Geografia społeczno-ekonomiczna świata
advertisement
Geografia fizyczna świata Cele wychowania zapisane dla działów* Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: I. Geografia jako nauka o środowisku geograficznym (2 godziny lekcyjne) Cele wychowania: rozwijanie zainteresowań, ciekawości świata; kształtowanie postaw odpowiedzialności za stan środowiska; rozwijanie przekonania o użyteczności edukacji geograficznej w życiu codziennym; kształtowanie postaw dociekliwości poznawczej oraz umiejętności myślenia naukowego; przygotowanie do aktywnego, odpowiedzialnego życia we współczesnym świecie 1. Geografia jako – Treści wykraczające – wymienia zadania geografii jako – potrafi podać przykładowy przedmiot – wymienia i charakteryzuje dyscypliny geograficzne nauka ponad podstawę nauki badań dla nauk geograficznych – wyróżnia geografię fizyczną, społeczno-ekonomiczną programową – przedstawia podział nauk – udowadnia na przykładach i regionalną (poszerzające wiedzę geograficznych użyteczność wiedzy geograficznej – rozumie i uzasadnia znaczenie geografii jako nauki i doskonalące interdyscyplinarnej – uzasadnia potrzebę rozwijania nauk geograficznych umiejętności) – zna różnice między determinizmem, nihilizmem i posybilizmem 2. Środowisko – 1.3, 1.5 oraz treści – przedstawia wpływ energii – formułuje zależności między geograficzne – wykraczające poza słonecznej i energii wnętrza Ziemi elementami środowiska – wykazuje związek między klimatem, glebami i roślinnością elementy, podstawę programową na cechy i rozwój środowiska geograficznego w poszczególnych strefach krajobrazowych współzależności przyrodniczego – wykazuje rolę środowiska – wykazuje wpływ środowiska przyrodniczego na – wymienia założenia determinizmu, przyrodniczego na różnych etapach działalność człowieka w poszczególnych strefach nihilizmu i posybilizmu, ilustruje je rozwoju społeczno-ekonomicznego krajobrazowych oraz wpływ człowieka na środowisko przykładami – lokalizuje na mapie strefy klimatyczno-roślinno-glebowe Ziemi, analizuje ich rozmieszczenie, uzasadnia konieczność zachowania równowagi ekologicznej w ekosystemach II. Źródła i metody badań geograficznych (8 godzin lekcyjnych + 1 godzina na powtórzenia) Cele wychowania: kształtowanie postaw dociekliwości poznawczej; przygotowanie do aktywnego, odpowiedzialnego życia we współczesnym świecie; przygotowanie do odpowiedzialnego korzystania ze środków masowej komunikacji; kształtowanie umiejętności myślenia naukowego i formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym – 1.8 3. Źródła informacji – wymienia możliwości – potrafi skorzystać z różnych źródeł – wymienia, charakteryzuje różne źródła informacji geograficznej i SIG wykorzystania różnych źródeł wiedzy geograficznej geograficznej i ocenia ich przydatność wiedzy geograficznej – sporządza bibliografię do – porównuje metody bezpośrednie, terenowe i kameralne, – przedstawia możliwości wybranego tematu omawia przykłady praktycznego ich wykorzystania wykorzystania internetu oraz zdjęć – potrafi ocenić przydatność – selekcjonuje i przetwarza zebrane informacje oraz satelitarnych i lotniczych jako źródeł i wiarygodność różnych źródeł prezentuje je wykorzystując narzędzia TIK – korzysta z danych SIG, GARP, NASA itp. wiedzy geograficznej wiedzy – korzysta z technologii informacyjno- – analizuje mapy cyfrowe, opisowe bazy danych, modele – wymienia zalety SIG jako bazy informacji geograficznych -komunikacyjnych cyfrowe i cyfrowe źródła informacji (np. obrazy satelitarne) – odczytuje i interpretuje informacje z SIG-u – posługuje się rocznikiem statystycznym, wyszukuje i interpretuje dane liczbowe, wykorzystuje arkusz kalkulacyjny do przeliczeń i zobrazowania danych statystycznych © Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2015, wcześniej wydawany przez Wydawnictwo Szkolne PWN Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej 4. Badania i obserwacje terenowe – 1.6 5. Mapa – elementy, rodzaje i zastosowania – 1.1, 1.2 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia – odczytuje i interpretuje zjawiska geograficzne przedstawione na wykresach, w tabelach, na schematach, animacjach, prezentacjach flash, modelach – posługuje się mapą topograficzną w terenie – zna zasady bezpiecznego – planuje i przeprowadza proste przeprowadzania badań obserwacje i pomiary terenowe – posługuje się badawczymi metodami ilościowymi (np. terenowych – przedstawia wyniki obserwacji badaniem ankietowym, obserwacją) i jakościowymi (np. – opracowuje ankiety z geografii w formie graficznej wywiad, analiza dokumentów) przy użyciu odpowiednich społeczno-ekonomicznej i realizuje narzędzi badawczych je w regionie zamieszkania – opracowuje wyniki badań i prezentuje je przy zastosowaniu narzędzi TIK – dokonuje pomiarów terenowych (np. wysokości górowania Słońca za pomocą gnomonu, wielkości i wartości poszczególnych elementów pogody posługując się prostymi przyrządami meteorologicznymi, upadu i biegu warstw skalnych za pomocą klizymetru i busoli, wysokości względnej i nachylenia stoków, odczynu gleby wykorzystując pomiar kolorymetryczny itp.) – identyfikuje dominanty krajobrazowe – dokumentuje badania terenowe (np. wykorzystując aparat fotograficzny, dzienniki pomiarów itp.) – wyjaśnia pojęcia kartograficzne – określa długość i szerokość – odczytuje wartości wysokości bezwzględnych obiektów na – przedstawia podział map geograficzną dowolnego miejsca na mapie Ziemi – prawidłowo orientuje mapę, wyznacza kierunki na mapie – oblicza odległości i pola pow. (główne i pośrednie) – dokonuje obliczeń z wykorzystaniem skali mapy W terenie na podstawie map – odczytuje z mapy i podaje wartość azymutu – klasyfikuje mapy ze względu na – charakteryzuje cechy odwzorowań kartograficznych różne kryteria – grupuje i klasyfikuje mapy ze względu na skalę i treść – odczytuje i opisuje cechy – wymienia przykłady zastosowań odwzorowań środowiska przyrodniczego kartograficznych do map o różnej treści i społeczno-gospodarczego na podstawie map: topograficznej, hipsometrycznej i tematycznej* – formułuje zależności między wybranymi elementami środowiska przyrodniczego i społecznogospodarczego oraz dokonuje ich weryfikacji, wykorzystując mapy tematyczne* 2 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – wymienia i omawia metody przedstawiania cech jakościowych i ilościowych na mapie – podaje nazwy izolinii przedstawiających różne zjawiska Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: – 1.4, 1.7 6. Kartograficzne – rozpoznaje metody stosowane na – wyjaśnia pojęcia: metody ilościowe, metody jakościowe, metody mapach w atlasie szkolnym interpolacja polowa przedstawiania – potrafi dobrać metodę – wymienia i opisuje metody sygnaturowe, zasięgów, obiektów i zjawisk kartograficzną do przedstawienia na powierzchniową, kartogramu, kartodiagramu, izarytmiczne mapie różnych treści – wykreśla profil terenu na odpowiednim podkładzie kartograficznym – dobiera dane do zaprezentowania w postaci kartogramu i kartodiagramu III. Ziemia we Wszechświecie (10 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego; rozbudzanie zainteresowań i ciekawości świata; przygotowanie do świadomego funkcjonowania w społeczeństwie; rozpoznawanie własnych potrzeb edukacyjnych; kształtowanie umiejętności wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do formułowania wniosków opartych na obserwacjach 7. Układ Słoneczny we – 2.1 – wymienia astronomiczne miary – identyfikuje różne ciała niebieskie – definiuje pojęcia: Wszechświat, galaktyka, planeta, gwiazda, Wszechświecie odległości na podstawie opisu i ilustracji planetoida, kometa, księżyc – określa położenie i cechy różnych – porównuje planety typu ziemskiego – rozumie pojęcie astronomicznych miar odległości (np. rok ciał niebieskich we Wszechświecie i planety olbrzymy Układu świetlny, jednostka astronomiczna) – opisuje naszą Galaktykę Słonecznego – omawia budowę Układu Słonecznego, wyjaśnia różnicę – przedstawia założenia teorii – przedstawia na rysunku fazy między heliocentryczną a geocentryczną teorią budowy US, geocentrycznej i heliocentrycznej Księżyca podaje różnice pomiędzy planetami wewnętrznymi a zewnętrznymi – charakteryzuje budowę Wszechświata i teorię jego powstania – charakteryzuje ciała niebieskie tworzące US, porównuje ich cechy, określa położenie we Wszechświecie – 2.2 8. Planeta Ziemia – – przedstawia cechy wyróżniające – przedstawia na rysunku zasady – odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów na współrzędne Ziemię spośród innych planet pomiaru obwodu Ziemi dokonane mapie i globusie geograficzne Układu Słonecznego przez Eratostenesa – wyjaśnia konsekwencje kształtu Ziemi dla środowiska – zna kształt i wymiary Ziemi – przedstawia za pomocą rysunku przyrodniczego i działalności człowieka – rozumie różnice miedzy kulą, elipsoidą obrotową i geoidą związek między szerokością – wyjaśnia zjawisko zaćmienia Księżyca i Słońca geograficzną a wysokością górowania Słońca – przedstawia na rysunku zaćmienie Słońca i Księżyca – 2.3, 2.8 9. Ruch obrotowy – wymienia cechy ruchu – przedstawia na rysunku – wyjaśnia pojęcia: górowanie, dołowanie gwiazdy, siła Ziemi obrotowego i jego następstwa mechanizm działania siły Coriolisa Coriolisa, prędkość kątowa, prędkość liniowa punktów na – wskazuje skutki działania siły powierzchni Ziemi podczas ruchu obrotowego Coriolisa dla środowiska przyrodniczego 3 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia – posługując się rysunkiem przedstawia następstwa ruchu obrotowego Ziemi (np. zmianę dnia i nocy, spłaszczenie Ziemi, widomą wędrówkę Słońca po sklepieniu nieba) – wyjaśnia konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi, rozumie ich wpływ na środowisko przyrodnicze oraz życie i działalność człowieka – wyjaśnia skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego i działalności ludzkiej (m.in. wpływ tej siły na kierunek stałych wiatrów, prądów morskich, torów ruchu pocisków i rakiet) – 2.3–2.7 10. Ruch obiegowy – wymienia cechy ruchu – przedstawia na rysunku oświetlenie – wyjaśnia pojęcia: peryhelium, aphelium, układ Ziemi obiegowego Ziemi i jego Ziemi w dniach równonocy i przesileń horyzontalny następstwa – oblicza wysokość górowania Słońca – wymienia i rozumie następstwa ruchu obiegowego Ziemi i ich wpływ na działalność człowieka oraz środowisko – wyjaśnia przyczynę występowania w dowolnym miejscu Ziemi – przedstawia na rysunku strefy oświetlenia Ziemi dni i nocy polarnych w obszarach w dniach równonocy i przesileń – dokonuje obliczeń wysokości górowania Słońca podbiegunowych – oblicza szerokość geograficzną i szerokości geograficznej w dniach równonocy i przesileń dowolnego miejsca na Ziemi na – zna i stosuje zależność między szerokością geograficzną podstawie górowania Słońca danego miejsca a wysokością Gwiazdy Polarnej nad w dniach równonocy i przesileń horyzontem – oblicza rozciągłość równoleżnikową – 2.3 11. Czas, odwieczny – wyjaśnia pojęcia: doba słoneczna, – potrafi obliczyć czas słoneczny – oblicza różnicę czasu miejscowego między dwoma południkami problem czas słoneczny, strefowy, urzędowy, dowolnego miejsca na Ziemi na – oblicza czas słoneczny dowolnego punktu na Ziemi międzynarodowa linia zmiany daty podstawie różnicy długości – wyjaśnia różnice między geograficznej i długość geograficzną – wyznacza czas strefowy oraz strefy czasu – wyjaśnia mechanizm zmiany daty po przekroczeniu linii kalendarzem juliańskim na podstawie różnicy czasu zmiany daty a gregoriańskim słonecznego – wyjaśnia różnicę między czasem letnim a zimowym w Polsce – określa zasadę liczenia lat – zna nazwy stref czasowych w Europie przestępnych w kalendarzu – porównuje kalendarz juliański i gregoriański, wyznacza gregoriańskim lata przestępne i zwykłe w kalendarzu gregoriańskim IV. Budowa i dzieje Ziemi (6 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw szacunku do przyrody; uświadomienie konieczności współpracy w kwestii zapobiegania zagrożeniom środowiska przyrodniczego; pobudzanie ciekawości poznawczej; kształtowanie odpowiedzialności za własną naukę; kształtowanie postaw kreatywnego rozwiązywania problemów 12. Badania i budowa – 5.1 – wymienia źródła wiedzy – przedstawia na schemacie – wyjaśnia pojęcia: fale podłużne, fale poprzeczne, wnętrza Ziemi o budowie wnętrza Ziemi budowę wnętrza Ziemi warstwa nieciągłości, stopień geotermiczny, gradient – wymienia sfery Ziemi i podaje geotermiczny, magnetosfera wyróżniające je cechy 4 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej – 5.2 13., 14. Najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi (ewolucja Ziemi i życia; kenozoik – era ssaków zdominowana w holocenie przez człowieka) – 5.1 15. Minerały – właściwości i rozpoznawanie 16. Skały – 5.1 17. Złoża surowców mineralnych – 5.1 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – potrafi wyjaśnić przyczyny wzrostu temperatury i ciśnienia we wnętrzu Ziemi – charakteryzuje metody badania – potrafi czytać tabelę dziejów Ziemi stratygraficzną i mapę geologiczną – wymienia ery i okresy – lokalizuje na mapie góry – przedstawia najważniejsze orogenezy kaledońskiej, wydarzenia geologiczne w dziejach waryscyjskiej i alpejskiej Ziemi – potrafi przedstawić dzieje – omawia przyczyny i przebieg geologiczne w postaci ciągu zlodowaceń w plejstocenie zdarzeń i zależności przyczynowo– przedstawia rozwój świata