorii interwencji.
Wykres 45. Struktura projektów współfinansowanych ze Ğrodków UE w podziale na kategorie
interwencji (stan na koniec 2006 r.)
5,1%
2,5%
10,0%
82,4%
Sektor produkcyjny
Zasoby Ludzkie
Infrastruktura podstawowa
Inne
ħródło: IZ PWW
Sytuacja wygląda inaczej, gdy weĨmiemy pod uwagĊ wartoĞü płatnoĞci z funduszy unijnych
zrealizowanych na rzecz beneficjentów w rozbiciu na kategorie interwencji na koniec 2006 r.,
co przedstawiają poniĪsza tabela i wykresy.
Tabela 39. PłatnoĞci z funduszy strukturalnych w zł
Infrastruktura podstawowa
Zasoby ludzkie
Sektor produkcyjny
Inne
razem
ħródło: IZ PWW
4 243 947 793
2 352 711 055
3 548 191 543
443 478 658
10 588 329 049
Analizując strukturĊ wartoĞci zrealizowanych płatnoĞci (wykres poniĪej) moĪna zauwaĪyü, Īe
– w przeciwieĔstwie do iloĞci projektów realizowanych w poszczególnych kategoriach –
dominują wydatki na rozbudowĊ infrastruktury podstawowej. Stanowią one ponad 40% ogółu
płatnoĞci. Na wsparcie dla sektora produkcyjnego przeznaczonych było 33,5% wydatków,
natomiast na rozwój zasobów ludzkich – 22,2%. Pozostała czĊĞü (4,2%) została zaliczona
do kategorii inne.
131
Dane na koniec 2006 r.
Według Rozporządzenia Komisji (WE) nr 438/2001 z dnia 2 marca 2001 r.
133
Pomoc techniczna oraz planowanie przestrzenne i odbudowa.
132
117
Wykres 46. Struktura płatnoĞci z funduszy strukturalnych w podziale na kategorie interwencji
4,2%
40,1%
33,5%
22,2%
Infrastruktura podstawowa
Zasoby ludzkie
Sektor produkcyjny
Inne
ħródło: opracowanie własne na podstawie informacji IZ PWW
StrukturĊ płatnoĞci po uwzglĊdnieniu Ğrodków w ramach Funduszu SpójnoĞci (bez ISPA)
przedstawiono na poniĪszym wykresie.
Wykres 47. Struktura płatnoĞci z funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci (bez ISPA), z
uwzglĊdnieniem podziału na sektory transportu i Ğrodowiska w ramach Funduszu
SpójnoĞci
Fundusz SpójnoĞci (bez ISPA)
Inne
3,9%
Transport
7,0%
ĝrodow isko
0,5%
Sektor
produkcyjny
31,0%
Zasoby ludzkie
20,6%
Infrastruktura
podstawowa
37,1%
fundusze strukturalne
ħródło: opracowanie własne na podstawie informacji IZ PWW i DPI
Ponad 44,5% ogółu wydatków z funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci zostało
przeznaczonych na realizacjĊ przedsiĊwziĊü infrastrukturalnych – z czego ponad 37% na
rozbudowĊ infrastruktury podstawowej finansowanej w ramach funduszy strukturalnych, 7%
na wsparcie sektora transportu w ramach Funduszu SpójnoĞci oraz 0,5% na Ğrodowisko
(Fundusz SpójnoĞci). PłatnoĞci na wsparcie sektora produkcyjnego wynosiły 31%, natomiast
na rozwój zasobów ludzkich – ponad 20,5% ogółu wydatkowanych Ğrodków.
Poziom płatnoĞci na osobĊ w podziale na kategorie interwencji jest zróĪnicowany w
poszczególnych województwach – co obrazuje poniĪszy wykres. NajwiĊkszy poziom
wydatków na rozbudowĊ infrastruktury podstawowej (ponad 200 zł na osobĊ) odnotowano w
województwach: lubuskim, warmiĔsko-mazurskim i ĞwiĊtokrzyskim. Najmniej natomiast, w
relacji do pozostałych województw wydatkowało na tą kategoriĊ województwo Ğląskie – 81 zł.
Jeszcze wiĊksze róĪnice wystĊpują w przypadku wydatków na sektor produkcyjny. Na
pierwszym miejscu znajduje siĊ województwo zachodniopomorskie, wydatkujące ponad 170
zł na osobĊ, co jest kwotą prawie dwuipółkrotnie wiĊkszą niĪ Ğrednia dla wszystkich
województw. Natomiast wydatki na rozwój zasobów ludzkich, we wszystkich województwach
za wyjątkiem warmiĔsko-mazurskiego, wynoszą poniĪej 50 zł na osobĊ.
Poziom płatnoĞci na osobĊ w rozbiciu na kategorie interwencji w układzie regionalnym
przedstawia poniĪszy wykres.
118
Wykres 48. PłatnoĞci per capita wg kategorii interwencji w poszczególnych województwach
(w zł)
250
200
150
100
50
D
ol
Ku
no
ja
Ğlą
w
sk
sk
oie
po
m
or
sk
ie
Lu
be
lsk
ie
Lu
bu
sk
ie
Łó
dz
ki
M
e
ał
op
ol
sk
M
ie
az
ow
ie
ck
ie
O
po
lsk
Po
ie
dk
ar
pa
ck
ie
Po
dl
as
ki
e
P
om
or
sk
ie
ĝ
lą
ĝw
sk
ie
iĊ
W
to
ar
k
m
r
z
iĔ
ys
sk
ki
oe
m
az
ur
sk
W
ie
ie
lk
Za
o
ch
po
od
ls
kie
ni
op
om
or
sk
ie
0
infrastruktura podstawowa
rozwój zasobów ludzkich
sektor produkcyjny
ħródło: opracowanie własne na podstawie informacji IZ PWW
Analizie poddano takĪe strukturĊ płatnoĞci w poszczególnych regionach (wykres poniĪej). W
wiĊkszoĞci województw dominują wydatki na infrastrukturĊ podstawową – stanowią one
Ğrednio ponad 60% ogółu płatnoĞci. NajwiĊcej na infrastrukturĊ podstawową wydawały
województwa łódzkie (72,3%), małopolskie (71,9%) i lubuskie (71,8%). Najmniej natomiast
na ten cel przeznaczało województwo zachodniopomorskie – 42,5%. Dodatkowo,
województwo zachodniopomorskie jest jedynym regionem, w którym wiĊksza czĊĞü
wydatków przeznaczona była na sektor produkcyjny (45,5%) niĪ na infrastrukturĊ
podstawową. Wysoki poziom wydatków na wsparcie dla sektora produkcyjnego wystĊpuje
takĪe w województwach wielkopolskim i pomorskim (ponad 36%).
Znaczne zróĪnicowania wystĊpują takĪe w przypadku wydatków na rozwój zasobów
ludzkich. Najmniej na tĊ kategoriĊ wydają województwa małopolskie i podlaskie (poniĪej
10%), najwiĊcej natomiast Ğląskie (17,2%) oraz dolnoĞląskie, kujawsko-pomorskie i
warmiĔsko-mazurskie (ponad 16%).
Wykres 49. Struktura płatnoĞci w poszczególnych województwach
100,00%
80,00%
60,00%
40,00%
20,00%
ĝw
ĝl
ąs
ki
e
iĊ
to
kr
zy
iĔ
sk
sk
oie
m
az
ur
sk
W
ie
ie
Za
lko
ch
po
od
ls
ki
ni
e
op
om
or
sk
ie
Ku
W
ar
m
ja
w
D
ol
n
oĞ
lą
sk
sk
oie
po
m
or
sk
ie
Lu
be
lsk
ie
Lu
bu
sk
ie
Łó
dz
ki
M
e
ał
op
ol
sk
M
ie
az
ow
ie
ck
ie
O
po
lsk
Po
ie
dk
ar
pa
ck
ie
Po
dl
as
kie
Po
m
or
sk
ie
0,00%
infrastruktura podstawowa
rozwój zasobów ludzkich
ħródło: opracowanie własne na podstawie informacji IZ PWW
119
sektor produkcyjny
3.1. Rozwój i podniesienie poziomu infrastruktury w Polsce
3.1.1. Struktura i wartoĞü realizowanych projektów infrastrukturalnych
W perspektywie finansowej 2004-2006, z przyznanych Polsce 12,8 mld euro z funduszy
strukturalnych oraz Funduszu SpójnoĞci, ponad 10,5 mld euro zostało przeznaczone na
realizacjĊ inwestycji w całoĞci lub poĞrednio dotyczących infrastruktury
transportowej, Ğrodowiskowej lub społecznej. NajwiĊcej Ğrodków (5,6 mld euro)
przyznano na wsparcie projektów transportowych oraz z zakresu ochrony Ğrodowiska. Z
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) pula dostĊpnych Ğrodków na
inwestycje infrastrukturalne przekraczała 4,3 mld euro.
Do koĔca 2006 roku w Polsce realizowanych było ponad 12 tysiĊcy projektów w
obszarze infrastruktury, których ogólna wartoĞü dofinansowania z funduszy strukturalnych i
Funduszu SpójnoĞci przekroczyła 34,4 mld zł.
Na inwestycje w obszarze infrastruktury transportowej podpisano umowy o najwyĪszym
dofinansowaniu, tj. 17,4 mld zł, natomiast wartoĞü projektów dotyczących ochrony
Ğrodowiska osiągnĊła na koniec 2006 roku 13 mld zł, a projektów z infrastruktury społecznej
– 2,3 mld zł.
Wykres 50. Struktura realizowanych inwestycji infrastrukturalnych (stan na koniec 2006 r.,
według wartoĞci projektów)
7%
40%
infrastruktura transportowa
53%
infrastruktura Ğrodowiskowa
infrastruktura społeczna
ħródło: IZ PWW
3.1.2. Infrastruktura drogowa i kolejowa
Ostatnie lata charakteryzowały siĊ szybkim wzrostem inwestycji w zakresie modernizacji i
rozwoju infrastruktury drogowej w Polsce. Dokonano poprawy stanu sieci dróg, jednak nadal
odbiega ona znacznie od poziomu notowanego w krajach UE.
DługoĞü dróg kołowych o twardej nawierzchni (miejskich i zamiejskich) zwiĊkszyła siĊ z 250
tys. km w 2000 r. do 256 tys. km w 2006 r., w tym autostrad odpowiednio z 358 km do 663
km, a dróg ekspresowych z 193 km do 297 km. RównoczeĞnie zmalała długoĞü
eksploatowanych linii kolejowych normalnotorowych z 21,6 tys. km w 2000 r. do 19,8 tys. km
w 2006 roku.
120
Wykres 51. Struktura realizowanych inwestycji transportowych w podziale na poszczególne
kategorie interwencji (stan na koniec 2006 r. w oparciu o wartoĞü projektu)
2,2%
0,5%
4%
0,02%
26%
0,9%
67%
inteligentne systemy transportowe
lotniska
porty
drogi wodne
transport miejski
drogi
kolej
ħródło: IZ PWW
Jak wynika z powyĪszego wykresu, najwiĊcej Ğrodków finansowych (67%)
przeznaczono na budowĊ i modernizacjĊ dróg. Inwestycje związane z budową autostrad i
dróg ekspresowych, a takĪe przebudową dróg krajowych znajdujących siĊ w obszarze
budowanej sieci TEN-T otrzymały najwiĊksze wsparcie w ramach strategii
wykorzystania Funduszu SpójnoĞci. PrzedsiĊwziĊciami komplementarnymi do inwestycji
wspieranych z Funduszu SpójnoĞci były projekty realizowane w ramach SPO Transport
oraz projekty regionalne wdraĪane w ramach ZPORR.
W ramach SPO Transport przebudowano 62 km dróg krajowych; jednoczeĞnie w wyniku
zakoĔczenia realizacji dwóch inwestycji z Funduszu SpójnoĞci, oddano do uĪytku 195 km
wybudowanych i zmodernizowanych autostrad. Warto nadmieniü, Īe ogółem przyrost
długoĞci nowowybudowanych autostrad w Polsce wyniósł ponad 300 km. JeĪeli porównamy
obie wielkoĞci moĪna stwierdziü, Īe w przypadku budowy autostrad i dróg ekspresowych
fundusze europejskie mają istotny wpływ na rozwój tego rodzaju infrastruktury.
WiĊkszoĞü nowowybudowanych i zmodernizowanych odcinków autostrad została bowiem
zrealizowana dziĊki Ğrodkom pomocowym UE. WĞród najwaĪniejszych projektów autostrad
realizowanych ze Ğrodków UE przewidzianych w ramach NPR 2004-2006 naleĪy wymieniü:
−
budowa autostrady A2, odc. Emilia-Stryków II;
−
budowa autostrady A2, odcinek Konin - Stryków (ŁódĨ), sekcja Emilia - Stryków II;
−
budowa drogi ekspresowej Bielsko Biała – Skoczów – Cieszyn;
−
budowa Autostrady A1, Odcinek SoĞnica (Gliwice) - granica paĔstwa (Gorzyczki),
Etap II: Bełk-Gorzyczki;
−
budowa drogi ekspresowej Radzymin-Wyszków;
−
przygotowanie projektu budowy autostrady A4, odc. Zgorzelec-KrzyĪowa;
−
remont autostrady A4, odc. Krzywa-Wrocław;
−
budowa autostrady A4, odc. Zgorzelec-KrzyĪowa;
−
budowa autostrady A4, odc. Kleszczów-SoĞnica.
121
Mapa 8. Rozwój infrastruktury drogowej w Polsce w latach 2004-2020
Inwestycje współfinansowane z Funduszu SpójnoĞci, SPO Transport oraz projekty
regionalne w ramach ZPORR są realizowane na odcinkach powstających autostrad oraz
istniejących dróg krajowych połoĪonych w sieci TEN-T. Jak dotąd nie tworzą wyraĨnej
struktury połączeĔ miĊdzy wschodem i zachodem kraju, a takĪe najwiĊkszymi oĞrodkami
kraju. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest wysokoĞü przyznanych Ğrodków w
perspektywie finansowej 2004-2006, które mogą zaspokoiü tylko czĊĞü oczekiwaĔ w
zakresie infrastruktury drogowej. W związku z faktem, iĪ przewaĪająca czĊĞü projektów
zakoĔczonych w 2006 r. dotyczyła inwestycji o charakterze lokalnym, moĪna zauwaĪyü
tendencjĊ do rozproszenia inwestycji drogowych na terenie województw .
PrzedsiĊwziĊcia o charakterze lokalnym miały z załoĪenia przyczyniaü siĊ do powstawania
regionalnych układów transportowych wewnątrz danego województwa oraz, w szerszym
planie, z siecią dróg krajowych. NaleĪy stwierdziü, Īe w pierwszym okresie wdraĪania
funduszy strukturalnych załoĪony cel został tyko czĊĞciowo osiągniĊty. Powstającą sieü
drogową determinuje w znacznej mierze podział administracyjny kraju. Zaistniały trend
obrazuje przewaga iloĞci projektów dotyczących budowy lub modernizacji krótkich
odcinków dróg o znaczeniu wewnątrzregionalnym nad projektami drogowymi o
znaczeniu miĊdzyregionalnym. Przy czym naleĪy pamiĊtaü, Īe koszt budowy 1 km drogi
lokalnej jest znacznie niĪszy od budowy analogicznego odcinka drogi krajowej.
Do koĔca 2006 roku w ramach czterech działaĔ ZPORR realizowano ponad tysiąc
inwestycji drogowych. W wyniku zakoĔczenia realizacji projektów w regionach
wybudowano lub zmodernizowano 1 619 km dróg wojewódzkich, powiatowych i
gminnych. Porównując ten wskaĨnik do długoĞci dróg w Polsce naleĪy stwierdziü, iĪ jest to
relatywnie niewielka iloĞü.
122
Wykres 52. OsiągniĊte wskaĨniki produktu na podstawie zakoĔczonych inwestycji drogowych
w ramach ZPORR. DługoĞü wybudowanych i zmodernizowanych dróg
wojewódzkich, powiatowych i gminnych w km (według stanu na koniec 2006 r.)
250
221
200
144
150
120
114
83
100
95
77
68
61
27
29
69
36
45
42
50
76
66
30
11
11
10
1 7
28
23
29
8
4
13
18
28 24
Ğ lą
sk
Ğw
ie
iĊ
t
ok
wa
rz
rm
ys
iĔ
ki
sk
e
om
az
ur
sk
ie
wi
el
k
za
op
ch
ol
sk
od
ie
ni
op
om
or
sk
ie
lsk
ie
po
dk
ar
pa
ck
ie
po
dl
as
ki
e
po
m
or
sk
ie
op
o
w
ie
ck
ie
az
o
m
m
ał
o
łó
po
l
sk
ie
dz
kie
e
lu
bu
sk
i
sk
ie
be
l
lu
ku
ja
do
ln
oĞ
lą
sk
ws
ie
ko
-p
om
or
sk
ie
0
długoĞü nowych lub zmodernizowanych dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych w ramach Priorytetu 1 ZPORR (w km)
długoĞü dróg powiatowych i gminnych w ramach Priorytetu 3 ZPORR (w km)
ħródło: IZ PWW
Analizując długoĞü oddanych do uĪytku i zmodernizowanych dróg w ujĊciu
regionalnym, naleĪy pokreĞliü, Īe najwiĊcej – prawie 239 km - oddano do uĪytku w
województwie małopolskim, które od samego początku wdraĪania ZPORR znajduje siĊ w
czołówce regionów najlepiej wdraĪających program. W tym województwie wystĊpuje równieĪ
przewaga inwestycji o charakterze regionalnym nad przedsiĊwziĊciami lokalnymi. Podobna
sytuacja ma miejsce w województwach: lubelskim i lubuskim.
Kolejną pozycjĊ w wydatkach na infrastrukturĊ sieciową zajmują linie kolejowe, na które
przeznaczono 26% alokacji przewidzianej na realizacjĊ projektów infrastrukturalnych.
WiĊkszoĞü inwestycji w tym zakresie dotyczy modernizacji i dostosowania linii znajdujących
siĊ w sieci TEN-T do standardów europejskich. NaleĪy tu wymieniü nastĊpujące
najwaĪniejsze projekty inwestycyjne:
− modernizacja linii kolejowej E65, odcinek Warszawa-Gdynia,
−
modernizacja E59;
−
modernizacja linii kolejowej E 30 na odcinku WĊgliniec – Bielawa Dolna (Horka) i
WĊgliniec – Zgorzelec;
−
modernizacja E20 Rzepin granica paĔstwa;
−
modernizacja E 65 Warszawa Gdynia;
−
modernizacja E20 MiĔsk Mazowiecki – Siedlce;
−
modernizacja E30 Wegliniec – Legnica;
−
modernizacja E20 Siedlce-Terespol, etap I.
WartoĞü realizowanych projektów kolejowych współfinansowanych z Funduszu SpójnoĞci w
ramach NPR 2004-2006 wynosi ponad 5,7 mld zł. Jest to znaczna kwota, zwaĪywszy na
fakt, iĪ PLK S.A. w 2005 r.134 wydatkowały na cele inwestycyjne ok. 700 mln zł. ĝrodki
przeznaczone na ten cel zostały uzyskane z dotacji budĪetowej, kredytu EBI oraz
przychodów spółki. NaleĪy stwierdziü, Īe dziĊki Ğrodkom z Unii Europejskiej jest moĪliwa
szybka modernizacja sieci kolejowej w Polsce i jej dostosowanie do standardów UE.
134
Raport roczny 2005, Warszawa, PLK S.A.
123
Ponadto projekty współfinansowane ze Ğrodków UE stanowią zdecydowaną wiĊkszoĞü
przedsiĊwziĊü inwestycyjnych realizowanych przez polskiego operatora sieci kolejowych.
Mapa 9. Projekty rozwoju sieci kolejowej w Polsce w latach 2001-2013
3.1.3. Infrastruktura ochrony Ğrodowiska
W ostatnich latach Polska osiągnĊła znaczny postĊp w zakresie ochrony Ğrodowiska
naturalnego. W wyniku ograniczania energochłonnoĞci i materiałochłonnoĞci produkcji,
zmian w systemie finansowania działalnoĞci proekologicznej (m.in. dostĊp do Ğrodków UE)
oraz dostosowywania standardów ochrony Ğrodowiska do obowiązujących w Unii obserwuje
siĊ osłabienie negatywnej presji ze strony działalnoĞci gospodarczej na Ğrodowisko.
