Fundamentalne cechy objawienia biblijnego / Henryk Seweryniak.

STUDIA PŁOCKIE
tom XIX - X X ( 1 9 9 1 - 1 9 9 2 )
Ks. Henryk Seweryniak
FUNDAMENTALNE CECHY OBJAWIENIA
BLBLIJNEGO
Człowiek jest istotą historyczną. Posiada szczególną zdolność
mierzenia i odliczania czasu. Istnieje w czasie, musi "liczyć się z czasem",
korzysta ze zdobyczy "minionych czasów", z nadzieją lub trwogą spogląda
w przyszłość. Dlatego mówimy o historyczności jako jednym z
zasadniczych elementów egzystencji ludzkiej. Ona wedle M.Heideggera
określa człowieka, który staje się sobą, czerpiąc z dziedzictwa przeszłości
możliwości "bycia-tutaj" i tworząc "projekty" przyszłości.1
Na ten aspekt egzystencji zwraca szczególną uwagę tradycja
judeochrześcijańska. Jej wizja Boga, objawienia i zbawienia była
skandalem dla Greków przez to, że nie wiązała zbawienia z oświeceniem
umysłu ogólnymi, ponadczasowymi ideami prawdy, dobra i piękna, ale z
konkretnymi wydarzeniami wejścia Boga w historię jednego narodu, a
przezeń całej ludzkości. W świetle tych wydarzeń: powołania Abrahama,
wyjścia z Egiptu, interwencji proroków, nauczania Jezusa, Krzyża,
pustego grobu, narodzin Kościoła człowiek naszego kręgu kulturowego
stał się bardziej wrażliwy na te aspekty egzystencji, których dotychczas
1
M.Heidegger, Sein und Zeit, Freiburg 1927, s.181. Na wymiar historyczności szczególną uwagę zwraca
dzisiaj teologia narracyjna. Zob. np. J.-B.Metz, Glaube in Geschichte und Gessellschaft, Mainz 1977.
8
nie dostrzegał, zamknięty w perspektywie "losu", "fatum". Zaczął widzieć
czas jako utkany z wydarzeń i decyzji, które mogą prowadzić do
nawrócenia lub "odwrócenia", potępienia bądź zbawienia. 2
Wizję objawienia właściwą dla judaizmu i chrześcijaństwa
nazywamy objawieniem historycznym właśnie dlatego, że została ona
stworzona na drodze interpretacji działania Boga w historii. Dla ludu
zmierzającego do Ziemi obietnicy, dla proroków i redaktorów tradycji
izraelskich wydarzenia stanowiły materiał faktograficzny, któremu nadali
interpretację teologiczną. W tym sensie za E.Kopciem można
zaryzykować twierdzenie, że doświadczenie objawienia Boga poprzez
historię cechuje przede wszystkim wizję biblijną, natomiast doświadczenie
objawienia w stworzeniu to cecha bardziej właściwa pozabiblijnemu
myśleniu religijnemu. 3
Znany jest następujący schemat relacjonowania historii biblijnej:
Bóg stworzył A d a m a i Ewę, dając im zakaz spożywania owoców z drzewa
wiadomości dobra i zła. Pierwsi rodzice łamią ten zakaz i zostają usunięci
z raju. Ale na początku historii Izraela stoi obietnica, która zostanie
rozciągnięta na całe dzieje ludzkości: obietnica Bożej pomocy niezależnie
od grzechu /Rdz 3,15/. I chociaż grzech wzrasta, obietnica Boga spełnia
się stopniowo w przymierzu Noego i powołaniu patriarchów: Abrahama
/ok. 1800-1750/, Izaaka i Jakuba. Syn Jakuba, Józef, a później cała
rodzina udają się do Egiptu /ok. 1650/. Wspólnota dwunastu pokoleń
Izraela, która bierze początek od imion synów Jakuba i dwóch synów
Józefa /Manasses, Efraim/ popada w stan niewoli w Egipcie, ale uwalnia
się z niej i pod przewodem Mojżesza dociera przez pustynię do Ziemi
Świętej /ok. 1250/.Wiążą się z tym takie znaki i wydarzenia jak Pascha,
przymierze synaickie, śmierć Mojżesza, podbój Kanaanu pod wodzą
Jozuego, zasiedlanie Ziemi obietnicy w okresie sędziów, wreszcie
formowanie państwowości izraelskiej poprzez zaprowadzenie królestwa
i wzrost jego znaczenia w epoce Dawida /1010-970/ i Salomona /970-931 /.