skutkowych organicznego i główne etapy – ocenia zmiany środowiska ewolucji człowieka przyrodniczego w holocenie, spowodowane działalnością – podaje różnice między związkiem – rozpoznaje główne minerały człowieka chemicznym a minerałem skałotwórcze – wymienia cechy rozpoznawcze minerałów – podaje przykłady wykorzystania minerałów w życiu gospodarczym – dokonuje podziału skał – potrafi rozpoznać podstawowe skały – przedstawia warunki, w których – wykazuje związek między powstają różne rodzaje skał miejscem krystalizacji magmy magmowych i osadowych a budową skał magmowych – opisuje warunki, w jakich dochodzi – potrafi przedstawić na schemacie do metamorfizmu skał cykl geologiczny, uwzględniając rodzaje skał i procesy geologiczne prowadzące do ich powstania – wymienia typy złóż mineralnych – potrafi na podstawie przekroju – dokonuje podziału złóż geologicznego rozpoznać typ złoża mineralnych ze względu na działy mineralnego gospodarki człowieka, w których są – przedstawia związek między one wykorzystywane budową geologiczną a typem złoża Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: 5 – charakteryzuje poszczególne warstwy wnętrza Ziemi (skład chemiczny, właściwości fizyczne, głębokość występowania) – opisuje znaczenie magnetosfery dla życia na Ziemi – wyjaśnia pojęcia: skamieniałości przewodnie, orogenezy, dryf kontynentów, transgresje i regresje morskie – porządkuje ery geologiczne według ich trwania, dzieli ery na okresy, analizuje tablicę stratygraficzną – charakteryzuje wydarzenia geologiczne i przyrodnicze w poszczególnych erach – lokalizuje na mapie łańcuchy górskie powstałe w orogenezie kaledońskiej, hercyńskiej i alpejskiej – wyjaśnia konsekwencje przemieszczania się kontynentów w przeszłości geologicznej – wyjaśnia pojęcia: minerał, mineraloid, minerał skałotwórczy – charakteryzuje cechy minerałów, posługując się skalą Mohsa określa twardość minerałów budujących poszczególne skały – dokonuje podziału minerałów pod względem chemicznym, podaje ich przykłady – wyjaśnia pojęcia: skała, skała magmowa, skała osadowa, skała metamorficzna, diageneza, budowa jawno i skrytokrystaliczna – rozpoznaje (np. ze zdjęć, okazów) po opisie i wyglądzie skały, podaje ich nazwy i wyjaśnia genezę – ocenia działania służące racjonalnemu gospodarowaniu zasobami naturalnymi – wyjaśnia pojęcia: złoże surowców mineralnych, pokłady, soczewki, wysady, żyły, gniazda, intruzja – ocenia gospodarcze znaczenie surowców mineralnych, podaje przykłady zastosowania surowców mineralnych w gospodarce człowieka, zna metody ich eksploatacji – ocenia zmiany środowiska przyrodniczego wywołane eksploatacją surowców mineralnych Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: V. Litosfera – procesy endogeniczne (7 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw szacunku do przyrody; uświadomienie konieczności współpracy w kwestii zapobiegania zagrożeniom środowiska przyrodniczego; pobudzanie ciekawości poznawczej; kształtowanie odpowiedzialności za własną naukę; kształtowanie postaw kreatywnego rozwiązywania problemów – 5.2, 5.5 18. Tektonika płyt – przedstawia założenia teorii płyt – przedstawia na rysunku ryft, – wyjaśnia pojęcia: płyty litosfery, kratony, prądy konwekcyjne, litosfery litosfery subdukcję, kolizję ryft, subdukcja, uskok transformacyjny, strefa kolizji – wyjaśnia przyczyny ruchów płyt – porównuje procesy zachodzące – lokalizuje na mapie geologiczno-tektonicznej i fizycznej świata litosfery w strefie ryftu i subdukcji płyty kontynentalne i oceaniczne, wskazuje miejsce – wymienia płyty litosfery – wskazuje konsekwencje ruchu płyt występowania stref ryftowej i subdukcji – formułuje główne założenia teorii tektoniki płyt litosfery litosfery – opisuje procesy zachodzące na granicach płyt litosfery – wyjaśnia mechanizm ruchu płyt litosfery, w tym działanie prądów konwekcyjnych – opisuje formy i procesy tektoniczne zachodzące na krawędziach płyt litosfery – analizuje przyczyny uformowania się pacyficznego pierścienia ognia – 5.5 19. Plutonizm – wyjaśnia pojęcia: plutonizm, – rozpoznaje na schemacie różne – wyjaśnia pojęcia: metamorfizm termiczny, metamorfizm i metamorfizm metamorfizm rodzaje intruzji magmowych regionalny, metamorfizm dyslokacyjny, magmatyzm, intruzje – wymienia czynniki, pod wpływem – wykazuje na przykładach zgodne i niezgodne których następuje metamorfizm znaczenie procesów – porównuje i charakteryzuje różne rodzaje intruzji skał, i dokonuje podziału procesów metamorficznych i plutonicznych magmowych (batolit, lakolit, dajka, sill, lopolit, ksenolit) metamorficznych – opisuje znaczenie gospodarcze procesów plutonicznych i metamorficznych 20. Wulkanizm – 5.5 – wymienia typy erupcji – wyjaśnia, dlaczego wulkany – wyjaśnia pojęcia: wulkanizm, lawa, magma, wybuch wulkanicznych występują na granicy płyt litosfery eksplozywny, wybuch efuzywny, erupcja centralna, erupcja – opisuje budowę stożka – rozpoznaje typy wulkanów i skały szczelinowa, gejzer – na schemacie prezentuje budowę wulkanu wulkanicznego, przedstawia wulkaniczne czynniki wpływające na przebieg – wykazuje konsekwencje wulkanizmu – charakteryzuje produkty erupcji wulkanicznej wybuchu i kształt stożka i procesów postwulkanicznych dla – dostrzega zależność między kształtem wulkanu a typem law i charakterem erupcji wulkanicznego środowiska przyrodniczego – podaje przykłady wulkanów różnych typów i lokalizuje je na mapie i działalności człowieka – formułuje zależność między występowaniem wulkanów a przebiegiem płyt litosfery i wiekiem geologicznym obszaru, wyjaśnia genezę wulkanów położonych z dala od krawędzi płyt litosfery – wyjaśnia zasadę funkcjonowania gejzerów, wskazuje na mapie miejsca ich występowania – wyjaśnia znaczenie wulkanów i gejzerów dla życia i gospodarki 6 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej 21. Procesy górotwórcze i inne ruchy litosfery – 5.5 22. Trzęsienia ziemi i inne deformacje litosfery – 5.5 23. Opis i interpretacja – 5.3, 5.5 odsłonięcia, profilu i przekroju geologicznego Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej Uczeń: – opisuje ruchy pionowe litosfery – wyjaśnia sposób powstania górotworu subdukcyjnego i kolizyjnego kształtowanych umiejętności Uczeń: – rozpoznaje na schematach góry fałdowe, zrębowe i wulkaniczne oraz podaje ich przykłady – wyjaśnia procesy izostatyczne na podstawie różnych źródeł wiedzy Planowane osiągnięcia ucznia – wyjaśnia pojęcia: ruchy izostatyczne, orogen, górotwór subdukcyjny i kolizyjny, góry fałdowe, góry zrębowe – wyjaśnia mechanizm izostazji – wymienia dowody na istnienie pionowych ruchów litosfery, lokalizuje na mapie obszary objęte pionowymi ruchami skorupy ziemskiej – opisuje konsekwencje ruchów pionowych dla życia i działalności człowieka – wyjaśnia genezę gór fałdowych w kontekście tektoniki płyt litosfery – opisuje mechanizm powstawania górotworów subdukcyjnego i kolizyjnego (podaje przykłady gór) – porównuje góry fałdowe i zrębowe – lokalizuje na mapie struktury zrębowe – przedstawia podział trzęsień ziemi – przedstawia na rysunku – wyjaśnia pojęcia: hipocentrum, epicentrum, fala – omawia skutki trzęsień ziemi epicentrum i hipocentrum sejsmiczna, obszary sejsmiczne, asejsmiczne, pen – opisuje różne struktury tektoniczne – wyjaśnia rozmieszczenie obszarów sejsmiczne, tektonika, struktury tektoniczne, ciągłe sejsmicznych na Ziemi i nieciągłe deformacje tektoniczne, zrąb, rów tektoniczny, – przedstawia na modelu płaszczowina, łuska tektoniczna, antyklina, synklina, przyczynowo-skutkowym tsunami – charakteryzuje trzęsienia ziemi ze względu na ich przyczynę powstawanie tsunami – ocenia różne sposoby – lokalizuje na mapie obszary sejsmiczne, pensejsmiczne zapobiegania skutkom trzęsień i asejsmiczne, formułuje zależność między występowaniem ziemi trzęsień ziemi, wiekiem geologicznym obszarów, przebiegiem granic płyt litosfery i zjawiskami wulkanicznymi – ocenia skutki wielkich trzęsień ziemi, uzasadnia konieczność podejmowania działań zmierzających do zmniejszenia negatywnych skutków trzęsień ziemi – rozpoznaje różne struktury tektoniczne przedstawione na rysunku, pojęcia: omawia różnice między skał, fałdem, łuską i – opisuje warunki i środowisko – potrafi opisywać i interpretować – wyjaśnia wiek względny wiek bezwzględny płaszczowiną powstania różnych typów skał odkrywkę geologiczną skał, luka stratygraficzna, miąższość warstw skalnych, – potrafi odczytać kolejność odsłonięcie (odkrywka) geologiczne, upad warstw, profil wydarzeń na podstawie przekroju geologiczny, przekrój geologiczny, mapa geologiczna geologicznego – analizuje przekrój geologiczny, na jego podstawie odtwarza dzieje geologiczne obszaru, identyfikuje wydarzenia geologiczne na podstawie genezy skał 7 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia – analizuje wiek skał na przekroju i profilu geologicznym, odczytuje wiek względny i bezwzględny skał – interpretuje układ warstw skalnych w naturalnej lub sztucznej (np. kopalniach, kamieniołomach, wykopach) odkrywce geologicznej – posługując się klizymetrem i busolą mierzy upad i bieg warstw skalnych, zaznacza upad warstw na przekroju geologicznym VI. Litosfera – procesy egzogeniczne (10 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw proekologicznych, dbałości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego; kształtowanie umiejętności myślenia naukowego i odpowiedzialności za własną naukę; kształtowanie postaw ciekawości świata; kształtowanie umiejętności dostrzegania problemów i poszukiwania sposobów ich rozwiązywania – wymienia rodzaje wietrzenia – 5.6 24. Wietrzenie i jego – rozpoznaje efekty wietrzenia – wyjaśnia pojęcia: wietrzenie, rozpad ziarnisty, rozpad znaczenie dla fizycznego na ilustracjach blokowy, zwietrzelina, łuszczenie się skał – przedstawia czynniki wpływające na – charakteryzuje rodzaje wietrzenia procesów przebieg procesów wietrzenia i w odsłonięciach skał geologicznych – podaje skutki wietrzenia dla – wykazuje wpływ klimatu na – opisuje produkty i formy rzeźby powstałe w wyniku procesów rzeźbo- i glebotwórczych przebieg i rodzaj wietrzenia procesów wietrzenia, w tym wpływ wietrzenia na rzeźbę – analizuje wpływ wietrzenia na działalność gospodarczą człowieka – wyjaśnia zależność między strefą klimatyczną a rodzajem wietrzenia – wyjaśnia pojęcia: kras powierzchniowy, kras podziemny 25. Zjawiska krasowe – 5.6 – wymienia skały, które podlegają – rozpoznaje na ilustracjach formy procesom krasowym krasu powierzchniowego – charakteryzuje formy krasu powierzchniowego (ospa krasowa, żłobki krasowe, żebra krasowe, uwały, polje, – przedstawia czynniki wpływające na i podziemnego oraz wyjaśnia ich intensywność procesów krasowych genezę ostańce krasowe, doliny i jary krasowe), opisuje sposób ich – wymienia obszary występowania powstania, rozpoznaje formy na rysunku – opisuje sposób powstania form krasu podziemnego zjawisk krasowych na świecie (jaskinie, korytarze, pieczary, studnie, kominy, stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, formy naciekowe, ponor), rozpoznaje formy krasu podziemnego na rysunku i fotografii – wyjaśnia genezę form krasu powierzchniowego powstałych z form krasu podziemnego (np. wąwozy) – wyjaśnia znaczenie rzeźby krasowej dla działalności człowieka – 5.7 26. Rzeźbotwórcza – wyjaśnia pojęcia dotyczące – rozpoznaje na rysunku elementy – wyjaśnia pojęcia: dolina wciosowa, kaptaż rzeczny, działalność wód rzeźbotwórczej działalności rzek doliny rzecznej obciążenie rzeki, zdolność transportowa rzeki, wydolność płynących – omawia działalność rzeźbotwórczą – rozpoznaje na rysunkach i zdjęciach rzeki, podstawa erozyjna rzeki rzeki w różnych odcinkach jej biegu formy powstałe w wyniku – charakteryzuje formy powstałe w wyniku erozyjnej rzeźbotwórczej działalności wód i akumulacyjnej działalności rzek płynących 8 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji 27. Rzeźbotwórcza działalność wód morskich i jeziornych – 5.7 28. Rzeźbotwórcza działalność lodowców – 5.7 29. Rzeźbotwórcza działalność wiatru – 5.7 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: – przedstawia warunki powstawania – wyjaśnia proces meandrowania rzeki – za pomocą rysunku przedstawia i wyjaśnia: erozję wsteczną delty i estuarium na progu skalnym, etapy powstawania meandrów, a także teras rzecznych, wyjaśnia zjawisko kaptażu – analizuje poprzeczny przekrój doliny rzecznej, wyróżnia elementy doliny rzecznej – charakteryzuje działalność rzeki w poszczególnych jej biegach – podaje przykłady działalności człowieka, które mogą się odbywać w obrębie terasy zalewowej i nadzalewowej – wyjaśnia dużą gęstość zaludnienia obszarów delt rzecznych – ocenia zasadność wykorzystania obszarów przełomowych do rozbudowy sieci komunikacyjnej – wyjaśnia pojęcia dotyczące – rozpoznaje typy wybrzeży – wyjaśnia pojęcia: abrazja, klif (faleza), kosa, mierzeja, rzeźbotwórczej działalności wód przedstawione na rysunkach wybrzeże zanurzone, wybrzeże narastające, terasy i listwy morskich i jeziornych i mapach oraz wyjaśnia ich genezę jeziorne – opisuje działalność morza na – wyjaśnia za pomocą rysunku – charakteryzuje rzeźbotwórczą działalność morza na wybrzeżu niskim i wysokim powstawanie atolu koralowego wybrzeżu wysokim i niskim – wymienia miejsca występowania – wymienia działania człowieka ograniczające tempo różnych typów wybrzeży morskich niszczenia klifów – opisuje