W latach 2001-2005 iloĞü odprowadzanych Ğcieków przemysłowych i komunalnych
zmniejszyła siĊ o 2% (w okresie 1991-2005 spadek ten wyniósł około 45%), w tym Ğcieków
wymagających oczyszczenia o 15%, a odsetek Ğcieków oczyszczonych wyniósł w 2005 r. –
91,2% (wobec 88% w 2000 r.) Ğcieków wymagających oczyszczania.
Oczyszczalnie Ğcieków obsługiwały w 2005 r. 60,2% ogółu ludnoĞci kraju – wobec 53,6%
w 2000 r. W miastach obsługiwały one 85,2% ludnoĞci, podczas gdy na wsi zaledwie 20,4%.
W krajach UE odsetek ludnoĞci obsługiwanej przez oczyszczalnie Ğcieków wynosi 70%.
Wzrosła długoĞü sieci kanalizacyjnej - z 51,1 tys. km w 2000 r. do 80,1 tys. km w 2005 r.
i sieci wodociągowej odpowiednio z 212 tys. km do 246 tys. km (w tym na wsi ze 162 tys. km
do 191 tys. km). Dokonano znacznego postĊpu w przyłączaniu mieszkaĔców wsi do sieci
wodociągowej. W 2005 r. przyłączonych do niej było ponad 88% mieszkaĔ (tj. o ponad 5%
wiĊcej niĪ w roku 2000).
W obszarze infrastruktury ochrony Ğrodowiska, do koĔca 2006 r. przyjĊto do realizacji
2 626 projektów o łącznej wartoĞci przekraczającej 13 mld zł dofinansowania z
funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci.
W okresie realizacji interwencji w ramach NPR 2004-2006 znacząco wzrósł udział inwestycji
wspierających duĪe przedsiĊbiorstwa i MĝP w zakresie technologii przyjaznych Ğrodowisku.
124
WdraĪane jest 248 projektów w ramach działania 2.4 Wsparcie dla przedsiĊwziĊü w zakresie
dostosowania przedsiĊbiorstw do wymogów ochrony Ğrodowiska o wartoĞci przekraczającej
523 mln zł dofinansowania ze Ğrodków UE.
Pod wzglĊdem wartoĞci, najwiĊkszy udział mają projekty zintegrowane, które realizowane są
w obrĊbie kilku kategorii interwencji z funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci (6,8 mld
zł). DuĪą grupĊ projektów stanowią projekty nakierowane na budowĊ i modernizacjĊ
oczyszczalni Ğcieków (3,3 mld zł) oraz na budowĊ wodociągów i rozbudowĊ systemów
zaopatrywania w wodĊ (1,7 mld zł). W roku 2006 nastąpił wzrost udziału tych przedsiĊwziĊü
w ogólnej wartoĞci realizowanych projektów.
IloĞciowo, najwiĊcej realizowanych jest projektów wodno-kanalizacyjnych, co ma
odzwierciedlenie w efektach rzeczowych. Do koĔca 2006 r. oddano do uĪytku ponad
1298 km sieci wodociągowej i 1451 km kanalizacyjnej. NajwyĪsze efekty związane z
realizacją tego typu projektów osiągniĊto w województwach: ĞwiĊtokrzyskim, mazowieckim,
wielkopolskim, podlaskim i warmiĔsko-mazurskim. Warto nadmieniü, Īe przyrost w Polsce
długoĞci sieci wodociągowej w latach 2004-2005 wyniósł ok. 14 tys. km, a
kanalizacyjnej 11,2 tys. km. Ocenia siĊ, iĪ Ğrodki wspólnotowe przyczyniły siĊ do
realizacji projektów o wartoĞci prawie 10% nakładów na powyĪsze działania w latach
2004-2006.
Wykres 53. OsiągniĊte wskaĨniki produktu realizacji zakoĔczonych inwestycji Ğrodowiskowych
w ramach ZPORR (według stanu na koniec 2006 r.)
300
247
250
245
245
207
200
177
128
150
102
100
50
99
78
40
54
108
32
49
94
83
78
33
51
39
94
88
57 66
40
23
18
48
47
19
41
22
Ğw
iĊ
to
kr
zy
sk
m
ie
az
ow
ie
ck
wi
ie
el
ko
po
lsk
wa
ie
po
rm
dl
iĔ
as
sk
ki
oe
m
az
ur
sk
ie
łó
dz
kie
lu
be
lsk
m
ie
ał
op
ol
sk
ie
ku
ja
Ğlą
ws
sk
ko
ie
-p
om
or
sk
do
ie
ln
oĞ
lą
sk
ie
lu
bu
sk
po
ie
za
dk
ch
ar
pa
od
ck
ni
op
ie
om
or
sk
ie
po
m
or
sk
ie
op
ol
sk
ie
0
długoĞü zbudowanej lub zmodernizowanej sieci wodociągowej w km
długoĞü zbudowanej lub zmodernizowanej sieci kanalizacyjnej w km
ħródło: IZ PWW
W przypadku projektów lokalnych, zapotrzebowanie samorządów na tego typu inwestycje
było tak duĪe, Īe wartoĞci docelowe okreĞlone w dokumentach programowych zostały
przekroczone czterokrotnie dla inwestycji kanalizacyjnych i dwukrotnie dla inwestycji
wodociągowych.
Fundusz SpójnoĞci - ze wzglĊdu na wysokoĞü alokowanych Ğrodków - jest instrumentem o
najwiĊkszym oddziaływaniu w perspektywie finansowej 2004-2006 na poprawĊ infrastruktury
drogowej i Ğrodowiskowej w Polsce.
Realizacja duĪych inwestycji w miastach wojewódzkich ma wpływ na wysokoĞü Ğrodków w
całym regionie. W województwach: Ğląskim i mazowieckim wartoĞü podpisanych projektów z
zakresu infrastruktury Ğrodowiska przekracza odpowiednio 2,5 mld zł oraz 2,3 mld zł, co
związane jest takĪe z najwyĪszą przyznaną alokacją z EFRR w ramach ZPORR. Znaczna
czĊĞü Ğrodków trafi teĪ do województw: zachodniopomorskiego, dolnoĞląskiego i
małopolskiego. Najmniej Ğrodków zostało skierowanych do województw Polski wschodniej:
125
podlaskiego, lubelskiego, warmiĔsko-mazurskiego i ĞwiĊtokrzyskiego. Wyjątek stanowi tu
województwo podkarpackie, gdzie wysokoĞü przyznanego wsparcia wynosi 561,9 mln zł. W
przypadku województw: lubuskiego i opolskiego, niska wartoĞü projektów jest związana z
wielkoĞcią tych regionów oraz wysokoĞcią przyznanej alokacji ze ZPORR.
Rozkład regionalny przyznanego wsparcia na inwestycje w infrastrukturĊ Ğrodowiskową
przekłada siĊ na wysokoĞü Ğrodków przypadających na jednego mieszkaĔca regionu.
NajwiĊcej, bo aĪ 544,4 zł przypada na mieszkaĔca województwa Ğląskiego oraz 452,7 zł
na mieszkaĔca województwa mazowieckiego, natomiast najmniej Ğrodków na mieszkaĔca
przypada w regionie lubelskim (82,6 zł).
Tabela 40. Projekty z zakresu infrastruktury Ğrodowiska według województw
(stan na koniec 2006 r.)
Województwo
WartoĞü projektów
(wkład UE) w zł
Liczba projektów
DolnoĞląskie
WartoĞü projektów (wkład
UE) na mieszkaĔca w zł
107
961 531 694,03
332,92
Kujawsko-pomorskie
78
642 817 686,61
310,80
Lubelskie
58
180 142 169,11
82,65
Lubuskie
55
262 041 191,14
259,65
Łódzkie
61
714 565 374,61
277,23
Małopolskie
99
923 807 934,65
282,84
Mazowieckie
150
2 334 959 409,83
452,71
Opolskie
47
410 374 939,27
391,80
Podkarpackie
92
561 916 742,99
267,80
Podlaskie
71
154 121 849,23
128,47
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
33
676 067 190,82
307,44
121
2 551 016 111,03
544,41
86
396 600 277,61
308,64
WarmiĔsko-mazurskie
98
302 382 518,62
211,66
Wielkopolskie
91
563 594 041,12
167,12
Zachodniopomorskie
56
1 434 218 404,38
846,55
ħródło: IZ PWW
Wzrost liczby zakoĔczonych projektów do koĔca 2006 r. miał bezpoĞredni wpływ na
zwiĊkszenie udziału Ğrodków unijnych w wydatkach na inwestycje z zakresu
infrastruktury Ğrodowiskowej. W porównaniu do 2005 r., w którym wydatki unijne stanowiły
jedynie 2,5% nakładów na ten cel, obecny udział wzrósł do 6%. Niemniej jednak na widoczny
efekt realizacji projektów dofinansowanych ze Ğrodków UE naleĪy poczekaü do zakoĔczenia
duĪych inwestycji regionalnych.
3.1.4. Infrastruktura społeczna
Polska na tle innych paĔstw Unii Europejskiej posiada doĞü dobrze rozbudowaną
infrastrukturĊ społeczną, niemniej jednak jej jakoĞü wciąĪ pozostaje na stosunkowo niskim
poziomie135. RównoczeĞnie obserwuje siĊ znaczne zróĪnicowanie jakoĞci tej infrastruktury
miĊdzy miastem a wsią.
Polska dysponuje duĪym potencjałem turystycznym, którego wykorzystanie stopniowo
wzrasta. RoĞnie liczba turystów zagranicznych, którzy odwiedzili PolskĊ (w 2006 r. - 15,7 mln
osób). Liczba hoteli wzrosła z 924 w 2000 r. do 1155 w 2003 r. i 1231 w 2005 roku.
135
Patrz :Rozdział 1 – SpójnoĞü społeczna.
126
Zmniejsza siĊ liczba bibliotek (z 8915 w 2000 r. do 8727 w 2003 r. i 8591 w 2005 r.),
obserwuje siĊ natomiast tendencjĊ rozwoju sieci muzeów – 632 w 2000 r. do 690 w 2005 r.
– oraz galerii sztuki (odpowiednio z 253 i 292).
W ostatnich kilkunastu latach nastąpiły nieznaczne wahania liczby miejsc w teatrach i
instytucjach muzycznych, którym towarzyszył głĊboki spadek liczby widzów i słuchaczy
uczestniczących w tej formie aktywnoĞci kulturalnej - naleĪy jednak zaznaczyü, Īe w 2005 r.
odnotowano pewną poprawĊ w obu omawianych kategoriach.
Pozytywnym zjawiskiem, obserwowanym w ostatnich latach, jest stały wzrost poziomu
wykształcenia Polaków, związany z rosnącymi aspiracjami edukacyjnymi. ĝwiadczy o tym
m.in. znaczący wzrost wskaĨnika skolaryzacji brutto na poziomie wyĪszym (z około 13% w
roku akademickim 1990/1991 do prawie 50% w roku 2004/2005).
Inwestycje w infrastrukturĊ społeczną, jak i inwestycje z zakresu kultury oraz projekty
wdraĪane na obszarach wiejskich realizowane są w ramach Zintegrowanego Programu
Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora
ĪywnoĞciowego oraz rozwój obszarów wiejskich i siedmiu programów IW Interreg III A.
82% wszystkich inwestycji z zakresu Utrzymanie i odnowa dziedzictwa kulturowego
(kategoria interwencji 354) jest realizowana w miastach wojewódzkich, a wartoĞü
przyznanego dofinansowania waha siĊ w granicach od 2,3 mln zł do 33,7 mln zł. Inwestycje
o najwyĪszej łącznej wartoĞci są wdraĪane w województwie Ğląskim (87,3 mln zł), gdzie
realizowany jest najwiĊkszy projekt dotyczący zadaszenia widowni Stadionu ĝląskiego w
Chorzowie. Najmniej Ğrodków skierowano do województw: kujawsko-pomorskiego i
podlaskiego. Beneficjenci realizują projekty dotyczące renowacji obiektów zabytkowych i
sakralnych, kompleksów pałacowo-parkowych, budowy, rozbudowy lub modernizacji
muzeów, domów kultury czy bibliotek w duĪych oĞrodkach wojewódzkich lub w miejscach
szczególnie waĪnych kulturowo dla regionu.
Blisko 60% Ğrodków, tj. ok. 1,2 mld zł, zostało przeznaczonych na inwestycje w regionalną
i lokalną infrastrukturĊ edukacyjną i sportową oraz ochronĊ zdrowia. Z tej sumy, 62% trafiło
do szkół wyĪszych oraz specjalistycznych placówek zdrowia i szpitali wojewódzkich oraz
powiatowych zlokalizowanych w najwiĊkszych miastach danego regionu. Dysproporcja
miĊdzy inwestycjami regionalnymi a lokalnymi wynika z przyjĊtych załoĪeĔ oraz dokonanego
podziału Ğrodków na poszczególne działania ZPORR.
Do koĔca 2006 roku podpisano ponad 2 600 umów na realizacjĊ projektów z zakresu
infrastruktury społecznej, których wartoĞü z Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego (EFRR) oraz z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej
(EFOiGR) przekroczyła 2 mld zł. NajwiĊcej umów (1740) dotyczyło projektów mających
na celu odnowĊ wsi poprzez inwestycje w kulturĊ, infrastrukturĊ sportową i społeczną gmin
wiejskich, których wartoĞü nie przekracza 1 mln zł dofinansowania. Projekty realizowane na
obszarach wiejskich otrzymały takĪe dofinansowanie z EFRR w ramach programów IW
Interreg III A.
WiĊkszoĞü inwestycji na obszarach wiejskich była realizowana przez jednostki
samorządu terytorialnego. Projekty dotyczyły głównie: zagospodarowania centralnych
placów wsi, terenów wokół przystanków, adaptacji budynków po ochotniczej straĪy poĪarnej,
po szkołach i kinach na oĞrodki i centra kultury oraz Ğwietlice wiejskie, a takĪe budowy boisk
i centrów rekreacyjno-sportowych, renowacji obiektów zabytkowych, jak równieĪ budowy lub
modernizacji chodników.
Najefektywniejszym instrumentem wspomagającym rozwój infrastruktury edukacyjnej,
ochrony zdrowia, sportowej oraz wspierającym ochronĊ dziedzictwa kulturowego jest
ZPORR. W przypadku projektów społecznych o znaczeniu regionalnym i lokalnym, naleĪy
podkreĞliü fakt, Īe działania te od samego początku wdraĪania programu cieszyły siĊ bardzo
duĪym zainteresowaniem wĞród potencjalnych beneficjentów i są to inwestycje, które mają
najwyĪsze zrealizowane wskaĨniki finansowe.
127
Projekty zakoĔczone (1 083) do koĔca 2006 r. siĊgają kwoty 401,1 mln zł, co stanowi
ok. 20% wartoĞci wszystkich inwestycji. WiĊkszoĞü z zakoĔczonych projektów była
realizowana w ramach SPO ROL, tj. ponad połowa wszystkich inwestycji z działania 2.3
Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego. NajwiĊcej Ğrodków trafiło
do najwiĊkszych województw: mazowieckiego (234 projekty na kwotĊ dofinansowania 48,2
mln zł ) i wielkopolskiego (153 projekty na 34,3 mln zł dofinansowania), a takĪe do
województw: lubelskiego (131 projekty na kwotĊ dofinansowania 27,7 mln zł) i łódzkiego
(111 projekty na 25,8 mln zł dofinansowania).
Analizując wpływ realizowanych interwencji ze Ğrodków pomocowych UE w kontekĞcie
całoĞci wydatków publicznych na cele związane z infrastrukturą społeczną moĪna stwierdziü,
Īe w latach 2004-2006 wiĊkszoĞü działaĔ związanych z podniesieniem poziomu
infrastruktury społecznej jednostki samorządu terytorialnego zrealizowały z krajowych
Ğrodków publicznych. W roku 2005 wydatki JST na cele związane z infrastrukturą
społeczną według kategorii interwencji funduszy strukturalnych 36 (Infrastruktura społeczna i
ochrona zdrowia) wyniosły prawie 2,5 mld złotych136. Warto zwróciü uwagĊ, Īe wartoĞü
projektów zakoĔczonych we wszystkich wspomnianych kategoriach interwencji przez
poszczególne grupy beneficjentów związanych z infrastrukturą społeczną realizowanych przy
współudziale Ğrodków UE w latach 2004-2006 wyniosła ponad 400 mln zł. W przypadku
dwóch pozostałych kategorii interwencji tj. 354 – Utrzymywanie i odbudowa dziedzictwa
kulturowego oraz 1306 – Odnowa i rozwój wsi oraz ochrona i kultywowanie dziedzictwa
kulturowego na wsi udział Ğrodków UE w porównaniu do wydatków realizowanych ze
Ğrodków krajowych przez JST był jeszcze mniejszy.
3.2. Wspieranie polityki rynku pracy i jakoĞci zasobów ludzkich
Obserwowane od początku 2004 r. oĪywienie gospodarcze w Polsce ma swoje pozytywne
oddziaływanie na rynek pracy. W powyĪszym okresie obserwowany jest spadek stopy
bezrobocia, któremu towarzyszy wzrost zatrudnienia i ustabilizowanie siĊ odsetka osób w
wieku produkcyjnym aktywnych zawodowo.
W poniĪszej tabeli zamieszczono wartoĞci wskaĨników przyjĊte do realizacji w Narodowym
Planie Rozwoju na lata 2004-2006 w zakresie rynku pracy. WiĊkszoĞü z nich na koniec
2006 r. osiągnĊła wartoĞci korzystniejsze od zakładanych (w przypadku wskaĨnika
zatrudnienia osiągniĊta została wartoĞü zakładana). Struktury pracujących zmieniają siĊ
szybciej od załoĪonych. Kierunek tych zmian Ğwiadczy o dąĪeniu do nowoczesnej
gospodarki opartej na wiedzy (znaczny przyrost pracujących z wykształceniem wyĪszym
oraz wzrost zatrudnienia w sektorze usług z jednoczesnym spadkiem w sektorze rolnym).
136
Analiza przeprowadzona na zlecenie MRR – Instytut BadaĔ nad Gospodarką Rynkową, W. Misiąg,
M. Tomalak Przepływy finansowe miĊdzy Polską i budĪetem Unii Europejskiej oraz krajowe wydatki
strukturalne w latach 2004–2005, Warszawa 2007 r. Badanie wydatków publicznych pod kątem
wydatków strukturalnych na cele rozwojowe oparte zostało na badaniach cząstkowych i objĊło według
MF ok. 1/3 wydatków.
128
Tabela 41. Cele i wskaĨniki kontrolne Narodowego Planu Rozwoju oraz realizacja w 2006 r.
Nr
wskaĨnika
Cele
3.
4.
Cel 2: ZwiĊkszenie
poziomu zatrudnienia i
wykształcenia
5.
6.
Cel 4: Intensyfikacja
procesu zwiĊkszenia w
strukturze gospodarki
udziału sektorów o
wysokiej wartoĞci
dodanej
WartoĞü
na koniec roku
bazowego (2001)
Zakładana
wartoĞü
wskaĨnika na
koniec roku 2006
WskaĨnik zatrudnienia
ludnoĞci (w wieku 15-64
lata)
52,7%
54-55%
54,5
Stopa bezrobocia (BAEL)
19,9
15,0
12,2
Poziom wykształcenia
(podstawowe/
Ğrednie/wyĪsze)
17,6/70,8/11,6
(2000)
15,0/72,0/13,0
9,4/68,3/22,3
Udział pracujących w
sektorach gospodarki137
(I/II/III)
19,1/30,5
/50,4
17,5/30,5
/52,0
15,8/30,0
/54,2
WskaĨniki
WartoĞü
wskaĨnika w
2006 roku
ħródło: NPR 2004-2006, s. 65, GUS, Eurostat.
Przyczyn wzrostu liczby pracujących w Polsce naleĪy poszukiwaü w zwiĊkszonej podaĪy
pracy. Badania138 w tym zakresie wskazują, Īe istotny wpływ na te zmiany mają fundusze
strukturalne.