Aczkolwiek obaj ci królowie uczynili świątynię jerozolimską centrum
kultu i jedności państwowej, w następnym już pokoleniu dochodzi do
2
Zob. H.Waldenfels, Kontextuelle Fundamenialiheologic. 1'adcrborn 1985, s.21 -38. Myśl la powraca także
w polskiej teologii nadziei J.Salija.
3
E.Kopeć, Apologelyka, Lublin 1974, s.53.
9
rozpadu państwa na Królestwo południowe i północne /929/. Od czasów
Dawida zanika też teokracja polityczna Izraela: król jest "namaszczonym"
i "przybranym synem Boga". Gdy później naród wybrany znajdzie się w
niewoli /587-53Ś/, a po powrocie w ciągłym zagrożeniu i uwikłaniu w
zależności polityczne, oczekiwanie na "namaszczonego wybawcę" będzie
nieustannie ożywiać jego nadzieję przyszłości. Tradycja chrześcijańska
spełnienie owych oczekiwań widzi w osobie Jezusa z Nazaretu.
Wiele punktów tego obrazu potwierdziły XIX i XX-wieczne
badania historyczne /W.F.Albright, P.Benoit, K.Kenyon/. Inne znowu
poddano w wątpliwość. U z n a j e się dziś powszechnie ponadhistoryczny
charakter opowiadania o raju. 4 Podkreśla wielość tradycji i ich zależność
od tradycji ludów semickich. Uważa się, że pierwsze wersety Księgi
Rodzaju są znacznie młodsze od pozostałych. Powiązanie wspólnot
dziejowych Izraela z synami Jakuba miało raczej charakter symboliczny,
służący utwierdzeniu jedności narodowej. Tylko część owych "pokoleń"
dotarła do Kanaanu z Mojżeszem, pozostałe zasiedlały "ziemię obietnicy"
innymi szlakami. 5 Eksterminacja mieszkańców Kanaanu nie miała tak
bezpardonowego charakteru, jak to opisuje Księga Jozuego dla
uwypuklenia obowiązku wierności jedynemu
Bogu
Izraela i
6
niebezpieczeństwa synkretyzmów religijnych.
T o tylko niektóre przykłady. Wskazują one jednak, że w
kształtowaniu przekazu biblijnego o objawieniu w i przez dzieje narodu
izraelskiego, niepoślednią rolę odgrywały kolejne interpretacje i
reinterpretacje wydarzeń, doświadczeń i dziejów. Ów dziejowohermeneutyczny
proces
posiada
pewne
struktury
i
cechy
charakterystyczne. T o one szczególnie interesują teologię fundamentalną
jako specyficzne dla wiary, która stała się środowiskiem wcielenia Syna
Bożego i perspektywą ostatecznego objawienia. Należą do nich:
wspomniany już ścisły związek dziejów z objawieniem, objawienie się
Boga w historycznym kontekście przymierza, otwarcie na przyszłość i
uniwersalizm. Zwraca uwagę fakt, że wszystkie te cechy znajdują istotny
Zob. Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzy! ich, Watykan 1986, przypis na s.14-16.
5
G.von Rad, Teologia Starego Testamentu, Warszawa 1986, s.17-242.
6
P.Ricoeur, La logique de Jésus. Romains 5, ETR 55/1980/S.420-425.
