Naród- koncepcje
advertisement
1. Proces globalizacji we współczesnym świecie Globalizacja to procesy ekonomiczne, polityczne, społeczne i kulturowe. Globalizację napędza integracja gospodarki światowej. Jest to proces zagęszczania, różnego rodzaju powiązania i zależności ekonomiczne, finansowe, polityczne, militarne, kulturowe między społecznościami co prowadzi do ujednolicenia świata w tych zakresach i odzwierciedliła się w pojawieniu się więzi społ. solid. I tożsamości w skali ponadnarodowej i ponad lokalnej. Wg. Robertsona (ameryk. socjolog) globalizacja to zbiór procesów, które czynią świat jednym nowoczesne technologie telekomunikacyjne pojawiające się w możliwościach przekraczania granic państw – sieć ogólnoświatowa- internet. społeczności ludzkie coraz bardziej powiązane są siecią zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, kulturowych. pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, kulturowych, politycznych o charakterze ponadnarodowym tj. korporacje przemysłowe, sieć firm handlowych. pojawia się nowa kategoria ludzi mobilnych (aktorów, dziennikarzy, polityków) 2. Kultura a życie społeczne Kultura jest jednym z czynników sił wyznaczających zjawiska i procesy życia społecznego. Kultura jest wszystkim tym co powstaje dzięki pracy człowieka. Są to wszelkie wytwory materialne i duchowe. Kultura w znaczeniu socjologicznym stanowi całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, gromadzony i utrwalany w ciągu jej dziejów (przekazywanie z pokolenia na pokolenie). W skład tej kultury wchodzą także zasady współżycia społecznego, sposoby postępowania, wzory zachowań, kryteria ocen estetycznych i moralnych przyjęte w danej zbiorowości. Wyróżniamy: kultura materialna – zwana czasami cywilizacją jest zbiorem wytworów zaspakajających materialne potrzeby np. narzędzia pracy, mieszkanie, przedmioty codziennego użytku, odzież. kultura duchowa – to wytwór dążenia do ideałów, piękna, prawdy, sprawiedliwości, to zespół obyczajów, idei i symboli. kultura osobista – związana jest z naszym temperamentem, zachowaniem. kultura zbiorowości – jest to ogół wytworów wartości i sposobów zachowania się, które zostały przyjęte i uznane przez daną zbiorowość. Wpływ kultury na życie społeczne przez: socjalizację i kształtowanie osobowości ludzkiej - przez socjalizację kształtują się aspiracje i cele życiowe człowieka, dążenie do osiągnięcia pożądanych cech przez naśladownictwo innych. tworzenie i ustanawianie wartości – istotna rola na zmianę innych, przez zachowanie i nauczanie oraz środki masowej informacji. wzory działania i postępowania – wzór jest to sposób zachowania, ustalone wzory stanowią o regularności życia społecznego. stwarzanie modeli instytucji i systemów społecznych – model jest czymś co się naśladuje, jakiś ideał (model rodziny, pracy, coś do czego dążymy) 1 3. Grupa społeczna, cechy charakterystyczne Grupy społeczne- zbiór ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości związani są więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzną organizację: Elementy składowe grupy społecznej: a. zbiór osób, ilość min.2-3 osoby. Istotą małych grup jest bezpośredniość kontaktów. Powiększenie liczby grupy nie jest bez znaczenia. Wzór osobowościowy, to pewne cechy charakteru, zachowań, które są wymagane w grupie. b. wartość grupy , aby realizować konkretne cele , zadania, wspólne wartości: zadania grupy, powstają do zrealizowania konkretnego celu np. zebrania pieniędzy funkcje grupy, do zrealizowania wśród własnych członków, lub do zrealizowania zadania dla zewnętrznego otoczenia. Grupa może posiadać funkcje jawne lub ukryte. c. Więź społeczna – to świadomość grupowa, poczucie łączności i solidarności członków grupy: Aspekt psychospołeczny – subiektywny, jako świadomość grupowa, poczucie solidarności grupy, poczucie identyfikacji jednostek z grupą Aspekt strukturalny – obiektywny, zespół stosunków społecznych wiążących jednostki w grupę d. Wewnętrzna organizacja grupy, to system pozycji i ról społecznych oraz instytucji grupowych podporządkowanych instytucji władzy grupowej. Typy pozycji: - przypisane – na zajmowanie ich człowiek nie ma wpływu, są wyznaczone bez jego woli, nie ma od nich ucieczki - osiągane – to takie, które człowiek sam zdobywa, dzięki własnym decyzjom i własnemu wysiłkowi. Najważniejszym elementem grupy jest struktura, pozycja w grupie, rola w grupie. TYPY GRUP SPOŁECZNYCH 1. CHARLES COOLEY GRUPY PIERWOTNE- grupy małe, relacje silne, bliskie, bezpośrednie, „face to face”, cała osobowość wchodzi w relacje (np. najbliższa rodzina, grupy rówieśnicze). Pojawiają się jako pierwsze w życiu człowieka, kształtują go (rodzina, grupy rówieśnicze), małe grupy, relacje bezpośrednie. GRUPY WTÓRE- mniej trwałe uczestnictwo, brak bliskich relacji, relacje ze względu na rolę, zadania, rzeczy, wchodzimy częścią osobowości, nie angażują nas tak bardzo jak pierwotne. 2.GRUPY : GRUPY FORMALNE (wtórne)- bardzo konkretne reguły, zasady tworzenia musi mieć podstawy swojego powstania przez zapis, regulamin ( który omawia sposób przyjmowania i wydalania. Mają charakter wtórny , wytycza się określone zadanie np. zakład pracy, wojsko, służby mundurowe. GRUPY NIEFORMALNE(pierwotne)- tworzone spontanicznie, (nie muszą spełniać wszystkich cech grupy pierwotnej Cooley’ a) nie musi być regulaminu. 3.PODZIAŁ WG FERDYNAND TONNIES- dwa typy: TYP SPOŁECZEŃSTWA (Geselashaft) działanie racjonalne, obliczone na jakiś konkretny cel oparty na woli, refleksyjnej, tworzenie każdego typu grup umownych, nacisk zewnętrzny. TYP WSPÓLNOTY (Gemeinshaft) łączą się spontanicznie, z własnej woli (organicznej) by osiągnąć jakiś cel, naturalne potrzeby. 2 4. Koncepcja jednostki i społeczeństwa JEDNOSTKA- pojedynczy człowiek najmniejszy osobowy element składowy społeczeństwa, który nie może się ukształtować poza nim; tylko w grupie społecznej w procesie wzajemnych oddziaływań z innymi, ludzie indywiduum może się przeobrazić w indywidualność i stać się członkiem społeczeństwa. SPOŁECZEŃSTWO- forma życia zbiorowego ludzi, ukształtowana historycznie ; specyficzny system interakcyjny pomiędzy jednostkami tworzącymi samowystarczalną zbiorowość, która zajmuje określone terytorium, wytwarza i uczestniczy we wspólnocie kulturowej. Często uważa się społeczeństwo stanowi liczebnie dużą grupę społeczną taką w której odrębnie tworzą się podgrupy oraz występują wszystkie podstawowe typy procesów społecznych. Wyróżniamy 3 stanowiska: 1) nominalistyczne – społeczność oznacza jedynie fakt wykonywania przez jednostki pewnych czynności. Dobro społeczeństwa jest sumą dóbr jak największej liczby jednostek, nie ma dobra wspólnego. Społeczeństwo sprowadza się do działań jednostkowych. Stosunek między jednostką a społeczeństwem jest taki, że społeczność jest całkowicie podporządkowana jednostce. Zadaniem społeczeństwa jest usuwanie trudności i przeszkód uniemożliwiających osiągnięcie dóbr prywatnych największej liczbie jednostek 2) organicystyczne - uznaje społeczeństwo za organizm, pierwszy, pierwotny i wyższy w stosunku do człowieka. Społeczeństwo jako całość wcześniejsza- organizm- decyduje o naturze, o istocie swej części, jaką jest człowiek. Osoba ludzka sama w sobie nie ma żadnych celów, spełnia jedynie funkcje względem organizmu. społeczność tylko jako całość, jako organizm ma swoje cele, istnieje sama przez się. Jednostka ludzka natomiast sens swego istnienia i działania uzyskuje dopiero wtedy, gdy spełnia jakieś funkcje w obrębie społeczności, i to tylko w takim stopniu w jakim owe funkcje spełnia. Człowiek nie ma swych własnych osobowych praw, a tylko te, które mu przyznaje organizm, całość. 