Badania przy pomocy modelu wektorowej autoregresji VAR wskazują, Īe w IV kwartale
2006 r. z ogólnego wzrostu zatrudnienia ok. 319 tys. osób znalazło zatrudnienie dziĊki
funduszom strukturalnym. Stanowi to około 30% ogólnego wzrostu zatrudnienia. Wyniki
badaĔ ankietowych są jeszcze bardziej optymistyczne. Ponad 50% realizatorów projektów
zadeklarowało, Īe utworzyli miejsca pracy na skutek interwencji unijnych. TrwałoĞü
utworzonych miejsc pracy jest bardzo wysoka. Ponad ¾ nowoutworzonych miejsc pracy to
miejsca trwałe139. Wg ocen w przemyĞle powstały wyłącznie miejsca trwałe (99%),
natomiast najwiĊcej tymczasowych miejsc pracy powstało w usługach nierynkowych
(49,4%). Tymczasowy charakter miejsc pracy dominuje w sektorze społecznym
(organizacjach pozarządowych), gdzie ponad 70% miejsc pracy powstało na czas trwania
projektu. Najtrwalsze miejsca pracy są wynikiem projektów inwestycyjnych. Natomiast w
projektach „miĊkkich” są zazwyczaj tworzone mniej trwałe miejsca pracy. Wynika to z ich
specyfiki. Głównie mają one na celu wsparcie zasobów ludzkich w procesie podnoszenia
kwalifikacji i dostosowywania siĊ do potrzeb rynku pracy.
Działanie funduszy spowodowało znaczną aktywizacjĊ pracujących w wieku do 24 lat. Gdyby
utrzymała siĊ struktura pracujących z 2004 r. oraz liczba pracujących nie zmieniłaby siĊ pod
wpływem funduszy strukturalnych, to w tej grupie wiekowej pracowałoby ok. 76 tys. osób
mniej. OsiągniĊcie powyĪszego celu było jednym z głównych wyzwaĔ dla realizowanych od
2004 r. programów operacyjnych (głównie Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów
Ludzkich).
W latach 2004-2005 jednostki sektora finansów publicznych wydatkowały na działania
związane z rozwojem zasobów ludzkich Ğredniorocznie ponad 3,5 mld zł. Kwota ta
obejmowała krajowe wydatki publiczne według kategorii interwencji funduszy strukturalnych
21-25 – zasoby ludzkie. Biorąc pod uwagĊ fakt, iĪ na realizacjĊ celów związanych ze
wspieraniem aktywnej polityki na rynku pracy, w ramach NPR 2004-2006 zapisano prawie
137
Sektory gospodarki: I - rolnictwo, leĞnictwo, rybołówstwo, II – przemysł, budownictwo, III – usługi.
„Wpływ interwencji z funduszy strukturalnych UE na zatrudnienie”, PagUniconsult&Research
International Pentor, badanie na zlecenie MRR, 2007 r.
139
Zgodnie z metodologią Komisji Europejskiej zamieszczoną w „Measuring structural funds
employment effects” jako trwałe okreĞlane są miejsca pracy, które istnieją co najmniej 2 lata po
zakoĔczeniu projektu.
138
129
2 mld EUR (rocznie ok. 2,6 mld zł), moĪna stwierdziü, Īe projekty współfinansowane z
Europejskiego Funduszu Społecznego w istotny sposób oddziałują na sytuacjĊ na
polskim rynku pracy140.
Projekty współfinansowane ze Ğrodków strukturalnych w szczególnoĞci EFS oferują szeroką
gamĊ instrumentów wsparcia, a najwiĊkszym zainteresowaniem wĞród potencjalnych
beneficjentów cieszą siĊ projekty szkoleniowe.
Wykres 54. Struktura beneficjentów ostatecznych biorących udział w projektach
szkoleniowych w ramach działaĔ współfinansowanych z EFS
0,67%
0,19%
0,002%
4,04%
0,46%
29,58%
pracownicy
64,30%
bezrobotni
0,77%
pracownicy administracji
bezrobotni
osoby pracujące na rzecz grup szczególnego ryzyka
pracownicy, którzy rozpoczĊli szkolenie (dz. 2.3 RZL)
osoby dorosłe
rolnicy i domownicy
osoby odchodzące z rolnictwa
ħródło: sprawozdania roczne z realizacji SPO RZL i ZPORR w 2006 r.
W latach 2004-2006 łączna liczba osób korzystających ze szkoleĔ w ramach działaĔ
współfinansowanych z EFS przekroczyła 700 tys. osób (w tym 95% korzystało ze
wsparcia udzielanego w ramach SPO RZL). Najliczniejszą grupĊ beneficjentów (64,3%)
biorących udział w projektach szkoleniowych stanowią osoby bezrobotne (objĊte działaniami
aktywizującymi w ramach działaĔ 1.2 i 1.3 SPO RZL). Ponadto, znaczną grupĊ osób
korzystających ze szkoleĔ stanowią osoby pracujące w przedsiĊbiorstwach (prawie 30%),
korzystające ze wsparcia w ramach działania 2.3 Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki SPO
RZL. Trzecie miejsce pod wzglĊdem liczby osób biorących udział w projektach
szkoleniowych zajmują pracujące osoby dorosłe, które zostały objĊte wsparciem w ramach
działania 2.1 ZPORR (4%). Znaczna czĊĞü bezrobotnych znalazła pracĊ po szkoleniach
współfinansowanych ze Ğrodków pomocowych UE. NaleĪy zatem stwierdziü, Īe Ğrodki
strukturalne Unii Europejskiej
w istotny sposób wpływają na korzystne zmiany
zachodzące na polskim rynku pracy w ostatnich latach.
W projektach szkoleniowych realizowanych w ramach działania 2.3 SPO RZL Rozwój kadr
nowoczesnej gospodarki wsparciem objĊtych zostało niemal 198 tys. osób. Kobiety
stanowiły ok. 51% uczestniczących. Liczba pracowników, którzy ukoĔczyli szkolenie
wyniosła na koniec 2006 r. 25 831 osób. Niemal połowa osób korzystających ze wsparcia
(49%) to pracownicy małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw. Porównując tĊ liczbĊ do osób
zatrudnionych w MĝP ogółem naleĪy stwierdziü, Īe iloĞü Ğrodków dostĊpna na
szkolenia jest niedostateczna z punktu widzenia potrzeb firm z sektora MĝP, w których
zatrudnionych jest ponad 5,8 mln pracowników141.
140
141
W. Misiąg, M. Tomalak, op.cit.
Na koniec 2005 r.
130
Projekty z funduszy strukturalnych istotnie wpływają na doskonalenie jakoĞci i kwalifikacji
kadr w przedsiĊbiorstwach. Wyniki przeprowadzonych ewaluacji142 wskazują, Īe przydatnoĞü
szkoleĔ i ich adekwatnoĞü do potrzeb jest oceniana bardzo wysoko: aĪ 79% pracodawców
uwaĪa, Īe podczas szkoleĔ ich pracownicy zdobyli duĪo potrzebnej i cennej wiedzy i
umiejĊtnoĞci. Ocena przydatnoĞci szkoleĔ przez samych pracowników – uczestników
szkoleĔ jest równie pozytywna: w odpowiedzi na identyczne pytanie 80% wyraĪa opiniĊ
o zdobyciu duĪej wiedzy. 92% uczestników szkoleĔ uwaĪa jednoczeĞnie, Īe szkolenie było
adekwatne do ich potrzeb zawodowych. Tak pozytywne oceny wynikają miĊdzy innymi z
faktu Īe blisko 2/3 firm szkoleniowych deklaruje fakt, dostosowywania zakresu szkoleĔ do
rzeczywistych potrzeb przedsiĊbiorców.
Podstawowe charakterystyki pracowników – uczestników szkoleĔ wskazują na to, Īe
czĊĞciowo odbiegają oni od przeciĊtnej populacji pracowników. Zasadnicza róĪnica dotyczy
wykształcenia beneficjentów szkoleĔ – dominują wĞród nich osoby z wykształceniem
wyĪszym (66%), osoby z wykształceniem Ğrednim stanowią z kolei 29%, zaĞ z podstawowym
i zasadniczym zawodowym 5%. Wskazuje to na naturalną chĊü inwestowania przez firmy
głównie w najlepszych pracowników.
Fundusze strukturalne odegrały niebagatelną rolĊ w podjĊciu decyzji przez pracodawcĊ o
wysłaniu pracownika na szkolenie. Ponad połowa (54%) firm - beneficjentów nie wysłałaby
swoich pracowników na szkolenie, gdyby musiała finansowaü je w całoĞci z własnych
Ğrodków. Tylko 12% firm zdecydowanie wysłałoby swoich pracowników na szkolenie
pokrywając całkowicie koszty. Wskazuje to na istnienie silnego efektu dodatkowoĞci tych
form wsparcia. Szczególnie duĪą wartoĞcią dodaną jest dofinansowanie z EFS dla firm mikro
i małych, bowiem aĪ 59% firm mikro nie skorzystałoby ze szkolenia pełnopłatnego, zaĞ
spoĞród firm małych - 57%.
Ponadto, naleĪy wziąü pod uwagĊ, fakt, Īe współfinansowanie szkoleĔ z funduszy
strukturalnych wywarło silny wpływ na rozwój rynku szkoleniowego. W odpowiedzi na
zwiĊkszenie zainteresowania przedsiĊbiorców szkoleniami swoich pracowników znacznie
poszerzył siĊ rynek usług szkoleniowych: zdaniem 82% projektodawców (firm
szkoleniowych) w wyniku realizacji tych działaĔ popyt na szkolenia ze strony przedsiĊbiorstw
zwiĊkszył siĊ.
Uczestnictwo w projektach szkoleniowych wpłynĊło zdecydowanie pozytywnie na rozwój
sytuacji zawodowej beneficjentów. Przeprowadzone w 2006 r. na zlecenie PARP „Badanie
monitoringowe beneficjentów działania 2.3 SPO RZL”, wykazało m.in., iĪ ponad 80%
przebadanych ostatecznych beneficjentów deklarowało wykorzystywanie wiedzy i
umiejĊtnoĞci zdobytych podczas uczestnictwa w projektach, zaĞ 9% ostatecznych
beneficjentów tzw. schematu a) oraz 4% ostatecznych beneficjentów schematu
b) awansowało na wyĪsze stanowiska. Warto podkreĞliü, iĪ w opinii jednej trzeciej
uczestników schematu a), awans ten miał związek z uczestnictwem w projektach działania
2.3 SPO RZL.
142
Badanie ewaluacyjne działania 2.3a SPO RZL Doskonalenie umiejĊtnoĞci i kwalifikacji kadr –
badanie projektów szkoleniowych, PagUniconsult na zlecenie MRR, 2007 r.
131
Wykres 55. Odsetek osób biorących udział w projektach szkoleniowych w podziale na ich
rodzaj (stan na koniec 2006 r.)
0,53%
6,11%
93,36%
studia podyplomowe szkolenia ogólne szkolenia specjalistyczne
ħródło: Sprawozdanie z realizacji działaĔ 2.3 i 2.4 SPO RZL w 2006 r.
3.3. Rozwój społeczeĔstwa informacyjnego oraz sektora B+R
Rozbudowana infrastruktura dostĊpu do internetu oraz odpowiednio wysoki poziom
nasycenia gospodarki technologiami informacyjno-komunikacyjnymi ICT są niezbĊdne dla
budowy i rozwoju społeczeĔstwa informacyjnego w Polsce.
W rankingu paĔstw najlepiej przystosowanych do ery nowych technologii, Polska znalazła
siĊ na 34 miejscu wĞród 68 badanych; oznacza to równieĪ spadek wzglĊdem poprzedniego
notowania o dwie pozycje143. Wydatki na technologie informacyjne w Polsce w roku 2005
stanowiły 2,2% PKB (przy Ğredniej UE-25 wynoszącej 3%).
Szczególnie istotnym warunkiem dla zbudowania społeczeĔstwa informacyjnego jest
upowszechnienie dostĊpu do internetu. W Polsce w 2006 r. 45% gospodarstw domowych
posiadało komputer osobisty, a 36% - dostĊp do Internetu (w tym 22% dostĊp
szerokopasmowy). Dla porównania w UE Ğrednio 62% gospodarstw domowych posiadało
komputer osobisty, a 51% dostĊp do Internetu (w tym 32% szerokopasmowy).
Wsparcie ze Ğrodków unijnych obejmie teĪ tak istotny dla nowoczesnej gospodarki sektor
B+R, którego rola powinna wzrastaü (szerzej na ten temat – w rozdziale I).
Projekty z zakresu społeczeĔstwa informacyjnego oraz sektora B+R realizowane są głównie
w ramach nastĊpujących programów:
143
•
ZPORR (m. in. projekty w zakresie rozbudowy, modernizacji i wyposaĪenia obiektów
słuĪących prowadzeniu działalnoĞci naukowej i badawczej, projekty w zakresie
rozbudowy sieci infrastruktury informacyjnej, budowy publicznych punktów dostĊpu
do internetu);
•
SPO WKP (m. in. projekty inwestycyjne dotyczące infrastruktury badawczej,
niezbĊdnej do realizacji programów badawczych, wyposaĪenia laboratoriów
Ğwiadczących specjalistyczne usługi na rzecz przedsiĊbiorstw, projekty w zakresie
wdraĪania, upowszechniania i wykorzystania centralnej platformy elektronicznej
The 2006 e-readiness rankings, Economist Intelligence Unit, The IBM Institute for Business Value.
132
instytucji paĔstwowych, tworzenia zintegrowanych rejestrów osób i firm oraz projekty
w zakresie wymiany danych.
Do koĔca 2006 r. w całym kraju w ramach kategorii interwencji „Badania, rozwój
technologiczny i działania innowacyjne” złoĪono 243 projekty. Całkowita wartoĞü
wszystkich projektów wyniosła ok. 986 mln zł., przy wartoĞci dofinansowania ok. 580 mln
zł.
NajwiĊkszą czĊĞü projektów stanowią projekty z zakresu infrastruktury badawczorozwojowej, których głównymi beneficjentami są jednostki naukowo-badawcze. Projekty te
dotyczą głównie wyposaĪania lub doposaĪenia laboratoriów badawczych.
W ramach transferu technologii i innowacji, zakładania sieci i nawiązywania współpracy
realizowane są 54 projekty o wartoĞci łącznej ok. 177 mln zł.
Niewiele realizowanych jest projektów badawczych prowadzonych przez uniwersytety i
instytuty badawcze oraz z zakresu kształcenia naukowców (w sumie tylko 11).
Wykres 56. Projekty B+R według poszczególnych kategorii interwencji (% wydatków ogółem)
(stan na koniec 2006 r. )
1%
7%
2%
18%
72%
Badania, rozwój technologiczny i działania innowacyjne (18)
Projekty badawcze prowadzone przez uniwersytety i instytuty badawcze (181)
Transfer technologii i innowacji, zakładanie sieci i nawiązywanie współpracy (182)
Infrastruktura badawczo-rozwojowa (183)
Kształcenie naukowców (184)
ħródło: IZ PWW
W Polsce poziom wykorzystania technologii informatycznych jest niewielki, jednakĪe liczba
uĪytkowników sprzĊtu komputerowego oraz internetu roĞnie dynamicznie (obecnie
prawie 36% gospodarstw domowych posiada dostĊp do szerokopasmowego internetu).
ZwiĊkszenie grona odbiorców zaleĪy m. in. od tworzenia niezbĊdnej infrastruktury
telekomunikacyjnej (zwłaszcza na obszarach wiejskich) oraz tworzenia nowych usług i
praktycznych moĪliwoĞci zastosowania internetu i poszerzania wiedzy na temat moĪliwoĞci
zastosowania technologii informatycznych.
NajwiĊcej inwestycji współfinansowanych ze Ğrodków UE w zakresie społeczeĔstwa
informacyjnego oraz sektora B+R nakierowanych jest na rozwój infrastruktury
społeczeĔstwa informacyjnego (36% dofinansowania ogółem), w tym budowy
szerokopasmowych sieci internetowych oraz publicznych punktów dostĊpu do internetu, a
takĪe przygotowania instytucji publicznych do elektronicznego obiegu dokumentów,
elektronicznej archiwizacji dokumentów oraz rozwoju elektronicznych usług dla ludnoĞci.
Rozwój tej infrastruktury jest szczególnie waĪny dla poprawy jakoĞci Īycia mieszkaĔców,
zmniejszenia kosztów funkcjonowania administracji publicznej oraz zwiĊkszenia jej
efektywnoĞci, podniesienia stopnia dostĊpu do edukacji, łatwiejszego dostĊpu do informacji
dla ludnoĞci i przedsiĊbiorców, jak i dla zwiĊkszenia atrakcyjnoĞci lokalizowania róĪnego
typu działalnoĞci gospodarczej, w tym bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych. W wielu
133
województwach przewaĪają projekty o zasiĊgu lokalnym – realizowane na terenie powiatu
lub gminy (informatyzacja urzĊdów powiatowych lub gminnych).
Znaczna czĊĞü Ğrodków przeznaczona jest na zwiĊkszenie róĪnorodnoĞci i poprawĊ jakoĞci
usług Ğwiadczonych on-line przez instytucje sektora publicznego na rzecz przedsiĊbiorstw
z wykorzystaniem nowoczesnych technologii teleinformatycznych. W ramach działania 1.5
SPO WKP realizowanych jest kilkanaĞcie duĪych projektów o Ğredniej wartoĞci
dofinansowania ok. 26 mln zł.
Głównym beneficjentem projektów z zakresu społeczeĔstwa informacyjnego oraz wsparcia
badaĔ i rozwoju są jednostki samorządu terytorialnego. Zdecydowana wiĊkszoĞü
realizowanych przez nie projektów z tego zakresu realizowana jest w ramach ZPORR.
WdraĪane przez JST przedsiĊwziĊcia dotyczą przede wszystkim rozbudowy i modernizacji
infrastruktury informatycznej w urzĊdach czy wprowadzenia elektronicznego obiegu
dokumentacji. Porównywalną iloĞü Ğrodków absorbują jednostki budĪetowe oraz placówki
oĞwiatowe. PrzedsiĊbiorcy nadal stanowią niewielką grupĊ benficjentów (ok. 10%). Umowy o
dofinansowanie projektów z zakresu społeczeĔstwa informacyjnego oraz badaĔ i rozwoju
podpisano równieĪ z innymi kategoriami beneficjentów (NGO, instytucje kultury, koĞcioły).
Wykres 57. Udział głównych beneficjentów w całkowitej wartoĞci realizowanych projektów
z zakresu B+R i społeczeĔstwa informatycznego (stan na koniec 2006 r.)
9,70%
2,66%
0,46%
21,85%
21,21%
17,16%
1,61%
0,14%
25,21%
instytucje kultury
jednostki budĪetowe
jednostki naukowo - badawcze
jednostki samorządu terytorialnego
koĞcioły, związki wyznaniowe
NGO
placówki oĞwiatowe
placówki ochrony zdrowia
przedsiĊbiorstwa
ħródło: IZ PWW
W zaleĪnoĞci od rodzaju beneficjenta, składane projekty znacznie róĪnią siĊ wielkoĞcią, np.
jednostki budĪetowe realizują niewiele projektów o duĪej wartoĞci (Ğrednio 16,7 mln zł), a
placówki ochrony zdrowia - kilkadziesiąt stosunkowo niewielkich projektów. DoĞü duĪe
projekty realizowane są przez przedsiĊbiorstwa (Ğrednia wartoĞü projektu wynosi ok. 8,5 mln
zł) i placówki oĞwiatowe (6,5 mln zł), przy Ğredniej wartoĞci projektu w ramach kategorii
interwencji 18 lub 32 w wysokoĞci ok. 4,5 mln zł.
134
Wykres 58. WartoĞü i liczba projektów z zakresu B+R i społeczeĔstwa informacyjnego
w podziale na rodzaj beneficjenta (stan na koniec 2006 r.)
miliony złotych
700
600
500
400
300
200
100
0
liczba projektów
250
Miliony
578,57
501,33
200
486,75
192
393,77
150
120
222,63
75
liczba projektów
26
100
50
przedsiĊbiorstwa
0
placówki ochrony zdrowia
wartoĞü projektów
60,94
placówki oĞwiatowe
jednostki samorządu
terytorialnego
jednostki naukowo badawcze
jednostki budĪetowe
instytucje kultury
36,96 11
koĞcioły, związki
wyznaniowe
3,30 1
NGO
30
4
46
ħródło: IZ PWW
Ponad połowĊ wartoĞci projektów w ramach społeczeĔstwa informacyjnego oraz sektora
B+R stanowią projekty w trakcie realizacji z zakresu ICT. Natomiast projekty realizowane w
zakresie badawczo-rozwojowym to 36 % wartoĞci wszystkich projektów (ICT i B+R),
jednakĪe w swojej kategorii stanowią one ok. 83 %.
Tabela 42. Wydatki na B+R oraz ICT na tle wartoĞci projektów ogółem według województw
(stan na koniec 2006 r.)