10
wyraz w objawieniu Chrystusowym i zostały szczególnie uwypuklone we
współczesnej wizji objawienia. 7
1. D o najbardziej uderzających cech objawienia biblijnego należy
jego charakter wspólnotowo-historyczny. Miejscem dokonywania i
interpretacji objawienia Bożego jest konkretna, wybrana przez Boga,
wspólnota historyczno-religijna. Wiara Izraela była przeniknięta
przekonaniem, że jest ona nie tylko pewnym sposobem przeżywania i
rozumienia egzystencji, co przede wszystkim przyjęciem rzeczywistości,
która daje się jako Słowo, tzn. obecność i samodarowanie Źródła życia
i dziejów. Dlatego też Dabar, wyrażenie hebrajskie bliskie naszemu
terminowi "objawnienie", oznacza przede wszystkim Słowo Boże w
działaniu, wolę Bożą, dzieje zbawienia. Ma ono charakter egzystencyjny
i życiowy, historyczny i osobowy, a nie tylko informacyjny. 8 Można zatem
za Cz.Bartnikiem, W.Pannenbergiem i P.Ricouerem przyjąć, iż w tej wizji
wydarzenie jest właściwą rzeczywistością, generatorem objawiającego
sensu, a słowo jego konstrukcją znakową i interpretacją. 9
Zilustrujmy to na przykładzie tradycji izraelskich. W przekazie
jahwistycznym tradycja o objawieniach Bożych w miejscach kultu ustępuje
wobec idei, że Jahwe objawia się w dziejach. Cuda Mojżesza w Egipcie,
przejście przez Morze Czerwone są dla Jahwisty dowodem mocy Bożej,
a cel plag egipskich widzi on w tym, by faraon rozpoznał potęgę Boga
Izraela /wj 7,17;8,16;9,14/. Zaś na zakończenie opowieści o uwolnieniu z
Egiptu stwierdza: "Gdy Izraelici widzieli wielkie dzieło, którego dokonał
Pan wobec Egipcjan, ulękli się Pana i uwierzyli Jemu oraz Jego słudze
Mojżeszowi" /Wj 14,31/. Deuteronomista pojmuje jako objawienie Boga
już nie poszczególne wydarzenia, ale całe dzieje wyjścia. "Ponieważ
umiłował Pan twoich przodków, wybrał po nich ich potomstwo i
wyprowadził cię z Egiptu, /.../ wydziedziczył obce narody /.../, by cię
wprowadzić w posiadanie ich ziemi" /Pp4,37-40/. Objęcie ziemi nie jest
i
W.Pannenberg, D o g m a t i s c h e Thesen zur L e h r e von der Offenbarung. W: O f f e n b a r u n g als Geschichte.
Göttingen 1982,s.90-114; E.Kopcć, dz.cvl.,s.S5-65.
8
E. Kopeć, dz.cyt.,s.54; W.HIadowski, Zarvs apologetyki. Warszawa 1980.S.55.
Q
Cz. Bartnik, Słowo i z d a r z e n i e w Objawieniu, WDr6/1978/nrl2.s..'i9: l'.Kicoeur. I Icrmcnculiquc d e l idee
de Rćvćlation. W:La Rćvćlation, Bruksclles 1977,s.21. Z o b . też tytuł cytowanego już dzielą O l l c n b a r u n g ais
Geschichte, którego 1'annenbcrg byl inspiratorem i głównym redaktorem.