3) realistyczne inaczej funkcjonalne - społeczeństwo nie jest bytem substancjalnym, ale są nim jedynie osoby ludzkie, które społeczeństwo tworzą. Społeczności ludzkie istnieją realnie, są całościami odrębnymi od osób, które je tworzą. Czynnikiem jednoczącym jednostki jest zawsze jakieś dobro, cel, wspólne potrzeby. Ponieważ jednostki tworzą społeczności, aby uzyskać pełnię człowieczeństwa, zatem to społeczeństwo ma mu służyć, pomagać. Każda społeczność, organizując jednostki dla ich dobra w rodzinę, państwo, naród ma za swe naczelne zadanie osiąganie dobra wspólnego dla wszystkich. Jednostki mają więc uprawnienia względem grupy w zakresie domagania się realizacji ich dóbr jednostkowych za pośrednictwem dobra wspólnego. Z drugiej strony społeczności , aby osiągnąć wyznaczone im cele, zobowiązują jednostki i wymagają od nich odpowiedniego działania na rzecz dobra wspólnego. W ten sposób osoba jest autonomiczna i wyrasta ponad zbiorowość, ale w pewnym zakresie jest też podporządkowana społeczności. 5. Czynniki biologiczne, demograficzne, ekonomiczne i geograficzne w rozwoju życia społecznego Rozwój społeczny- inaczej socjalizacja [uspołecznienie].Jest to przygotowanie do przyszłego życia w społeczeństwie do pełnienia określonych ról i do przestrzegania norm i zasad panujących w społeczności. Następuje pod wpływem oddziaływań społecznych. Z 2 strony wyraża się też w stopniowej autonomizacji tzn. niezależności od matki, rodziców, dorosłych. 3 czynniki biologiczne – obejmują cechy budowy ciała, procesy fizjologiczne, mechanizmy dziedziczenia cech, odruchy, skłonności naturalne. Cechy organizmu ludzkiego i jego procesy życiowe wyznaczają powstawanie i przebieg procesów życia społecznego. czynniki geograficzne – przez warunki geograficzne rozróżniamy zespół czynników jak obszar, kształt terenu, klimat, roślinność, rzeki, bogactwa mineralne itp. Całość tych czynników wywiera wpływ na strukturę społeczną, sposób zaspakajania potrzeb, stosunki z innymi ludźmi. Klimat wywiera wpływ na aktywność człowieka. Warunki geograficzne wpływają na rozmieszczenie ludności i w związku z tym na podział pracy. czynniki demograficzne – liczba ludności, gęstość zaludnienia, przyrost naturalny, ład demograficzny według wieku i płci stanowią grupę czynników, które mają wpływ na życie społeczne. Przewaga ludzi młodych w społeczeństwie powoduje wzrost innowacyjności i kreatywności, ludzie starsi są bardziej odporni na zmiany. czynniki ekonomiczne – człowiek żyjący w środowisku poprzez pracę zaspakaja swoje potrzeby, warunki bytowe, rozwija się. W ten sposób powstają ekonomiczne podstawy życia społecznego. Składają się na nie narzędzia pracy, siły wytwórcze oraz stosunki produkcji. Warunkom ekonomicznym życia zbiorowości towarzyszy działalność umysłowa człowieka, twórczość intelektualna, artystyczna. 6. Funkcjonalizm Roberta K. Mertona PODEJŚCIE EMPIRYCZNE – ROBERT MERTON – krytykował próby budowania całościowego systemu teorii socjologicznej. Odchodził od analiz całościowych, uznając, że dla socjologii jest przedwcześnie do ich formułowania. Socjologia powinna zająć się budowaniem modeli cząstkowych. Dla niego harmonijny system społeczny jest nieprawidłowy. Uważał społeczeństwo za niezharmonizowany. Teoria funkcjonalna powinna opisywać zmienności systemu społecznego i elementy, które są dysharmonią. Uważał, że jednym z najważniejszych celów socjologii jest wyjaśnianie niewyjaśnionych skutków działań ludzkich. Interesowało go dlaczego działania ludzkie, dalekie są od planów. Wprowadził pojęcie funkcji ukrytych, poruszył problem samospełniającego proroctwa. Działania maja swoje skutki; poruszał problem samo-spełniającego się proroctwa; odchodził od strategii całościowych. Ludzie podejmują działania ze względu na jawne funkcje, a spełniają funkcje ukryte, np. politycy, funkcja jawna – dobro wspólne, funkcja ukryta – kasa. ANOMIA wg MERTON’a – dotyczy społeczeństwa amerykańskiego w drugiej połowie XX wieku. Istnieje tam powszechny cel kulturowy działań ludzkich, który w okresie socjalizacji jest propagowany, czyli równy dla każdego. Treścią tego celu jest osiągnięcie sukcesu. Cel kulturowy musi mieć środki do jego zrealizowania. Realne środki nie są dostępne równo dla każdego. Ci, którzy mają orientację na sukces a nie mają środków na jego realizację, wówczas pojawia się frustracja, dysfunkcja, anomia, dewiacja. Sposoby walki z anomią (dysfunkcją):innowacja – wybór drogi alternatywnej (łamanie norm). Dysfunkcja systemu rodzi anomię, ale w tym czasie system jest funkcjonalny dla innych. Dysfunkcja jest źródłem zmiany społecznej. Uznał potrzebę budowania teorii średniego zasięgu mają większe szanse niż teorie ogólne. Są one wprawdzie abstrakcyjne, ale utrzymują związek ze światem empirycznym 4 7. Teoria konfliktu R. Darendorfa Dahrendorf przyjmuje ogólne założenie, że na strukturę składają się różnego rodzaju związki, które są oparte na instytucji prawomocnej władzy zwierzchniej. Ma na myśli wszelkiego rodzaju ugrupowania ludzkie. Wymienia wśród nich przykłady: państwo, kościół, przedsiębiorstwo, partię polityczną, związki zawodowe czy nawet klub szachistów. Dla Dahrendorfa jest oczywiste, że ludzie muszą się zrzeszać, aby osiągać cele czy też aby zaspokajać swoje potrzeby. Jednakże zrzeszanie się polega na podziale ról i podporządkowaniu jednych ról innym rolom i ustanawianiu władzy. W każdym związku więc (czyli grupie - w innej terminologii) pojawiają się z konieczności stosunki dominacji i podporządkowania jednej części członków danej zbiorowości części drugiej, sprawującej władzę. Ta dychotomiczna struktura każdego ludzkiego zrzeszenia, obejmującego dwa człony: rządzących i rządzonych, stanowi strukturalne, obiektywne źródło sprzeczności i konfliktów w budowie całego społeczeństwa globalnego. Społeczeństwo składa się ze związków różnego charakteru i różnej wielkości. W każdym jednak związku występuje dychotomiczna dystrybucja władzy. W każdym związku są ci, którzy sprawują zwierzchnią władzę, i ci, którzy są rządzeni. Rodzi to strukturalny konflikt społeczny, powodujący sprzeczność interesów. Grupa osób sprawujących role dominujące ma interes, aby utrzymać się przy władzy, zaś grupa podległa ma interes, aby być w opozycji, dążyć do poprawy swego losu i bronić się przed władzą rządzących. Sprzeczność interesów ma charakter obiektywny, wynikający z różnych pozycji, zajmowanych w danym związku. Tak określone źródło sprzeczności i konfliktu jest założeniem apriorycznym i nieuzasadnionym. Dahrendorf nie zauważa, że ta konstrukcja logiczna może być odmiennie tłumaczona; a mianowicie, że rządzący i rządzeni mają wspólne interesy, a nie interesy sprzeczne, dążą bowiem do pewnych celów, zadań, jakie ich związek ma osiągnąć, i ten cel, te wartości wspólne, dla których swój związek (grupę) powołali, łączą ich. W tym punkcie rozważań Dahrendorf wprowadza ważne rozróżnienia. Trzeba mianowicie odróżnić interesy utajone i interesy jawne. Interesy utajone to właśnie interesy obiektywne rządzących czy rządzonych, wynikające z dystrybucji władzy, zaś interesy jawne to interesy wyrażone w odpowiednich ideologiach tak, jak rozumieją i formułują je rządzeni lub rządzący, często nawet sprzeczne z interesami utajonymi, obiektywnymi. Interesy jawne, artykułowane w ideologiach, obejmują wartości, cele, normy, programy, którymi mają się kierować rządzący czy rządzeni w rozstrzyganiu sprzeczności i konfliktów, w jakie są uwikłani. Ostatecznie struktura społeczeństwa globalnego przedstawia się w ujęciu Dahrendorfa jako mozaika współzawodniczących ze sobą z jednej strony grup dominujących, a z drugiej grup podległych, opozycyjnych. Sprzeczności interesów i konflikty są przeto wszechobecne. Aby społeczeństwa jako całości mimo tych sprzeczności i konfliktów - utrzymywały się, konieczne jest rozwijanie różnych form regulacji konfliktów. 