główne typy wybrzeży morskich, rozpoznaje je na rycinie, lokalizuje na mapie – udowadnia zależność między typem wybrzeża a działalnością człowieka – charakteryzuje proces tworzenia raf koralowych oraz etapy powstawania atolu – wyjaśnia pojęcia dotyczące – rozpoznaje na ilustracjach wybrane – wyjaśnia pojęcia: detersja, detrakcja, egzaracja, deglacjacja, działalności rzeźbotwórczej formy polodowcowe ablacja, procesy fluwioglacjalne lodowca górskiego i lądolodu – klasyfikuje formy rzeźby – charakteryzuje erozyjne, akumulacyjne i fluwioglacjalne – opisuje działalność erozyjną polodowcowej według czynnika formy polodowcowe oraz proces ich powstania – opisuje sposób użytkowania obszarów polodowcowych i budującą lodowców górskich i procesu rzeźbotwórczego i lądolodów – wskazuje na mapie świata obszary, – wyjaśnia procesy powstawania form które podlegały w przeszłości wodnolodowcowych zlodowaceniom – wyjaśnia pojęcia związane z – rozpoznaje na ilustracjach eoliczne – wyjaśnia pojęcia: deflacja, korazja, ripplemarki rzeźbotwórczą działalnością wiatru formy rzeźby – lokalizuje na mapie obszary zagrożone pustynnieniem, – wymienia czynniki wpływające na – porównuje barchan i wydmę pustynie i półpustynie intensywność procesów eolicznych paraboliczną 9 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – opisuje działalność wiatru i podaje – lokalizuje na mapie pustynie przykłady form rzeźby eolicznej i obszary występowania pokryw lessowych 30. Denudacja – 5.8 – wyróżnia podstawowe rodzaje ruchów masowych i wyjaśnia ich przebieg – opisuje proces spłukiwania 31. Rzeźba Ziemi jako efekt procesów endoi egzogenicznych – 5.9 – przedstawia główne formy rzeźby lądów i dna oceanów Planowane osiągnięcia ucznia – wykazuje wpływ działalności gospodarczej człowieka na intensywność procesów deflacyjnych i procesów pustynnienia – charakteryzuje niszczącą i budującą działalność wiatru, wymienia formy powstałe w wyniku działalności wiatru, identyfikuje czynniki wpływające na intensywność oddziaływania wiatru – za pomocą rysunku opisuje genezę grzybów skalnych; – porównuje wydmę paraboliczną z barchanem, udowadnia wpływ klimatu na kształt wydm lessowych, mapie – rozpoznaje na ilustracjach rodzaje – wyjaśnia genezę pojęcia:pokryw grawitacyjne ruchylokalizuje masowe,nadenudacja, przykłady obszarów z pokrywami lessowymi jęzor ruchów masowych żleby, stożek usypiskowy, nisza osuwiskowa, – przedstawia wpływ budowy osuwiskowy, badlandy geologicznej i działalności – wyjaśnia wpływ działalności wód opadowych na człowieka na ruchy masowe gospodarkę – wykazuje wpływ procesów – posługując się rysunkami, wyjaśnia mechanizm tworzenia spłukiwania i ruchów masowych na się poszczególnych rodzajów ruchów masowych – wyjaśnia proces denudacji erozję gleb – opisuje skutki ruchów masowych; – ocenia wpływ ruchów masowych na życie i działalność człowieka, podaje przykłady działań ograniczających skutki ruchów masowych – formułuje zależność między budową geologiczną, działalnością człowieka a tempem procesu – wyjaśnia rozmieszczenie – wyjaśnia pojęcia: krzywa hipsograficzna, krzywa najwyższych gór świata, grzbietów batymetryczna, obszary górskie, wyżynne i nizinne i rowów oceanicznych – charakteryzuje formy ukształtowania powierzchni lądów i dna – przedstawia cechy ukształtowania oceanicznego powierzchni Ziemi jako efekt – formułuje zależność między ukształtowaniem powierzchni oddziaływania procesów terenu a budową geologiczną i procesami wewnętrznymi wewnętrznych i zewnętrznych i zewnętrznymi kształtującymi litosferę – lokalizuje na mapie najgłębsze rowy oceanów Spokojnego, Atlantyku, Indyjskiego, Antarktycznego i Arktycznego oraz najwyższe szczyty poszczególnych kontynentów – analizuje i ocenia gospodarczą i osadniczą przydatność form ukształtowania powierzchni lądów 10 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – omawia wpływ gospodarki zbieracko-łowieckiej, rolnictwa, górnictwa, transportu na litosferę – przedstawia na rysunku skutki podziemnej eksploatacji surowców Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: 32. Wpływ człowieka – 5.4 – wykazuje zależność erozji gleb od – wyjaśnia pojęcie antropopresji na litosferę lesistości oraz sposobu orki na stoku – wyjaśnia wpływ działalności gospodarczej człowieka na – rozpoznaje antropogeniczne formy zmiany w litosferze (powstanie nowych form terenu, rzeźby powstałe przy odkrywkowej zagospodarowanie stoków, np. terasowanie, działania eksploatacji surowców prowadzące do wyrównania) – ocenia zmiany w litosferze wywołane nadmierną eksploatacją surowców mineralnych – proponuje (zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju) działania prowadzące do poprawy stanu litosfery VII. Atmosfera (12 godzin lekcyjnych + 2 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska; kształtowanie świadomości potrzeby współpracy w zakresie zwalczania i zmniejszania zagrożeń wynikających z działalności ludzkiej; rozbudzanie zainteresowań i kształtowanie ciekawości poznawczej; kształtowanie umiejętności wykorzystania wiedzy do formułowania wniosków opartych na obserwacjach 33. Skład i budowa – Treści wykraczające – wymienia stałe i zmienne składniki – wysuwa propozycje działań – porównuje właściwości fizyczne i chemiczne poszczególnych atmosfery ponad podstawę atmosfery ograniczających wpływ człowieka warstw atmosfery – opisuje skład chemiczny atmosfery programową na zanieczyszczenie atmosfery – charakteryzuje budowę atmosfery na podstawie pionowego (poszerzające wiedzę – wymienia gazy cieplarniane przekroju – wymienia składniki zmienne i stałe atmosfery i doskonalące i omawia ich wpływ na wzrost umiejętności) temperatury powietrza na Ziemi – wyjaśnia znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi – wyróżnia warstwy atmosfery i przedstawia ich najważniejsze cechy 34. Globalna cyrkulacja – 3.1 – wyróżnia podstawowe przyczyny – przedstawia na rysunku schemat – wyjaśnia pojęcia: komórka cyrkulacyjna, prądy konwekcyjne, mas powietrza krążenia powietrza globalnej cyrkulacji powietrza zaburzenia cyrkulacyjne, monsuny, cyklony, fronty atmosferycznego atmosferyczne, masy powietrza – charakteryzuje masy powietrza – posługując się modelem, schematem, wyjaśnia mechanizm równikowego, zwrotnikowego, globalnej (ogólnej) cyrkulacji mas powietrza polarnego i arktycznego – wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów, wiatrów zachodnich i wschodnich oraz wpływ siły Coriolisa na ich kierunek – wymienia przyczyny krążenia powietrza w troposferze – opisuje sposób powstania deszczów zenitalnych – objaśnia mechanizm powstawania frontów atmosferycznych (zimnego, ciepłego i zokludowanego) – wymienia zjawiska towarzyszące frontom atmosferycznym 11 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji – 3.2 35. Temperatura i opady na świecie 36. Ciśnienie atmosferyczne i wiatry kuli ziemskiej – 3.3 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – przedstawia bilans promieniowania – wykazuje wpływ różnych czynników Ziemi na zróżnicowanie dopływu energii – wymienia sposoby wymiany ciepła słonecznej w atmosferze – przedstawia przyczyny – wymienia czynniki wpływające na nierównomiernego rozkładu intensywność parowania temperatur powietrza – wymienia warunki kondensacji pary – wskazuje na mapie obszary o wodnej najwyższych i najniższych średnich – przedstawia opady i osady rocznych amplitudach temperatury atmosferyczne oraz warunki, i wyjaśnia ich przyczyny w których powstają – przedstawia wpływ temperatury – omawia wielkość opadów powietrza na maksymalną w różnych szerokościach zawartość pary wodnej geograficznych w atmosferze – rozpoznaje i opisuje podstawowe rodzaje chmur – wyjaśnia proces powstawania opadów konwekcyjnych, frontalnych i orograficznych – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości opadów na Ziemi – zna wartość normalnego ciśnienia – wyjaśnia rozkład ciśnienia atmosferycznego atmosferycznego na kuli ziemskiej – wymienia czynniki wpływające na – wyjaśnia, dlaczego monsun letni wielkość ciśnienia atmosferycznego przynosi opady 12 Planowane osiągnięcia ucznia – wyjaśnia pojęcia: bilans promieniowania, bilans cieplny Ziemi, albedo, turbulencja, konwekcja, adwekcja, procesy adiabatyczne, inwersja termiczna, amplituda temperatur, strefowość termiczna, parowanie, kondensacja pary wodnej, transpiracja, sublimacja, wilgotność, osady, opady atmosferyczne, temperatura punktu rosy, jądra kondensacji, powietrze nasycone – wyjaśnia zależność między ilością promieniowania słonecznego a ekspozycją stoków oraz położeniem Ziemi względem Słońca – opisuje bilans promieniowania Ziemi – wymienia i charakteryzuje czynniki kształtujące temperaturę na powierzchni Ziemi – korzystając z map klimatycznych, analizuje przebieg średniej rocznej temperatury powietrza, wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury – na podstawie danych klimatycznych oblicza średnią temperaturę powietrza, amplitudę temperatury powietrza oraz spadek temperatury powietrza wraz z wysokością – wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury – wymienia i charakteryzuje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych – rozpoznaje rodzaje chmur i przyporządkowuje do odpowiedniej wysokości w troposferze, zna zjawiska towarzyszące poszczególnym chmurom – wyjaśnia warunki powstania opadu atmosferycznego – porównuje opady konwekcyjne, orograficzne i frontalne – wymienia i charakteryzuje czynniki wpływające na wielkość i rozmieszczenie opadów na kuli ziemskiej – analizuje mapę przebiegu rocznej sumy opadów na Ziemi, wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu opadów atmosferycznych – wyjaśnia pojęcia: ciśnienie atmosferyczne, izobara, hektopaskal, układy baryczne, ośrodki baryczne, przemiany wilgotno- i suchoadiabatyczne – charakteryzuje czynniki wpływające na wielkość ciśnienia Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej 37. Czynniki klimatotwórcze – Treści wykraczające ponad podstawę programową (poszerzające wiedzę i doskonalące umiejętności) 38. Klimaty kuli ziemskiej – 3.4, 3.5 39. Pogoda i człowiek – mapy synoptyczne, zmiany antropogeniczne – 3.6, 3.7 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej Uczeń: – omawia powstawanie cyklonów tropikalnych i monsunów – wyjaśnia pojęcia: wiatr stały, wiatr okresowy i wiatr lokalny – wyjaśnia genezę wiatrów stałych, okresowych i lokalnych kształtowanych umiejętności Uczeń: – wskazuje na mapie regiony występowania monsunów i cyklonów – przedstawia wpływ monsunów i cyklonów na działalność człowieka – wykazuje znaczenie wiatrów dla przebiegu pogody i działalności gospodarczej człowieka Planowane osiągnięcia ucznia – za pomocą rysunku wyjaśnia schemat krążenia mas powietrza w niżu i wyżu na obu półkulach (z uwzględnieniem działania siły Coriolisa) – identyfikuje układy baryczne na podstawie przebiegu izobar – wyjaśnia mechanizm powstawania bryzy, wiatrów dolinnych i górskich, fenu, wiatrów spływowych – wskazuje na mapie obszary występowania wiatrów lokalnych i monsunów – wyjaśnia sposób powstania monsunów i ich wpływ na gospodarkę Azji Południowo-Wschodniej i Południowej – oblicza temperaturę powietrza na szczycie, po stronie zawietrznej lub dowietrznej góry w warunkach fenowych – oblicza ciśnienie atmosferyczne na szczycie góry – wymienia główne czynniki – na podstawie analizy danych – wyjaśnia pojęcia: proces klimatyczny, czynniki klimatotwórcze, w tym czynniki klimatycznych i klimatogramów klimatotwórcze, inwersja opadowa, klimat miasta, astrefowe i antropogeniczne wyjaśnia wpływ różnych czynników klimatogram na klimat – wymienia i analizuje czynniki wpływające na zróżnicowanie – formułuje prawidłowości elementów klimatu klimatyczne na podstawie analizy – charakteryzuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat map i klimatogramów wybranych regionów świata – charakteryzuje klimat miasta (MWC) – wnioskuje o cechach klimatu danego miejsca na podstawie jego położenia geograficznego – charakteryzuje strefy klimatyczne – rozpoznaje strefy klimatyczne – lokalizuje na mapie i charakteryzuje strefy klimatyczne, i typy klimatów na Ziemi i uzasadnia i wybrane typy klimatów na uzasadnia zasięgi poszczególnych stref klimatycznych ich zasięgi podstawie rocznego przebiegu – opisuje typy klimatów w obrębie poszczególnych stref – wymienia obszary położone temperatury powietrza i sum klimatycznych w danej strefie klimatycznej i danym opadów – na podstawie map i klimatogramów rozpoznaje typie klimatu i charakteryzuje strefę klimatyczną oraz typ klimatu – przedstawia globalny system – odczytuje informacje o pogodzie – wyjaśnia pojęcia: mapa synoptyczna, prognoza pogody, efekt pomiarów meteorologicznych z mapy synoptycznej cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśne deszcze, smog – wyróżnia składniki mapy synoptycznej – analizuje zmiany temperatury i wilgotności po przejściu frontów atmosferycznych – odczytuje i interpretuje zjawiska zaznaczone na mapie synoptycznej 13 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji 40. Własne obserwacje – 3.6 zjawisk i prognozowanie pogody Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – wymienia przyrządy meteorologiczne – przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarów meteorologicznych Planowane osiągnięcia ucznia – ocenia konsekwencje przyrodnicze i gospodarcze zmian w atmosferze wynikających z