11
jednak ostatecznym czynem Boga. Prorocy proklamują sąd Boży
widoczny w rozpadzie państwa i wysiedleniu,ale też konieczność
oczekiwania na nowe dzieło zbawcze. To oczekiwanie jest również
charakterystyczne dla przepowiadania Jezusa, aczkolwiek wraz z Nim
"nowe" już weszło w historię. 10
2. Inną cechą objawienia historycznego jest objawienie i wzywanie
Boga w ramach przymierza. Biblia mówi o pięciu tego rodzaju
wydarzeniach: przymierzu Noego /Rdz 9,1-17/, Abrahama /Rdz 15,7-21/,
Mojżesza /Wj 24,1-9;34,1-35/, o nowym przymierzu zapowiedzianym
przez proroków /Jr 31,33-37;Ez 16,60;36,22-28/ oraz o przymierzu
Chrystusa/Mt 26,26-30;Mk 14,22-25;Łk 22,19n;lKor 11,23-26/. W każdym
z tekstów struktura aktu jest podobna: Bóg inicjuje przymierze, wybiera
partnera i zawiera z nim umowę prawną, której zachowanie zapewnia
udział w obietnicy. Przymierze składa się więc z trzech elementów:
wybranie, umowa i obietnica. W tym kontekście dokonuje się właśnie
specyficzne dla Biblii objawienie Boga.
Zgadzamy się ze stwierdzeniem, że słowo "Bóg" należy do
słownictwa powszechnie używanego. Definiuje się je w następujący
sposób: Zasada wyjaśniająca zaistnienie świata, pojęta jako byt osobowy
rozumiany różnorako w zależności od rodzaju religii. "Bóg" jest tutaj
rezultatem refleksji wyjaśniającej fakt egzystencji świata /teologii
naturalnej/. Teo-logia przymierza idzie inną drogą: tylko zawarcie
przymierza pozwala wejść w rzeczywistość Boga. Bóg nie ofiaruje siebie
jako partnera umowy i gwaranta obietnicy, by stać się zasadą
wyjaśniającą. Wchodzi w łączność z konkretnym ludem z własnej woli i
w pełnej wolności. Świat być może potrzebuje zasady wyjaśniającej przymierze ani tego nie neguje, ani nie potwierdza. Otwiera jednak inną
przestrzeń objawiania Boga: nie może być On poznany poza relacją
przymierza.
Powołanie i wybór kształtują się dalej i utwierdzają w ramach
umowy, wyrażającej zasady wspólnoty życia z Bogiem. Prawo jest
rozbudowaną umową. Świętość Boga objawia się przez postawienie
wymagań etycznych, których "charta magna" stanowi Dekalog /Wj 20,117;Pwt 5,1-22/. Nie ma autentycznego poznania Boga, które nie byłoby
10
W.Pannenberg,dz.cyt..s-91-95.
12
zarazem etyczne. Jest to znowu jedna z fundamentalnych cech objawienia
biblijnego.
Przymierze posiada wreszcie skutki na przyszłość wypowiedziane
w obietnicy: Bóg będzie wierny swojemu słowu. Ale oznacza to także, żę
nie jest On ograniczony teraźniejszością.
W tej przestrzeni można mówić o kilku charakterystychnych
etapach objawiania imienia Boga, teo-logii biblijnej:
Pierwszy etap. Bóg nazwany
i wzywany w
oparciu
o historyczne
wspomnienie
p r z y m i e r z a . Dla pierwotnego Izraela Bóg był Bogiem Abrahama,
Izaaka i Jakuba, "Bogiem ojców naszych". To partner "bez oblicza,
niewidzialny inicjator przymierza. Cechy, które mu się przypisuje:
sprawiedliwość, wierność, miłosierdzie wyrażają sposoby jego obecności
w przymierzu. Nie jest On związany żadnym przebiegiem zjawisk
naturalnych, ani żadnym miejscem, ani tym bardziej żadną definicją
ontologiczną. Jest Bogiem, który w sposób całkowicie wolny działa w
historii. Takie rozumienie świadczy zarazem o dążności do
nieantropomorficznego określania Boga. Można doń odnieść wezwanie,
dziękczynienie, czasem protest nawet, ale to nie znaczy, że wolno G o
nazwać /co oznaczałoby: mieć nad Nim władzę/ albo zobaczyć, co
oznaczałoby: umrzeć, bo jak może człowiek o grzesznych i obłudnych
wargach ujrzeć Boga? W konsekwencji Boga nie określa się tutaj, ale
wyraża w Jego relacjach, opisuje w czynach i dziełach.