8. Behawioralna teoria wymiany George’a Homansa Homans sformułował paradygmat wymiany który uważa się za przełomowy moment dla teorii wymiany społecznej. Wszystkie zachowania społeczne są wymianą działań, materialną lub niematerialną, mniej lub bardziej nagradzającą lub kosztowną, zachodzącą między co najmniej dwiema osobami. Grupa społeczna to suma interakcji w której ma miejsce wymiana nagród i kar pomiędzy członkami. Homans uważa, że grupa ma swoją określoną cechowość, charakterystykę: 5 grupa powinna posiadać swoja organizację jej funkcjonowanie powinno przebiegać zgonie z danymi fazami o inwestowania w grupie o pojawiania się skodyfikowanych norm o ekspansja więzi tworzenie się podsystemów Aby pokazać proces powstawania i rozwoju (socjalizacji) małej grupy użyje kilku definicji: Socjalizacja - ogół wpływów odciskających się na człowieku, rozpoczyna się od momentu narodzin i trwa do śmierci. Nie można tego procesu zatrzymać. Trwa przez całe życie. Wychowanie - z punktu widzenia socjologii wychowanie traktuje się jako część socjalizacji, gdzie jest ktoś kto wychowuje. Skierowuje on swoje działania na wychowanka. Mamy wychowawcę i wychowanka. Są to działania o charakterze celowym. Akulturacja - wprowadzanie człowieka w kulturę. Nie ma społeczeństwa bez kultury ale też nie ma kultury bez społeczeństwa. Homans w swojej behawioralnej teorii wymiany stara się nie tylko pokazać zaistniałe zjawiska ale pyta także dlaczego to zjawisko zaistniało. Do wyjaśnienia zjawiska wymiany używa podstawowych pojęć takich jak : bodziec, działanie, nagroda, kara, wartość, koszt, percepcja i oczekiwanie. Bodziec - sygnały płynące ze środowiska, na które organizm odpowiada działaniem, Działanie - zachowania przejawiane przez organizm nakierowane na uzyskiwanie nagród i unikanie kar, Nagroda - zdolność przysługująca bodźcowi do świadczenia gratyfikacji lub do realizowania potrzeb organizmu, Kara - umiejętność bodźca wyrządzania krzywdy, zaszkodzenia lub zablokowania możliwości zaspokojenia potrzeb, Wartość - wielkość nagrody jaka przynosi bodziec, Koszt - nagroda, jakiej trzeba się zrzec, lub kara, na jaka trzeba się narazić podejmując określona linie działania, Percepcja - zdolność do postrzegania, rozważania, oszacowania nagród i kar, Oczekiwanie - wielkość nagród, kar lub kosztów, jakie organizm wiąże z określonym bodźcem. 9. Dramaturgiczna wizja świata według Edvina Goffmana Opisywał porządek interakcyjny, zauważył, że interakcje między jednostkami nie są chaotyczne. Chciał dotrzeć do tych porządków. Przedmiotem badań stały się epizody interakcyjne w życiu codziennym (spotkania, wymiana gestów, słów). Porządek interakcyjny jest odrębną sferą rzeczywistości, ale nie jedyną. Wchodzimy twórczo i kreatywnie w interakcje. Są organizacje, instytucje- sfera makro. Poziom interakcyjny mikro ma luźny, pośredni związek ze sferą makro Zjawiska ze sfery makro wiążą się z interakcjami, ale najpierw nasze interakcje ulegają przekształceniu. Uwarunkowania makrostrukturalne tworzą pewne ramy organizacyjne, które w pewien sposób organizują interakcje. Zauważa, że wewnętrzna dynamika interakcji jest niezależna od tych ram. Interakcje są konstruowane prze ludzi, rozwijają się w sposób twórczy, ale musza uwzględnić istnienie makro- strukturalnego porządku. Metaforą dramaturgiczną jest odniesienie świata do sceny i teatru. Jednostki są aktorami, wystawiającymi przedstawienie często cyniczne, fałszywe. Człowiek w teatrze życia codziennego. Wstęp wiąże się ze stworzeniem fasady np. otoczenie, przedmioty, także emocje, energia. Ludzie 6 oczekują spójność w tym Wstęp jest po to aby pokazać wartość społeczeństwa. Gesty i słowa wpływają na ludzi, aktorzy starają się by przedstawienia były prawdziwe. Podzielił świat na teatr w którym są aktorzy, scena, kulisy, zespół osób współpracujących oraz publiczność przed którą wszystko się odgrywa. Typy interakcji: a) ZOGNISKOWANE-/ face to face/ rozmowa bezpośrednia. Charakter zrytualizowany (powtarzalny). Jest zawsze wyróżniona z otoczenia, oparta o język- słowa, symbole, które są wieloznaczne , poddają się manipulacji /dwuznaczne żarty/. Używał pojęcia roli. Interakcje są sekwencyjne – wymiana zdań, uwag. b) NIEZOGNISKOWANA- / na szerszą skalę/ np. zachowania w miejscach publicznych. Występują tu pewne stałe formy zachowań. Powstają pewne ramy interpretacyjne pozwalające na intersubiektywność interpretacyjną. Każdy epizod sytuacyjny jest ubrany w określone ramy interpretacyjne. Ramy mogą być pierwotne (obiektywne)np. siedzimy w sali i wtórne (interpretatywne) np. u lekarza pewien porządek zachowań jest narzucony. Goffman podkreślał rolę schematów interakcyjnych, poprzez które tworzy się porządek interakcyjny. Świat jest teatrem, ludzie są aktorami. Odgrywamy role, aby uzyskać pożądane cele. Niektórzy nie utożsamiają się z rolą przyjmując postawę cynika. Wiara w odgrywaną przez siebie rolę to postawa szczerości. 10. Teoria strukturacji Anthony Giddensa Giddens krytycznie oceniał Parsons’a za to, że pomijał on pewne aspekty życia społecznego np. konflikt społeczny, zmiany społeczne. Uważał, że teoria Pasons’a była zbyt stateczna. Interesował się także dorobkiem Marksa. Zauważył, że teraz istnieją dobre czasy dla socjologów, ponieważ pojawiają się nowe zjawiska społeczne. Założenia teorii strukturacji: Korzeniami sięgają do klasycznych, dawnych teorii (Durkheim, Weber, Marks -ich socjologia była socjologią świata, który się ciągle stwarza, proces dynamiczny). Nawiązywał do innych teorii biorąc je i tworząc własną syntezę np. Parsons zmobilizował go do dostrzegania człowieka - człowiek traktowany jako marionetka w sieci. Występował przeciwko stanowisku: o że istnieją uniwersalne prawa życia społecznego; są tylko historyczne prawidłowości. o analizy strukturalne i humanistyczne (sprzeciw przeciwstawianiu) o nie podobała mu się „teoria modernizacji”. Uważał, że jest ona jednokierunkowa. Zwrócił uwagę na rolę elementów przypadkowych. refleksyjność ludzi nie można mówić o rozwoju w jednym kierunku rzeczywistość społeczna jest rezultatem pewnych wartości, przemyślanych działań. Zastrzeżenia co do założeń: za mało mówi się o społecznej rzeczywistości, a za dużo o tym jak ją badać, opisywać (fenomenologia, interakcjonizm) 7 krytykował pozytywizm. Dla niego socjologia to nauka humanistyczna, rozumiejąca. Nie ma uniwersalnych założeń, a to co jest uniwersalne, jest banalne Nie można w nauce uniknąć wartościowania ZAGADNIENIA TEORII GIDDENSA: 1. Jest on przekonany, że socjologia rozwija się czerpiąc od poprzedników, a nie z tworzenia nowych teorii. 2. Życie społeczne jest ciągłym, nieustannym procesem tworzenia , podtrzymywania struktur. 3. Nie ma systemu i jego funkcji, ale ludzie podejmujący działania, twórczy. 4. Wyakcentowanie człowieka. 5. Interakcja mówi według niego o pewnych cechach i podlega kutynizacji zachowań i regionalizacji. Każda interakcja przebiega w jakimś miejscu i czasie. Środowisko pozwala nam na jej wyjaśnienie. Tworzą się pewne wzory zachowań . Poprzez „krzepnięcie w reguły” interakcja nie staje się skostniała , można ją zmienić. Nie jesteśmy zdeterminowani, możemy zmieniać nasze wzory zachowań- podkreślenie kreatywności człowieka. 6. Bezpieczeństwo ontologiczne (na naszą osobowość składa się - id, ego, superego). Osobowość jest zbudowana warstwowo. Jedną z potrzeb jest potrzeba bezpieczeństwa-zrozumieć, gdzie ja jestem, a gdzie jest świat. XXI wiek jest czasem lęków. Procesy świata przekraczają nasze możliwości poznawcze (są nie do przewidzenia). 7. Zdolność poznawcza- ciągła nauka człowieka, możliwość zmiany, motor przekształceń zmian. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć przyszłych losów świata, bo nie wiemy, co będziemy wiedzieć za 34 czy 20lat. Struktura a byt działający (jak opisać rzeczywistość, aby nie stracić z oczu człowieka?) 