Województwo
1
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Poziom krajowy
Brak danych
OGÓŁEM
WartoĞü wsparcia
unijnego projektów
ogółem (bez
Funduszu SpójnoĞci)
w zł
2
1 934 852 147
1 497 603 517
1 987 575 183
808 511 158
1 672 749 529
1 794 991 381
4 107 400 900
637 061 515
1 433 378 380
1 029 257 622
1 958 313 727
2 541 104 074
930 208 795
1 468 906 883
2 149 049 449
1 774 586 373
3 381 359 005
28 686 380
31 135 596 017
Wsparcie dla
projektów B+R
w zł
3
54 209 975
37 479 140
28 396 147
23 919 170
40 402 680
95 316 045
101 403 955
19 095 231
33 937 875
4 549 989
20 059 973
46 432 486
666 971
11 215 118
7 335 304
59 287 376
3 504 000
587 211 433
Wsparcie dla
projektów ICT
w zł
4
16 382 188
54 258 010
31 117 665
16 595 104
29 457 224
48 428 872
349 836 135
19 966 688
57 568 682
25 443 935
38 230 134
106 338 828
31 228 549
23 794 319
14 361 523
53 142 396
406 650
916 556 900
B+R jako %
całoĞci (3:2)
5
2,80%
2,50%
1,43%
2,96%
2,42%
5,31%
2,47%
3,00%
2,37%
0,44%
1,02%
1,83%
0,07%
0,76%
0,34%
3,34%
0,10%
0,00%
1,89%
ICT jako %
całoĞci (4:2)
6
0,85%
3,62%
1,57%
2,05%
1,76%
2,70%
8,52%
3,13%
4,02%
2,47%
1,95%
4,18%
3,36%
1,62%
0,67%
2,99%
0,00%
1,42%
2,94%
ħródło: IZ PWW
Nakłady na projekty w zakresie społeczeĔstwa informacyjnego są silnie
skoncentrowane w województwie mazowieckim i Ğląskim, które skupiają ok. 50 %
wydatków na ICT współfinansowanych w ramach funduszy strukturalnych.
W województwach tych nakłady na ICT stanowią najwiĊkszą czĊĞü całego wsparcia
unijnego. NajwiĊcej projektów z zakresu ICT realizowanych jest w województwie lubelskim
(54).
Inwestycje finansowane w ramach funduszy strukturalnych w zakresie badaĔ i rozwoju
wskazują na duĪą koncentracjĊ. Cztery województwa o najwiĊkszej wartoĞci
realizowanych projektów (mazowieckie, małopolskie, zachodniopomorskie i dolnoĞląskie)
skupiały ok. 53 % wartoĞci inwestycji na B+R.
135
W związku z koncentracją Ğrodków przeznaczonych na projekty w zakresie społeczeĔstwa
informacyjnego oraz sektora B+R, w silnych oĞrodkach niezbĊdne są mechanizmy
rozprzestrzeniania innowacji, w
tym rozwój organizacji sieciowych zajmujących siĊ
transferem wiedzy na poziomie krajowym i regionalnym.
Wykorzystywanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych jest podstawą tworzenia
społeczeĔstwa informacyjnego i niezbĊdnym czynnikiem budowy gospodarki opartej na
wiedzy. Nie tylko dlatego, Īe technologie informatyczne są Ĩródłem innowacji w wielu
sektorach gospodarki, a ich znajomoĞü podnosi jakoĞü kapitału ludzkiego, ale równieĪ
dlatego, Īe są noĞnikami rozprzestrzeniania wiedzy i postĊpu z terenów zaawansowanych
technologicznie do mniej rozwiniĊtych.
Do koĔca 2006 r. w ramach kategorii interwencji infrastruktura telekomunikacyjna
i społeczeĔstwo informacyjne (32) były realizowane 262 projekty o wartoĞci ok. 1,3 mld zł.
Projekty o najwiĊkszej wartoĞci zostały złoĪone przez jednostki samorządu terytorialnego
i jednostki budĪetowe w ramach podkategorii - technologie telekomunikacyjne i informacyjne.
Podobna liczba projektów (ok. 60) dotyczyła infrastruktury podstawowej ICT oraz usług
i projektów wdroĪeniowych dla obywateli, jednakĪe były to projekty o niĪszej Ğredniej
wartoĞci. Porównując te wartoĞci do całoĞci rocznych wydatków sektora finansów
publicznych według kategorii 32 funduszy strukturalnych naleĪy stwierdziü, Īe sumy
przewidziane na realizacjĊ projektów współfinansowanych ze Ğrodków UE są
znaczące. W roku 2004 całoĞü wydatków sektora finansów publicznych na ten cel wyniosła
niewiele ponad 200 mln zł, a rok póĨniej znacząco mniej – poniĪej 160 mln zł. W tym czasie
jednostki samorządu terytorialnego wydały odpowiednio ok. 106 mln zł w 2004 r. oraz ok.
128 mln zł w 2005 r., natomiast w ramach budĪetu paĔstwa wydatkowano na ten cel ok. 101
mln zł w 2004 r. oraz nieco ponad 30 mln zł rok póĨniej.
W ramach działaĔ dotyczących społeczeĔstwa informacyjnego oraz sektora badaĔ i rozwoju
wspomnianych wczeĞniej, realizowanych w ramach SPO WKP i ZPORR, zmodernizowano
lub wybudowano 67 obiektów dydaktycznych, badawczych i specjalistycznych.
WdroĪono równieĪ 19 kompleksowych systemów zarządzania w administracji publicznej
oraz zbudowano 57 Publicznych Punktów DostĊpu do Internetu (PIAP).
NaleĪy zauwaĪyü, Īe wyzwaniem stojącym przed Polską w najbliĪszych latach bĊdzie nie
tylko „dogonienie” UE w rozwoju infrastruktury i poszerzenie dostĊpu do internetu, ale i
znaczne poszerzenie katalogu usług on-line i spraw moĪliwych do realizacji w urzĊdach
administracji publicznej i firmach za poĞrednictwem Internetu.
Obecnie Polska prezentuje siĊ w tym obszarze mniej korzystnie niĪ inne kraje członkowskie
UE. Według danych Eurostatu, w 2006 r. w Polsce 20 proc. usług publicznych było
dostĊpnych drogą elektroniczną, przy Ğredniej unijnej wynoszącej ok. 50%144. Niska
dostĊpnoĞü usług publicznych za pomocą internetu wpływa na małe zainteresowanie
obywateli tą formą - zaledwie 6%, przy Ğredniej dla całej Unii na poziomie 24% – w tym
rankingu Polska zajĊła ostatnie miejsce. Znacznie lepiej prezentuje siĊ statystyka dotycząca
przedsiĊbiorstw. W 2006 r. 61% firm wykorzystało Internet do kontaktów z urzĊdami (wynik
zbliĪony do Ğredniej unijnej, która wynosi 64%). Nie zmienia to jednak faktu, Īe oĪywienie i
rozbudowa sektora usług internetowych bĊdzie jednym z głównych wyzwaĔ stojących przed
Polską w tym obszarze.
144
Dane za: Raport strategiczny IAB Polska. Internet 2006. Polska, Europa i ĝwiat, 2006 r.
136
4. WPŁYW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH I FUNDUSZU SPÓJNOĝCI
NA
DZIAŁALNOĝû
INWESTYCYJNĄ
KLUCZOWYCH
BENEFICJENTÓW
4.1. Jednostki samorządu terytorialnego
Charakterystyka wydatków jednostek samorządu terytorialnego na cele rozwojowe
według kategorii interwencji funduszy strukturalnych (2004-2005) 145
Zaprezentowane w tej czĊĞci raportu dane o wydatkach strukturalnych146, w tym JST,
obejmują wyłącznie wydatki sfinansowane ze Ğrodków krajowych i nie podlegające
refundacji. Są one wykorzystywane w dalszej czĊĞci raportu dla oceny znaczenia wsparcia
unijnego na tle wydatków krajowych. Trzeba przy tym pamiĊtaü, Īe w latach 2004 – 2006
zasilanie ze Ĩródeł unijnych i uruchamianie programów unijnych znajdowało siĊ w
początkowej fazie.
Wydatki strukturalne sektora finansów publicznych w okresie 2004-2005 wynosiły łącznie
55 677,1 mln zł. W najwiĊkszym stopniu były one finansowane z budĪetów jednostek
samorządu terytorialnego ( 28 423,9 mln zł, tj. 51,1% ogółu poniesionych w tym okresie
wydatków). Finansowanie z budĪetu paĔstwa wynosiło 15 546,6 mln zł (27,9% ogółu
wydatków strukturalnych), a z funduszy celowych 8 917,3 mln zł (tj. 16% wydatków). Agencje
rządowe odpowiadały za sfinansowanie 5% wydatków strukturalnych (2 789,4 mln zł).
W podziale na poszczególne kategorie interwencji dominowały wydatki na infrastrukturĊ
transportową, które wyniosły 23 094,5 mln zł (41,5% wydatków strukturalnych sektora
finansów publicznych ogółem). Wysoki był równieĪ udział wydatków na infrastrukturĊ
ochrony Ğrodowiska i wodĊ (14,8% tj. 8 242,3 mld zł) oraz szkolenia – 5 877,5 mln zł.
Wydatki strukturalne jednostek samorządu terytorialnego koncentrowały siĊ przede
wszystkim na finansowaniu projektów z zakresu infrastruktury transportowej – 10 075,0 mln
zł (tj. 35,4% ogółu wydatków strukturalnych tych jednostek), ochronie Ğrodowiska (6 514,5
mln zł, tj. 22,9%), infrastrukturze społecznej i ochronie zdrowia (3 745,7 mln zł, tj. 13,2%).
Wydatki strukturalne budĪetu paĔstwa w 2/3 - tj. w kwocie 10 285,1 mln zł - przeznaczono
na infrastrukturĊ transportową, podczas gdy aktywnoĞü funduszy celowych koncentrowała
siĊ na rozwoju zasobów ludzkich, w szczególnoĞci szkoleniach (3 722,8 mln zł, tj. 41,7%
wydatków strukturalnych) oraz infrastruktury transportowej (2 732,9 mln zł). Wydatki
strukturalne agencji rządowych były w zasadniczym stopniu skoncentrowane na
działaniach związanych z rozwojem rolnictwa, wsi i rybołówstwa ( 2 156,7 mln zł, czyli 77,3%
wydatków strukturalnych tych jednostek).
145
W. Misiąg, M. Tomalak – Przepływy finansowe miĊdzy Polską a budĪetem Unii Europejskiej oraz
krajowe wydatki strukturalne w latach 2004-2005, Analiza w oparciu o dane MF na zlecenie MRR,
Warszawa 2007.
146
Jako wydatki strukturalne definiujemy wydatki ze Ğrodków publicznych ponoszone na zadania
objĊte zakresem działania funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci UE.
137
Tabela 43. Wydatki strukturalne w latach 2004-2005 według kategorii interwencji i segmentów
sektora finansów publicznych
Wyszczególnienie
Sektor finansów
publicznych
BudĪet
paĔstwa
Fundusze
celowe
Agencje
rządowe
Jednostki
samorządu
terytorialnego
tys. zł
Ogółem
1. Infrastruktura podstawowa – wydatki
kapitałowe
Transportowa (kat. 31)
55677118
15546561
8917347
2789357
28423853
36945856
11686995
4357897
71322
20829642
2732899
1581
10074933
23094465
10285052
Telekomunikacyjna (kat.32)
366777
131728
Energetyczna (kat. 33)
396568
966
135800
235033
Ochrona Ğrodowiska i woda (kat. 34)
Infrastruktura społeczna i ochrona
zdrowia (kat. 36)
8242933
172748
1486321
4845113
1096501
2861
2. Zasoby ludzkie
259547
69401
6514463
3745666
2877519
7150950
279734
3725199
268498
Edukacja (kat. 23)
1108356
241984
1631
145362
719380
Szkolenia (kat.21+22+25)
5877505
25469
3722830
55442
2073764
Badania i rozwój (kat. 24)
165089
12281
738
67694
84376
3. ĝrodowisko produkcyjne
8456962
2705498
480458
2440898
2830108
Rozwój rolnictwa i wsi, rybołówstwo
(kat. 11-14)
4147628
384666
104480
2156714
1501768
Przemysł i usługi (kat. 15+16+18)
3143394
2286443
375508
272904
208538
Turystyka (kat. 17)
1165941
34389
470
11280
1119802
4. Inne
3123350
874334
353793
8639
1886584
Planowanie przestrzenne i odbudowa
(kat. 35)
3038516
837080
352923
6865
1841648
84834
37254
870
1774
44936
Pomoc techniczna (kat. 4)
ħródło: dane Ministerstwa Finansów. Obliczenia własne.
W latach 2004 i 2005 roku instytucje sektora samorządowego wydały znacznie wiĊcej
Ğrodków na realizacjĊ zadaĔ z zakresu budowy i modernizacji infrastruktury transportowej niĪ
w okresie poprzednim. W stosunku do 2002 r. samorządy przeznaczyły na te zadania w
2005 r. ponad 24% wiĊcej Ğrodków.
Wpływ funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci na wydatki JST
Do koĔca 2006 r. jednostki samorządu terytorialnego były najwiĊkszym beneficjentem
funduszy unijnych (44% wartoĞci dofinansowania wszystkich projektów). Liczba
projektów na które podpisano umowy147 wyniosła ponad 9,2 tys.
147
Bez projektów z pomocy technicznej.
138
Tabela 44. Liczba i wartoĞü dofinansowania projektów JST w regionach
(stan na koniec 2006 r.)
Województwo
1
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Poziom krajowy
Ogółem
z tego województwa
powiaty
gminy
Liczba projektów
2
697
504
704
377
513
520
1143
360
551
444
563
751
300
518
668
645
1
9259
529
3536
5194
WartoĞü dofinansowania
w zł
3
1 784 568 601,9
1 230 153 054,7
730 187 696,8
575 345 350,6
1 366 089 432,6
1 731 601 371,7
3 242 849 544,8
662 836 255,5
1 146 559 678,7
475 511 172,4
1 585 044 752,7
3 292 625 097,0
674 063 806,6
831 749 906,5
1 385 673 272,9
1 911 096 389,8
103 239,4
22 626 058 624,8
2 010 297 387,0
2 628 636 357,0
17 987 124 880,0
ĝrednia
4=3/2
2 560 356,7
2 440 779,9
1 037 198,4
1 526 115,0
2 662 942,4
3 330 002,6
2 837 138,7
1 841 211,8
2 080 870,6
1 070 971,1
2 815 354,8
4 384 321,0
2 246 879,4
1 605 694,8
2 074 361,2
2 962 940,1
103 239,4
2 443 682,8
3 800 184,1
743 392,6
3 463 058,3
WartoĞü
dofinansowania na
mieszkaĔca w zł
5
617,5
594,9
334,8
569,9
529,4
530,2
628,9
632,2
546,4
396,1
720,8
701,9
524,4
582,3
411,0
1 128,0
592,8
ħródło: IZ PWW
NajwiĊcej projektów unijnych realizowano w województwie mazowieckim i Ğląskim. Projekty
te miały równieĪ najwiĊkszą wartoĞü dofinansowania unijnego tj. ponad 3,2 mln zł. Pod
wzglĊdem wartoĞci Ğrodków unijnych na mieszkaĔca dominowało województwo
zachodniopomorskie z kwotą ok. 1,1 tys. zł, a wiĊc ponad 3-krotnie wyĪszą niĪ w
województwie lubelskim – gdzie wniosła ona niewiele ponad 330 zł.
PrzewaĪający udział w wartoĞci i iloĞci projektów JST ogółem miały gminy, natomiast
województwa realizowały projekty o najwyĪszej przeciĊtnej wartoĞci.
Wykres 59. Struktura dofinansowania projektów JST (stan na koniec 2006 r.)
ħródło: IZ PWW
Na duĪy udział wartoĞci dofinansowania projektów gminnych w ogólnej wartoĞci
projektów JST przewaĪający wpływ miała realizacja projektów z Funduszu SpójnoĞci
oraz w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.
Analizując aktywnoĞü gmin pod wzglĊdem iloĞci projektów w realizacji naleĪy stwierdziü, iĪ
najczĊĞciej wdraĪały one projekty w ramach ZPORR, a w nastĊpnej kolejnoĞci w SPO
Restrukturyzacja i modernizacja sektora ĪywnoĞciowego oraz rozwój obszarów wiejskich.
139
Tabela 45. Projekty realizowane przez gminy według programów (stan na koniec 2006 r.)
IloĞü
projektów
Nazwa programu
Fundusz SpójnoĞci
IW Interreg
IW EQUAL
Restrukturyzacja i modernizacja sektora
ĪywnoĞciowego oraz rozwój obszarów
wiejskich
Rozwój zasobów ludzkich
Rybołówstwo i przetwórstwo ryb
Transport
Wzrost konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstw
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju
Regionalnego
Ogółem
87
252
1
Struktura
w%
1,68
4,85
0,02
WartoĞü projektów
w zł
10 581 474 901,5
272 350 977,8
2 876 702,7
Struktura
w%
58,83
1,51
0,02
1 850
139
7
40
1
35,62
2,68
0,13
0,77
0,02
374 328 504,6
74 083 791,7
26 166 804,0
1 443 793 052,9
933 800,0
2,08
0,41
0,15
8,03
0,01
2 817
5 194
54,24
100,00
5 211 116 344,7
17 987 124 880,0
28,97
100,00
ħródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych projektów zebranych przez IZ PWW
Do koĔca 2006 r. blisko 75% gmin ogółem realizowało projekty z funduszy unijnych.
Udział ten jest zróĪnicowany w zaleĪnoĞci od regionu kraju. W pomorskim ponad 9 na 10
gmin realizowało projekty, podczas gdy w łódzkim – ponad 6.
Tabela 46. Procent gmin realizujących projekty w regionach (stan na koniec 2006 r.)
Województwo
% gmin
DolnoĞląskie
75,7
Kujawsko-pomorskie
84,0
Lubelskie
68,1
Lubuskie
81,9
Łódzkie
63,3
Małopolskie
69,8
Mazowieckie
67,5
Opolskie
76,1
Podkarpackie
81,3
Podlaskie
70,3
Pomorskie
91,1
ĝląskie
78,4
ĝwiĊtokrzyskie
89,2
WarmiĔsko-mazurskie
81,9
Wielkopolskie
65,9
Zachodniopomorskie
80,7
ħródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych projektów zebranych przez IZ PWW
W latach 2004-2006 obserwowano tendencjĊ związaną ze znaczącą absorpcją Ğrodków
unijnych po stronie duĪych gmin miejskich (dominującą pozycjĊ zajmowała Warszawa).
WartoĞü projektów gmin, które pozyskały najwiĊkszą iloĞü Ğrodków unijnych, stanowiła ok.
40% wartoĞci dofinansowania unijnego projektów wszystkich gmin łącznie. Na tak wysokie
wartoĞci wpłynĊła realizacja przez te podmioty projektów współfinansowanych z Funduszu
SpójnoĞci.
140
Tabela 47. Liczba i wartoĞü dofinansowania projektów realizowanych przez najwiĊksze miasta
148
polskie z funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci .
WartoĞü
dofinansowania
unijnego w zł.
1.
Warszawa
42
1.
Warszawa
1 777 154 066,72
2.
Lublin
36
2.
ŁódĨ
822 481 628,64
3.
Wrocław
29
3.
Szczecin
803 723 004,75
4.
ŁódĨ
27
4.
Wrocław
695 688 612,28
5.
Szczecin
24
5.
Kraków
564 209 064,24
6.
PoznaĔ
21
6.
GdaĔsk
546 481 340,15
7.
Kraków
19
7.
Bydgoszcz
466 837 599,02
8.
Bydgoszcz
14
8.
PoznaĔ
442 478 322,92
9.
Rzeszów
14
9.
Rzeszów
177 799 112,87
10.
GdaĔsk
13
10.
Lublin
118 312 842,64
11.
Białystok
12
11.
Białystok
95 894 852,39
12.
Katowice
8
12.
Katowice
88 216 409,67
Ogółem
259
Ogółem
6 599 276 856,28
ħródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych projektów zebranych przez IZ PWW oraz
informacje przekazane przez Biuro Unii Metropolii Polskich.
L.p.
Nazwa gminy
Liczba
projektów
L.p.
Nazwa gminy
Gminy w przewaĪającej czĊĞci przeznaczały Ğrodki unijne na infrastrukturĊ podstawową149
(w tym na infrastrukturĊ transportową, Ğrodowiskową, społeczną, telekomunikacyjną oraz
planowanie przestrzenne), tj. 95% ogólnej wartoĞci projektów gminnych (92% w koĔcu
2005 r.) Jedynie 1% całoĞci inwestycji wspierał rozwój zasobów ludzkich.