działalności człowieka, wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki zmian klimatu (globalnych i lokalnych) – analizuje wpływ działalności człowieka na warunki klimatyczne (w skali makro i mikro) – dostrzega i charakteryzuje wpływ klimatu na przebieg procesów rzeźbotwórczych, glebę, świat organiczny – prognozuje zmiany parametrów pogodowych na podstawie obserwacji bezpośrednich i pomiarów meteorologicznych (np. amatorskich obserwacji nieba, odczytów z przyrządów na stacji meteorologicznej, w ogródku meteorologicznym, domowych stacjach meteorologicznych) – określa stan zachmurzenia nieba, identyfikuje rodzaje chmur oraz inne zjawiska występujące w atmosferze (dokumentuje za pomocą np. aparatu fotograficznego i/lub zapisu w dzienniku pogody) – na podstawie dokonanych obserwacji wyjaśnia zjawiska zachodzące aktualnie w atmosferze – mierzy wielkości i wartości poszczególnych elementów pogody (posługuje się termometrem, barometrem, anemometrem, deszczomierzem i skalą Beauforta) – zna zasady konstrukcji deszczomierza – dokonuje ilościowej i jakościowej analizy danych z obserwacji bezpośredniej i pomiaru – sporządza krótkoterminową prognozę pogody lokalnej, weryfikuje dane VIII. Hydrosfera (15 godzin lekcyjnych + 2 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego; rozbudzanie gotowości do podejmowania działań na rzecz ochrony zasobów wodnych Ziemi (kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji służących zachowaniu równowagi w środowisku); rozbudzanie zainteresowań przyrodniczych; kształtowanie umiejętności współpracy w grupie, formułowania opinii i obrony własnych poglądów; kształtowanie umiejętności wykorzystania wiedzy do formułowania wniosków opartych na obserwacjach 41. Występowanie – 4.1, 4.2 – przedstawia genezę i zasoby – porównuje zasoby różnych – na podstawie zestawień statystycznych wymienia zasoby i zasoby wód, cykl hydrosfery rodzajów wód wodne Ziemi hydrologiczny – omawia cechy cyklu – wykazuje związek między klimatem – opisuje elementy krążenia wody w przyrodzie hydrologicznego w różnych a cyklem hydrologicznym (charakteryzuje cykl oceaniczny i cykl kontynentalny) – warunkach klimatycznych przedstawia na rysunku elementy krążenia wody w przyrodzie 14 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Tematy lekcji 42. Wody morskie – 4.2 43. Ruchy wód morskich – 4.6, 4.7 44. Działalność człowieka a ekosystemy mórz i oceanów – 4.7 45. Wody podziemne, źródła – 4.2, 4.8 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – wymienia składniki bilansu wodnego Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: – podaje przykłady (i lokalizuje na mapie) obszary o dodatnim i ujemnym bilansie wodnym – wymienia właściwości wody – wymienia typy mórz – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania – wyjaśnia pojęcia: wszechocean, morze zasolenia wód morskich – przedstawia skład chemiczny wody – dokonuje podziału wszechoceanu i wskazuje na mapie morskiej – wykazuje związek między granice akwenów wszechoceanu – wymienia i wskazuje na mapie przykłady typów mórz; szerokością geograficzną a temperaturą wody morskiej – wyjaśnia zależność temperatury wód powierzchniowych i zasolenia od typów mórz i ich położenia geograficznego – analizuje mapę rozkładu izohalin powierzchniowych wód oceanicznych – opisuje zmiany zasolenia wód morskich wraz z głębokością – opisuje zasoby wód morskich – przedstawia rodzaje ruchów wody – przedstawia na rysunku genezę – wyjaśnia pojęcia: falowanie wiatrowe, pływy, prądy morskie, morskiej i mechanizm ich ruchów wody morskiej tsunami, upwelling, downwelling powstawania – formułuje prawidłowości dotyczące – wyjaśnia mechanizm ruchów wód oceanicznych; – wymienia ciepłe i zimne prądy prądów morskich oraz ich wpływu – korzystając ze schematu (rysunku), wyjaśnia różnice między morskie na klimat oraz środowisko wybrzeży pływami syzygijnymi a kwadraturowymi – charakteryzuje model krążenia prądów morskich – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania – wykazuje na przykładach wielkości pływów morskich gospodarcze znaczenie ruchów – zna mechanizm powstania tsunami i ocenia skutki wywołane wody morskiej działaniem tej fali w środowisku geograficznym – analizuje przyczyny i skutki upwellingu i downwellingu – dostrzega i wyjaśnia wpływ ruchów wód morskich na warunki klimatyczne, środowisko życia na wybrzeżach i działalność gospodarczą człowieka – wyjaśnia pojęcie eutrofizacja – wskazuje możliwości – wykazuje wpływ rybołówstwa na gospodarczego wykorzystania zasoby biologiczne mórz – ocenia zmiany w ekosystemie mórz i oceanów wywołane oceanów – wyjaśnia proces eutrofizacji wód nieracjonalną gospodarką wodną – wymienia przyczyny morskich – wyjaśnia związki między oceanosferą a elementami zanieczyszczenia wód morskich środowiska geograficznego – wykazuje konieczność ochrony mórz i oceanów – przedstawia działania podejmowane – wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki eutrofizacji wód dla ochrony zasobów biologicznych mórz wód – omawia pochodzenie – wykazuje związek między rodzajem – wyjaśnia pojęcia: wody podziemne, infiltracja, wody podziemnych wód podziemnych a ich cechami artezyjskie, subartezyjskie, strefa saturacji, strefa aeracji, – przedstawia różne rodzaje wód i zasobami wody mineralne, źródło – klasyfikuje wody podziemne, w tym mineralne podziemnych i typy źródeł 15 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej 46. Powierzchniowe wody płynące – 4.2–4.5 47. Jeziora i bagna – 4.2, 4.3, 4.5 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – dokonuje podziału wód mineralnych – wyjaśnia na rysunku powstawanie ze względu na ich skład chemiczny wód artezyjskich i różnych typów – opisuje działanie gejzerów źródeł Planowane osiągnięcia ucznia – formułuje zależność wód podziemnych od budowy geologicznej – porównuje wody artezyjskie z subartezyjskimi, lokalizuje główne obszary artezyjskie na mapie, na schemacie wyjaśnia funkcjonowanie studni artezyjskich, ocenia znaczenie wód artezyjskich dla życia i gospodarki – ocenia znaczenie wód podziemnych dla gospodarki – uzasadnia konieczność racjonalnego wykorzystania wód podziemnych – za pomocą schematów charakteryzuje warunki powstawania różnych typów źródeł – ocenia znaczenie cieplic dla gospodarki człowieka – charakteryzuje sieć rzeczną na – wyznacza przebieg działu wodnego – wyjaśnia pojęcia: rzeka (ciek), system rzeczny i jego poszczególnych kontynentach na mapie elementy, dorzecze, zlewisko, obszar bezodpływowy, ustrój – wymienia rodzaje zasilania rzek – rozpoznaje ustrój rzeczny (reżim) rzeczny – opisuje cechy różnych ustrojów wybranych rzek – na podstawie wykresów przepływów wody rozpoznaje rzecznych – wyjaśnia cechy wybranych rzek i charakteryzuje typ ustroju rzecznego, podaje przykłady rzek świata w nawiązaniu do zasilania, o danym typie reżimu i lokalizuje je na mapie klimatu, rzeźby terenu, znaczenia – wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki wezbrań wody w rzekach gospodarczego (powodzi) – wskazuje na mapie i porównuje najdłuższe rzeki świata – wyznacza na mapie zasięg dorzeczy głównych rzek europejskich – porównuje sieć rzeczną poszczególnych kontynentów – charakteryzuje typy genetyczne mis – klasyfikuje jeziora według różnych – wyjaśnia pojęcia: jezioro, obszary podmokłe, bagna jeziornych na poszczególnych kryteriów – prezentuje klasyfikację genetyczną jezior, podaje ich kontynentach – rozpoznaje typ genetyczny misy przykłady i lokalizuje na mapie – charakteryzuje etapy zaniku jezior – wskazuje przykłady jezior o różnej jeziornej na podstawie rysunku – wyjaśnia gospodarcze znaczenie jezior genezie batymetrycznego – na podstawie batymetrii dna rozpoznaje typ jeziora – wykazuje związki pomiędzy klimatem, ukształtowaniem powierzchni, budową geologiczną a tempem przekształcania jezior – charakteryzuje funkcje sztucznych zbiorników wodnych, ocenia przekształcenia środowiska związane z ich budową 16 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej 48. Lodowce i lądolody – 4.9–4.11 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej Uczeń: – przedstawia różnice między lądolodem a lodowcem górskim – wyjaśnia proces powstawania lodowców – przedstawia mechanizm ruchu lodowca kształtowanych umiejętności Uczeń: – wyjaśnia przyczyny różnej wysokości występowania granicy wieloletniego śniegu w różnych szerokościach geograficznych – rozpoznaje typy lodowców górskich – przedstawia związek między klimatem a występowaniem wieloletniej zmarzliny – wskazuje na mapach zasięg obszarów współcześnie zlodowaconych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów 49. Rola wody w gospodarce i środowisku – 4.12 – przedstawia rolę wody dla rozwoju – wymienia działania wspomagające różnych działów gospodarki racjonalne gospodarowanie wodą – opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach świata 50. Obserwacje i pomiary hydrologiczne w terenie – Zalecane warunki i sposób realizacji podstawy programowej – wymienia przyrządy służące do pomiarów hydrologicznych – Dokonuje hydrologicznych obserwacji i prostych pomiarów w terenie (stosuje bezpośrednie i pośrednie metody pomiarowe) 17 Planowane osiągnięcia ucznia – wyjaśnia pojęcia: lodowiec górski, lądolód, granica wiecznego śniegu, pole firnowe, jęzor lodowcowy, lód szelfowy, wieloletnia zmarzlina – wyjaśnia wysokość granicy wiecznego śniegu w różnych szerokościach geograficznych, formułuje zależność wysokości granicy wiecznego śniegu od warunków klimatycznych – wyjaśnia warunki powstawania lodowców górskich i lądolodów – wyjaśnia mechanizm ruchu lodowców, porównuje prędkość poruszania wybranych lodowców, analizuje konsekwencje szybszego tempa topnienia lodowców dla środowiska geograficznego – opisuje wygląd lodowca górskiego w zależności od warunków jego powstania, charakteryzuje i porównuje różne typy lodowców, wskazuje na mapie obszary ich występowania – wyjaśnia wpływ wieloletniej zmarzliny na działalność – wyjaśnia pojęcia: lej depresyjny, irygacja, regulacja rzek gospodarczą człowieka, wskazuje problemy zagospodarowania obszarów, na których – ocenia zmiany w hydrosferze wywołane występuje nieracjonalną wieloletnia zmarzlina gospodarką wodną – wyjaśnia związki między hydrosferą a elementami środowiska przyrodniczego – wykazuje konieczność ochrony zasobów wodnych – wyjaśnia znaczenie wody dla rolnictwa, przemysłu, transportu i energetyki – ocenia wpływ osuszania terenów na równowagę ekologiczną – wyjaśnia proces eutrofizacji wód jeziornych i rzecznych – prezentuje przyrodnicze i gospodarcze konsekwencje wysychania Jeziora Aralskiego – wskazuje na mapie obszary, na których występują konflikty związane z deficytem wody – wyjaśnia pojęcia: monitoring wód, wodowskaz, natężenie przepływu, prędkość powierzchniowa wody, pehametr Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia – określa (na podstawie obserwacji terenowych) przezroczystość i zabarwienie wody – odczytuje z wodowskazu aktualny stan wody w rzece i jeziorze – dokonuje pomiarów natężenia przepływów w małym cieku, w przypadku większych rzek mierzy prędkość przepływu wody metodą pływakową – mierzy temperaturę wody – dokonuje ilościowej i jakościowej analizy wyników badań terenowych (przy zastosowaniu narzędzi TIK) IX. Pedosfera i biosfera (7 godzin lekcyjnych) Cele wychowania: kształtowanie postaw świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska; kształtowanie postaw dociekliwych, poszukujących i krytycznych; kształtowanie świadomości o potrzebie współpracy w zakresie zwalczania zagrożeń środowiska przyrodniczego 51. Gleba i procesy ją – 6.1 – charakteryzuje procesy – lokalizuje na mapie obszary – wyjaśnia pojęcia: gleba początkowego stadium rozwoju kształtujące glebotwórcze i omawia cechy występowania głównych typów (inicjalna), gleba dojrzała głównych typów gleb strefowych gleb – wyjaśnia wpływ czynników biotycznych i abiotycznych na i niestrefowych – przedstawia związek między glebą, intensywność procesów glebotwórczych – omawia przydatność rolniczą skałą macierzystą, roślinnością – charakteryzuje etapy procesu glebotwórczego (wykorzystuje głównych typów gleb i klimatem schemat) – analizuje profil glebowy, identyfikuje poziomy genetyczne gleby – wykazuje zależność między klimatem, szatą roślinną a intensywnością procesu glebotwórczego – wymienia najważniejsze składniki i funkcje gleby – analizuje wpływ człowieka na zahamowanie procesów glebotwórczych – wyróżnia i wskazuje na mapie główne typy gleb na świecie 52. Zróżnicowanie gleb – 6.1 – wymienia gleby występujące – dokonuje oceny przydatności świata i ich w danej strefie klimatycznej rolniczej gleb – wyjaśnia zależność między klimatem, szatą roślinną a występowaniem gleb strefowych i śródstrefowych przydatność rolnicza – interpretuje profile glebowe i wyjaśnia pochodzenie poziomów – lokalizuje na mapie gleby najżyźniejsze i formułuje związek glebowych różnych typów gleb pomiędzy rozmieszczeniem żyznych gleb a obszarami rolniczymi – na podstawie profilu glebowego rozpoznaje główne gleby i ocenia ich przydatność rolniczą – analizuje wpływ człowieka na degradację gleb 18 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – omawia profil glebowy Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: 53. Badania terenowe – 6.2 – planuje i przeprowadza obserwację – identyfikuje poziomy genetyczne w profilu glebowym