D r u g i e t a p . B ó g d a r u j ą c y s w o j e i m i ę . Przymierze
domaga się jednak, by partnerzy figurowali w jego ramach pod własnymi
imionami, tylko im właściwymi. Według tradycji E i P, imię własne Boga
zostało objawione Mojżeszowi /Wj 3,13-15/. Jest znowu sprawą
fundamentalną dla wyjątkowego charakteru objawienia biblijnego, że
imię Jahwe nie zostało nadane Bogu przez Izraela, aby odróżnić go od
innych bogów, ale zostało objawione. Imię to z jednej strony jest
gwarancją Jego aktywnej i miłującej obecności w historii aż do momentu
pełnej realizacji obietnicy. Z drugiej strony wypowiedziane w formie
niemal ironicznej - w najlepszym tego słowa znaczeniu - broni przed
ontologizacją, antropomorfizacją i definiowaniem Boga. W tym sensie
scena przekazania Imienia przypomina, że niedozwolone jest
jakiekolwiek "położenie ręki" na Bogu, zamknięcie Go w ramach ludzkich
13
koncepcji. Bóg jest absolutnie wolny w nieskończonym horyzoncie
miłości.
Etap trzeci. Między bliskością a oddaleniem
B o g a . Pamięć o przymierzu i dar Imienia pozwalają rozumieć Boga
jako niezwykle bliskiego. Izrael zachowuje jednak świadomość Jego
świętości i tajemniczości fWj 33,18-23; lKrl 19,11-15;J 1,18/. Najgłębszym
wyrazem tych "dwu lektur" jest opowieść o Hiobie. Pojawia się ona w
momencie, gdy przymierze zaczyna być utożsamiane z prawem, a Bóg z
sędzią, który za dobro wynagradza, a za złe karze. Hiob jest
surrealistycznym symbolem człowieka całkowicie niewinnego, a
jednocześnie przygnieconego bezbrzeżnym cierpieniem. Przyjaciele
tłumaczą mu, że musiał zgrzeszyć, skoro tak cierpi, że Bóg przymierza
nie może być inaczej pojęty jak sprawiedliwy partner. Dzieje Hioba są
jednak opowiedziane właśnie po to, by przełamać zasadę retrybucji i
wizję Boga, który nie zbawia w całkowitej wolności, ale - jak mechanizm
- oddaje i zwraca. Chociaż "wyrzut - pytanie - dramat" pozostaną ciągle
w historii relacji człowieka z Nim, to figura Hioba utoruje drogę do
rekapitulacji wizji Boga miłującego i Boga Tajemnicy; rekapitulacji
darowanej w osobie Chrystusa. Dla niego Bóg będzie Ojcem, przymierze
- więzią miłości, ale Krzyż nierozerwalnie złączy się z ciemnością pytania:
"Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?" /Mt 27,46/. Krzyż stanie się
jednak odtąd treścią objawienia: Bóg - człowiek wchodzi w cierpienie
człowieka i dramaturgię świata. 11
3. Kolejną cechą objawienia historycznego jest jego otwarcie na
przyszłość. Objawienie wrasta nieustannie w dzieje, jego szczyt stanowi
wydarzenie Chrystusa, ale pełnia nastąpi dopiero u kresu dziejów.
O.Cullmann, M.Eliade / + 1 9 8 6 / i G.von Rad genezę tego procesu widzą
w fakcie, że Biblia zrywa z cykliczną wizją czasu właściwą wielu innym
religiom. Czas nie wraca tutaj corocznie do punktu wyjścia wedle
naturalnego cyklu pór roku, ale zmierza naprzód wzdłuż linii
uformowanej przez wydarzenia zbawcze.Istotnego kroku w rozwoju tej
wizji dokonali prorocy: gdy niewola domaga się nowej teologii historii,
11
C h . D u q u o c , Alliance et révélation. W : Initiation à la pratique de la théologie, t.2, Paryż 1982, s.7-31.
EGZ.