Struktura wydatków w realizowanych projektach według kierunków przeznaczenia Ğrodków
róĪni siĊ w zaleĪnoĞci od rodzaju gminy. Gminy wiejsko-miejskie i wiejskie znacznie
wiĊcej Ğrodków niĪ gminy miejskie przeznaczają na rozwój turystyki oraz rozbudowĊ i
modernizacjĊ infrastruktury społecznej. Ponad połowĊ wszystkich Ğrodków unijnych
gminy zaangaĪowały w poprawĊ ochrony Ğrodowiska, z tym Īe w gminach miejskich i
miejsko-wiejskich udział tego typu inwestycji był znacznie wyĪszy. SpoĞród wszystkich
rodzajów gmin, najwiĊkszy procent Ğrodków na inwestycje transportowe zaangaĪowały
miasta na prawach powiatu i gminy miejskie. W porównaniu z innymi gminami, udział
inwestycji skierowanych na rozbudowĊ infrastruktury telekomunikacyjnej i społeczeĔstwa
informacyjnego był najwyĪszy w gminach wiejsko-miejskich.
148
W zestawieniu uwzglĊdniono tylko projekty realizowane w ramach programów operacyjnych,
programów Inicjatywy Wspólnotowej Interreg III A i Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL,
współfinansowanych z funduszy strukturalnych, a takĪe projektów realizowanych w ramach Strategii
wykorzystania Funduszu SpójnoĞci. W tabeli nie uwzglĊdniono, z przyczyn metodologicznych,
projektów realizowanych przez instytucje kultury, placówki oĞwiatowe i placówki słuĪby zdrowia, a
takĪe projektów realizowanych w partnerstwie projektów realizowanych w ramach funduszu
mikroprojektów (w przypadku Interreg III A).
149
Kategoria 3 wg klasyfikacji kategorii interwencji.
141
Tabela 48. Dofinansowanie projektów według kategorii interwencji i rodzajów gmin
Numer
kategorii
interwencji
13
14
15
16
17
18
21
22
23
24
25
31
32
33
34
35
36
Udział procentowy wartoĞci dofinansowania według kategorii
interwencji w projektach realizowanych przez:
gminy miejskiegminy wiejskogminy
gminy
miasta na prawach
miejskie
wiejskie
miejskie
powiatu
Nazwa kategorii
Rozwój obszarów wiejskich
Rybołówstwo
Wsparcie dla duĪych przedsiĊbiorstw
Pomoc dla MĝP oraz rzemiosł
Turystyka
B+R
Polityka rynku pracy
Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu
Rozwój kształcenia i szkolenia zawodowego
Potencjał adaptacyjny pracowników,
przedsiĊbiorczoĞü, adaptacyjnoĞü
Działania na rzecz kobiet
Infrastruktura transportowa
Infrastruktura telekomunikacyjna i społeczeĔstwo
informacyjne
Infrastruktura energetyczna
Infrastruktura Ğrodowiskowa
Planowanie przestrzenne i odnowa
Infrastruktura społeczna i ochrony zdrowia
4,73
0,00
0,00
0,25
5,97
0,03
0,00
0,22
0,42
0,14
11,77
0,00
0,00
0,03
2,62
0,01
0,09
0,17
0,44
0,56
0,02
0,18
0,01
0,01
1,21
0,01
0,23
0,19
0,57
0,09
0,00
0,14
0,01
0,01
0,86
0,02
0,27
0,21
0,63
0,10
0,01
9,70
1,18
0,01
18,76
0,45
0,04
24,05
0,61
0,04
26,22
0,65
0,27
68,73
5,05
3,25
0,11
56,07
2,86
6,01
1,50
68,58
2,23
0,38
1,78
67,31
1,53
0,18
ħródło: IZ PWW
Podsumowując, naleĪy stwierdziü, iĪ regiony, w których połoĪone są duĪe aglomeracje
miejskie, o wysokich dochodach budĪetowych, zaabsorbowały najwiĊcej funduszy
unijnych. Gminy te realizowały projekty współfinansowane m.in. z Funduszu SpójnoĞci, czyli
kosztowne inwestycje transportowe i Ğrodowiskowe. Z kolei województwa uboĪsze z punktu
widzenia dochodów budĪetów gmin, procentowo mniej Ğrodków przeznaczyły na inwestycje
infrastrukturalne z zakresu transportu i ochrony Ğrodowiska, wiĊcej zaĞ na rozwój obszarów
wiejskich, rozwój turystyki oraz rozbudowĊ i modernizacjĊ infrastruktury społecznej.
Studium przypadku.
Oddziaływanie funduszy unijnych na przykładzie czterech podregionów
NUTS3 - :
poznaĔskiego wraz z miastem PoznaĔ, ciechanowsko-płockiego, gorzowskiego i chełmsko150
zamojskiego .
Znaczenie jakie Ğrodki z funduszy unijnych odegrały w finansowaniu działalnoĞci rozwojowej gmin, a
co za tym idzie w oddziaływaniu na rozwój społeczno-gospodarczy moĪna pokazaü na przykładzie
zestawienia wydatków inwestycyjnych ponoszonych przez JST i przedsiĊbiorców ze Ĩródeł własnych
w stosunku do Ğrodków pozyskanych z dotacji unijnych. Wyniki zestawienia dla poszczególnych
podregionów przedstawia tabela poniĪej. W niektórych przypadkach moĪna mówiü o zdecydowanym
znaczeniu wsparcia, jakie uzyskano ze Ğrodków strukturalnych, w innych o niewielkim znaczeniu.
Tabela 49. WskaĨnik udziału pozyskanego wsparcia z funduszy UE za lata 2004-2006 do
poniesionych wydatków majątkowych/ nakładów inwestycyjnych ogółem za lata
151
2004-2005
Jednostka terytorialna
Wydatki na
transport i
łącznoĞü
Wydatki na
kulturĊ i
ochronĊ
dziedzictwa
narodowego
Inwestycje
materialne w
przedsiĊbiorstwach
Wydatki
na
ochronĊ
zdrowia
Wydatki na
oĞwiatĊ i
wychowanie
Wydatki na
gospodarkĊ
komunalną i
ochronĊ
Ğrodowiska
Podregion ciechanowsko-płocki
17,9%
163,3%
1,1%
91,8%
14,2%
21,1%
Podregion chełmsko-zamojski
85,1%
376,9%
3,5%
1058,1%
4,0%
35,7%
Podregion gorzowski
99,3%
398,6%
5,7%
794,0%
19,6%
15,4%
Podregion poznaĔski z m. PoznaĔ
82,2%
712,4%
2,4%
123,9%
27,6%
141,6%
150
151
Badanie zrealizowane przez firmĊ Proksen na zlecenie MRR, 2007 r.
Dane GUS o nakładach inwestycyjnych gmin i powiatów dostĊpne są tylko do roku 2005.
142
NajwiĊkszy udział Ğrodków z funduszy strukturalnych w wydatkach JST odnotowano w obszarze
kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, gdzie fundusze te Ğrednio były od 1,6 do 7 razy wiĊksze od
Ğrodków własnych JST. Fundusze strukturalne odegrały równieĪ znaczącą rolĊ w sferze ochrony
zdrowia, gdzie ich udział w przypadku podregionu chełmsko-zamojskiego był 10-krotnie wiĊkszy od
Ğrodków własnych. Jednak analiza realizowanych projektów, podobnie we wszystkich podregionach,
wykazuje niewiele inwestycji z zakresu lokalnej infrastruktury ochrony zdrowia. NaleĪy przy tym
pamiĊtaü, Īe kwota bezwzglĊdna wydatków w tych obszarach była stosunkowo niska, co oznacza, Īe
nawet niewielkie zwiĊkszenie wydatków ma silne przełoĪenie na opisywany wskaĨnik.
NaprawdĊ duĪe wsparcie otrzymały działania w zakresie infrastruktury transportowej. W tym wypadku
fundusze strukturalne dostarczyły niemal tyle samo Ğrodków na rozwój, co fundusze własne JST, przy
czym warto pamiĊtaü, Īe i w wartoĞciach bezwzglĊdnych były to bardzo duĪe wydatki. Jak podkreĞlali
w badaniach przedstawiciele JST, te dodatkowe fundusze miały duĪe znaczenie dla rozpoczĊcia
działania i realizacji wielu projektów drogowych i komunalnych. Za pozytywne naleĪy uznaü fakt, Īe
znaczna czĊĞü projektów miała charakter kompleksowy, tzn. oprócz budowy lub remontu nawierzchni
podejmowane były równieĪ inne działania: budowa ciągów pieszych i rowerowych, budowa
oĞwietlenia, budowa kanalizacji deszczowej.
Znacznie mniejszy udział pomocy ze strony funduszy strukturalnych odnotowano w obszarze
inwestycji komunalnych i ochrony Ğrodowiska. Związane jest to z faktem, iĪ samorządy w ostatnich
latach znacznie zwiĊkszyły wydatki własne właĞnie w tym obszarze. Warto jednak pamiĊtaü, Īe dziĊki
dodatkowej pomocy udało siĊ zrealizowaü duĪo wiĊksze i kompleksowe projekty, na które dotąd nie
było staü wiĊkszoĞü samorządów. JednoczeĞnie podkreĞliü naleĪy fakt, iĪ relatywnie najwiĊcej
Ğrodków trafiło do podregionu poznaĔskiego i gorzowskiego – stosunkowo dobrze rozwiniĊtych pod
tym wzglĊdem. Podobnie działo siĊ w wielu innych przypadkach, gdzie ze wsparcia korzystały głównie
gminy, w których stopieĔ skanalizowania był relatywnie wysoki na tle podregionu. Prowadzi to do
niekorzystnego pogłĊbiania róĪnic w rozwoju gospodarczym podregionów, gdzie obszary lepiej
rozwiniĊte rozwijają siĊ dynamiczniej niĪ tereny o słabszym poziomie rozwoju.
We wszystkich badanych podregionach najmniejsze wsparcie uzyskały przedsiĊbiorstwa, gdzie
wsparcie z funduszy wyniosło od 1,1% do 5,7% ogółu wydatków w ponoszonych bezpoĞrednio przez
przedsiĊbiorstwa. W tym wypadku udzielone wsparcie dotyczyło głównie bezpoĞredniego wsparcia dla
inwestycji. Tym niemniej, w wiĊkszoĞci podregionów spadała ogólna wartoĞü inwestycji (w roku 2005
w stosunku do roku 2003). JednoczeĞnie przedsiĊbiorstwa uzyskały niewielkie wsparcie w ramach
innych działaĔ jak szkolenia czy doradztwo. Jednak badania społeczne przeprowadzone wĞród
przedsiĊbiorców, którzy otrzymali wsparcie, wskazują jednoznacznie, iĪ Ğrodki pomocowe w znaczny
sposób przyczyniły siĊ do rozwoju tych podmiotów na kaĪdym poziomie ich funkcjonowania.
RównieĪ niewielkie wsparcie uzyskały działania w obszarze oĞwiaty i wychowania, gdzie w wielu
powiatach praktycznie nie realizowano projektów współfinansowanych ze Ğrodków strukturalnych.
MoĪna jednak stwierdziü, Īe pomimo stosunkowo niewielkich kwot zaangaĪowanych w te projekty,
fundusze strukturalne miały duĪe znaczenie dla rozwoju infrastruktury oĞwiatowej. Warto przy tym
podkreĞliü, iĪ ponad 50% Ğrodków skierowana była na tereny wiejskie, gdzie gminy rzadko
podejmowały zadania w tym zakresie, ze wzglĊdu na duĪy koszt. Jak wskazywali w badaniach
przedstawiciele JST, dziĊki pomocy UE podjĊto siĊ realizacji zadaĔ, które w przeciwnym wypadku, nie
były by realizowane.
W 1999 r. dokonano reformy terytorialnej paĔstwa, która umoĪliwiła powstanie silnych
gospodarczo regionów w Polsce i ułatwiła implementacjĊ Ğrodków unijnych. Po ponad
3-letnim okresie funkcjonowania instytucji samorządu terytorialnego w systemie realizacji
polityki spójnoĞci, moĪna stwierdziü, Īe samorządy z sukcesem siĊgają po unijne dotacje.
Najdobitniej Ğwiadczą o tym dane dotyczące iloĞci realizowanych i zakoĔczonych projektów
przez samorządy gminne czy powiatowe. W latach 2004-2006 gminy pozyskały prawie 18
mld zł, z czego najwiĊcej, bo ponad 5,2 mld zł w ramach Zintegrowanego Programu
Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Program ten osiąga najwyĪsze wskaĨniki realizacji,
jeĞli weĨmiemy pod uwagĊ poziom zrealizowanych płatnoĞci na rzecz beneficjentów – tj.
prawie 40% na koniec 2006 roku. Z danych dostĊpnych w bazie projektów MRR wynika, Īe
prawie 75% gmin realizuje projekty współfinansowane ze Ğrodków UE. Wiele
zgłoszonych do konkursów projektów, które nie otrzymały dofinansowania, jest
143
realizowanych przez gminy, choü w mniejszym zakresie. MoĪna zatem stwierdziü, Īe dziĊki
Ğrodkom unijnym udało siĊ poprawiü poziom lokalnej infrastruktury.
Jednostki samorządu terytorialnego najwiĊcej projektów realizowały w segmencie
infrastruktury komunalnej (oczyszczalnie Ğcieków, wysypiska odpadów, sieci
kanalizacyjne) - na ten cel zostało wydatkowanych ok. 60 % Ğrodków. Drugim pod
wzglĊdem wartoĞci obszarem wspieranym przez samorządy była infrastruktura transportowa
– według kategorii interwencji 31 – gminy wydały na ten cel od 10% do 25% uzyskanego
dofinansowania w zaleĪnoĞci od rodzaju gminy (tj. wiejska, miejska, miejsko-wiejska).
Zaobserwowana struktura wsparcia obrazuje znaczne potrzeby w zakresie infrastruktury
technicznej na tych obszarach.
Analizując poziom wydatków JST pod kątem wydatków publicznych na cele rozwojowe,
naleĪy stwierdziü, Īe Ğrodki unijne miały znaczący udział w realizacji zadaĔ
spoczywających na samorządach. Łącznie wartoĞü dofinansowania na wszystkie projekty
JST realizowane w ramach NPR 2004-2006 wyniosła ponad 22 mld zł. Tu warto nadmieniü,
iĪ JST w latach 2004-2005 wydatkowały na cele rozwojowe tj. według kategorii interwencji
funduszy strukturalnych i FS łącznie blisko 28,5 mld zł ze Ĩródeł krajowych.
4.2. PrzedsiĊbiorstwa
W koĔcu 2006 r. w systemie REGON zarejestrowanych było 3 363 tys. podmiotów
gospodarki narodowej, tj. o 34 tys. (1,5%) wiĊcej niĪ w 2003 roku. Liczba zarejestrowanych
przedsiĊbiorstw w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaĔców wynosiła 954 (wobec 938
w 2003 r.).
NajwiĊkszy odsetek - 76,9% przedsiĊbiorstw zarejestrowanych w rejestrze REGON
stanowiły podmioty naleĪące do sektora III (usługowe), podczas gdy w sektorze II
zarejestrowanych było 20,6% ogółu przedsiĊbiorstw, a w sektorze I zaledwie 2,5%.
Badając sektor przedsiĊbiorstw jako beneficjenta funduszy strukturalnych analizowano dane
nt. projektów realizowanych przez przedsiĊbiorców w ramach SPO Wzrost konkurencyjnoĞci
przedsiĊbiorstw oraz Zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego, na
które do dnia 31 grudnia 2006 r. podpisane zostały umowy o dofinansowanie.
Najbardziej kompleksowe wsparcie przedsiĊbiorczoĞci zapewnia SPO Wzrost
konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstw, w ramach którego bezpoĞrednio kierowany do
przedsiĊbiorstw, ze szczególnym uwzglĊdnieniem sektora MĝP, jest priorytet 2.
PrzedsiĊbiorstwa uzyskują Ğrodki finansowe na realizacjĊ nastĊpujących działaĔ:
− przedsiĊwziĊü inwestycyjnych (i takie projekty realizowane są najczĊĞciej),
− przedsiĊwziĊü w zakresie dostosowywania przedsiĊbiorstw do wymogów ochrony
Ğrodowiska,
− dostĊp do specjalistycznych usług doradczych,
− wdraĪanie nowych rozwiązaĔ technologicznych,
− wprowadzanie innowacyjnych produktów,
− tworzenie nowych miejsc pracy czy rozwój współpracy z zagranicznymi
kontrahentami (m.in. poprzez udział w targach, wystawach zagranicznych oraz
związanych z nimi misjach gospodarczych).
Na potrzeby niniejszego raportu szczegółowej analizie poddano łącznie 11 612 projektów o
ogólnej wartoĞci 11,6 mld zł (w tym dofinansowanie z EFRR wyniosło 2,3 mld zł), objĊtych w
latach 2004-2006 umowami o dofinansowanie.
Wsparcie dla przedsiĊbiorstw sektora MĝP wyróĪnia siĊ zarówno w kwestii iloĞci
podpisanych umów, wartoĞci podpisanych umów, jak i wartoĞci wsparcia przyznanego z
EFRR.
144
Wykres 60. Struktura dofinansowania z EFRR według kategorii przedsiĊbiorstwa*
(w % według wartoĞci dofinansowania projektu, stan na koniec 2006 r.)
mikro
16%
duĪe
17%
małe
25%
Ğrednie
42%
* nie uwzglĊdnia działania 2.4 SPO-WKP z uwagi na brak danych nt. kategorii przedsiĊbiorstw
ħródło: IZ PWW
Pod wzglĊdem dofinansowania przyznanego ze Ğrodków EFRR, przewaĪają
przedsiĊbiorstwa Ğrednie (42% wartoĞci wsparcia przyznanego przedsiĊbiorcom z EFRR).
Zgodnie z wykresem powyĪej, 83% rozdysponowanych dotychczas miĊdzy przedsiĊbiorców
Ğrodków wspólnotowych, czyli blisko 1,5 mld zł, trafiło do przedsiĊbiorstw sektora MĝP
(w tym przedsiĊbiorstw mikro).
NajwiĊcej, bo aĪ 87% liczby analizowanych umów, zostało podpisanych w ramach dwóch
kategorii – tj. Inwestycje w infrastrukturĊ materialną (budynki i wyposaĪenie,
współfinansowane w ramach pomocy paĔstwa) oraz usługi doradztwa biznesowego
(informacja, planowanie biznesowe, usługi konsultingowe, marketing, projekty,
umiĊdzynarodowienie działalnoĞci, zarządzanie eksportowe i Ğrodowiskowe, zakup
technologii).
Wykres 61. Struktura podpisanych umów według kategorii interwencji (w %)
(stan na koniec 2006 r.)
151 152
0,3% 1,5%
163
43,3%
152
153
9,5%
161
44,9%
162
0,6%
ħródło: IZ PWW
Najbardziej wyróĪniającą siĊ kategorią interwencji, zarówno pod wzglĊdem iloĞci
podpisanych umów, jak i ich wartoĞci ogółem oraz wartoĞci dofinansowania wspólnotowego,
152
Kategorie interwencji:
151 – inwestycje w majątek trwały (budynki i wyposaĪenie, współfinansowane w ramach pomocy paĔstwa) –
dla przedsiĊbiorstw spoza sektora MSP
152 – Technologie przyjazne Ğrodowisku, technologie zapewniające czystoĞü i energooszczĊdne –
przedsiĊbiorstw spoza sektora MĝP
153 – Usługi doradztwa biznesowego (umiĊdzynarodowienie działalnoĞci, zarządzanie eksportowe
i Ğrodowiskowe, zakup technologii)
161 – Inwestycje w infrastrukturĊ materialną (budynki i wyposaĪenie, współfinansowane w ramach pomocy
paĔstwa)
162 - Technologie przyjazne Ğrodowisku, technologie zapewniające czystoĞü i energooszczĊdne –
przedsiĊbiorstwa z sektora MĝP
163 – Usługi doradztwa biznesowego (informacja, planowanie biznesowe, usługi konsultingowe, marketing,
projekty, umiĊdzynarodowienie działalnoĞci, zarządzanie eksportowe i Ğrodowiskowe, zakup technologii)
145
jakie one angaĪują, jest kategoria związana z inwestycjami w infrastrukturĊ materialną.
Projekty inwestycyjne, realizowane przede wszystkim w ramach działania 2.3 SPO-WKP i
3.4 ZPORR, opiewają na łączną wartoĞü 6,5 mld zł, w tym dofinansowanie wspólnotowe
wynosi 1,5 mld zł, co stanowi, jak wynika z wykresu poniĪej, ponad 60% Ğrodków
wspólnotowych zaangaĪowanych w analizowane działania.