i na ich gleb i ich opis profilu glebowego w miejscu podstawie charakteryzuje procesy glebotwórcze zamieszkania – na podstawie profilu glebowego rozpoznaje typ gleby i ocenia jej rolniczą przydatność – opisuje cechy morfologiczne gleby (np. miąższość poszczególnych poziomów, ich barwę, układ glebowy, występowanie konkrecji) – wykorzystując pomiar kolorymetryczny określa odczyn gleby – dokumentuje wyniki badań w karcie opisu odkrywki glebowej – interpretuje mapę glebowo-rolniczą 54. Szata roślinna – 6.3 – wyjaśnia zróżnicowanie formacji – wykazuje związki między – charakteryzuje cechy i wskazuje na mapie rozmieszczenie i świat zwierząt roślinnych na Ziemi i piętrowość warunkami klimatycznymi formacji roślinnych roślinną a formacją roślinną, – wykazuje związek między formacją roślinną a klimatem, przyporządkowuje typowe gatunki przyporządkowuje gatunki roślin do stref krajobrazowych flory i fauny do poszczególnych – formułuje zależność między zasięgami poszczególnych pięter stref krajobrazowych roślinnych a warunkami klimatycznymi i glebowymi zmieniającymi się wraz z wysokością nad poziomem morza – wyjaśnia sposób przystosowania się roślin do przetrwania w klimatach suchym i zimnym – charakteryzuje występowanie gatunków zwierząt w poszczególnych królestwach, lokalizuje na mapie zasięg państw zoogeograficznych, przyporządkowuje typowe gatunki fauny do stref krajobrazowych – wykazuje zależność między występowaniem zwierząt a formacjami roślinnymi – wskazuje dominujące gatunki litoralu, pelagialu i abisalu, charakteryzuje cechy stref morskich X. Ekosystemy świata i ich ochrona (3 godziny lekcyjne + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw poczucia odpowiedzialności za działania ingerujące w środowisko przyrodnicze; kształtowanie świadomości i poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego (postawy proekologiczne); kształtowanie postaw twórczego, kreatywnego rozwiązywania problemów; kształtowanie postaw szacunku do życia; rozwijanie dociekliwości poznawczej – 6.4 55. Ekosystemy – wymienia podstawowe dziedziny – wyjaśnia pojęcie struktura – lokalizuje na mapie zasięg podstawowych dziedzin i dziedziny morfoklimatyczne świata krajobrazu morfoklimatycznych świata – wyjaśnia sposób wydzielania dziedzin morfoklimatycznych morfoklimatyczne – prezentuje powiązania między świata warunkami klimatycznymi – wymienia przykłady procesów drugorzędnych występujących a procesami zewnętrznymi w każdej dziedzinie morfoklimatycznej 19 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Tematy lekcji Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: 56., 57. Zrównoważony rozwój a środowisko. Ochrona i restytucja środowiska przyrodniczego – 6.5, 6.6 – wskazuje podejmowane na świecie – ocenia możliwości realizacji działania na rzecz ochrony zrównoważonego rozwoju w skali i restytucji środowiska lokalnej, regionalnej i globalnej geograficznego – omawia podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju 58. Skutki działalności człowieka w środowisku przyrodniczym – 3.7, 4.12, 5.8, 6.6 – wymienia antropogeniczne zmiany – dowodzi na przykładach, że w środowisku przyrodniczym naruszenie stabilności ekosystemu – przedstawia wpływ człowieka na może spowodować nieodwracalne wzrost efektu cieplarnianego zmiany w środowisku naturalnym – omawia skutki efektu cieplarnianego Planowane osiągnięcia ucznia – charakteryzuje wybraną dziedzinę morfoklimatyczną (uwzględniając dominujące w niej procesy rzeźbotwórcze i formy powierzchni, które stanowią efekt ich działania) – prezentuje zasady rozwoju zrównoważonego, ocenia możliwość wdrażania działań zmierzających do przywrócenia równowagi ekologicznej (ograniczenie źródeł degradacji środowiska przyrodniczego i wzrost powierzchni terenów chronionych) – lokalizuje na mapie największe parki narodowe na świecie oraz rezerwaty biosfery – prezentuje cele i zadania międzynarodowych organizacji zajmujących się ochroną przyrody (IUCN, ONZ, WWF) – wyjaśnia idee ekorozwoju – podaje przykłady antropogenicznych zmian w środowisku – planuje i proponuje działania zmierzające do poprawy stanu ekosystemów świata – wyjaśnia na czym polega kompleksowy charakter zmian w środowisku Uwagi: 1. Umiejętności pracy z mapą oznaczone * są rozwijane w ciągu całego cyklu kształcenia. 2. Treści kształcenia i cele edukacyjne przedstawione w jednym wierszu tabeli nie są równoznaczne z tematem lekcji, mogą być realizowane na jednej lub dwóch lekcjach w zależności od decyzji nauczyciela. 20 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Ewa Wilczyńska Geografia społeczno-ekonomiczna świata Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: Uczeń: I. Klasyfikacja państw świata (4 godziny lekcyjne + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie świadomości potrzeby współpracy społeczeństw w rozwiązywaniu problemów; kształtowanie postaw odpowiedzialności za przyszłość narodów i państw; rozwijanie zainteresowań problemami współczesnego świata; kształtowanie umiejętności dostrzegania problemów we współczesnym świecie i poszukiwania sposobów ich rozwiązania; kształtowanie postaw odpowiedzialności i poczucia tożsamości narodowej, patriotyzmu, a także poszanowania odrębności innych społeczeństw i narodów – 7.3 1. Aktualny podział – charakteryzuje współczesny stan na – ocenia współczesny stan polityczny – wyjaśnia pojęcia: państwo, suwerenność, terytoria zależne, polityczny świata mapie politycznej świata w Europie i na świecie terytoria powiernicze ONZ, wody wewnętrzne, morza – opisuje zróżnicowanie polityczne – wyjaśnia przyczyny utrzymywania terytorialne, strefa wyłączności ekonomicznej współczesnego świata się terytoriów zależnych – analizuje przyczyny zmian na politycznej mapie świata po – wymienia i wskazuje na mapie 1989 r., opisuje proces rozpadu i łączenia państw Europy terytoria zależne i innych części świata – wymienia niezbędne warunki utworzenia nowego państwa – lokalizuje na mapie politycznej państwa, które powstały po 1989 r. – wyjaśnia zasady funkcjonowania terytoriów niesamodzielnych, wskazuje na mapie ich przykłady – prezentuje polityczny podział mórz i oceanów, dokonuje oceny ich wykorzystania przez państwa 2. Kryteria podziałów – 7.1 – podaje kryteria podziałów państw – klasyfikuje kraje świata według – wyjaśnia pojęcia: produkt krajowy brutto (PKB), wskaźnik państw świata świata kryteriów politycznych, HDI (wskaźnik rozwoju społecznego), wskaźnik skolaryzacji – wyjaśnia pojęcie PKB społecznych, kulturowych, – analizuje i wyjaśnia przyczyny nierówności w rozwoju – opisuje i podaje składowe ekonomicznych społeczno-gospodarczym świata, pogłębiania się różnic wskaźnika HDI – wykazuje zróżnicowanie państw między najbogatszymi a najbiedniejszymi państwami świata świata, posługując się wskaźnikami – charakteryzuje konstrukcję wskaźników poziomu rozwoju poziomu rozwoju społecznopaństw, wymienia mierniki rozwoju społecznogospodarczego gospodarczego, grupuje państwa na podstawie wielkości – porównuje strukturę PKB krajów na HDI różnym poziomie rozwoju gospodarczego – 7.2 3. Charakterystyka – przedstawia cechy gospodarki – na podstawie danych statystycznych – porównuje państwa bardzo wysoko, wysoko i średnio krajów o wysokim krajów o wysokim i średnim porównuje cechy krajów o bardzo rozwinięte, wskazuje przykłady na mapie państw średnio, i średnim poziomie poziomie rozwoju gospodarczego wysokim, wysokim i średnim wysoko i bardzo wysoko rozwiniętych rozwoju – wskazuje problemy gospodarcze poziomie rozwoju gospodarczego – wyjaśnia najważniejsze przyczyny bardzo wysokiego gospodarczego i społeczne tych krajów i wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego wybranych krajów – analizuje i ocenia problemy społeczno-gospodarcze państw o wysokim poziomie rozwoju 21 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – wymienia cechy krajów średnio i słabo rozwiniętych – wskazuje problemy gospodarcze i społeczne krajów słabo rozwiniętych Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: – 7.2 4. Problemy krajów – wyjaśnia przyczyny obecnej sytuacji – porównuje państwa wysoko, średnio i słabo rozwinięte, słabo rozwiniętych gospodarczej i społecznej krajów wskazuje przykłady państw słabo rozwiniętych na mapie słabo rozwiniętych – ocenia szanse rozwoju wybranych państw słabo – porównuje cechy gospodarki krajów rozwiniętych słabo rozwiniętych z cechami – proponuje działania hamujące mechanizmy narastania gospodarki krajów wysoko nierówności w rozwoju społeczno-gospodarczym rozwiniętych współczesnego świata – wyjaśnia przyczyny wzrostu dysproporcji pomiędzy poziomem życia w krajach wysoko i słabo II. Procesy demograficzne i zróżnicowanie ludnościrozwiniętych na świecie (14 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw prospołecznych, zdolności empatii i odpowiedzialności za przyszłość świata; kształtowanie umiejętności oceny zjawisk i procesów, formułowania i uzasadniania własnej opinii; kształtowanie postaw odpowiedzialności za przyszłość demograficzną świata, rozwijanie wrażliwości na potrzeby innych i tolerancji wobec różnic kulturowych społeczeństw; kształtowanie poczucia odpowiedzialności za stan środowiska geograficznego; rozwijanie umiejętności wnioskowania na podstawie doświadczenia (myślenia naukowego) – 8.3 5. Przestrzenne – opisuje przestrzenne i czasowe – analizuje i interpretuje mapy oraz – wyjaśnia przyczyny wzrostu liczby ludności świata na i czasowe zróżnicowanie wskaźników dane statystyczne prezentujące przestrzeni dziejów, ocenia dynamikę zmian liczby ludności zróżnicowanie urodzeń, zgonów, przyrostu zmiany i zróżnicowanie w krajach słabo i wysoko rozwiniętych wskaźnika przyrostu naturalnego oraz liczby ludności na przestrzenne wskaźnika przyrostu – na podstawie danych statystycznych oblicza wskaźnik naturalnego na świecie naturalnego na świecie przyrostu naturalnego świecie – podaje przykłady zróżnicowania – wyjaśnia przyczyny zmian – porównuje wielkość współczynnika przyrostu naturalnego wskaźników: urodzeń, zgonów, i przestrzennego zróżnicowania w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego, przyrostu naturalnego na świecie wskaźnika przyrostu naturalnego analizuje przyczyny jego zróżnicowania wybranych – 8.4 6. Etapy rozwoju – opisuje etapyregionach rozwoju i krajach – porównuje cechy demograficzne – wyjaśnia model przejścia demograficznego, analizuje wykres demograficznego demograficznego na przykładzie społeczeństw znajdujących się na faz rozwoju demograficznego na przykładzie wybranych państw świata różnych etapach rozwoju – podaje przykłady państw będących w różnych fazach wybranych państw – podaje przykłady krajów, których demograficznego rozwoju demograficznego, lokalizuje je na mapie świata społeczeństwa znajdują się na – na podstawie wskaźnika urodzeń określonym etapie rozwoju i zgonów przyporządkowuje demograficznego społeczeństwa różnych krajów do odpowiedniej fazy rozwoju demograficznego – przedstawia fazy rozwoju demograficznego 22 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – wyróżnia regiony wzrostu i regresu – formułuje prawidłowości dotyczące demograficznego regionów wzrostu i regresu – podaje przyczyny wzrostu i regresu demograficznego demograficznego w tych regionach – porównuje cechy demograficzne – wymienia cechy społeczeństwa społeczeństwa starego i młodego starego i młodego – analizuje, interpretuje i rozpoznaje piramidę wieku i płci społeczeństwa starego i młodego – prognozuje zmiany struktury wieku i tempa przyrostu ludności na podstawie piramidy wieku ludności 7, 8. Regiony wzrostu i regresu demograficznego na świecie – 8.4, 8.5 9. Konsekwencje wzrostu i regresu demograficznego w wybranych państwach – 8.5 – podaje konsekwencje społeczne i gospodarcze eksplozji demograficznej – wskazuje problemy społeczne i gospodarcze społeczeństw starzejących się 10, 11. Przyczyny i konsekwencje migracji ludności – 8.6 – podaje kryteria klasyfikacji migracji – interpretuje mapy i dane liczbowe ludności prezentujące kierunki i rodzaje – wymienia przyczyny migracji migracji na świecie i w wybranych i podaje przykłady migracji wg ich krajach przyczyn w wybranych krajach – prognozuje zmiany w kierunkach – wymienia skutki migracji ludności migracji na świecie – przedstawia związek pomiędzy potrzebami człowieka, poziomem ich zaspokojenia a natężeniem migracji – wyjaśnia konsekwencje eksplozji demograficznej lub regresu demograficznego w wybranych państwach – ocenia konsekwencje eksplozji i regresu demograficznego w wybranych państwach – podaje przykłady skutecznej, prorodzinnej polityki społecznej rządów wybranych państw 23 Planowane osiągnięcia ucznia – wyjaśnia pojęcia: piramida wieku i płci, współczynnik dzietności, współczynniki feminizacji – opisuje strukturę ludności według wieku, wymienia cechy społeczeństwa młodego i starego, podaje przykłady i wskazuje je na mapie – wyjaśnia zależność między strukturą ludności według wieku a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego państwa – uzasadnia tezę, że średnia długość trwania życia jest wskaźnikiem rozwoju społeczno-gospodarczego – porównuje wielkość współczynnika dzietności społeczeństw młodych i starych – korzystając z danych statystycznych, oblicza współczynnik feminizacji – analizuje strukturę płci wybranych państw, podaje przyczyny zróżnicowania liczby kobiet i mężczyzn, wskazuje na mapie