11. Rodzina jako podstawowa grupa społeczna Rodzina- to grupa osób połączonych stosunkiem małżeństwa, rodzicielska, adopcji oraz pokrewieństwa, grupa osób stanowiąca wspólnotę stanowiąc punkt odniesienia i oddziaływujący na siebie zgodnie z wyraźnie określonymi rolami. Stanowi podstawową grupę społeczną. RODZINA JAKO GRUPA SPOŁECZNA-będzie postrzegana z punktu widzenia ról, życia wspólnotowego, relacji bliskich sobie osób , prowadzenie gospodarstwa domowego. Rodzina składa się z osób połączonych ze sobą szczególną więzią jak więź krwi, mieszkający najczęściej pod jednym dachem, zajmujących się gospodarstwem domowym, z podziałem ról ( role często są trwale np. rodzice zawsze będą rodzicami) RODZINA JAKO GRUPA PIERWOTNA: Spokrewnione, bliskie kontakty twarzą w twarz, wchodzimy w tę grupę całą swoją osobowością, stosunki są intymne, nie rzeczowe, nie mają charakteru celowego, wysokie poczucie więzi z grupą, oparta na tradycji rodziny jest podział ról, współpraca, ma założenie trwałości. RODZINA JAKO INSTYTUCJA - członkowie rodziny są tu postrzegani nie jako określone osoby, np. pan Nowak, ale raczej jako pozycje w jej strukturze (syn, matka, dziadek). Badacze traktujący rodzinę jak instytucję są zainteresowani relacjami między jej członkami Wyróżniamy następujące rodzaje rodziny: monogamiczną - związku jednego mężczyzny z jedną kobietą. Przybiera ona postać rodziny nuklearnej, czyli rodziców wraz ze swoimi dziećmi lub rodziny poszerzonej, do której dołączają jeszcze dziadkowie, najbliżsi krewni, itp. 8 poligamicznej - występującej wtedy, gdy jeden mężczyzna wiąże się węzłami małżeńskimi z kilkoma kobietami lub jedna kobieta z kilkoma mężczyznami. Występuje jeszcze w społeczeństwach tradycyjnych Funkcje rodziny: 1. materialno- ekonomiczna, ma zaspakajać materialne potrzeby rodziny, podfunkcje: a. produkcyjna (jak: zakład rzemieślniczy, gospodarstwo rolne), b. zarobkowa ( możliwość zarobkowania np. w fabryce), c. gospodarcza ( gromadzenie środków np. mieszkanie, samochód), d. usługowo- konsumpcyjne ( przygotowanie posiłków) 2. opiekuńczo- zabezpieczające, którzy potrzebują wsparcia, opieki, pielęgnacyjna ( dla osób niepełnosprawnych, starych, dzieci), jest to pomoc materialna i emocjonalna 3. prokreacyjna , służy zapewnieniu ciągłości biologicznej społeczeństwa ( przyrost naturalny) 4. seksualna, jest wynikiem przemian kulturalnych 5. legalizacyjno- kontrolna, polega na sankcjonowaniu rożnych zachowań członków rodziny akceptowanie lub nie, oraz funkcja kontrolna zachowań małżonków oraz dzieci. Legalizacja, czyli uznanie dzieci w rodzinie z adopcji, pozamałżeńskie, uznanie statusu majątkowego, nazwiska 6. stratyfikacyjna, wprowadzenie dziecka w świat kultury, pełnienie ról społecznych: a. ideologiczno- światopoglądowy ( gdzie występują podziały ideologiczne, polityczne), b. religijna ( wprowadzenie dzieci w poznanie wiary jaką wyznają rodzice) 7. socjalizacyjna , określenie pozycji społecznej po przez urodzenie, wychowanie w danej rodzinie ( przynależność klasowa) 8. kulturalna, wprowadzenie w kulturę, podkreślenie pewnych związków kulturowych ( np. wyjście do teatru, poznanie kultury innych krajów) Rodzina – mamy dwa porządki: 1. Ujęcie społeczne- rodzina podstawową grupą społeczną mikrostruktury, jest elementem fundamentalnym dla konstruowania się społeczeństwa. Rodzina daje podstawy , przez nią powstają podmioty jest wieloaspektowa. Redyfinowanie- czyli dwóch mężczyzn może być rodziną- jest to tylko umowa prawna, walczą o adopcje gdyż dążą do podstawowego modelu, jego zachowania. 2. Ujęcie filozoficzne- podstawowa wspólnota społeczna, rodzina jest specyficznym bytem relacyjnym, ja i ktoś drugi wiążemy się pewną relacją, może być konieczny lub niekonieczny. Relacja- jakiekolwiek przyporządkowanie czemu kol wiek czego kol wiek. Relacja niekonieczna – kiedy nie ma żądnego czynnika, który wiąże w sposób nierozerwalny, np. małżeństwo w relacji społecznej, relacja rodziców do dziecka, Relacje konieczne - nierozerwalne nawet gdy dziecko jest adoptowane. Nazwa rodzina jest od rodzenia czyli więzy miedzy synem a córką rodziców. 12. Charakterystyka grup odniesienia GRUPY ODNIESIENIA- grupa społeczna stanowiąca dla jednostki model zachowań społecznie akceptowanych, dostarczający kryteriów oceny własnego działania oraz działań innych ludzi. TEORIA GRUP ODNIESIENIA: fakt istnienia grup społecznych, które nie są grupami przynależności, ale oddziałują na człowieka. Od pojęcia odniesienia się, odnoszenia wywodzi się nazwa teorii; jednostka w jakiś sposób upodabnia swoje zachowania. Odnoszenie się jest dokonywane zazwyczaj 9 spontanicznie, z wyjątkiem podejmowania ważnych decyzji. Jednostka szuka takich grup odniesienia które zaspokajają jej aktualne potrzeby. ŚRODOWISKO SPOŁECZNE JEDNOSTKI stanowią te grupy, do których odnosi ono swoje postępowanie, albo porównuje się z nimi albo czerpie wartości i wzory zachowań (grupy, do których jednostka może należeć, ale nie musi). TYPY GRUP: GRUPY ODNIESIENIA PORÓWNAWCZEGO: to pewne grupy lub członkowie tych grup albo nawet tylko pewne cechy członków grup, na tle, których jednostka postrzega siebie i innych, ocenia swoje cechy, zachowania i postawy. GRUPY ODNIESIENIA NORMATYWNEGO: to grupy, z których dana jednostka czerpie dla siebie wartości, normy czy wzory zachowań; dają jednostce taki system wartości, który ona chce przyswoić, chociaż w pewnej części. Grupy te mocno wpływają na nasze życie i zachowanie, angażują nas; są mniej powszechne, ale bardziej znaczące. Uwarunkowania wyboru grup odniesienia normatywnego: 1. to taka grupa która będzie w stanie zapewnić jednostce jej potrzeby 2. będzie to grupa blisko nas Grupa odniesienia pozytywnego – to te z którymi jednostka się identyfikuje, uznajemy je za niezwykle dla nas interesujące, zespół norm i wartości uznaje się za słuszne. Grupa odniesienia negatywnego – to takie których norm i wartości jednostka nie uznaje, brzydzi się takimi grupami i nie chciałaby do nich należeć. UWARUNKOWANIA WYBORU KONKRETNEJ GRUPY ODNIESIENIA NORMATYWNEGO (ZMIENNE SPOŁECZNE): 1) Osobowościowe – potrzeby jednostki a. FESTINGER – wartość grupy dla jednostki wzrasta wraz ze świadomością, że dana grupa może zaspokoić jej potrzeby. b. DITTES – potrzeby i ich stopień natężenia oraz stopień, w jak c. im grupa może je zaspokoić. 2) Strukturalne – WPŁYW POZYCJI SPOŁECZNEJ JEDNOSTKI W DANEJ GRUPIE 3 typy pozycji: - najwyższe – przywódcy - średnie – nacechowane konformizmem, możliwość awansu, ocena możliwości, szans - najniższe – w minimalnym zakresie są członkiem danej grupy, pełnią pewne minimalne wymagania, dzięki czemu są w grupie, członkostwo jest niepełne; osoby, którym nie zależy na tej grupie, w międzyczasie poszukują innej grupy odniesienia; najczęściej rodzą prawdopodobieństwo odejścia od grupy. Zastosowanie teorii grup odniesienia: wiedza ta daje świadomość o badaniach osobowości społecznej, możemy przewidywać zachowania i znać ich skutki, znając jej grupę odniesienia wiedza o grupie może być wykorzystana w różnych analizach, które są przyjęte w procesie resocjalizacji wiedza na temat grup odniesienia może być przydatna w badaniach dezintegracji osobowości 10 13. Socjologiczne ujęcie statusu społecznego STATUS SOPŁECZNY - w socjologii istnieją 2 podejścia do pojęcia statusu: pozycja danej osoby w ? strukturze społecznej jak np. pozycja nauczyciela, księdza. Łączy się ją z pojęciem ? roli społecznej dla stworzenia idei roli związanej ze statusem. w znaczeniu mocniejszym wiąże się z określoną formą stratyfikacji społecznej w której ramach następuje klasyfikacja i organizacja grup lub warstw społecznych na podstawie kryteriów prawnych, politycznych i kulturowych. Weber zdefiniował pozycję zależną od statusu jako „rzeczywiste dążenie do uzyskania poważania społecznego”. Pozycje statusowe wiążą się z przywilejami oraz wyróżnieniami negatywnymi, status oparty jest na określonym stylu życia oraz formalnym wykształceniu. Status wyróżniony jest i utrzymywany