Warto zauwaĪyü, Īe łączna wartoĞü zaledwie 2% liczby analizowanych umów realizowanych przez duĪe przedsiĊbiorstwa (w działaniu 2.2.1 SPO-WKP i 2.4 SPOWKP), - wyniosła 5,1 mld zł, co stanowi 43% łącznej wartoĞci podpisanych umów. Projekty
te zaangaĪowały blisko 750 mln zł, to jest 32% wartoĞci Ğrodków wspólnotowych w ramach
analizowanych umów. Porównując iloĞü przedsiĊbiorstw duĪych korzystającą ze Ğrodków
strukturalnych tj. ok. 1,4 tys., do ogólnej iloĞci duĪych firm funkcjonujących w
gospodarce narodowej – ponad 4,6 tys. na koniec 2006 r. – naleĪy stwierdziü, iĪ jest to
grupa najaktywniej korzystająca ze Ğrodków UE.
Wyniki badaĔ ewaluacyjnych wskazują na pozytywny wpływ funduszy strukturalnych na
podniesienie innowacyjnoĞci polskich przedsiĊbiorstw153.
Analiza poszczególnych grup projektów realizowanych przez przedsiĊbiorstwa
współfinansowanych ze Ğrodków unijnych wskazuje, Īe główne efekty interwencji to
unowoczeĞnienie stosowanych technologii poprzez wprowadzenie nowych maszyn,
urządzeĔ, materiałów.154 To z kolei przyczynia siĊ do wprowadzenia nowych lub ulepszenia
istniejących produktów, co w połączeniu ze zwiĊkszeniem zdolnoĞci produkcyjnych oraz
elastycznoĞci produkcji umoĪliwia wejĞcie na nowe rynki lub zwiĊkszenie udziału w
dotychczasowych.
W przypadku poddziałania 2.2.1 SPO WKP bĊdącego przedmiotem ww. badania iloĞü
nowych miejsc pracy powstałych w wyniku interwencji funduszy strukturalnych UE to 4643
(zgodnie z Raportem z wdraĪania Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost
KonkurencyjnoĞci PrzedsiĊbiorstw, lata 2004-2006 w roku 2006). Efektami realizacji
projektów jest takĪe obniĪenie materiałochłonnoĞci i energochłonnoĞci, co wpływa na
obniĪenie kosztów pracy oraz poprawĊ stanu Ğrodowiska naturalnego.
W wyniku interwencji wprowadzone zostały równieĪ nowe sposoby dystrybucji, a
przeprowadzone inwestycje powodują wzrost wartoĞci majątku przedsiĊbiorstwa. Efekty
widaü takĪe w szerszym otoczeniu firm, które poprzez swój rozwój wpływają na rozwój firm
kooperujących.
PrzewaĪająca czĊĞü przedsiĊbiorców uwaĪa, iĪ realizacja projektów finansowanych z
funduszy unijnych przyczyni siĊ w znacznym stopniu do podniesienia innowacyjnoĞci
przedsiĊbiorstwa w perspektywie krótkoterminowej (tj. jednego roku). Podobne wyniki
uzyskano w przypadku oceny wpływu funduszy strukturalnych na zwiĊkszenie
konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstw: znacząca liczba przedsiĊbiorców twierdzi, Īe projekty
przyczynią siĊ do tego w duĪym lub bardzo duĪym stopniu, poprzez zwiĊkszenie
konkurencyjnoĞci produktowej (poszerzenie asortymentu, poprawa jakoĞci i wprowadzanie
nowych produktów) oraz procesowej (nowoczesne i konkurencyjne instalacje produkcyjne,
uniezaleĪnienie od zewnĊtrznych dostawców). Równie pozytywnie oceniana jest
przewidywana trwałoĞü efektów realizacji projektów.
W Polsce na 1000 przedsiĊbiorstw pod koniec 2006 r. przypadało Ğrednio 3,2 projektu
realizowanego przy udziale Ğrodków wspólnotowych. Zatem, przy porównaniu liczby
153
Przedstawione wyniki badaĔ dotyczą ewaluacji zrealizowanej na zlecenie MRR pn. „Wpływ
realizacji poddziałania 2.2.1 SPO Wzrost KonkurencyjnoĞci PrzedsiĊbiorstw na poziom
InnowacyjnoĞci polskich przedsiĊbiorstw”, Ecorys, Warszawa, 2006 r.
154
Przedstawione wyniki badaĔ dotyczą ewaluacji zrealizowanej na zlecenie Ministerstwa Rozwoju
Regionalnego „Wpływ realizacji poddziałania 2.2.1 Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost
KonkurencyjnoĞci PrzedsiĊbiorstw na poziom innowacyjnoĞci polskich przedsiĊbiorstw.” Ecorys,
listopad 2006 r.
146
wdraĪanych projektów z liczbą przedsiĊbiorstw w danym regionie, najlepiej wypadają
województwa, podkarpackie, podlaskie i warmiĔsko-mazurskie, gdzie na 1000
przedsiĊbiorstw przypadało odpowiednio 4,8, 4,3 i 3,9 projektu.
Tabela 50. Liczba i wartoĞü projektów o dofinansowanie podpisanych z przedsiĊbiorstwami
według województw (stan na koniec 2006 r.)
Nazwa
DolnoĞląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
ĝląskie
ĝwiĊtokrzyskie
WarmiĔsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
ogółem
Liczba
projektów
na 1000
osób
0,3
0,2
0,2
0,3
0,3
0,3
0,4
0,2
0,3
0,3
0,3
0,3
0,2
0,3
0,4
0,3
0,3
Liczba
projektów
na 1000
przedsiĊbiorstw
2,7
2,6
3,2
3,0
3,2
3,2
3,1
2,7
4,8
4,3
3,2
3,3
3,0
3,9
3,5
2,2
3,2
WartoĞü
projektu na
1 osobĊ w zł
226
372
176
406
372
244
295
192
221
294
147
454
393
179
351
433
305
WartoĞü
projektu na 1
przedsiĊbiorstwo w zł
2 093
4 077
2 520
4 103
3 694
2 675
2 510
2 264
3 315
3 865
1 395
4 732
4 804
2 337
3 495
3 600
3 169
WartoĞü
dofinansowania
z EFRR na 1
osobĊ w zł
45,4
81,1
43,5
86,5
65,2
57,1
58,5
52,4
60,4
69,9
35,4
70,4
67,1
51,0
71,2
68,1
60,9
WartoĞü
dofinansowania z EFRR na
1 przedsiĊbiorstwo w zł
421
888
625
873
648
627
499
618
907
918
337
734
821
667
708
566
633
ħródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych projektów zebranej przez IZ PWW; dane nt. REGON w
2004 r. na podstawie S.PyciĔski, A.Tokaj-Krzewska (red.), Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach 20042005, Polska Agencja Rozwoju PrzedsiĊbiorczoĞci, Warszawa 2006, str. 15; dane GUS nt. liczby ludnoĞci według
stanu na dzieĔ 31.12.2005, www.stat.gov.pl.
W przypadku ogólnej wartoĞci podpisanych umów oraz wartoĞci dofinansowania ze Ğrodków
wspólnotowych w ujĊciu globalnym, dominują pod tym wzglĊdem województwo Ğląskie,
mazowieckie i wielkopolskie. Jednak, w odniesieniu do liczby przedsiĊbiorstw w regionie
najkorzystniej plasuje siĊ, pod wzglĊdem wartoĞci podpisanych umów w przeliczeniu na
1 przedsiĊbiorstwo - województwo ĞwiĊtokrzyskie (4804 zł), a pod wzglĊdem wartoĞci
dofinansowania wspólnotowego w przeliczeniu na 1 przedsiĊbiorstwo w regionie województwo podlaskie (918 zł). PrzeciĊtnie na 1 przedsiĊbiorstwo w Polsce przypada
633 zł dofinansowania ze Ğrodków wspólnotowych.
W latach 2004-2006 zainteresowanie przedsiĊbiorców moĪliwoĞcią uzyskania
dofinansowania ze Ğrodków wspólnotowych na realizacjĊ projektów było bardzo duĪe, o
czym Ğwiadczy liczba składanych przez nie wniosków o dofinansowanie. WartoĞü
zakontraktowanych Ğrodków pod koniec 2006 r. stanowiła w przypadku priorytetu 2 SPOWKP - 77% alokacji Ğrodków wspólnotowych, a w przypadku działania 3.4 ZPORR – 91%.
NajwiĊkszy udział w podpisanych umowach pod wzglĊdem iloĞciowym mają
mikroprzedsiĊbiorstwa (36% umów); Ğrednio co dziesiątym beneficjentem jest
przedsiĊbiorstwo duĪe. Około 70% Ğrodków wspólnotowych w analizowanych działaniach
jest zaangaĪowanych w projekty MĝP, przy czym naleĪy zauwaĪyü, Īe w działaniu 2.4 SPOWKP przedsiĊbiorstwa duĪe konsumują aĪ 87% Ğrodków wspólnotowych.
Szersza analiza efektów udzielonego wsparcia moĪliwa bĊdzie, gdy zakoĔczona zostanie
realizacja wiĊkszej liczby projektów. Według stanu na koniec 2006 r., w ramach
analizowanych działaĔ, wspartych zostało ponad 11,6 tys. przedsiĊbiorstw, z tego w
przypadku ok. 10,2 tys. umów beneficjentami były przedsiĊbiorstwa sektora MĝP. W
finansowanie realizacji tych projektów udało siĊ zaangaĪowaü, obok Ğrodków publicznych,
ponad 303,3 mln euro ze Ğrodków prywatnych. Stopniowo zwiĊksza siĊ liczba
utworzonych miejsc pracy – od początku realizacji w wyniku analizowanych projektów
powstało ich łącznie ponad 7,5 tys. (w poddziałaniu 2.2.1 SPO-WKP oraz działaniu 3.4
ZPORR), przy czym jeszcze wiele projektów o znacznej wartoĞci jest w trakcie realizacji. W
ramach analizowanych działaĔ, ponad 6,8 tys. przedsiĊbiorstw skorzystało z usług
147
inwestycyjnych, a 5,2 tys. z usług doradczych. Projekty doradcze juĪ przynoszą wymierne
efekty – 155 przedsiĊbiorstw wdroĪyło nową technologiĊ, zostało opracowanych blisko 13
tys. dokumentów strategicznych dla przedsiĊbiorstw oraz uzyskały one ponad 500
certyfikatów jakoĞci.
W przypadku gdy beneficjentem jest przedsiĊbiorstwo sektora MĝP, ze Ğrodków
wspólnotowych finansowane jest przeciĊtnie 23-26% wartoĞci realizowanego przez nie
projektu z SPO-WKP. Natomiast w przypadku przedsiĊbiorstw duĪych, udział Ğrodków
wspólnotowych stanowi Ğrednio mniej niĪ 10% wartoĞci realizowanego projektu. Jest to
zaledwie połowa Ğredniej obliczonej dla analizowanych działaĔ SPO-WKP, która wynosi
19%. W praktyce przedsiĊbiorstwa nie uzyskują maksymalnej moĪliwej wartoĞci
dofinansowania.
PrzedsiĊbiorstwa Ğrednie i duĪe realizują projekty współfinansowane ze Ğrodków UE
przewidzianych na lata 2004-2006 o wartoĞci ponad 8 mld zł. W latach 2005-2006 nakłady
inwestycyjne tych przedsiĊbiorstw, tj. zatrudniających co najmniej 50 osób, stanowiły
przeciĊtnie ponad połowĊ wszystkich nakładów inwestycyjnych ponoszonych przez
przedsiĊbiorstwa w Polsce i wynosiły odpowiednio w 2005 r. ponad 67 mld zł oraz w 2006
r. ponad 81 mld zł. NaleĪy stwierdziü, Īe wartoĞü projektów współfinansowanych ze
Ğrodków UE realizowanych przez Ğrednie i duĪe firmy nie jest znacząca w stosunku do
ponoszonych przez nie nakładów inwestycyjnych ogółem.
MikroprzedsiĊbiorstwa, których jest zarejestrowanych w Polsce ponad 3 mln, realizują
ponad 4 tys. projektów wspieranych w SPO-WKP oraz ZPORR. Łączna wartoĞü tych
projektów przekracza niewiele ponad 1,24 mld zł. Odnosząc wartoĞü uzyskanego wsparcia
(blisko 290 mln zł), oraz iloĞci podmiotów realizujących projekty wspierane ze Ğrodków UE
do wartoĞci projektów oraz liczby mikroprzedsiĊbiorstw ogółem naleĪy stwierdziü, iĪ wielkoĞü
wsparcia kierowanego do tego segmentu firm jest niewysoka.
4.3. Organizacje pozarządowe jako beneficjenci funduszy strukturalnych
Organizacje pozarządowe, w Ğwietle definicji ustawy o działalnoĞci poĪytku publicznego
i wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r., to osoby prawne lub jednostki nieposiadające
osobowoĞci prawnej, niebĊdące jednostkami sektora finansów publicznych i niedziałające
w celu osiągniĊcia zysku. Na koniec III kw. 2006 r. w Polsce zarejestrowanych było ponad
120 tys. podmiotów zaliczanych do „trzeciego sektora” (NGO’s).
NajwiĊcej organizacji pozarządowych powstaje i działa w duĪych miastach. Obecnie 69%
wszystkich zarejestrowanych organizacji pozarządowych funkcjonuje na terenie gmin
miejskich, zaĞ 19% na terenie gmin wiejskich. Pozostałe 12% przypada na gminy wiejskomiejskie. DziałalnoĞü, ciesząca siĊ duĪą popularnoĞcią wĞród organizacji (ok. 40%
wszystkich podmiotów) związana jest ze sportem, rekreacją oraz turystyką. Pozostałe typy
aktywnoĞci organizacji pozarządowych skupiają siĊ wokół działalnoĞci kulturalnej, religijnej,
społecznej lub ochrony zdrowia. Najmniej podmiotów prowadzi działalnoĞü miĊdzynarodową,
czy związaną z rynkiem pracy.
Organizacje pozarządowe mogły ubiegaü siĊ o dofinansowanie projektów z funduszy
strukturalnych w ramach wiĊkszoĞci programów operacyjnych oraz inicjatyw wspólnotowych
perspektywy finansowej 2004-2006. NajwiĊcej moĪliwoĞci stwarzał Zintegrowany Program
Operacyjny Rozwoju Regionalnego (wszystkie działania Priorytetu 2 Wzmocnienie rozwoju
zasobów ludzkich w regionach współfinansowane z EFS), Sektorowy Program Operacyjny
Rozwój Zasobów Ludzkich (wszystkie działania Priorytetu 1 Aktywna polityka rynku pracy
oraz integracji zawodowej i społecznej współfinansowane z EFS) oraz program Inicjatywy
Wspólnotowej EQUAL (współfinansowany w całoĞci ze Ğrodków EFS).
148
Do koĔca 2006 r. organizacje pozarządowe realizowały 1 301 projektów, na które
wartoĞü dofinansowania z funduszy strukturalnych (na podstawie podpisanych umów)
przekroczyła 1,9 mld zł.
Wykres 62. Umowy podpisane przez organizacje pozarządowe według kategorii tematycznych
(stan na koniec 2006 r.)
rozwój zasobów
ludzkich
38%
przekształcenia
strukturalne w
rolnictwie i
rybołówstwie
1%
wsparcie
konkurencyjnoĞci
przedsiĊbiorstw
51%
wzmocnienie
potencjału
rozwojowego
regionów
10%
ħródło: IZ PWW
WĞród podmiotów ubiegających siĊ o dofinansowanie własnych projektów moĪna
wyodrĊbniü koĞcioły i związki wyznaniowe jako oddzielną grupĊ beneficjentów.
W perspektywie finansowej 2004-2006 podmioty tego typu realizują 54 projekty, których
wartoĞü przekroczyła 131,6 mln zł. Inwestycje o najwyĪszym przyznanym wsparciu (86,6 mln
zł) dotyczą modernizacji i renowacji sakralnych obiektów zabytkowych, realizowanych w
ramach działania 1.4 Rozwój turystyki i kultury ze ZPORR.
NajwiĊksza iloĞü Ğrodków trafiła do organizacji, które realizują swoją działalnoĞü
statutową na terenie województw: mazowieckiego i Ğląskiego, co wynika z faktu, Īe w
tych regionach jest najwiĊcej zarejestrowanych podmiotów „trzeciego sektora”. NaleĪy takĪe
nadmieniü, Īe czĊĞü beneficjentów realizuje swoje projekty na terenie całego kraju lub na
terenie sąsiadujących województw. Warto teĪ wspomnieü, Īe zaleĪnoĞü pomiĊdzy liczbą
zarejestrowanych podmiotów a wysokoĞcią przyznanego wsparcia nie wystĊpuje w kaĪdym z
województw. Przykładowo: w województwie wielkopolskim zarejestrowanych jest 1 978
NGO’s, których projekty stanowią 7% wartoĞci podpisanych umów, natomiast w
województwie łódzkim na 3 133 organizacje projekty stanowią tylko 3% tych umów.
Wpływ funduszy strukturalnych na działalnoĞü całego sektora pozarządowego jest
dotychczas niewielki. W ciągu ostatnich lat jedynie 10,5% ogółu organizacji starało siĊ
pozyskaü wsparcie. W ramach działaĔ realizowanych z funduszy strukturalnych w latach
2004-2006 aplikowało 9% organizacji, ale dofinansowanie otrzymało zaledwie 3%
wszystkich organizacji, a wiĊc 1/3 spoĞród tych, które aplikowały155. Przyczyną tego stanu
rzeczy jest fakt, Īe obecnie najwyĪej jedna czwarta wszystkich działających organizacji
spełnia warunki brzegowe ubiegania siĊ o Ğrodki z funduszy strukturalnych. Podstawą tego
stwierdzenia jest obszar działaĔ tych organizacji, nie zawsze wpisujący siĊ w politykĊ
strukturalną, a takĪe niewielki potencjał finansowy i zasobów ludzkich. Równie istotne dla
skutecznoĞci ubiegania siĊ o dofinansowanie
było dotychczasowe doĞwiadczenie
organizacji składających w 2006 r. wnioski, spoĞród których 2/3 juĪ wczeĞniej aplikowało
o unijne Ğrodki pomocowe. Organizacje te dwa razy czĊĞciej otrzymywały pomoc ze Ğrodków
europejskich. DuĪym problemem, oprócz niezbĊdnego potencjału, są teĪ niewystarczające
kompetencje. SpoĞród organizacji, które aplikowały o fundusze strukturalne co trzecia
korzystała z pomocy wyspecjalizowanych instytucji, przedstawicieli jednostek samorządu
155
Badanie przeprowadzone przez Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych.
149
terytorialnego i
indywidualnych.
komercyjnych
firm
konsultingowych
i
doradczych,
czy
teĪ
osób
NajwiĊksze utrudnienia w korzystaniu ze Ğrodków UE organizacje pozarządowe upatrują w:
•
braku wymaganych Ğrodków na wkład własny (72% organizacji),
•
koniecznoĞci przedstawienia gwarancji finansowych (prawie 70%),
•
zbyt małym potencjale organizacji w stosunku do skali projektu (prawie 62%),
•
zbyt małym doĞwiadczeniu organizacji w przygotowywaniu projektów (prawie 60%),
•
zbyt trudnych procedurach wnioskowania (ponad 60%),
•
nadmiernej biurokracji i skomplikowanych formalnoĞciach (ponad 60%).
W rezultacie, w 2005 r. w całkowitej sumie Ğrodków zasilających sektor pozarządowy
najwiĊcej pochodzi z krajowych Ĩródeł publicznych – prawie 35%, a wiĊc o ok. 5% wiĊcej niĪ
w 2003 roku. Udział przychodów uzyskiwanych ze Ğrodków funduszy strukturalnych UE
wynosił jedynie 2,4% przychodów całego sektora ogółem. Spadł natomiast w ciągu
ostatnich lat udział Ğrodków pozyskiwanych dziĊki działalnoĞci gospodarczej organizacji
pozarządowych. Stanowią one 12% całoĞci przychodów, wobec prawie 21% w 2003 r.
Sektor pozarządowy w ponad 22% jest finansowany ze Ĩródeł rządowych, a ponad 13% ze
Ĩródeł samorządowych, pozostałe Ğrodki pochodzą z innych Ĩródeł.