kraje o dużym współczynniku feminizacji – wskazuje na mapie państwa o największym przyroście naturalnym, analizuje przestrzenne zróżnicowanie wielkości współczynnika urodzeń i zgonów – charakteryzuje i ocenia konsekwencje eksplozji demograficznej w skali lokalnej, regionalnej i globalnej – ocenia konsekwencje regresu demograficznego państw znajdujących się w IV i V fazie rozwoju – wymienia i ocenia konsekwencje starzenia się ludności – ocenia działania rządu chińskiego zmierzające do ograniczenia przyrostu liczby ludności – wyjaśnia pojęcia: „drenaż mózgów”, uchodźstwo, sukcesja migracji, państwo emigracyjne, państwo imigracyjne; – klasyfikuje migracje ze względu na różne kryteria – oblicza saldo migracji i przyrost rzeczywisty, korzystając z danych statystycznych, wyjaśnia przyczyny dodatniego lub ujemnego salda migracji wybranych państw – analizuje przyczyny ruchów migracyjnych we współczesnym świecie, wskazuje na mapie ich kierunki – formułuje zależność między tempem rozwoju gospodarczego państw a wielkością migracji Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia – 8.1 12. Zróżnicowanie warunków osiedlania się człowieka na Ziemi – 8.2 13. Cechy rozmieszczenia ludności na świecie 14. Zróżnicowanie struktury zatrudnienia ludności na świecie. Problem bezrobocia – 8.8 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: – podaje konsekwencje migracji – ocenia ruchy migracyjne z punktu widzenia państwa (ekonomiczne, społeczne imigracyjnego i emigracyjnego i kulturowe) dla wybranych krajów – wyjaśnia zjawisko sukcesji migracji, podaje przykłady emigracyjnych i imigracyjnych państw, których to zjawisko dotyczy, i lokalizuje je na mapie – ocenia problem współczesnych uchodźców, projektuje działania zmierzające do zmniejszenia zjawiska i do pomocy migrantom przymusowym – wymienia i charakteryzuje warunki – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania – wyjaśnia pojęcia: ekumena, subekumena, anekumena, przyrodnicze i społecznowarunków osiedlania się człowieka bariera osadnicza ekonomiczne wpływające na na Ziemi – analizuje wpływ przyrodniczych i pozaprzyrodniczych osiedlanie się człowieka – formułuje prawidłowości, które czynników rozmieszczenia ludności – podaje przykłady warunków wyjaśniają wpływ różnych – ocenia warunki przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne pozytywnie i negatywnie czynników na osiedlanie się osiedlania się ludności w wybranych regionach świata wpływających na osiedlanie się ludności człowieka – podaje cechy rozmieszczenia – omawia na przykładach znaczenie – wyjaśnia pojęcie wskaźnik gęstości zaludnienia ludności na Ziemi głównych czynników wpływających – oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia wybranych obszarów – wskazuje na mapie obszary na gęstość zaludnienia – lokalizuje na mapie obszary o największej i najmniejszej koncentracji ludności – przedstawia konsekwencje gęstości zaludnienia i wyjaśnia przyczyny różnej – wskazuje na mapie obszary słabego nadmiernej koncentracji ludności koncentracji ludności – identyfikuje i wyjaśnia problemy społeczne, gospodarcze zaludnienia – ocenia wartość informacyjną wskaźnika gęstości zaludnienia i ekologiczne wynikające z wysokiej gęstości zaludnienia oraz map i danych statystycznych prezentujących gęstość zaludnienia na świecieprawidłowości określające – wyjaśnia pojęcia: wskaźnik aktywności zawodowej, – podaje główne cechy struktury – formułuje zatrudnienia ludności na świecie zróżnicowanie struktury współczynnik bezrobocia – wskazuje tendencje zmian zatrudnienia w wybranych krajach – opisuje nowy międzynarodowy podział pracy (kraje w strukturze zaludnienia ludności na świecie w zależności od o wysokich i niskich kosztach pracy) – ocenia skalę i konsekwencje społeczne zjawiska bezrobocia – charakteryzuje zmiany i wielkość poziomu rozwoju kraju bezrobocia na świecie – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania i w wybranych krajach struktury zatrudnienia w wybranych – podaje skutki bezrobocia krajach – na wybranych przykładach ocenia wpływ globalizacji na bezrobocie ludności 24 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 15. Struktura etniczna i narodowościowa ludności świata – 8.9 – 8.12 16. Przyczyny i konsekwencje upowszechniania się wybranych języków na świecie Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – charakteryzuje zróżnicowanie narodowościowe ludności na świecie – podaje cechy zróżnicowania etnicznego na przykładzie wybranych krajów – wykazuje zróżnicowanie narodowościowe i etniczne społeczeństw Uczeń: – na przykładach wybranych krajów wielonarodowych omawia wpływ zróżnicowania narodowościowego i etnicznego na funkcjonowanie społeczeństw – na przykładzie wybranych regionów świata przedstawia znaczenie narodowościowego i etnicznego zróżnicowania ludności dla konfliktów zbrojnych – charakteryzuje zróżnicowanie – wyjaśnia przyczyny zanikania językowe społeczeństw i upowszechniania się niektórych – podaje przykłady zanikania języków języków na świecie – podaje przykłady upowszechniania – omawia konsekwencje zanikania się wybranych języków na świecie i upowszechniania się niektórych języków na świecie 17. Zróżnicowanie religijne ludności na świecie – 8.11 – charakteryzuje zróżnicowanie religijne ludności na świecie, biorąc pod uwagę zasięg występowania, liczbę wyznawców, wiek religii – podaje główne zasady wiary największych religii na świecie 18. Wpływ cech kulturowych społeczeństwa na życie społeczne i gospodarcze – Treści wykraczające ponad podstawę programową (poszerzające wiedzę i doskonalące umiejętności) – analizuje rozmieszczenie głównych kręgów kulturowych na świecie – wskazuje główne cechy kulturowe społeczeństw należących do różnych kręgów kulturowych Planowane osiągnięcia ucznia – wyjaśnia pojęcia: rasa, rasizm, Mulat, Metys, Zambo – charakteryzuje zróżnicowanie rasowe ludności świata, wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych i pośrednich ras ludzkich – prezentuje i ocenia problem rasizmu – ocenia skutki zmian w strukturze narodowościowej i etnicznej w wybranych krajach – wyjaśnia pojęcia: język, dialekt, gwara, alfabetyzacja – opisuje zróżnicowanie językowe ludności świata, wyróżnia i podaje przykłady języków oficjalnych ONZ, języków używanych przez największą liczbę ludności, języków sztucznych i wehikularnych – prezentuje przykłady języków należących do indoeuropejskiej rodziny językowej – wskazuje na mapie przykłady państw, w których używa się alfabetu łacińskiego, greckiego, arabskiego, hebrajskiego, chińskiego, cyrylicy – formułuje zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a poziomem alfabetyzacji, analizuje i interpretuje mapę przedstawiającą udział analfabetów wśród ludności powyżej 14 roku życia – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania – wyjaśnia pojęcie religia religijnego ludności na świecie – wymienia i charakteryzuje największe religie świata, – określa wpływ poziomu wiedzy na wskazuje na mapie rozmieszczenie największych religii temat danej religii na stosunek do świata, prezentuje różnice i podobieństwa między nimi, ich wyznawców oraz poziom charakteryzuje cechy religii monoteistycznych i tolerancji religijnej politeistycznych – wyjaśnia zmiany liczby wyznawców – ocenia wpływ religii na życie i gospodarkę człowieka różnych religii w Europie – wykazuje na przykładach – wyjaśnia pojęcia: kultura, krąg kulturowy, macdonaldyzacja, zróżnicowanie kulturowe ludności amerykanizacja, system kastowy – omawia wpływ cech kulturowych na – wymienia podstawowe kręgi kulturowe współczesnego życie społeczne i gospodarcze świata i lokalizuje je na mapie – uzasadnia równorzędność kultur 25 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia – charakteryzuje podstawowe cechy kultury islamu, anglo-amerykańskiej i europejskiej – uzasadnia tezę, iż warunkiem koniecznym oceny innych kultur jest ich poznanie, postawa dialogu, akceptacji, tolerancji i otwartości – ocenia rolę zróżnicowania kulturowego w procesie przemian cywilizacyjnych współczesnego świata III. Współczesne procesy urbanizacyjne (5 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: doskonalenie umiejętności oceny zjawisk i procesów, formułowania i udowadniania własnych opinii, rozwijanie zainteresowań problemami współczesnego świata, kształtowanie umiejętności wnioskowania opartego na obserwacjach – wyróżnia rodzaje urbanizacji – porównuje fazy urbanizacji – 8.7 19. Zróżnicowanie – opisuje płaszczyzny urbanizacji, na podstawie schematu – wymienia fazy urbanizacji procesów – wyjaśnia zróżnicowanie przebiegu charakteryzuje fazy urbanizacji urbanizacyjnych na – podaje cechy różniące procesy procesów urbanizacyjnych – analizuje przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji, świecie urbanizacyjne na świecie w różnych regionach świata wyjaśnia zaobserwowane dysproporcje – wymienia przyczyny zróżnicowania – ocenia skutki różnego przebiegu – prezentuje poziom urbanizacji państw świata, wskazuje na procesów urbanizacyjnych na procesów urbanizacyjnych mapie państwa o najwyższym i najniższym poziomie świecie urbanizacji na poszczególnych kontynentach – 8.10 20. Zmiany – podaje przykłady miast o różnych – ocenia zmiany struktury – wyjaśnia pojęcia: funkcje miast, sieć osadnicza, funkcje w strukturze funkcjach funkcjonalno-przestrzennej miast miastotwórcze funkcjonalno– określa strukturę funkcjonalną – wykazuje zmiany funkcji terenów – formułuje zależność między rozwojem cywilizacyjnym -przestrzennej różnych miast miejskich wraz z ich rozwojem a wzrostem znaczenia miast miast na świecie – podaje przyczyny zmiany struktury i poziomem rozwoju kraju – charakteryzuje funkcje wybranych miast, rozróżnia funkcje funkcjonalno-przestrzennej miast miastotwórcze, endogeniczne i egzogeniczne – podaje przykłady miast, które uformowały się dzięki konkretnym funkcjom miastotwórczym (wskazuje je na mapie) – wyjaśnia przyczyny wielofunkcyjności współczesnych miast – dokonuje waloryzacji zmian struktury przestrzennofunkcjonalnej różnych miast wraz z rozwojem gospodarczym państw – 8.10 21. Rozwój – lokalizuje na mapie największe – rozróżnia typy miast i zespołów – rozpoznaje na schematach, mapach, rysunkach typy największych miast miasta świata miejskich na podstawie różnych zespołów miejskich, podaje ich przykłady i lokalizuje na świata – opisuje rozwój ludnościowy źródeł mapie i przestrzenny największych miast – na podstawie materiałów – wyjaśnia zagrożenia dla środowiska przyrodniczego świata kartograficznych przyporządkowuje wynikające z rozwoju miast – wymienia i charakteryzuje różne typy wybrane miasta do określonego – charakteryzuje uwarunkowania historyczne i kulturowe miast i zespołów miejskich typu rozwoju miast na różnych kontynentach 26 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – przedstawia cechy fizjonomiczne miast typowych dla różnych regionów świata – charakteryzuje na przykładach zmiany w fizjonomii wybranych miast świata Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: – 8.10 22. Zróżnicowanie – na podstawie ilustracji, opisu, map – wyjaśnia pojęcie fizjonomia miast fizjonomiczne miast satelitarnych porównuje miasta pod – ocenia zmiany struktury przestrzennej miast wraz z rozwojem świata względem cech fizjonomicznych gospodarczym państw; charakteryzuje typy fizjonomiczne – ocenia przemiany fizjonomiczne miast europejskich, amerykańskich, australijskich, arabskich, miast na świecie oraz miast(a) wschodnioazjatyckich; porównuje ich układy przestrzenne, w zamieszkiwanym regionie wskazuje przykłady i lokalizuje na mapie – na podstawie fotografii, opisu, planu rozpoznaje typy fizjonomiczne miast – 8.7 23. Zróżnicowanie – wymienia podstawowe wskaźniki – na przykładzie wybranych miast – porównuje rozmieszczenie w miastach grup społecznych poziomu życia (kryteria oceny) poziomu życia omawia zróżnicowanie poziomu w państwach wysoko rozwiniętych i rozwijających się – ocenia warunki życia w miastach ludności miejskiej ludności miejskiej życia ich mieszkańców (slumsy, – podaje przykłady zróżnicowania dzielnice nędzy) w krajach o różnym – podaje przykłady działań zmierzających do poprawy poziomu życia w wybranych poziomie rozwoju gospodarczego standardu życia w miastach miastach na świecie – na przykładzie wybranych miast wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu i kosztów życia – ocenia skutki zróżnicowania poziomu życia w miastach różnych typów i wielkości IV. Działalność gospodarcza człowieka (24 godziny lekcyjne + 2 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie postaw altruistycznych, poszanowania uczuć; świadomości wartości życia ludzkiego; kształtowanie umiejętności myślenia naukowego; kształtowanie postaw poszanowania zasobów środowiska przyrodniczego (postawy proekologiczne) i odpowiedzialności za jego stan; kształtowanie postaw ukierunkowanych na zrozumienie konieczności stosowania zasad rozwoju zrównoważonego podczas gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego; uświadomienie potrzeby solidarności w rozwiązywaniu problemu głodu na świecie; kształtowanie postaw kreatywnego rozwiązywania problemów, rozwijanie umiejętności wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do rozwiązywania problemów; kształtowanie postaw warunkujących odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie; kształtowanie umiejętności