ARCHIWA! M Y -
14
wydłużają linię zbawczą, z jednej strony, w "czas - nie-czas" stworzenia
/początek Księgi Rodzaju/, z drugiej w przyszłość eschatologiczną. 12
T a otwarta na przyszłość wizja czasu jest nieodłączna od
mesjanizmu. Hebrajskie mashiah przełożone na greckie christós oznacza
namaszczony. Sens przymiotnikowy /namaszczony kamień, ołtarz, arka,
król, prorok, kapłan/ przechodzi stopniowo w sens rzeczownikowy
/mesjasz/. Słowo to odtąd będzie oznaczać idealnego króla, proroka,
kapłana przyszłości. Stąd w obrębie napięcia między już obietnicy a
jeszcze nie realizacji, które przenika całe dzieje biblijne, można wyróżnić
trzy typy mesjanizmu: mesjanizm królewski /Rdz 49,8-12;Lb 24,3-9.1519;2Sm
7,12-16;Ps
2;89;110;132;Iz7,14;9,l-6;ll,l-5;Mi5,l-2;Jr23,56;33,15;Ez 34,23-24;37,24-25/,mesjanizm prorocki /Iz 42,l-7;49,l-9a;50,49;52,13-53,12;Za 9,9;12,10;Dn 7,13-14/i mesjanizm kapłański /Za
3,8n;6,ll/.
Mesjanizm królewski Izraela był związany z obietnicami danymi
pokoleniu Judy i dynastii Dawidowej. Zadaniem Mesjasza miało być
przełamanie "zmowy narodów" przeciw Jahwe i rozszerzenie na cały
świat panowania Bożego. Konkretne oczekiwania na ziemskiego króla
ulegają idealizacji. Udzielenie przez Boga nowego sposobu egzystencji /Ps
2,7/, obdarzenie wszechświatową władzą /Ps 72,8/, niesłychana bliskość
z Bogiem /Ps 110,1/ - wszystkie te prerogatywy zdają się zapowiadać
pośredniczącą rolę mesjasza-króla w dziejach przymierza Boga z ludźmi.
Teksty protoizajańskie określają nadto mesjasza jako napełnionego
Duchem Bożym isięcia pokoju, który na mocy szczególnego pochodzenia
i powołania rozciągnie władzę aż do najgłębszych pokładów ludzkiego
serca. Zajmując niepowtarzalną pozycję między Bogiem a człowiekiem,
królewski mesjasz stoi z jednej strony w punkcie docelowym, a z drugiej
już poza szeregiem dynastii dawidowej. Jego obraz przetrwa więc upadek
domu Dawida, aczkolwiek w związku z tym straci również na
intensywności.
12
sobie
"/.../ p o raz pierwszy prorocy w a l o r y z u j historię Wydarzenia Ilislorycznc mają odtąd wartość samą w
w
tym
stopniu,
w
jakim
są
zdeterminowane
wolą
Boga.
Fakty
historyczne
stają
się
więc
"sytuacjami"człowieka w obliczu Boga i j a k o takie nabierają wartości religijnej, której dotąd nie nie m o g ł o im
zapewnić. T o t e ż jest prawdą, że H e b r a j c z y c y j a k o pierwsi odkryli, ż e dzieje mają tylko znaczenie jako epilania
Boga i koncepcja ta - jak należało t e g o oczekiwać - została podjęta i poszerzona przez chtyslianizm" /M.l iliade.
Historia wierzeń i idei religijnych. Warszawa 1988,s.247-248/.
15
Właśnie wtedy, w czasach niewoli, kształtuje się prorocka figura
mesjańska Sługi Jahwe. C o po ziemsku mogło wydać się porażką i klęską,
staje się nowym natchnieniem, by nadal ożywiać nadzieję mesjańskiej
przyszłości. Proroctwa o cierpiącym słudze nie mieszczą się już w linii
mesjanizmu dawidowego. Jeśli zostały one odczytane jako mesjańskie, to
dlatego, że w Izraelu istniała inna jeszcze gałąź namaszczanych - prorocy.