poprzez praktyki wyłączające np. małżeństwo, zwyczaje. Zbiór osób o wspólnej pozycji statusowej tworzy grupę statusu, która cieszy się szacunkiem. Grupy te są konkurencyjne. Weber wyróżnia społeczeństwo statusowe i klasowe. W socjologii amerykańskiej pojęcie statusu ogranicza się do subiektywnej oceny przed daną osobę swej pozycji w hierarchii statusu (prestiżu). Wielu socjologów amerykańskich zaczęło zamiennie używać terminów klasa i status określających subiektywne oceny pozycji w systemie stratyfikacji społecznej - (status kiedyś to obiektywna organizacja, uprawnienia i przywileje. STATUS JEDNOSTKI – pozycja jednostki w grupie + prestiż. Każda pozycja zakłada istnienie innych pozycji, podobnie z rolami. Jeśli grupa jest duża i posiada wiele członków, należy określić zależność między poszczególnymi rolami. Pozycja wymaga dokładnego sprecyzowania, co wyznacza instytucja jako zespół pewnych czynności do wykonywania określonych ról. Statusem nazywamy miejsce jednostki w społeczeństwie. Wyróżniamy dwa rodzaje statusu: przypisany - jednostka dziedziczy określoną pozycję społeczną z racji przynależności do danej grupy (np. narodowość) nabyty - jednostka sama musi sobie wywalczyć pozycje w społeczeństwie poprzez edukację lub też posiadanie odpowiednich środków materialnych, by sobie daną pozycję społeczną kupić 14. Władze w ujęciu mikrostrukturalnym na podstawie teorii interpersonalnego zachowania B.M. Bassa W najnowszych koncepcjach, np. B.M. Bassa, wyróżnia się dwa typy zachowań przywódczych transakcyjne i transformacyjne. 1. Przywódcy transakcyjni określają co powinni podwładni zrobić aby zrealizować cele własne i organizacji, klasyfikują te wymagania oraz pomagają podwładnym nabrać pewności, że mogą wykonać te cele przez odpowiednie wysiłki. 11 2. Przywódcy transformacyjni motywują nas do zrobienia więcej niż pierwotnie zamierzaliśmy, przez rozbudzenie poczucia ważności i wartości naszych zadań, przez spowodowanie, że wykraczamy poza interes własny na rzecz zespołu, organizacji lub społeczeństwa i przez podniesienie poziomu naszych potrzeb na wyższe szczeble, jak samorealizacja. Koncepcja B. Bassa rozróżniająca pomiędzy przywództwem transakcyjnym, skoncentrowanym na zasadach społecznej wymiany , a przywództwem transformacyjnym , opartym na charyzmie Wg Bassa: przywódca charyzmatyczny potrafi motywować podwładnych do zrobienia więcej niż są w stanie zrobić. Podwładni mają wysokie poczucie wartości zadań, które wykonują. Mają poczucie, że robienie tego, co robią jest ważniejsze niż wszystko inne. Dlatego też mogą wykraczać poza własny interes. Jest to niezwykle specyficzne oddziaływanie na ludzi. Przywódca charyzmatyczny ma wizję, którą potrafi zarazić podwładnych. Ma ogromną pewność siebie. Dokładnie wie, jaki rezultat pragnie osiągnąć i zdąży do niego. Doskonale potrafi przekazać wizję celu wyższego, tak ważnego i istotnego, że grupa musi go zrealizować. Przywódca charyzmatyczny ma ogromne oczekiwania, ale tylko jemu uda się do nich dojść Jest to niezwykle specyficzne oddziaływanie na ludzi. Przywódca charyzmatyczny ma wizję, którą potrafi zarazić podwładnych. Ma ogromną pewność siebie. Dokładnie wie, jaki rezultat pragnie osiągnąć i zdąży do niego. Doskonale potrafi przekazać wizję celu wyższego, tak ważnego i istotnego, że grupa musi go zrealizować. Przywódca charyzmatyczny ma ogromne oczekiwania, ale tylko jemu uda się do nich dojść. 15. Pojęcie postawy- konformizm i nonkonformizm POSTAWA-określamy względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu lub dyspozycji do występowania takiego stosunku wyrażają się w kategoriach pozytywnych, neutralnych. Na postawy składają się 3 komponenty : Stefan Nowak ( części składowe) 1. KOMPONENT AFEKTYWNY (EMOCJONALNY, OCENIAJĄCY)- względnie stałe uczucia, uporządkowane wobec przedmiotu oparte na doświadczeniu jednostki a nie na doświadczeniu innych osób. Nie ma stanu obojętności.(emocjonalno- oceniający komponent). Jest oceniający ponieważ emocje i uczucia są zawsze pozytywne lub negatywne. 2. KOMPONENT POZNAWCZY- wiedza o przedmiocie, postawy, czasem mniejsza lub większa. Skłonność do określonego zachowania się, reagowanie wobec przedmiotu postawy 3. KOMPONENT BEHAVIORALNY- skłonność jednostki do reakcji, działania może być wyznaczana w formie czynnej- działanie lub w formie werbalnej- deklaracja działania. Możemy nie reagować na przedmiot. Konformizm jest to zmiana zachowania lub postawy wyniku rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu jakiejś osoby lub grupy osób. Konformizm wynika z potrzeby akceptacji lub jest podyktowany rozsądkiem. Jest elementem łagodzącym napięcie powstałe w procesie socjalizacji . Za E. Aronsonem wyróżnia się trzy typy konformizmu: 1. Uleganie motywowanie chęcią uzyskania nagrody lub uniknięcia kary . W przypadku cofnięcia kary lub nagrody, człowiek wraca do poprzednich zachowań. Uleganie jest wiec trwałe. 12 2. Identyfikacja motywowanie chęcią bycia podobnym do jednostki, od której pochodzi wzorzec zachowania. Trwalszy od ulegania, ale poglądy też mogą ulec zmianie, gdy np. znajdziemy sobie inny lepszy autorytet. 3. Internalizacja motywy są tutaj wewnętrzne w opozycji do poprzednich typów. Internalizacja polega na zaakceptowaniu poglądów, wzorców zachowań i wartości innych osób i włączeniu ich w nasz system wartości i zachowań. Nonkonformizm postawa krytyczna wobec zasad, zachowań i norm społecznych, grupowych, przeciwstawiająca im własny system wartości, przeciwieństwo konformizmu. Potocznie rozumiany nonkonformizm cechuje te jednostki, które nie poddając się społecznej presji żyją w zgodzie z własnymi przekonaniami. Skrajną , demonstracyjną formą nonkonformizmu jest antykonformizm. 16. Jakie są sposoby rozumienia nauki Nauka – to pewnego rodzaju działalność umysłowa lub umysłowo – fizyczna której treścią jest poznanie. Poznanie może przy tym oznaczać: 1. pewnego rodzaju działalność – poznanie jako działalność to system czynności badawczych służących do obiektywnego poznania rzeczywistości i realizacji pewnych celów poznawczych. 2. wytwór tej działalności- to ogół zweryfikowania wiedzy w jakimś wybranym fragmencie rzeczywistości. Wąskie rozumienie nauki- czynności naukowe polegające na zbieraniu i analizie informacji, danych które prowadzą do rozwiązywania problemu naukowego , rozstrzygnięcia prawdziwości weryfikowanej hipotezy. Metodologia to technika i narzędzia badawcze . Szerokie rozumienie nauki- metodologia obejmuje inne czynności poznawcze począwszy od: sformułowania problemu badawczego sformułowania pytań na które chcemy znaleźć odpowiedź zdefiniowaniu znaczeń terminów które weryfikujemy w badaniu przetłumaczeniu tych terminów na język wskaźników i właściwych operacji badawczych obejmuje zrealizowanie badań i interpretacje wyników sformułowanie prawidłowości, zbudowanie teorii sposoby rozumienia nauki: 1. nauka jest to forma pewnego rodzaju poznania , sposób w jaki dokonuje się poznania, który się przejawia: w języku (nauka jest niczym innym jak dobrze skonstruowanym językiem) metodzie postępowania - czyli poznanie metodyczne przebiegające wedle ściśle określonych reguł nauką jest to co jest wykładane na uniwersytetach , szkołach wyższych dzięki odpowiedni wykwalifikowanej kadrze. nauka jako rodzaj poznania tzn. rodzaj dochodzenia do wiedzy 2. drugi rodzaj poznania , poznanie nieodkrywcze , cos co jest wykładane na uniwersytecie , opracowywane przez studentów , wykładowców(skrypty , prace licencjackie) Rezultatem poznania naukowego mogą być opracowane pewne treści (książka) oraz zespół pewnych umiejętności. 