wartościowania działań człowieka w środowisku, dostrzegania problemów i poszukiwania sposobów ich rozwiązywania; doskonalenie umiejętności myślenia naukowego i pragmatycznego – 9.1 24. Czynniki – charakteryzuje zróżnicowanie – wykazuje zróżnicowanie warunków – wymienia przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa, przyrodnicze struktury użytkowania ziemi na przyrodniczych rozwoju rolnictwa analizuje wpływ elementów środowiska przyrodniczego na rozwoju rolnictwa świecie na świecie rozwój rolnictwa dowolnego regionu – opisuje najważniejsze funkcje rolnictwa – wymienia czynniki przyrodnicze – wykazuje związki pomiędzy rozwoju rolnictwa warunkami przyrodniczymi – wyjaśnia spadek udziału rolnictwa w tworzeniu PKB wraz – charakteryzuje warunki przyrodnicze a użytkowaniem ziemi, kosztami z rozwojem gospodarczym państw rozwoju rolnictwa w wybranych i poziomem produkcji rolnej – wskazuje na mapie obszary o najkorzystniejszych warunkach regionach świata rozwoju rolnictwa na poszczególnych kontynentach 27 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 25. Społecznoekonomiczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa na świecie – 9.1 26. Czynniki warunkujące rodzaj produkcji roślinnej – 9.2, 9.3 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – wymienia czynniki społeczno– omawia zróżnicowanie cech ekonomiczne rozwoju rolnictwa społeczno-ekonomicznych rozwoju – charakteryzuje czynniki społecznorolnictwa na świecie – przedstawia związki pomiędzy -ekonomiczne rozwoju rolnictwa w wybranych regionach świata warunkami społecznoekonomicznymi a rozwojem rolnictwa w wybranych regionach świata – wskazuje czynniki warunkujące rozmieszczenie produkcji roślinnej na świecie – charakteryzuje strukturę i poziom produkcji roślinnej w różnych regionach świata – wskazuje główne rejony upraw modyfikowanych genetycznie Planowane osiągnięcia ucznia – wyjaśnia pojęcia: kultura rolna, ustrój rolny, interwencjonizm państwowy – prezentuje wpływ uwarunkowań pozaprzyrodniczych na rozwój rolnictwa obszarów – analizuje działania człowieka zmierzające do modyfikacji warunków przyrodniczych dla potrzeb rolnictwa, ocenia działania w kontekście podnoszenia efektywności rolnictwa – udowadnia twierdzenie, że wraz z rozwojem gospodarczym następuje coraz większe uniezależnienie rolnictwa kraju od środowiska przyrodniczego, a wyższy poziom kultury rolnej powoduje podnoszenie efektywności produkcji rolniczej – dokonuje analizy mapy przedstawiającej strukturę agrarną (wielkość i własność gospodarstw rolnych) na świecie, ocenia typy własności gospodarstw rolnych pod kątem ich znaczenia dla rolnictwa – ocenia wpływ interwencjonizmu państwowego na rozwój rolnictwa (m.in. utrzymanie stabilności cen płodów rolnych i ograniczenie nadwyżek żywności oraz ochrona interesów rodzimych rolników) – na podstawie danych statystycznych i wykresów wyjaśnia zróżnicowanie zasobów pracy (poziom zatrudnienia w rolnictwie) na świecie – identyfikuje formy użytkowania ziemi, na podstawie danych statystycznych wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na poszczególnych kontynentach – wyjaśnia rozmieszczenie produkcji – wyjaśnia pojęcia: rośliny alimentacyjne, przemysłowe, roślinnej na świecie pastewne, pseudoalimentacyjne (w tym używki), rośliny – wyjaśnia czynniki kształtujące genetycznie modyfikowane (transgeniczne) strukturę i poziom produkcji – charakteryzuje przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki roślinnej w różnych regionach rozmieszczenia upraw zbóż, roślin okopowych, świata cukrodajnych, oleistych, włóknodajnych, używek, wskazuje – wskazuje korzyści i zagrożenia oraz na mapie główne obszary upraw tych roślin ocenia skutki rozwoju upraw – analizuje dane statystyczne dotyczące zbiorów i plonów modyfikowanych genetycznie roślin uprawnych, odczytuje z zestawień statystycznych głównych producentów, eksporterów i importerów 28 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 27. Uwarunkowania rozmieszczenia hodowli – 9.2, 9.4 28. Typy rolnictwa na świecie – 9.2 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia – wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki upowszechniania się upraw roślin genetycznie modyfikowanych, wskazuje na mapie obszary ich upraw, przedstawia argumenty za i przeciw żywności genetycznie modyfikowanej (pochodzącej z roślin transgenicznych) – na podstawie danych statystycznych oblicza wielkość plonów obszaru; – wskazuje czynniki warunkujące – wyjaśnia rozmieszczenie hodowli na – wyjaśnia pojęcia: chów, hodowla rozmieszczenie hodowli na świecie świecie – identyfikuje główne zwierzęta hodowlane, wskazuje na – charakteryzuje strukturę i poziom – wyjaśnia czynniki kształtujące mapie ich rozmieszczenie produkcji zwierzęcej w różnych strukturę i poziom produkcji – charakteryzuje czynniki wpływające na rozmieszczenie regionach świata zwierzęcej w różnych regionach bydła, trzody chlewnej i owiec świata – analizuje przyczyny spadku pogłowia bydła w Europie i zwiększającej się koncentracji owiec w krajach muzułmańskich – formułuje zależność między rozmieszczeniem zwierząt hodowlanych a religią (nakazami i zakazami żywieniowymi i zwyczajami religijnymi); – wyjaśnia wpływ dużej koncentracji ludności na rozwój chowu trzody chlewnej – wyróżnia cechy rolnictwa – przyporządkowuje rolnictwo – wyjaśnia pojęcia: rolnictwo samozaopatrzeniowe, w wybranych regionach świata w danym regionie świata do monokultura, rolnictwo plantacyjne – charakteryzuje typy rolnictwa na odpowiedniego typu – porównuje cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego, świecie – wykazuje związki pomiędzy cechami analizuje prawidłowości rozmieszczenia typów rolnictwa, produkcji rolnej a typem rolnictwa wskazuje na mapie przykłady państw z rolnictwem intensywnym i ekstensywnym – ocenia wpływ rolnictwa intensywnego i ekstensywnego na środowisko geograficzne wybranych regionów – na podstawie wybranych wskaźników statystycznych rozpoznaje typ rolnictwa – wyjaśnia różnice między rolnictwem towarowym a samozaopatrzeniowym – podaje przyczyny pustynnienia wybranych obszarów świata 29 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej – 9.6 29. Możliwości rozwoju wykorzystania zasobów oceanów i mórz Uczeń: – wskazuje największe łowiska na świecie – wymienia sposoby i podaje przykłady wykorzystania zasobów oceanów i mórz – 9.4 30. Przyczyny zróżnicowania poziomu i struktury wyżywienia ludności na świecie – przedstawia zróżnicowanie poziomu i struktury wyżywienia ludności na świecie – podaje przyczyny zróżnicowania poziomu i struktury wyżywienia ludności na świecie kształtowanych umiejętności Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: – wyjaśnia rozmieszczenie łowisk na – wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące świecie rozmieszczenie łowisk w morzach i oceanach – wskazuje możliwości rozwoju – wskazuje na mapie obszary intensywnego rybołówstwa wykorzystania zasobów oceanów morskiego – ocenia skutki wzrostu wykorzystania – wyjaśnia znaczenie dostępu do morza dla gospodarki zasobów morskich państw – korzystając z danych statystycznych i wykresów, opisuje strukturę połowów według gatunków, wymienia kraje o największych połowach morskich i słodkowodnych (lokalizuje na mapie), wyjaśnia spadek połowów ryb u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej i wzrost w krajach Azji Południowo-Wschodniej – formułuje i wyjaśnia zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a rozwojem rybołówstwa dalekomorskiego – prezentuje główne zalecenia Konwencji Prawa Morza – ocenia stopień wykorzystania zasobów oceanów i mórz – określa konsekwencje – wyjaśnia pojęcia: głód jawny, głód utajony, zielona zróżnicowania poziomu i struktury rewolucja, niedożywienie wyżywienia ludności na świecie – identyfikuje na mapie obszary nadwyżek i niedoborów – proponuje sposoby zwiększenia żywności, wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozkładu produkcji żywności w regionach produkcji żywności głodu oraz jej racjonalnej dystrybucji – charakteryzuje zróżnicowanie poziomu wyżywienia ludności na świecie na świecie na podstawie podziału norm żywieniowych FAO i WHO – wymienia organizacje o światowym zasięgu, które zajmują się diagnozowaniem i rozwiązywaniem problemów wyżywienia ludności i ich konsekwencjami – wyjaśnia różnice między głodem jawnym i utajonym, wskazuje na mapie obszary występowania głodu na świecie, formułuje zależność między poziomem rozwoju gospodarczego a występowaniem zjawiska głodu i niedożywienia – wyjaśnia przyczyny głodu i niedożywienia – proponuje sposoby walki z głodem, ocenia ich skuteczność – charakteryzuje założenia „zielonej rewolucji”, ocenia jej skutki 30 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 31. Konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie – 9.5 32. Przyczyny i skutki wzrostu produkcji energii – 9.7 33. Zmiany w wielkości – 9.7 i strukturze zużycia źródeł energii Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – określa tendencje zmian w zalesieniu kontynentów – charakteryzuje zróżnicowanie sposobów gospodarowania zasobami leśnymi na świecie Planowane osiągnięcia ucznia Uczeń: – ocenia racjonalność – prezentuje (i wskazuje na mapie) zróżnicowanie wskaźnika gospodarowania zasobami leśnymi lesistości na świecie, charakteryzuje przyczyny zróżnicowania na świecie – opisuje przyczyny wylesiania (deforestacji), wskazuje – uzasadnia konieczność obszary o największej intensywności zjawiska, ocenia racjonalnego gospodarowania globalne i regionalne skutki nadmiernego wycinania lasów zasobami leśnymi na świecie – prezentuje ekologiczne i przyrodnicze funkcje lasów, ocenia rolę lasów w życiu i gospodarce człowieka – opisuje czynniki rozwoju leśnictwa, porównuje gospodarkę leśną obszaru Europy i Ameryki Północnej oraz Azji Południowo-Wschodniej, Afryki i Ameryki Południowej – uzasadnia konieczność racjonalnego (zgodnego z założeniami rozwoju zrównoważonego) gospodarowania zasobami leśnymi – na podstawie analizy danych statystycznych identyfikuje głównych producentów drewna i papieru na świecie, podaje przyczyny zaobserwowanych różnic – analizuje i charakteryzuje zmiany – wyjaśnia przyczyny wzrostu – wyjaśnia pojęcia: sprawność energetyczna, energetyka w wielkości produkcji energii na produkowanej energii konwencjonalna, energetyka alternatywna świecie i w wybranych krajach – wykazuje konsekwencje wzrostu – uzasadnia lokalizację produkcji energii elektrycznej – określa rolę energii w życiu produkcji energii w skali globalnej w miejscach dużego jej zużycia gospodarczym i w wybranych regionach – na podstawie danych statystycznych zapisanych w różnej postaci (np. tabel, wykresów) wymienia głównych producentów energii elektrycznej na świecie, wskazuje ich na mapie – ocenia skutki wzrostu produkcji energii elektrycznej w skali – wymienia rodzaje źródeł energii makro i mikro – wyjaśnia przyczyny zmian – wyjaśnia pojęcia: energetyka, źródła energii pierwotnej, w strukturze zużycia źródeł energii źródła odnawialne i nieodnawialne, bilans energetyczny – analizuje i charakteryzuje zmiany w strukturze zużycia źródeł energii – wyjaśnia strukturę źródeł zużycia – klasyfikuje źródła energii pierwotnej, uwzględniając podział energii w wybranych krajach na źródła wyczerpywane (nieodnawialne) i niewyczerpywane (odnawialne) – prezentuje zmiany w bilansie energetycznym świata na przestrzeni lat, analizuje przyczyny spadku wykorzystania węgla i wzrostu znaczenia ropy naftowej, gazu ziemnego oraz źródeł odnawialnych – charakteryzuje udział poszczególnych źródeł energii pierwotnej w ogólnej produkcji energii (mechanicznej, elektrycznej i cieplnej) 31 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – 9.7 – wymienia rodzaje alternatywnych – uzasadnia konieczność źródeł energii pozyskiwania nowych źródeł energii – charakteryzuje i podaje zalety i wady – ocenia perspektywy rozwoju alternatywnych źródeł energii wykorzystania nowych źródeł energii – 9.8 35. Czynniki kształtujące rozmieszczenie i rozwój wybranych gałęzi przemysłu – wymienia podstawowe gałęzie – wyjaśnia rozmieszczenie wybranych przemysłu gałęzi przemysłu – charakteryzuje rozmieszczenie – wyjaśnia przyczyny rozwoju wybranych gałęzi przemysłu wybranych gałęzi przemysłu 34. Energetyka alternatywna 36. Zróżnicowanie produkcji przemysłowej na świecie – 9.9 – analizuje wielkość i strukturę produkcji przemysłowej w wybranych krajach – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości i struktury produkcji przemysłowej w wybranych krajach – ocenia zmiany w strukturze produkcji przemysłowej na świecie i miejscu zamieszkania 32 Planowane osiągnięcia ucznia – wyjaśnia zależność zużycia energii elektrycznej na jednego mieszkańca od rozwoju społeczno-gospodarczego regionu (analizuje mapę lub zestawienie statystyczne dotyczące wielkości produkcji energii elektrycznej na 1 mieszkańca w kWh) – charakteryzuje tendencje zmian w strukturze produkcji energii elektrycznej według typów elektrowni – wyjaśnia zmiany globalnej produkcji energii elektrycznej od lat 70. – ocenia sprawność energetyczną poszczególnych typów elektrowni, wymienia i charakteryzuje ich wady i zaletypaliw – identyfikuje alternatywne (niepochodzące ze spalania kopalnych lub rozszczepiania jąder atomowych) źródła energii, wyjaśnia ich znaczenie dla współczesnej gospodarki – wymienia