Mimo wielu trudnoĞci w uzyskaniu pomocy i spadku zainteresowania aplikacjami (o ok. 16
pkt. proc.), ponad połowa organizacji pozarządowych deklaruje chĊü ubiegania siĊ o
fundusze unijne w przyszłoĞci, przy czym najwiĊkszym zainteresowaniem cieszą siĊ
projekty dotyczące: edukacji (56% organizacji), wsparcia młodzieĪy i wolontariatu na rynku
pracy (25%), problemów wykluczenia i marginalizacji społecznej (20%) oraz wsparcia dla
niepełnosprawnych (18%).
Ponad połowa z nich uwaĪa bilans przystąpienia Polski do UE dla swojego sektora za
korzystny, przy zaledwie 2% postrzegających ten bilans jako niekorzystny.
*
*
*
150
*
*
ZAŁĄCZNIKI
Załącznik 1
Wybrane wskaĨniki społeczno-gospodarcze w latach 2003 i 2006 w Polsce i UE
Wyszczególnienie
ĝrednie tempo wzrostu PKB w ostatnich
3 latach, w %
PKB (wg PPS) na mieszkaĔca
(UE-25=100)
ĝrednie tempo wzrostu nakładów brutto
na Ğrodki trwałe
w ostatnich 3 latach, w %
Stopa inwestycji w %
Struktura wartoĞci dodanej brutto
wg głównych sektorów, w %:
sektor I
sektor II
sektor III
a
usługi rynkowe
Struktura pracujących (w wieku 15 lat i
wiĊcej) wg głównych sektorów, w %
sektor I
sektor II
sektor III
Deficyt publiczny (% PKB)
Dług publiczny (% PKB)
WydajnoĞü pracy - PKB (wg PPS)
na pracującego (UE-25=100)
b
Nakłady na B+R (% PKB)
Stopa zatrudnienia (Ğrednio w roku):
osób w wieku 15-64 lata
kobiet
osób w wieku 15-24 lata
osób w wieku 55-64 lata
Stopa bezrobocia (Ğrednio w roku):
osób w wieku 15 lat i wiĊcej
kobiet
osób w wieku 15-24 lata
Odsetek długotrwale bezrobotnych
(w wieku 15 lat i wiĊcej)
Struktura wykształcenia ludnoĞci
(w wieku 25-64 lata), w %
wyĪsze
Ğrednie
zasadnicze zawodowe i niĪsze
Odsetek gospodarstw domowych
mających dostĊp do Internetu
Udział energii ze Ĩródeł odnawialnych w
b
zuĪyciu energii elektrycznej, w %
Polska
2003
2006
UE-25
2003
2006
UE-27
2003
2006
2,2
5,0
1,5
2,4
1,5
2,4
46,9
51,3
100,0
100,0
95,8
96,0
-5,5
18,2
9,7
19,9
0,3
19,4
4,0
20,5
0,4
19,4
4,0
20,6
4,4
29,6
66,0
50,6
4,4
31,7
63,9
49,5
2,1
26,2
71,7
53,3
1,8
26,4
71,8
53,4
2,2
26,3
71,5
53,2
1,9
26,5
71,6
53,5
18,2
28,5
53,3
-6,3
47,1
15,8
30,0
54,2
-3,9
47,8
5,3
28,1
66,3
-3,1
62,1
4,7
27,4
67,9
-1,7
62,2
6,8
28,3
64,8
-3,1
61,8
5,9
27,6
66,5
-1,7
61,7
57,3
0,54
59,5
0,57
100,0
1,88
100,0
1,85
96,3
1,87
96,5
1,84
51,2
46,4
21,2
27,1
54,5
48,2
24,0
28,1
62,9
55,1
36,7
40,0
64,7
57,3
37,3
43,6
62,6
54,9
35,9
39,9
64,4
57,2
36,3
43,5
19,4
19,9
41,4
13,8
14,9
29,8
9,0
9,9
18,1
7,9
9,1
17,2
9,0
9,8
18,3
7,9
9,0
17,4
55,1
56,1
44,6
44,9
45,7
45,6
13,9
68,2
17,9
17,9
67,9
13,9
21,3
45,1
33,6
23,4
46,3
30,3
20,8
45,9
33,3
22,9
47,1
30,0
14
36
1,6
2,9
.
12,7
51
.
13,6
12,9
49
14,0
ħródło: GUS i Eurostat oraz obliczenia własne na ich podstawie
a)
b)
Sekcje G-K, O i P. W przypadku UE - dane za rok 2006 dotyczą roku 2005; . Dane za rok 2006
dotyczą roku 2005.
151
Załącznik 2
Kryteria Konwergencji z Maastricht
Zgodnie z art. 104 i 121 Traktatu ustanawiającego WspólnotĊ Europejską, Protokołem w
sprawie kryteriów konwergencji do art. 121 TWE oraz Protokołem w sprawie procedury
nadmiernego deficytu, dokonywana przez KomisjĊ Europejską (KE) i Europejski Bank
Centralny (EBC) ocena osiągniĊcia przez kraj członkowski wysokiego stopnia nominalnej
konwergencji nastĊpuje na podstawie wypełnienia kryteriów dotyczących:
− stabilnoĞci poziomu cen (Ğredni stopa inflacji w ciągu roku poprzedzającego akcesjĊ do
UGW nie moĪe byü wyĪszą niĪ 1,5 pkt. proc. od pułapu wyznaczonego przez Ğredni
poziom inflacji obliczony dla trzech paĔstw o najniĪszej inflacji w Unii Europejskiej);
− stabilnoĞci kursu walutowego (w ciągu dwóch lat poprzedzających akcesjĊ kraju do
UGW). Oznacza to udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu
Walutowego; dany kraj powinien przestrzegaü normalnego przedziału wahaĔ (+/- 15%)
swojej waluty w ramach ogólnounijnego systemu ERM II i nie moĪe w tym czasie
dokonaü samodzielnej rewaluacji bądĨ dewaluacji własnej waluty wobec waluty innego
kraju Unii Europejskiej);
− poziomu długoterminowej stopy procentowej (Ğrednia nominalna długoterminowa stopa
procentowa nie moĪe byü wyĪszą niĪ 2 pkt. proc. od Ğredniej stóp procentowych w trzech
krajach UE o najniĪszej stopie inflacji);
− dyscypliny budĪetowej (deficyt budĪetowy mierzony w roku poprzedzającym ocenĊ, w
cenach rynkowych, nie moĪe przekraczaü 3% PKB danego kraju, a dług publiczny w roku
poprzedzającym ocenĊ 60% PKB danego kraju.)
Warunkiem udziału w UGW jest równieĪ niezaleĪnoĞü banku centralnego. Dodatkowo
sprawdzana jest zgodnoĞü legislacji krajowej z prawem wspólnotowym. Ocena wypełnienia
przez kraj członkowski kryteriów konwergencji powinna odbywaü siĊ z uwzglĊdnieniem
oceny trwałoĞci osiągniĊtego poziomu konwergencji. Kryteria konwergencji stanowią spójną
całoĞü i wszystkie muszą byü wypełnione, a Īadne z nich nie jest traktowane jako
nadrzĊdne.
152
Załącznik 3
Saldo sektora finansów publicznych i dług publiczny (%PKB) w krajach UE
w latach 2003-2006
Saldo sektora finansów
Dług publiczny
publicznych
Kraj
2003 2004 2005
2006 2003 2004 2005 2006
UE-27
-3,1
-2,7
-2,4
-1,7 61,8
62,2
62,9
61,7
UE- 25
-3,1
-2,7
-2,4
-1,7 62,1
62,5
63,3
62,2
UE -15
-2,9
-2,7
-2,3
-1,6 63,1
63,3
64,4
63,3
Austria
-1,6
-1,2
-1,6
-1,1 64,6
63,9
63,5
62,2
Belgia
0,1
0,0
-2,3
0,2 98,6
94,3
93,2
89,1
Bułgaria
-0,9
2,2
1,9
3,3 45,9
37,9
29,2
22,8
Cypr
-6,3
-4,1
-2,3
-1,5 69,1
70,3
69,2
65,3
Czechy
-6,6
-2,9
-3,5
-2,9 30,1
30,7
30,4
30,4
Dania
0,0
2,0
4,7
4,2 45,8
44,0
36,3
30,2
Estonia
2,0
2,3
2,3
3,8
5,7
5,2
4,4
4,1
Finlandia
2,5
2,3
2,7
3,9 44,3
44,1
41,4
39,1
Francja
-4,1
-3,6
-3,0
-2,5 62,4
64,3
66,2
63,9
Grecja
-6,2
-7,9
-5,5
-2,6 107,8 108,5 107,5 104,6
Hiszpania
0,0
-0,2
1,1
1,8 48,8
46,2
43,2
39,9
Irlandia
0,4
1,4
1,0
2,9 31,2
29,7
27,4
24,9
Litwa
-1,3
-1,5
-0,5
-0,3 21,2
19,4
18,6
18,2
Luksemburg
0,4
-1,2
-0,3
0,1
6,3
6,6
6,1
6,8
Łotwa
-1,6
-1,0
-0,2
0,4 14,4
14,5
12,0
10,0
Malta
-10,0
-5,0
-3,1
-2,6 70,4
73,9
72,4
66,5
Niderlandy
-3,1
-1,8
-0,3
0,6 52,0
52,6
52,7
48,7
Niemcy
-4,0
-3,7
-3,2
-1,7 63,9
65,7
67,9
67,9
Polska
-6,3
-5,7
-4,3
-3,9 47,1
45,7
47,1
47,8
Portugalia
-2,9
-3,3
-6,1
-3,9 56,8
58,2
63,6
64,7
Rumunia
-1,5
-1,5
-1,4
-1,9 21,5
18,8
15,8
12,4
Słowacja
-2,7
-2,4
-2,8
-3,4 42,4
41,5
34,5
30,7
Słowenia
-2,8
-2,3
-1,5
-1,4 28,6
28,9
28,4
27,8
Szwecja
-0,9
0,8
2,1
2,2 53,5
52,4
52,2
46,9
WĊgry
-7,2
-6,5
-7,8
-9,2 58,0
59,4
61,7
66,0
Wielka Brytania
-3,2
-3,1
-3,1
-2,8 38,8
40,3
42,2
43,5
Włochy
-3,5
-3,5
-4,2
-4,4 104,3 103,8 106,2 106,8
ħródło: Eurostat (według stanu z 12 czerwca 2007 r.)
153
Załącznik 4
Stopa zatrudnienia i bezrobocia (w %) w krajach UE w latach 2003-2006
Stopa bezrobocia
(osób w wieku 15-lat i
Kraj
wiĊcej)
2003 2004 2005
2006 2003 2004 2005 2006
UE-27
62,6
62,7
63,4
64,4
9,0
9,0
8,7
7,9
UE- 25
62,9
63,3
63,8
64,7
9,0
9,0
8,7
7,9
UE -15
64,3
64,7
65,2
66,0
7,9
8,0
7,9
7,4
Austria
68,9
67,8
68,6
70,2
4,3
4,8
5,2
4,8
Belgia
59,6
60,3
61,1
61,0
8,2
8,4
8,4
8,2
Bułgaria
53,1
55,1
55,8
58,6 13,7
12,0
10,1
9,0
Cypr
69,2
68,9
68,5
69,6
4,1
4,6
5,2
4,7
Czechy
64,7
64,2
64,8
65,3
7,8
8,3
7,9
7,1
Dania
75,1
75,7
75,9
77,4
5,4
5,5
4,8
3,9
Estonia
62,9
63,0
64,4
68,1 10,0
9,7
7,9
5,9
Finlandia
67,7
67,6
68,4
69,3
9,0
8,8
8,4
7,7
Francja
63,3
63,1
63,1
63,0
9,5
9,6
9,7
9,4
Grecja
58,7
59,4
60,1
61,0
9,7
10,5
9,8
8,9
Hiszpania
59,8
61,1
63,3
63,0 11,1
10,6
9,2
8,5
Irlandia
65,5
66,3
67,6
68,6
4,7
4,5
4,3
4,4
Litwa
61,1
61,2
62,6
63,6 12,4
11,4
8,3
5,6
Luksemburg
62,2
62,5
63,6
63,6
3,7
5,1
4,5
4,7
Łotwa
61,8
62,3
63,3
66,3 10,5
10,4
8,9
6,8
Malta
54,2
54,0
53,9
54,8
7,6
7,4
7,3
7,3
Niderlandy
73,6
73,1
73,2
74,3
3,7
4,6
4,7
3,9
Niemcy
65,0
65,0
65,4
67,2
9,0
9,5
9,5
8,4
Polska
51,2
51,7
52,8
54,5 19,6
19,0
17,7
13,8
Portugalia
68,1
67,8
67,5
67,9
6,3
6,7
7,6
7,7
Rumunia
58,7
58,7
57,6
58,8
7,0
8,1
7,2
7,3
Słowacja
57,7
57,0
57,7
59,4 17,6
18,2
16,3
13,4
Słowenia
62,6
65,3
66,0
66,6
6,7
6,3
6,5
6,0
Szwecja
72,9
72,1
72,5
73,1
5,6
6,3
7,4
7,0
WĊgry
57,0
56,8
56,9
57,3
5,9
6,1
7,2
7,5
Wielka Brytania
71,5
71,6
71,7
71,5
4,9
47
4,8
5,3
Włochy
56,1
57,6
57,6
58,4
8,4
8,0
7,7
6,8
ħródło: Eurostat (według stanu z 11 czerwca 2007 r.)
Stopa zatrudnienia
(osób w wieku 15-64 lata)
154
Załącznik 5
Stopa zatrudnienia według grup wiekowych oraz płci w krajach UE - w 2006 r.
(w %)
Kraj
UE-27
UE-25
UE-15
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Irlandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
Niderlandy
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
WĊgry
Wielka
Brytania
Włochy
Grupy wiekowe
15-24 lata
25-54 lata
55-64 lata
36,3
78,1
43,5
37,3
78,2
43,6
40,1
78,7
45,3
54,0
83,5
35,5
27,6
78,4
32,0
23,2
75,7
39,6
37,4
82,6
53,6
27,7
82,5
45,2
64,6
86,1
60,7
31,6
84,2
58,5
42,1
82,4
54,5
29,3
80,2
37,6
24,2
75,3
42,3
39,5
75,8
44,1
50,0
78,4
53,1
23,7
81,7
49,6
23,3
81,0
33,2
35,9
81,1
53,3
44,7
64,4
30,0
66,2
84,2
47,7
43,3
78,8
48,4
24,0
71,8
28,1
35,8
81,3
50,1
24,0
74,7
41,7
25,9
77,2
33,1
35,0
84,2
32,6
40,3
84,7
69,6
21,7
74,2
33,6
Płeü
Kobiety
MĊĪczyĨni
57,2
71,6
57,3
72,0
58,4
73,5
63,5
76,9
54,0
67,9
54,6
62,8
60,3
79,4
56,8
73,7
73,4
81,2
65,3
71,0
67,3
71,4
57,7
68,5
47,4
74,6
53,2
76,1
59,3
77,7
61,0
66,3
54,6
72,6
62,4
70,4
34,9
74,5
67,7
80,9
61,5
72,8
48,2
60,9
62,0
73,9
53,0
64,6
51,9
67,0
61,8
71,1
70,7
75,5
51,1
63,8
53,2
81,1
57,4
65,8
77,3
25,5
73,3
32,5
46,3
70,5
ħródło: Eurostat
155
Załącznik 6
Przegląd raportów dotyczących konkurencyjnoĞci
Wyniki rankingów zamieszczonych w dwóch najwaĪniejszych Ğwiatowych raportach
o konkurencyjnoĞci sytuują PolskĊ pomiĊdzy 48 a 52 miejscem wĞród ocenianych krajów, z
zauwaĪalną tendencją zwyĪkową w latach 2004-2006.
Coroczne raporty World Competitiveness oceniają gospodarki najwaĪniejszych krajów na
podstawie około 300 wskaĨników podzielonych na 8 grup czynników istotnych dla oceny
konkurencyjnoĞci. Według badania ĝwiatowego Forum Ekonomicznego z 2006 r., Polska
zajĊła 48. miejsce wĞród najbardziej konkurencyjnych paĔstw Ğwiata, co jest awansem
w porównaniu do roku 2005, w którym to PolskĊ sklasyfikowano na miejscu 51. (w 2004 r. na
pozycji 60.). Indeks konkurencyjnoĞci wzrostu okreĞla zdolnoĞü kraju do osiągania
zrównowaĪonego wzrostu gospodarczego w ciągu najbliĪszych 5-8 lat m.in. poprzez ocenĊ
zaawansowania technologicznego i oddziaływania instytucji publicznych na gospodarkĊ.156
WĞród czynników, które najbardziej utrudniają działalnoĞü inwestorów w Polsce, wymieniane
są przez raport przede wszystkim: mało sprawne władze, korupcja, regulacje podatkowe,
niestabilnoĞü przepisów, dostĊp do finansowania, wysokie podatki, niski poziom
infrastruktury, restrykcyjne regulacje rynku pracy, niska dyscyplina pracy.157
Za najbardziej konkurencyjne z paĔstw UE ĝwiatowe Forum Gospodarcze uznało
SzwajcariĊ, FinlandiĊ, DaniĊ i SzwecjĊ. Pod wzglĊdem konkurencyjnoĞci wĞród krajów
naszego regionu najwyĪej zostały ocenione Estonia (25. miejsce), Czechy (29.), Słowenia
(33.), Łotwa (36.) i Słowacja (37.). PolskĊ wyprzedziła teĪ Litwa (40. miejsce) oraz WĊgry
(41.).158
156
World Economic Forum, Growth Competitiveness Index ratings and 2003 comparisons, 2006.
Ibidem
158
Ibidem
157
156
Ranking konkurencyjnoĞci paĔstw Unii Europejskiej oraz Rumunii, Bułgarii, Rosji,
Ukrainy i Turcji w latach 2003-2006, według World Economic Forum
PaĔstwo
2006
2005
2004
2003
Finlandia
2
1
1
1
Szwecja
3
3
3
3
Dania
4
4
5
4
Niemcy
8
15
13
13
Niderlandy
9
11
12
12
Wielka Brytania
10
13
11
15
Austria
17
21
17
17
Francja
18
30
27
26
Belgia
20
31
25
27
Irlandia
21
26
30
30
Luksemburg
22
25
26
21
Estonia
25
20
20
22
Hiszpania
28
29
23
23
Republika Czeska
29
38
40
39
Słowenia
33
32
33
31
Portugalia
34
22
24
25
Łotwa
36
44
44
37
Słowacja
37
41
43
43
Malta
39
35
32
19
Litwa
40
43
36
40
WĊgry
41
39
39
33
Włochy
42
47
47
41
Cypr
46
34
38
Grecja
47
46
37
35
Polska
48
51
60
45
Turcja
59
66
66
65
Rosja
62
75
70
70
Rumunia
68
67
63
75
Bułgaria
72
58
59
64
Ukraina
78
84
86
84
ħródło: World Economic Forum, Growth Competitiveness Index ratings and 2003
comparisons, 2007
Instytut Rozwoju Zarządzania (Institute for Management Development – IMD) w Lozannie
okreĞla zdolnoĞü konkurencyjną poszczególnych krajów badając systematyczne warunki do
prowadzenia działalnoĞci gospodarczej. W 2006 r. spoĞród krajów UE najwyĪsze miejsca
zajĊły Luxemburg (4. miejsce), Dania (5.), Niderlandy (8.), Szwecja (8.), Austria (11.) oraz
Irlandia (14.). Polska znalazła siĊ dopiero na 52 miejscu na 60 sklasyfikowanych krajów
i regionów. Szczególnie krytycznie oceniona została w Polsce infrastruktura,
efektywnoĞü administracji paĔstwowej i - mimo poprawy - nadal wysoki poziom
bezrobocia159.
O wiele wyĪej oceniono niektóre kraje naszego regionu – najwyĪsze miejsce wĞród nich
zajĊła Estonia (22., awans o 3 miejsca), Czechy (32., awans aĪ o 4 miejsc), WĊgry (35.,
pozycja taka sama jak przed rokiem czy Słowacja (awans o jedną pozycjĊ).160
159
160
IMD International, The World Competitiveness Scoreboard, World Competitiveness Year, 2007.