3. Nauka jako dziedzina kultury : 13 Kultura- jest to zbiór oryginalnych elementów , znaczeń przypisywanych tym elementom, układy tych elementów i działalność człowieka kierowana na tworzenie elementów kultury. Działalność naukowa to ważny fragment kultury w danym społeczeństwie. Nachmies: termin nauka używany dla oznaczenia całokształtu wiedzy osiąganej za pomocą metodologii naukowej , jest to wiedza osiągana w planowy sposób , naukę możemy zatem rozumieć jako planowe dochodzenie do twórczo osiągniętego poznania oraz do rezultatów owego dochodzenia. 17. Demarkacja nauki i pseudonauki: falsyfikacja Karla Popera i „metodologia naukowych programów badaczych” Irme Lakatosa Kryterium demarkacyjne: punktem wyjścia wiedzy naukowej jest obserwacja, doświadczenie, gołe fakty na podstawie których należy zbudować teorię. Według pozytywistów weryfikacja polega na przeprowadzaniu i systematyzacji doświadczeń potwierdzających teorię. Wypowiedź naukowa powinna mówić wyłącznie o faktach , znaleźć potwierdzenie w faktach lub być wydedukowana za pomocą zasad logiki i ostatecznie zostać potwierdzona w doświadczeniu. Karl Popper- wskazał na problemy związane z wartością teorii pozytywistycznej opartej na doświadczeniu: 1) Pierwszym problemem jest istnienie gołych faktów 2) jakość i znaczenie weryfikacji w procesie dowodzenia. Sąd naukowy bez wiedzy teoretycznej jest niemożliwy , nasze poznanie musi być oparte o istniejące koncepcje. Myślenie człowieka jest teoretyzowane. 3) podobne przekonanie do pozytywistów maja neopozytywiści twierdzący , że teoria jest naukowa wtedy gdy prawdopodobieństwo zajścia rzeczy , zjawisk na jej podstawie jest wysoki. Karl Popper podważył kryterium pozytywistyczne weryfikacji teorii tzw. eksperymenty potwierdzające teorię nie potwierdzającej jej prawdziwości. Wiedz naukowa i nienaukowa to taka wiedza która czysto formalnie dopuszcza falsyfikację czyli jest niejako w swojej konstrukcji gotowa do wskazania doświadczenia które mogłyby teorię obalić , te doświadczenia które mogłyby ta teorie obalić nazywamy falsyfikatorem potencjalnym. Falsyfikacjonizm- Karl Popper kwestionuje rozwój nauki na drodze uogólnienia obserwacji jak i indukcyjne uzasadnienie teorii, twierdzi iż zadaniem nauki jest formułowanie jak najśmielszych hipotez a następnie ich krytyka i eliminacja przez rzetelne empiryczne wykazywanie ich fałszywości. Za naukową można uznać tylko tę teorię lub hipotezę którą można obalić tzn. taką która zabrania występowania pewnych sytuacji co sprawia że wykazanie jej fałszywości jest potencjalnie możliwe. Falsyfikacjonizm Poppera twierdz, że prawdziwa nauka nie dostarcza hipotez potwierdzonych za pomocą doświadczenia, ale takich, które w wyniku doświadczenia nie okazały się fałszywe. W ten sposób pewni możemy być tylko fałszywości obalonych hipotez. Zapobiega to mechanicznemu gromadzeniu i uogólnianiu danych w jednym worku zwanym nauką. Należy raczej wysuwać hipotezy i poddawać je próbom doświadczenia. Stanowisko Poppera jest często krytykowane i uznawane za zawierające błędy, lecz nie można powiedzieć. 14 Popper zaproponował więc nowe kryterium naukowości, mianowicie falsyfikowalność. Falsyfikowalność teorii polega na tym, że jej struktura jest taka, że można zaproponować eksperyment, którego wynik jednoznacznie zaprzeczy słuszności teorii. Eksperyment ten nie musi być koniecznie technicznie wykonalny w danym momencie - ważne jest tylko, że dana teoria w ogóle dopuszcza możliwość obalenia siebie samej w wyniku jakiegoś, dającego się pomyśleć, eksperymentu. Imre Lakatosa – wskazał na niedoskonałość teorii Popera .Twierdził , że psychologicznie jest bardzo trudno wskazać potencjalnego falsyfikatora przez twórcę teorii – świat funkcjonuje w sferze anomalii(łatwo jest znaleźć przykłady obalające teorię). Zaproponował on inne kryterium do określenia nauki i nie nauki , to teoria naukowych programów badawczych, są prawa których nie można poddać eksperymentom. Teoria jest naukowa wówczas gdy wyjaśnia większość przypadków które można doświadczyć nie istnieje w postaci teorii ale w postaci powiązanych ze sobą programów badawczych wszystkie teorie krążą wokół jądra programu badawczego. O naukowości decyduje możliwość przewidywania określonych zdarzeń. Teoria jest naukowa wtedy kiedy pozwala przewidzieć zajście określonych zdarzeń. Z pseudoteorią mamy do czynienia wtedy gdy twierdzenia kqazi naukowe fabrykuje się w celu wygodnego usytuowania faktów znanych. Koncepcja LACOSTA Naukę od nauki można odróżnić za pomocą metodologii Nie jest prawdą, że naukowe jest to co można obalić. Podważenie jednego twierdzenia nie powoduje obalenia całego programu badawczego. Zbiór programów badawczych – zbiór logicznie powiązanych twierdzeń. Zgodnie z behawioryzmem człowiekiem rządzą instynkty jak u zwierzęcia. Freudyzm- nic nie można w nim wyjaśnić , nie ma falsyfikcjonizmu , nie można obalić . Odwołujemy się doi sfery podświadomości. 18. Co to jest paradygmat PARADYGMAT- zbiór fundamentalnych i naczelnych koncepcji oraz założeń, obowiązujących w określonym czasie w nauce, dotyczących istoty świata, natury i przedmiotu badań danej dziedziny wiedzy. Termin ten jest używany w wielu naukach w powyższym sensie ale dotyczy tylko ich podstawowych założeń. Paradygmat - w rozumieniu wprowadzonym przez filozofa Thomasa Kuhna to zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki. Teorii i pojęć tworzących paradygmat raczej się nie kwestionuje, przynajmniej do czasu kiedy paradygmat jest twórczy poznawczo - tzn. za jego pomocą można tworzyć teorie szczegółowe zgodne z danymi doświadczalnymi (historycznymi), którymi zajmuje się dana nauka. Dobry paradygmat posiada kilka cech i m.in. musi: być spójny logicznie i pojęciowo, być jak najprostszy i zawierać tylko te pojęcia i teorie, które są dla danej nauki rzeczywiście niezbędne, dawać możliwość tworzenia teorii szczegółowych zgodnych ze znanymi faktami. 15 PARADYGMATY W NAUCE –każdy z nas posługuje się paradygmatami –czyli zbiorem przekonań jaka jest rzeczywistość , jaka jest struktura rzeczywistości , ten zbiór przekonań w sposób ostateczny jest nie reformowalny. Każdy inaczej interpretuje rzeczywistość wynika to z innych paradygmatów – paradygmaty związane z religią (jak należy mówić , co robić) Świadomość paradygmatów pozwala nam zrozumieć spojrzenie innych na rzeczywistość . Dwa podstawowe paradygmaty: 1) paradygmat ilościowy , pozytywistyczny , normatywny.-I 2) paradygmat jakościowy, interpretacyjny. -J Te dwa paradygmaty różnią się od siebie w 4 punktach: 1) różnią się w ocenie natury badanej rzeczywistości: a. w ujęciu ilościowym (pozytywistyczny( natura społeczna rzeczywistość ,natura człowieka jest taka sama , jak natura świata przyrodniczego można ją podzielić na fragmenty i opisać mechanizmy ja łączące. Naturą przyrodniczą rządzą prawa przyrody przyczynowo skutkowe , prawa na zasadzie bodziec – reakcja. b. W ujęciu jakościowym rzeczywistość społeczna jest konstruowana w procesie interakcji, interpretacji tej rzeczywistości, jest inna/ różna od świata przyrodniczego 2) Koncepcja człowieka i społeczeństwa. a. w ujęciu ilościowym człowiek jest jednostką pasywną i reagującą na bodźce a jego zachowania są wymuszone przez otoczenie w którym funkcjonuje. b. W ujęciu jakościowym człowiek jest postrzegany jako jednostka aktywna, posiada wolna wolę. 3) Typy tworzenia wiedzy: a. w ujęciu ilościowym- badacz stara się odkryć, wyjaśnić które między zjawiskami. Celem badań jest generalizacja, stworzenie praw, reguł 19. Indukcja i dedukcja jako procedury badań w metodologii Indukcja - typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie "od szczegółu do ogółu", tj. wnioskowanie z prawdziwości racji (wniosków w szerokim znaczeniu tego słowa) o prawdziwości następstw (przesłanek w szerokim znaczeniu tego słowa. Rozumowania indukcyjne bywają uważane za główne narzędzie tzw. nauk empirycznych, przeciwstawianych z tego powodu tzw. naukom dedukcyjnym (głównie matematyka i logika), posługujących się rozumowaniami dedukcyjnymi. Metoda stosowana przez nauki empiryczne, polegająca