Inne te namaszczenie i inny mesjanizm: tylko prorok osądzał króla i był
niezależny wobec kapłana. A l e też cierpienie należało zawsze do
osobistych doświadczeń proroków prawdziwego Boga. Temu właśnie
cierpieniu tradycja hebrajska przyznała wymiar mesjański. Zaczyna się
pojmować, że powrót Eliasza /Ma 3,23-24/ i nadejście ostatecznego
proroka prawdy nie może obyć się bez ofiary. Zbawienie nie przychodzi
za bojowymi rydwanami i "efekciarstwem" historii. Otwiera się
perspektywa eschatologiczna: mesjasz "poniesie grzechy wielu" , "ujrzy
światło i nim się nasyci" /IV pieśń Sługi Jahwe/. Podkreślają obraz "Syna
Człowieczego" /Dn 7,14/, który przychodzi ze świata niebios i włącza pod
swoje panowanie wszystkie ludy i narody. W figurze tej powtarza się
charakterystyczny moment mesjanizmu, niejako podwójne oblicze
Mesjasza: niesłychany związek z Bogiem i zarazem pokorny tytuł "Syna
Człowieczego", który stawia g o w zastanawiająco bliskiej relacji ze Sługą
Jahwe.
Oczekiwaniu na ostatecznego króla i proroka towarzyszy w
czasach po zburzeniu świątyni jerozolimskiej /587/ oczekiwanie na
prawdziwie wielkiego kapłana tym bardziej, że arcykapłan był pierwszym
z namaszczanych w Izraelu. Księga Zachariasza /Za 3,8;6,lln/ oraz pisma
qumrańskie, gdzie mesjasz jest określany jako "syn Judy i Aarona" są
największymi świadkami tego nurtu. Prawdopodobnie pod wpływem
środowiska esseńczyków idea mesjańska, która nieco przybladła w
czasach helleńskich, rozbłyśnie nowym blaskiem. W przepowiadaniu Jana
Chrzciciela nad Jordanem, ulegająca upolitycznieniu wizja, przyjmie
charakter ponadpolityczny i eschatologiczny.
Podsumowując, można powiedzieć, że mesjanizm, otwarcie historii
na zbawienie, którego ta sama z siebie dać nie może, jest jedną z
istotnych cech objawienia biblijnego. Znalazła ona swój wyraz w idei
kapłańskiego pośrednika między Bogiem a ludźmi, który mocą
prorockiego słowa oraz pokornego, zastępczego cierpienia przyniesie
16
pokój narodom i rozciągnie królewskie panowanie Boga na cały świat.
Tego rodzaju "rekapitulacja" stała się jednak możliwą dopiero wtedy, gdy
Bóg sam ofiarował ją w osobie Jezusa - osobie odczytanej przez jego
uczniów jako mesjasz, Chrystus. 13
4. Ostatnią wreszcie cechą objawienia historycznego jest jego
charakter uniwersalny. W odróżnieniu od szczególnych objawień np.
gnostyckich czy poznania teologicznego zarezerwowanego dla pewnej
"elity" pozostaje ono otwarte dla każdego, "kto ma uszy do słuchania". To
co Bóg dokonuje w historii, jest objawione wybranym /narodowi,
"reszcie", uczniom/, ale ma stać się udziałem "wielu". Dlatego św. Paweł
krytykuje tych, którzy nie chcą przyjąć otwartej dla wszystkich prawdy
zbawczej /2Kor 4,4/. Cecha ta łączy się z ukierunkowaniem objawienia
na przyszłość: każde jego doświadczenie ma charakter "prowizoryczny".
Dopiero Krzyż i Zmartwychwstanie Chrystusa nadają ostateczny kształt
dziejom; zmierzają one ku temu, co w Nim już znalazło wypełnienie. 14
13
B.Dupuy, Lc messianisme. W: lnilialion....s.83-l28.
14
W.Pannenberg, d/..cvl.,s.98-102.