Ibidem
157
Ranking konkurencyjnoĞci paĔstw Unii Europejskiej oraz Rumunii, Rosji i Turcji
w latach 1992-2007 według IMD International
PaĔstwo
2007 2006 2005 2004 2003 2000 1998 1995 1992
Dania
5
5
7
7
5
12
8
7
6
17
10
6
8
3
3
5
18
21
4
9
10
9
2
6
9
17
9
Irlandia
14
11
12
10
11
7
11
22
24
Szwecja
9
14
14
11
12
9
17
12
10
Austria
11
13
17
13
14
18
22
11
12
8
15
13
15
13
4
4
8
8
Niemcy
16
25
23
21
20
8
14
6
5
Wielka Brytania
20
20
22
22
19
15
12
15
15
Belgia
25
26
24
25
18
20
23
21
13
Estonia
22
19
26
28
22
28
-
-
-
Francja
29
32
30
30
23
19
21
19
16
Portugalia
39
37
45
39
39
29
29
32
31
Słowacja
34
33
40
40
46
46
-
-
-
WĊgry
35
35
37
42
34
27
28
41
39
Republika Czeska
32
28
36
43
35
37
38
39
38
Grecja
36
36
50
44
42
32
36
40
41
Słowenia
40
39
52
45
40
35
-
-
-
Włochy
42
48
53
51
41
30
30
29
27
Rosja
43
46
54
50
54
47
46
46
46
Rumunia
44
49
55
54
51
-
-
-
-
Turcja
48
43
48
55
56
-
-
-
-
Polska
52
50
57
57
55
40
45
45
45
Finlandia
Luksemburg
Niderlandy
ħródło: IMD International, The World Competitiveness Scoreboard, World Competitiveness
Year, 2005.
W marcu 2006 r. londyĔski instytut Centre for European Reform opublikował krytyczny
w stosunku do Polski ranking konkurencyjnoĞci. Główne zarzuty dotyczące polskiej
gospodarki to: wysokie bezrobocie, (wynoszące wówczas 18%), utrudnienia w prowadzeniu
działalnoĞci gospodarczej, zły stan infrastruktury, niskie wydatki na badania i rozwój, słaba
informatyzacja instytucji rządowych oraz zbyt łagodne przepisy, dotyczące przechodzenia na
emeryturĊ wiele osób w Polsce przestaje pracowaü przed 60 rokiem Īycia). Polska dobrze
wypada tylko w kategorii podnoszenia kwalifikacji - stosunkowo duĪo młodzieĪy podejmuje
studia. W czołówce konkurencyjnych gospodarek według Centre for European Reform są
kraje skandynawskie Dania, Szwecja, Finlandia, a zaraz za nimi Austria, Wielka Brytania,
Niderlandy i Irlandia.161
161
Centre for European Reform, The Lisbon Scorecard VI: Will Europe’s Economy rise again?
www.cer.org.uk
158
Załącznik 7
WskaĨnik efektywnoĞci rządzenia w Polsce na tle pozostałych krajów Unii
Europejskiej w latach 2003-2005 (w skali od –2,5 do 2,5)
Poz.
2003
2004
1
Finlandia
2,14
Dania
2,21
2
Dania
2,11
Luksemburg
2,09
3
Luksemburg
2,08
Finlandia
2,06
4
Niderlandy
2,07
Niderlandy
2,06
5
Szwecja
2,03
Szwecja
1,99
6
Wlk. Brytania
1,96
Wlk. Brytania
1,92
7
Austria
1,84
Belgia
1,77
8
Belgia
1,80
Austria
1,76
9
Francja
1,57
Irlandia
1,56
10 Hiszpania
1,53
Francja
1,49
11 Irlandia
1,52
Niemcy
1,44
12 Niemcy
1,50
Hiszpania
1,35
13 Portugalia
1,23
Cypr
1,06
14 Cypr
1,16
Portugalia
1,05
15 Malta
1,04
Malta
1,03
16 Estonia
1,04
Estonia
0,95
17 Słowenia
1,00
Słowenia
0,95
18 Włochy
0,88
Czechy
0,93
19 Grecja
0,83
Grecja
0,80
20 Litwa
0,77
Słowacja
0,73
21 WĊgry
0,75
Litwa
0,72
22 Łotwa
0,74
WĊgry
0,70
23 Czechy
0,73
Włochy
0,66
0,65
24 Polska
Łotwa
0,64
Polska
0,60
25 Słowacja
0,57
26 Bułgaria
-0,07
Bułgaria
0,00
27 Rumunia
-0,16
Rumunia
-0,11
ħródło: Worldwide Governance Indicators, World Bank.
159
2005
Dania
Finlandia
Niderlandy
Luksemburg
Szwecja
Wlk. Brytania
Belgia
Irlandia
Austria
Niemcy
Francja
Hiszpania
Cypr
Estonia
Portugalia
Słowenia
Malta
Słowacja
Czechy
Litwa
WĊgry
Łotwa
Grecja
Włochy
Polska
Bułgaria
Rumunia
2,12
2,07
1,95
1,94
1,93
1,70
1,65
1,63
1,60
1,51
1,46
1,40
1,16
1,03
1,03
0,99
0,95
0,95
0,94
0,85
0,79
0,68
0,66
0,60
0,58
0,23
-0,03
Załącznik 8
WskaĨnik jakoĞci regulacji w Polsce na tle pozostałych krajów Unii Europejskiej
w latach 2003-2005 (w skali od -2,5 do 2,5)
Poz.
2003
2004
1
Luksemburg
1,95
Luksemburg
2
Finlandia
1,90
Finlandia
3
Dania
1,76
Dania
4
Niderlandy
1,75
Wlk. Brytania
5
Wlk. Brytania
1,69
Niderlandy
6
Szwecja
1,68
Szwecja
7
Irlandia
1,60
Irlandia
8
Austria
1,55
Austria
9
Niemcy
1,51
Estonia
10 Estonia
1,45
Niemcy
11 Belgia
1,35
Belgia
12 Hiszpania
1,32
Hiszpania
13 Portugalia
1,30
Cypr
14 Cypr
1,23
Malta
15 Malta
1,21
Portugalia
16 Francja
1,16
Litwa
17 Włochy
1,13
WĊgry
18 WĊgry
1,10
Słowacja
19 Litwa
1,09
Francja
20 Czechy
1,08
Włochy
21 Grecja
1,05
Łotwa
22 Łotwa
1,01
Czechy
23 Słowacja
0,91
Grecja
24 Słowenia
0,85
Słowenia
Polska
25 Bułgaria
0,58
0,54
26 Polska
Bułgaria
27 Rumunia
-0,20
Rumunia
ħródło: Worldwide Governance Indicators, World Bank.
160
1,94
1,82
1,80
1,74
1,73
1,63
1,61
1,48
1,45
1,39
1,36
1,31
1,27
1,26
1,22
1,18
1,15
1,14
1,10
1,08
1,05
0,98
0,92
0,83
0,77
0,64
0,13
2005
Luksemburg
Finlandia
Dania
Niderlandy
Irlandia
Wlk. Brytania
Austria
Szwecja
Estonia
Niemcy
Cypr
Hiszpania
Belgia
Malta
Portugalia
Słowacja
Litwa
WĊgry
Francja
Czechy
Łotwa
Włochy
Grecja
Słowenia
Polska
Bułgaria
Rumunia
1,79
1,74
1,69
1,64
1,56
1,53
1,52
1,47
1,43
1,38
1,31
1,25
1,24
1,24
1,20
1,16
1,13
1,11
1,09
1,04
1,03
0,94
0,91
0,86
0,82
0,63
0,17
Załącznik 9
Korupcja w Polsce na tle pozostałych krajów Unii Europejskiej w latach 2003-2006
(wskaĨnik postrzeganej korupcji w skali od 0 – najwiĊksze nasilenie korupcji, do 10 –
brak korupcji)
Poz.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
2003a
Finlandia
Dania
Szwecja
Niderlandy
Luksemburg
Wlk.
Brytania
Austria
8,7
2004
Finlandia
Dania
Szwecja
Niderlandy
Wlk.
Brytania
Austria
8,0
Luksemburg
Niemcy
Belgia
Irlandia
Francja
Hiszpania
Portugalia
Cypr
Słowenia
Estonia
Włochy
WĊgry
Litwa
Grecja
Bułgaria
Czechy
Łotwa
Słowacja
Polska
Rumunia
7,7
7,6
7,5
6,9
6,9
6,6
6,1
5,9
5,5
5,3
4,8
4,7
4,3
3,9
3,9
3,8
3,7
3,6
2,8
Niemcy
Belgia
Irlandia
Francja
Hiszpania
Malta
Portugalia
Estonia
Słowenia
Cypr
WĊgry
Włochy
Litwa
Grecja
Czechy
Bułgaria
Łotwa
Słowacja
Polska
Rumunia
9,7
9,5
9,3
8,9
8,7
9,7
9,5
9,2
8,7
8,6
8,4
2005
Finlandia
Dania
Szwecja
Austria
Niderlandy
9,6
9,5
9,2
8,7
8,6
2006
Finlandia
Dania
Szwecja
Niderlandy
Austria
9,6
9,5
9,2
8,7
8,6
8,6
Luksemburg
8,6
8,4
Wlk.
Brytania
Luksemburg
8,5
8,6
8,2
7,5
7,5
7,1
7,1
6,8
6,3
6,0
6,0
5,4
4,8
4,8
4,6
4,3
4,2
4,1
4,0
4,0
3,5
2,9
Niemcy
Francja
Belgia
Irlandia
Hiszpania
Malta
Portugalia
Estonia
Słowenia
Cypr
WĊgry
Włochy
Litwa
Czechy
Grecja
Słowacja
Łotwa
Bułgaria
Polska
Rumunia
8,2
7,5
7,4
7,4
7,0
6,6
6,5
6,4
6,1
5,7
5,0
5,0
4,8
4,3
4,3
4,3
4,2
4,0
3,4
3,0
Wlk.
Brytania
Niemcy
Francja
Irlandia
Belgia
Hiszpania
Estonia
Portugalia
Malta
Słowenia
Cypr
WĊgry
Włochy
Czechy
Litwa
Łotwa
Słowacja
Grecja
Bułgaria
Polska
Rumunia
a
Klasyfikacja nie obejmuje Malty.
ħródło: Corruption Perceptions Index, Transparency International.
161
8,0
7,4
7,4
7,3
6,8
6,7
6,6
6,4
6,4
5,6
5,2
4,9
4,8
4,8
4,7
4,7
4,4
4,0
3,7
3,1
Załącznik 10
PrzeciĊtny okres odzyskiwania naleĪnoĞci na drodze sądowej w Polsce na tle
pozostałych krajów Unii Europejskiej a w latach 2003-2006 (w dniach)
Poz.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
2003
Litwa
Dania
Szwecja
Irlandia
Wlk.
Brytania
Łotwa
Finlandia
Belgia
Francja
Rumunia
WĊgry
Austria
Niemcy
Niderlandy
Bułgaria
Portugalia
Hiszpania
Słowacja
Grecja
Czechy
Polska
Włochy
Słowenia
166
190
208
217
229
243
270
328
331
335
335
342
403
408
440
495
515
655
730
830
1000
1390
1440
2004
Litwa
Dania
Szwecja
Irlandia
Wlk.
Brytania
Finlandia
Łotwa
Estonia
Belgia
Francja
Rumunia
WĊgry
Austria
Niemcy
Niderlandy
Bułgaria
Portugalia
Hiszpania
Słowacja
Grecja
Czechy
Polska
Włochy
Słowenia
166
190
208
217
229
240
243
275
328
331
335
335
342
403
408
440
495
515
565
730
830
1000
1390
1440
a
2005
Litwa
Dania
Szwecja
Irlandia
Finlandia
Wlk.
Brytania
Łotwa
Estonia
Belgia
Francja
Rumunia
WĊgry
Austria
Niemcy
Niderlandy
Bułgaria
Portugalia
Hiszpania
Słowacja
Grecja
Czechy
Polska
Słowenia
Włochy
166
190
208
217
228
229
240
275
328
331
335
335
342
394
408
440
495
515
565
730
820
980
1350
1390
Dane nie obejmują Cypru, Luksemburga i Malty, a w 2003 r. – Estonii.
ħródło: Doing Business Monitoring, World Bank.
162
2006
Litwa
Dania
Szwecja
Irlandia
Finlandia
Wlk.
Brytania
Łotwa
Estonia
Belgia
Francja
Rumunia
WĊgry
Austria
Niemcy
Niderlandy
Bułgaria
Portugalia
Hiszpania
Słowacja
Grecja
Czechy
Polska
Włochy
Słowenia
166
190
208
217
228
229
240
275
328
331
335
335
342
394
408
440
495
515
565
730
820
980
1210
1350
Załącznik 11
PrzeciĊtny koszt odzyskiwania naleĪnoĞci na drodze sądowej w Polsce na tle
pozostałych krajów Unii Europejskiej a w latach 2003-2006 (w % naleĪnej kwoty)
Poz.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
2003
Szwecja
Finlandia
Dania
Litwa
Austria
Belgia
WĊgry
Polska
Niemcy
Rumunia
Francja
Łotwa
Grecja
Bułgaria
Portugalia
Czechy
Wlk.
Brytania
Hiszpania
19
20
21
22
Słowacja
Niderlandy
Słowenia
Włochy
15,7
15,9
16,3
17,6
23
24
Irlandia
21,1
5,9
6,6
7,8
8,6
9,0
9,5
9,6
10,0
10,5
10,7
11,8
12,5
12,7
14,0
14,5
14,6
15,2
15,7
2004
Szwecja
Finlandia
Dania
Litwa
Austria
Belgia
WĊgry
Polska
Niemcy
Rumunia
Estonia
Francja
Łotwa
Grecja
Bułgaria
Portugalia
Czechy
5,9
6,6
7,8
8,6
9,0
9,5
9,6
10,0
10,5
10,7
11,5
11,8
12,5
12,7
14,0
14,5
14,6
2005
Szwecja
Finlandia
Dania
Litwa
Austria
Belgia
WĊgry
Polska
Niemcy
Rumunia
Estonia
Francja
Łotwa
Grecja
Bułgaria
Czechy
Portugalia
5,9
5,9
6,5
8,6
9,0
9,5
9,6
10,0
10,5
10,7
11,5
11,8
11,8
12,7
14,0
14,1
14,5
2006
Szwecja
Finlandia
Dania
Litwa
Austria
Belgia
WĊgry
Polska
Niemcy
Rumunia
Estonia
Francja
Łotwa
Grecja
Bułgaria
Czechy
Portugalia
5,9
5,9
6,5
8,6
9,0
9,5
9,6
10,0
10,5
10,7
11,5
11,8
11,8
12,7
14,0
14,1
14,5
Wlk.
Brytania
Hiszpania
Słowacja
Niderlandy
Słowenia
15,2
Słowenia
15,2
Słowenia
15,2
15,7
15,7
15,9
16,3
15,7
15,7
15,9
16,8
17,6
21,1
Hiszpania
Słowacja
Niderlandy
Wlk.
Brytania
Włochy
Irlandia
15,7
15,7
15,9
16,8
Włochy
Irlandia
Hiszpania
Słowacja
Niderlandy
Wlk.
Brytania
Włochy
Irlandia
a
17,6
21,1
Dane nie obejmują Cypru, Luksemburga i Malty, a w 2003 r. – Estonii.
ħródło: Doing Business Monitoring, World Bank.
163
17,6
21,1
Załącznik 12
1. PrzyjĊte załoĪenia – model HERMIN
Dokonanie symulacji wpływu Ğrodków w ramach programów współfinansowanych z funduszy
UE wymaga sporządzenia scenariusza bazowego, do którego odnoszone są ponoszone
nakłady i uzyskane efekty. Scenariusz bazowy odpowiada sytuacji, w której do gospodarki
polskiej nie napływają Ğrodki z funduszy unijnych.
Przy konstruowaniu scenariusza bazowego przyjĊto, Īe dynamika wzrostu produkcji
przemysłowej głównych partnerów gospodarczych Polski bĊdzie wynosiü 5% rocznie (za
wyjątkiem Niemiec, dla których przyjĊto 3,5%). ZałoĪono, Īe stawki podatkowe bĊdą na ich
stałym poziomie z roku 2004. Kursy wymiany złotego w stosunku do walut głównych
partnerów handlowych Polski zamroĪono takĪe na ich poziomie z roku 2004. Do przeliczania
Ğrodków pomocowych UE w ramach NSRO przyjĊto stały kurs wymiany (1 euro = 3,92 zł).
Wzrost wydajnoĞci w rolnictwie pozostanie niezmieniony i bĊdzie wynosił 4,1% rocznie, a
liczba pracujących w tym sektorze bĊdzie nadal spadaü z roczną dynamiką prawie 2,5%
rocznie. LiczbĊ osób pracujących w sektorze publicznym zamroĪono na poziomie z roku
2004.
2. PrzyjĊte załoĪenia – model MaMoR2
W scenariuszu bazowym przyjĊto tempo wzrostu PKB w przeciĊtnej wysokoĞci 4,2% rocznie,
czyli przeciĊtnej uzyskanej przez gospodarkĊ w latach 1995-2005, gdy napływ funduszy, a w
szczególnoĞci efekt ich oddziaływania, były stosunkowo nieznaczne. ZałoĪono umiarkowany
wzrost poziomu zatrudnienia (Ğrednio 1,1% w latach 2007-2010 i 0,3% w latach 2011-2020),
natomiast załoĪenia odnoĞnie dynamiki cen towarów i usług konsumpcyjnych oparto na celu
inflacyjnym ustalonym w aktualnych załoĪeniach polityki pieniĊĪnej NBP i RPP (inflacja
równa Ğrodkowi docelowego przedziału, czyli 2,5% Ğredniorocznie). Kurs walutowy przyjĊto
na stałym poziomie wynoszącym 3,90 PLN/EUR, co oznacza aprecjacjĊ złotego, czyli
utrzymanie trendu obserwowanego w ostatnich latach. Na potrzeby symulacji przyjĊto
ponadto, Īe całoĞü dostĊpnych Ğrodków UE zostanie wykorzystana (czyli absorpcja funduszy
wyniesie 100%).
Analizowane Ğrodki
Przeprowadzona analiza objĊła Ğrodki publiczne w łącznej kwocie 92 496 mln euro,
dostĊpne w ramach realizacji Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 (NPR) oraz
Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 (NSRO). Z powyĪszej kwoty
81,6% stanowią Ğrodki publiczne Unii Europejskiej, natomiast wkład publiczny krajowy
wynosi 18,4%. W badaniu nie jest uwzglĊdniany odrĊbnie krajowy wkład prywatny. Jest to
wynikiem przyjĊcia załoĪenia, Īe Ğrodki te zostałyby wykorzystane w gospodarce takĪe w
przypadku braku wsparcia UE i w konsekwencji nie spowodowałyby one dodatkowego efektu
ekonomicznego, a jedynie zostałyby wykorzystane w nieco odmiennych projektach. Na
łączną kwotĊ analizowanych Ğrodków złoĪyły siĊ fundusze przeznaczone na rozbudowĊ
infrastruktury podstawowej w wysokoĞci 55 307 mln euro (59,8% ogólnej kwoty), poprawĊ
zasobów ludzkich w kwocie 21 106 mln euro (22,8%) oraz bezpoĞrednie wsparcie dla
przedsiĊbiorstw – 16 083 mln euro (17,4%). Dane dotyczące powyĪszych kwot w rozbiciu na
poszczególne okresy zaprezentowano na wykresie.
164
ĝrodki uwzglĊdnione w analizie (NPR+NSRO)
18 000,00
16 000,00
14 000,00
mln eur
12 000,00
10 000,00
8 000,00
6 000,00
4 000,00
2 000,00
0,00
2004
2005
2006
infrastruktura podstawowa
2007
2008
2009
zasoby ludzkie
2010
2011
2012
2013
2014
2015
wsparcie dla przedsiĊbiorstw
ħródło: dane MRR
Wkład publiczny UE i krajowy uwzglĊdniony w analizie, tys. euro162
Wyszczególnienie
2004-2006
2007-2015
2004-2015
Razem wkład publiczny
4 248 746
88 247 247
92 495 993
Razem wkład publiczny UE
2 987 901
72 476 471
75 464 372
Infrastruktura
1 417 925
43 313 918
44 731 843
Zasoby ludzkie
643 846
17 014 275
17 658 121
Wsparcie dla firm
926 130
12 148 278
13 074 408
1 260 845
15 770 776
17 031 621
Infrastruktura
579 058
9 996 133
10 575 190
Zasoby ludzkie
228 863
3 219 286
3 448 148
Wsparcie dla firm
ħródło: dane MRR
452 924
2 555 357
3 008 282
Razem wkład publiczny
krajowy
162
W zestawieniu uwzglĊdniono około 95% Ğrodków UE przeznaczonych na realizacjĊ NSRO 20072013 – dane nie uwzglĊdniają miĊdzy innymi PO Europejska Współpraca Terytorialna oraz rezerwy
wykonania.
165