na zastosowaniu eksperymentu, obserwacji, indukcji enumeracyjnej i indukcji eliminacyjnej nosi miano metody indukcyjnej - współczesna metodologia nauk empirycznych zwraca jednak uwagę na fakt, że nauki empiryczne w szerokim stopniu używają także narzędzi dedukcyjnych, których dostarcza im matematyka. Podział metod naukowych na dedukcyjne i indukcyjne stał się podstawą do wyróżnienia logiki indukcji jako samodzielnej dyscypliny badań logicznych. TEORIA INDUKCYJNA- od tego co konkretne do tego co ogólne, od zestawu szczegółowych obserwacji prawidłowości, która odzwierciedla pewien stopień uporządkowania wszystkich znanych 16 zdarzeń, naszym celem jest stworzenie pewnej teorii, tworzymy pewien wzorzec postępowania, który jest wynikiem pewnych wyników obserwacji. Dedukcja to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Istotą jest przechodzenie od ogółów do szczegółów. Rozumowanie dedukcyjne w odróżnieniu od rozumowania indukcyjnego jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków. Jeśli jest przeprowadzone poprawnie, zaś zbiór przesłanek nie zawiera zdań fałszywych, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są nieodparcie prawdziwe i nie można ich zasadnie zakwestionować. Dedukcja U podstaw mamy pewna teorię którą następnie weryfikujemy. Od ogółu do szczegółu .Od wzorca do obserwacji które sprawdzają czy oczekiwany wzorzec rzeczywistości się pojawia. Zaczynamy od pytania dlaczego?, a później w toku procesu czy tak jest? Dedukcyjny schemat myślenia- u podstaw mamy pewną teorię którą weryfikujemy. Od ogółu do szczegółu. 20. Idiograficzne i nomotetyczne wyjaśnienie zjawisk Idiograficzny- wyjaśniamy szczegółowo wszystkie elementy, przyczyny które odpowiadają za wywołanie tego zjawiska. Zatem zajmuje się opisem tego, co jest powtarzalne. Dwa kryteria oceny : 1. Wszystkie wyjaśnienia są wiarygodne i racjonalne, czyli mają sens 2. Wszystkie wyjaśnienia alternatywne czyli hipotezy konkurencyjne Nomotetyczny- odwołujemy się do jednego ,dwóch lub kilku czynników które odpowiadają za stan tego zjawiska . zwracamy uwagę na czynnik który jest podstawą wywołania tego zjawiska. Trzy kryteria, przyczynowe związki między zmiennymi. 1. Przyczyna zawsze poprzedza skutek 2. Istnieje empiryczna korelacja między zmiennymi, czyli zmienić poziom jednej zmiennej towarzyszy zmiana poziomu drugiej zmiennej. 3. Skutek nie jest przyczyną jakiejś zmiany Ilościowe wiąże się z nomotetycznym Jakościowe z idiograficznym 21. Pojęcie struktury społecznej w ujęciu strukturalno- funkcjonalnym STRUKTURA SPOŁECZNA – określana jest jako pewien układ stosunków społecznych i zależności występujące w społeczeństwie, niezależnie od tego, między kim występują i kogo dotyczą. Podział (dla celów poznawczych, sztuczny podział): 17 KONCEPCJA FUNKCJONALNO- STRUKTURALNA- Powstała po połączeniu funkcjonalizmu i strukturalizmu. Funkcjonalizm od funkcji- rola, ją pełni element względny całości. Strukturalizmorganizm składa się z struktury. August Conte, Spencer, Durkheim, Parsons, Marton. Teza- struktura społeczna- jest układem zamkniętym, całość/system/ ustrój. Ta całość się zmienia, rozwija. Jest wewnętrznie złożona, posiada elementem składowym dąży do względnej stabilności, dąży do harmonii, do względnego stanu równowagi. Założenia: jeśli jeden z elementów składa się zmienić to cały układ się przeobrazi. a) Eufunkcja- f. postępowa, rozwojowa, dynamizująca b) Dysfunkcja- f. hamująca, nie rozwojowa, zanikająca Społeczeństwo rozwija się lub hamuje rozwój dzięki tym elementom. Wg koncepcji funkcjonalno-strukturalnej każde zjawisko może mieć pozytywny bądź negatywny wpływ na rozwój struktury społecznej. Dysfunkcje stanowi to wszystko co ma charakter dewiacyjny. Struktura społeczna jest bytem, ustrojem zamkniętym, jest systemem złożonym. Złożoność systemu ciągle się rozwija. Jeśli zmienimy takiej strukturze jeden element to cała struktura ulegnie zmianie. Społeczeństwo wg tej koncepcji jest układem zamkniętym, złożonym. Społeczeństwo to byt sam w sobie, bytem który ulegał ewolucji, społeczeństwo dąży do stanu równowagi. System działania musi pełnić 4 funkcje imperatywy ( niezbędnik). TEORIA IMPERATYWU( AGIL): 1. A adaptacja(adaptation) -każdy system musi dopasować się do określonych środowisk 2. G osiągnięcie celu( goo) - każdy system musi mieć regulator, aby przetrwać 3. I wewnętrznej integracji(intergration) - elementy musza się łączyć 4. L funkcja kulturowa wzorców i napięć(latencje) - poczucie trwałości systemu, każdy system ma tą funkcję. 22. Pojęcie struktury społecznej w świetle koncepcji wymiany Koncepcja wymiany społecznej Petera Blaua- jest to koncepcja najbardziej realistyczna. Dostrzegł on złożoność struktury społecznej, pewne realistyczne elementy tej struktury społecznej. Dostrzegał również procesy (element zmienny), starał się je nazwać. Jego osobistym założeniem jest kwestia wymiany. Wszystkie interakcje między jednostkami dotyczą wymiany dóbr i usług. Wg. Blaua każda jednostka wymieniając z inną dobra tworzy swoisty rynek wymiany. Struktura społeczna jest rynkiem wymiany dóbr i wartości. Ze względu na możliwość niesprawiedliwej wymiany dochodzi do konfliktu. Wg Blaua wymiana zachodzi na przestrzeni mikro i makrostruktur. Wymiana na płaszczyźnie mikrostruktury ma charakter bezpośredni, na płaszczyźnie makrostruktury ma charakter pośredni, większe prawdopodobieństwo konfliktu. Występują dwa procesy, które mają wpływ na wymianę na płaszczyźnie mikro i makrostruktury: Atrakcyjność Współzawodnictwo (im więcej grup zawodniczy o wymianę dobra, tym większa możliwość konfliktu). Atrakcyjność i współzawodnictwo decydują o tym jak rozwija się społeczeństwo. Znaczącą funkcję w sprawie wzajemnej wymiany sprawuje państwo – wprowadza regulacje gwarantujące sprawną wymianę, ochrona zasobów. 18 Konflikty pojawiają się wówczas gdy wymiana była niesprawiedliwa, bądź nie była wzajemna w sytuacji kiedy strona opozycyjna rewolucyjnie chciała doprowadzić, włączyć się do wymiany (nie posiadani środków, ale chcieli brać udział w wymianie). Blau twierdził iż sprawiedliwa wymiana zachodzi wtedy, gdy jest wzajemna i musi to być wymiana równowartościowymi dobrami. Jeśli tak nie jest pojawia się konflikt. 23. Pojęcie i geneza narodu w różnych koncepcjach teoretycznych Narody- genezą sięgają wczesnego średniowiecza w Europie. Kształtowały się one na podłożu zbiorowości o charakterze etnicznym. Mogło się to dokonywać na pewnym etapie rozwoju techniczno- ekonomicznego i politycznego. Naród powstaje w toku historycznego rozwoju. W określeniu narodu stwierdzamy, że jest to wspólnota ludzi którzy obiektywnie i w swej świadomości uznają pewne wspólne wartości. Naród to byt relacyjny. Def. Naród naturalny społeczny związek ludzi żyjących przez pokolenia we wspólnej kulturze z którą się utożsamiają. (jest porządkiem, który wyznacza charakter duchowy a nie porządek organizacyjnospołeczny) ELEMENTY CHARAKTERYZUJĄCE NARÓD: Język Terytorium Przekonanie członków o wspólnym pochodzeniu Koncepcje narodu: 1. KONCEPCJA NATURALISTYCZNA- grupa uwarunkowana biologicznie, twór społeczny uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego w jakim pewna grupa rasowa przez wieki zamieszkiwała i żyła, przekazując swe właściwości psychofizyczne następującym po sobie generacjom. 2. KONCEPCJA POLITOLOGICZNA- naród jest wspólnotą polityczną. Dąży do integracji grup pod względem jednorodnego systemu wierzeń, obyczajów, wspólnych tradycji. 3. KONCEPCJA KULTUROWA- kształtowanie się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i których członkowie uczestniczą w tej kulturze, obejmującej język, obyczaje, sztukę, naukę, tradycje, itp. Naród- koncepcje: 1. Koncepcja narodu przymierza Jozjasza na gruncie religii, pierwsza koncepcja narodu powstała w 8 wieku przed Chrystusem. Pokazano że powodem nieszczęścia dla Izraela jest niewierność Jahwe, na tej bazie zbudowano wspólnotę narodową. Oczyszczenie narodu z obcych kultur, jeden naród jedna religia . 2. Koncepcja Karol Wielki 8 wiek po Chrystusie- odnosi się do pierwszej koncepcji oraz mówi że cała Europa jest narodem przymierza. Na gruncie Cesarstwa Rzymskiego powstało nowe – Cesarstwo Europejskie. 19 Cechy określające naród: 1. Wspólne plemiona inaczej wspólnota krwi- czyli wszyscy pochodzą od tego i tego pokolenia, rodziny( naród jako rodzina rodzin). Naród jako rodzina rodzin. Nie chodzi tu o rasę bo naród to nie porządek biologiczny. 2. Ziemia wspólnego zamieszkania to główne odniesienie do symboli czyli nie jest to porządek terytorialny ale są to symbole. Ojczyzna jest terytorium narodu. 3. Wspólne dzieje, historia -tworzy duszę narodu, ja muszą się utożsamiać z historią. Ten czynnik wpływa na dorobek kulturowy. Nie ma podziału my i oni jest tylko my. 4. Wspólnota kultury- przetwarzanie natury. Podstawą przetwarzania natury jest poznanie ludzkie np. myślimy o drzewie i staje się ono pojęciem, tworząc pojęcia tworzymy język który jest nośnikiem kultury. Nazwy pochodzą od człowieka, tworzy układ znaków który tworzy język a co nam daje kulturę. Elementy kultury: a. To wspólny język -(historia języka to historia narodu), to jak powstał, wpływ innych kultur, jak kształtował się i uporządkowany. b. Wspólna tradycja- łączy sposób zachowania i łączy historię np. dzień Wszystkich Świętych- wszyscy uznajemy i uważamy. c. Wspólna religia ma charakter kulturowo twórczy często też narodowotwórczy. Coś co ma łączyć scalać. 5. Wspólnota postępowania, wspólne działanie moralne, mówimy tu o obyczaju. Jak został ukształtowany obyczaj ludzi żyjących w danym narodzie. Obyczajowe elementy kształtują ducha. Socjolog powinien pokazać naród a następnie zweryfikować. 6. Poczucie narodowe- poczucie własnej bytności w narodzie wyrażenie chęci utożsamiania się z wszystkimi elementami wyżej wymienionymi , to przyjmuje jako własne , to charakter w porządku wolitywno –moralnym. 24. Pojęcie i geneza państwa w różnych koncepcjach teoretycznych Państwo-to nie tylko porządek moralny, ale i porządek administracyjny, który będzie warunkował istnienie państwa. Pierwsza jest administracja a czynnik moralny wchodzi w skład państwa. Państwo jest formą organizacji wielorako zróżnicowanego społeczeństwa, obejmującą ludność żyjącą na danym terytorium i podlegającą najwyższej suwerennej władzy. Pierwsza koncepcja państwa wpłynęła na ukształtowanie się Polis. Elementy : religia i organizacja społeczeństwa. (gr. Polidzo –mury otaczające pewną wspólnotę). Podstawą kształtowania polis była sprawiedliwość, która wyrażała się w prawie, a prawo opierało się na naturze, a natura została odkryta przez człowieka. 3 TEORETYCZNE KONCEPCJE PAŃSTWA: 1. UMOWA SPOŁECZNA-poglądy że istniała były już w starożytności. Rozwinięcie ma w teoriach Thomasa Hobbesa i Jeana Jacques’a Rousseau. Poglądy o istnieniu stanu przedpaństwowego, który był nie do utrzymania. Rousseau stał na stanowisku że powstanie państwa trzeba oprzeć na umowie społecznej, mocą której jednostki poddają się woli zbiorowej i w tak zbudowanym państwie stają się podatni, ale 20 tylko sobie. Ta wola zbiorowa zabezpiecza jednocześnie równość i wolność jednostki. T. Hobbes- każdy człowiek dzięki temu, że żyje w państwie zawiera z nim milczący układ. 2. PAŃSTWO KLASOWE- Engels- państwo powstaje w wyniku konfliktów między klasami jako aparat odpowiednich instytucji i środków przemocy. Państwo jest więc aparatem przemocy, pozostającym na usługach klasy panującej( wojsko, policja, sądy, więzienia, itp.). Funkcje administracyjne nie wchodzą do istoty państwa. Państwo klasowe– jego koncepcje w różnej, odmiennej szacie przedstawiane, interpretowane, modyfikowane ale główna myśl o klasowym charakterze państwa była niezmienna i tkwi u podstaw wszelkiej praktyki socjalistycznej opartej na filozofii społecznej Marksa i Engelsa, praktyki totalitarnego państwa, jakiej doświadczyło społ. polskie w okresie PRL 1945-1989 3. PAŃSTWO SPOŁECZNOŚCIĄ NATURALNĄ-sięga do początków Arystotelesa, który określił człowieka jako istotę polityczną( zoon politikon). Państwo jest społecznością naturalną gdyż jednostka ludzka musi żyć we wspólnocie politycznej, aby nie tylko zaspokoić swe potrzeby, ale by rozwinąć swe człowieczeństwo. Państwo jest społ. natura. w tym sensie, że rodziny, rody- grupy nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb człowieka. Poza nimi musi istnieć wspólnota, która zabezpiecza dobro ogółu, dobro wspólne, dobro wszystkich mniejszych wspólnot. P. j. s. n. ze wzg. Na sposób powstawania, ze wzg. Na naturalną drogę swego rozwoju. 25. Pojęcie klasy społecznej w świetle koncepcji marksistowskiej KLASA SPOŁECZNA- wielka zbiorowość społeczna wyodrębniona w różnych koncepcjach naukowych z uwagi na istniejące wspólne cechy łączące jej członków np. status społeczny, położenie ekonomiczne. Dwie główne teorie podziału klasowego społeczeństwa to teoria M. Webera i teoria marksistowska. Klasy społeczne- Stanowisko marksistowskie- podział na klasy wytworzył się wraz z rozwojem techniki wytwórczej i podziałem pracy oraz prywatnej własności środków produkcji, które umożliwiły przywłaszczenie przez właścicieli środków produkcji części wartości wytworzonych dóbr. Podział na klasy społeczne i walka klas charakteryzują wszystkie formacje. Klasy społeczne w ujęciu materializmu historycznego są to wielkie zbiory ludzi pozostających w jednakowym stosunku do środków produkcji, tzn. zbiory ludzi posiadających środki produkcji lub zbiory ludzi żyjących z pracy najemnej. Stąd też podstawowy podział na klasy w społeczeństwach nowożytnych to podział na klasę posiadającą i klasę robotniczą. Według Marksa relacje klasowe mają charakter wyzysku. KONCEPCJA MARKSISTOWSKA – KLASA SPOŁECZNA Koncepcja ta zakłada, że czynniki ekonomiczne kształtują społeczeństwo. Struktura społeczna jawi się jako struktura dychotomiczna. Koncepcja mówiła o pewnych momentach kiedy kształtowała się struktura społeczna. Moment rozwoju kapitalizmu. Świadomość klasowa jako czynnik uzewnętrzniający rolę klas pojawiła się, kiedy robotnicy zaczęli się organizować. Klasa w sobie – to klasa uśpiona, klasa dla siebie – ma pewne ideały, które uzewnętrznia. Marks stwierdził, że są klasy które produkują a nie posiadaną i klasy które nie produkują a posiadają. Na podstawie tej dychotomii rodzi się następna: bogaci i biedni (burżuazja i proletariat). Byt kształtuje świadomość. Religia dla 21 robotników wg Marksa to opium, które ucieka od rzeczywistości. Marks pisał, że kapitał jest w rękach kapitalistów. Praca nie równa się kapitał. Z powodu takiej zależności praca stała się wyobcowana. Alienacja samotności według Marksa dokonuje się w czasie pracy, stosunki międzyludzkie są nikłe. Punktem wyjścia dla Marksa jest ożywienie. Według niego człowiek staje się przedmiotem. Walka klas, konflikty istnieją w każdym społeczeństwie. Koncepcja marksistowska należała do koncepcji dychotomicznych. Wskazuje, że w każdym społeczeństwie historycznym istniały dwie klasy, które ze sobą walczyły. Nie znaczy to, że w jego koncepcja nie pojawiło się pojęcie klas pośrednich. Klasy pośrednie przypadku konfliktu nie przyjmują własnego zdania, ale przyjmują zdanie jednej z klas, które są stronami konfliktu. Klasa w ujęciu marksistowskim, związana z podłożem konfliktu jest to wielka zbiorowość ludzi pozostająca w takim samym stosunku do środków produkcji. Występują dwie klasy: proletariat, burżuazja. Proletariat wytwarzał środki produkcji, ale ich nie posiadał, burżuazja natomiast posiadała środki produkcji, ale ich nie wytwarzała. Konflikt dotyczył środków produkcji. Konflikt między klasami wynikał z kwestii cech społeczeństwa, był cechą struktury społecznej, był w centrum tej struktury społecznej. 22