wady i zalety wykorzystania alternatywnych źródeł energii – wskazuje na mapie państwa wykorzystujące do produkcji energii elektrycznej źródła odnawialne, wyjaśnia przyczyny rosnącego znaczenia źródeł alternatywnych w produkcji energii – wyjaśnia pojęcia: przemysł, czynniki lokalizacji przemysłu, lokalizacja przymusowa, związana, swobodna – prezentuje branżowy podział przemysłu, charakteryzuje funkcje przemysłu – wymienia i definiuje podstawowe czynniki lokalizacji przemysłu – dobiera czynniki lokalizacji przemysłu do wybranych gałęzi przemysłu i uzasadnia swój wybór – wyjaśnia różnice między lokalizacją przymusową, związaną i swobodną – proponuje i uzasadnia lokalizację zakładów przemysłu wysokiej technologii – charakteryzuje przeobrażenia strukturalne przemysłu dokonujące się wraz z rozwojem gospodarczym – porównuje i wyjaśnia geograficzne zróżnicowanie zmian w przemyśle krajów o różnym stopniu rozwoju gospodarczego Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – porównuje wielkość i strukturę produkcji przemysłowej w regionach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego Uczeń: – 9.9 37. Nowoczesne gałęzie przemysłu i ich wpływ na rozwój gospodarczy i jakość życia człowieka – charakteryzuje nowoczesne gałęzie – wykazuje wpływ nowoczesnych przemysłu gałęzi przemysłu na rozwój – podaje przykłady wpływu gospodarczy nowoczesnych gałęzi przemysłu na – wyjaśnia związek pomiędzy rozwój gospodarczy i jakość życia rozwojem nowoczesnych gałęzi człowieka przemysłu a jakością życia człowieka – 9.10, 9.12 38. Zróżnicowanie zaspokojenia potrzeb na usługi w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego – wymienia rodzaje usług – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania materialnych i niematerialnych poziomu usług na przykładzie – przedstawia zróżnicowanie zakresu wybranych państw i poziomu usług w państwach – przedstawia związek pomiędzy o różnym poziomie rozwoju zatrudnieniem w usługach gospodarczego a poziomem rozwoju gospodarczego w różnych krajach – omawia przyczyny dynamicznego rozwoju usług w KWR – 9.10, 9.12 – wymienia główne rodzaje usług – wyjaśnia przyczyny rozwoju usług turystycznych na świecie turystycznych na świecie – przedstawia zróżnicowanie poziomu – omawia znaczenie rozwoju usług usług turystycznych na świecie turystycznych w gospodarce wybranych krajów 39. Rozwój usług turystycznych na świecie Planowane osiągnięcia ucznia 33 – wyjaśnia spadek zapotrzebowania na stal w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo i wzrost znaczenia hutnictwa metali w państwach nowo uprzemysłowionych – charakteryzuje zmiany w rozmieszczeniu przemysłu środków transportu, wyjaśnia duże znaczenie Japonii w wytwarzaniu statków i samochodów oraz produktów przemysłu elektronicznego – porównuje strukturę gałęziową państw wysoko rozwiniętych i rozwijających się – formułuje zależność wzrostu znaczenia przemysłu wysokiej technologii od rozwoju gospodarczego – wymienia największe korporacje high-tech na świecie; – opisuje czynniki lokalizacji przemysłu wysokiej techniki i technologii – na podstawie informacji statystycznych, opisów, map i wiedzy z mediów proponuje nowe miejsce lokalizacji technopolii na świecie, uzasadnia wybór – dostrzega i opisuje wpływ przemysłu zaawansowanej technologii na jakość życia – prezentuje podział usług według różnych kryteriów – formułuje i uzasadnia zależność między rozwojem gospodarczym a wzrostem zatrudnienia w usługach – analizuje dane dotyczące przestrzennego zróżnicowania udziału usług w tworzeniu PKB, przedstawia dominujące rodzaje usług w poszczególnych etapach ich rozwoju – charakteryzuje czynniki wpływające na poziom rozwoju usług – wyjaśnia rolę usług w tworzeniu PKB jako miernika poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego państwa – wskazuje na mapie regiony, państwa, obszary o najmniejszym i największym udziale usług w gospodarce, wyjaśnia dysproporcje – wyjaśnia pojęcia: turystyka, turystyka kwalifikowana, saldo gospodarki turystycznej – wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia turystyki, analizuje i prezentuje czynniki wpływające na rozwój turystyki Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej 40, 41. Uwarunkowania rozwoju różnych rodzajów transportu w wybranych regionach świata – 9.10, 9.12 42. Nowoczesne systemy i środki łączności – 9.11, 9.12 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej Uczeń: kształtowanych umiejętności Uczeń: – ocenia wpływ turystyki na środowisko Planowane osiągnięcia ucznia – wymienia i opisuje rodzaje turystyki ze względu na motywy wyjazdów – wymienia i wskazuje na mapie państwa o największych wpływach z turystyki światowej oraz kraje o największych wydatkach na wyjazdy zagraniczne – analizuje dane statystyczne dotyczące salda gospodarki turystycznej, wyjaśnia zaobserwowane różnice (np. ujemne saldo w Niemczech i Wielkiej Brytanii, dodatnie we Francji i Hiszpanii) – opisuje wpływ turystyki na organizację przestrzeni, zmianę w zagospodarowaniu przestrzennym obszarów atrakcyjnych dla turystów; – ocenia wpływ ruchu turystycznego na stan środowiska przyrodniczego, proponuje działania niwelujące zagrożenia ekologiczne – przedstawia rolę transportu – wyjaśnia czynniki wpływające na – wyjaśnia wpływ elementów środowiska przyrodniczego w gospodarce rozwój różnych rodzajów transportu i czynników społeczno-ekonomicznych na kształt sieci – opisuje zróżnicowanie struktury w wybranych regionach świata transportowej poszczególnych kontynentów (posługuje się transportu w wybranych regionach – porównuje rozwój usług mapami) świata transportowych w różnych – opisuje wpływ środowiska przyrodniczego na rozwój – na podstawie dostępnych źródeł regionach świata wybranych rodzajów transportu charakteryzuje zmiany w strukturze – charakteryzuje wpływ czynników społeczno-ekonomicznych transportu na rozwój środków transportu – korzystając z różnych źródeł (np. map, internetu) porównuje gęstość sieci transportowej w wybranych wysoko i słabo rozwiniętych państwach świata, wyjaśnia zaobserwowane różnice – prezentuje wady i zalety środków transportu – na podstawie danych statystycznych ocenia zróżnicowanie rozwoju transportu w wybranych państwach świata, analizuje mapę zróżnicowania rozwoju transportu na świecie identyfikujei opisuje i oceniarodzaje wpływłączności transportu na środowisko – opisuje nowe systemy i środki – omawia znaczenie nowoczesnych – wymienia przyrodnicze łączności systemów oraz środków łączności – ocenia wpływ zmian społeczno-gospodarczych – analizuje i porównuje rozwój w życiu społecznym i gospodarce współczesnego świata na tempo rozwoju nowoczesnych łączności w wybranych krajach – ocenia poziom rozwoju systemu środków łączności łączności w miejscu zamieszkania 34 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej – 9.11 43. Wpływ rozwoju usług materialnych i niematerialnych na jakość życia człowieka. Usługi w miejscu zamieszkania ucznia 44. Geograficzne kierunki handlu międzynarodowe go – 9.13 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia – analizuje mapę zróżnicowania dostępu do internetu na świecie, wyjaśnia przyczyny zaobserwowanych dysproporcji, charakteryzuje wady i zalety korzystania z internetu; – wyjaśnia znaczenie poczty, radia, telewizji i prasy w procesach globalizacji – na podstawie zestawień statystycznych porównuje liczbę abonentów telefonii (stacjonarnej i komórkowej) w państwach wysoko i słabo rozwiniętych, wyjaśnia zaobserwowane różnice – uzasadnia twierdzenie, że informacja stanowi najcenniejszy towar współczesnego świata – charakteryzuje wpływ rozwoju usług – przedstawia wpływ rozwoju usług – charakteryzuje wpływ usług na aktywizację i integrację materialnych i niematerialnych na materialnych i niematerialnych na gospodarczą regionów – ocenia stopień rozwoju usług w miejscu zamieszkania jakość życia człowieka jakość życia człowieka – wymienia i charakteryzuje główne – ocenia perspektywy rozwoju usług – wyjaśnia wpływ rozwoju usług na rozwój społecznorodzaje usług w miejscu na świecie i w miejscu zamieszkania gospodarczy i jakość życia zamieszkania – przeprowadza ankiety w swojej – wyjaśnia wzrost znaczenia usług dla producenta w ogólnym miejscowości na temat usług zatrudnieniu w usługach i prezentuje ich wyniki – przeprowadza badania terenowe i dokonuje analizy – wyjaśnia przyczyny rozwoju jakościowej i ilościowej ich wyników (korzysta z narzędzi TIK) głównych rodzajów usług w miejscu zamieszkania – analizuje i przedstawia główne – wyjaśnia zmiany kierunków handlu – wyjaśnia wpływ społecznych, gospodarczych i politycznych kierunki wymiany międzynarodowej międzynarodowego czynników na rozwój, wielkość i kierunki handlu – ukazuje zmiany kierunków handlu – przedstawia wpływ międzynarodowego państw o różnym poziomie rozwoju międzynarodowego międzynarodowej wymiany gospodarczego handlowej na rozwój społeczno– wymienia grupy towarów, które obecnie stanowią przedmiot gospodarczy państw wymiany towarowej, wskazuje kierunki ich przemieszczania na świecie – wyjaśnia zmiany geograficznych kierunków handlu międzynarodowego na początku XXI wieku – ocenia prawdziwość stwierdzenia, że geograficzne kierunki handlu międzynarodowego są odzwierciedleniem zróżnicowania rozwoju gospodarczego świata 35 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – wyjaśnia pojęcie bilansu handlowego – analizuje i charakteryzuje strukturę towarową handlu wybranych państw Uczeń: – formułuje prawidłowości ukazujące związki między poziomem rozwoju gospodarczego a strukturą towarową eksportu i importu – wyjaśnia zmiany struktury towarowej handlu międzynarodowego – przedstawia konsekwencje odmiennej struktury eksportu i importu w KWR i KSR Planowane osiągnięcia ucznia – wymienia składowe obrotu międzynarodowego – na podstawie danych statystycznych (tabel, wykresów) wymienia największych importerów, eksporterów na świecie – wyjaśnia zmiany w wielkości eksportu i importu światowego w ciągu ostatnich 25 lat, ukazuje rolę globalizacji gospodarczej we wzroście znaczenia handlu międzynarodowego – wskazuje na mapie przykłady państw o ujemnym i dodatnim bilansie handlowym, ocenia znaczenie wartości bilansu handlowego dla rozwoju gospodarczego regionu; – wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia urządzeń i maszyn opartych na wysokich technologiach w międzynarodowym obrocie handlowym – analizuje zestawienia statystyczne dotyczące struktury importu i eksportu wybranych państw świata według grup towarów – wyjaśnia wzrost znaczenia transferu kapitału w obrocie międzynarodowym V. Problemy polityczne współczesnego świata (7 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) Cele wychowania: kształtowanie świadomości potrzeby współpracy społeczeństw w rozwiązywaniu problemów; kształtowanie postaw odpowiedzialności za przyszłość narodów i państw; rozwijanie zainteresowań problemami współczesnego świata; kształtowanie umiejętności dostrzegania problemów we współczesnym świecie i poszukiwania sposobów ich rozwiązania; kształtowanie postaw odpowiedzialności i poczucia tożsamości narodowej, patriotyzmu, a także poszanowania odrębności innych społeczeństw i narodów – 9.14 46. Procesy – charakteryzuje różne aspekty – identyfikuje i wyjaśnia problemy – wyjaśnia płaszczyzny integracji państw, charakteryzuje integracyjne na procesów integracji i dezintegracji rozwoju procesów integracji działania integracyjne świecie w Europie i na świecie w Europie i na świecie – wykazuje wpływ procesu globalizacji (stale powiększających – wskazuje przejawy integracji – porównuje przebieg procesów się zależności gospodarczych, politycznych i kulturowych) na w wymiarze krajowym, integracyjnych i dezintegracyjnych działania integracyjne regionalnym i lokalnym w różnych regionach świata – wskazuje na mapie i krótko opisuje wybrane organizacje o harakterze zrzeszeń regionalnych – wymienia przykłady międzynarodowych organizacji gospodarczych i polityczno-wojskowych, na mapie lokalizuje członków poszczególnych organizacji, opisuje cele ich działania – charakteryzuje cele, zadania, etapy i płaszczyzny integracji Unii Europejskiej – wyjaśnia polityczne i gospodarcze aspekty procesu integracji Europy 45. Zróżnicowanie struktury eksportu i importu w wybranych państwach świata – 9.13 36 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia 47. Skutki procesów integracyjnych Zapis w podstawie programowej – 9.14 – 9.14 48., 49. Przejawy procesów globalizacji. Pozytywne i negatywne skutki procesów globalizacji na świecie Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: Planowane osiągnięcia ucznia – wskazuje na mapie państwa należące do Unii Europejskiej („starej” i „nowej”) – dokonuje analizy (na podstawie danych statystycznych, wykresów, informacji z mediów) sytuacji społecznogospodarczej Unii Europejskiej na tle całej Europy i państw świata korzyści z integracji europejskiej, ocenia znaczenie – na przykładach wskazuje skutki – dokonuje oceny aktualnych – opisuje procesów integracyjnych na świecie procesów integracyjnych Unii Europejskiej w rozwiązywaniu problemów społecznych, – przedstawia przykłady i przyczyny – wskazuje skutki zjawiska izolacji gospodarczych, ekologicznych i bezpieczeństwa kontynentu izolacji państw na świecie państw – ocenia szanse i zagrożenia wynikające z rozszerzania zasięgu Unii Europejskiej – podaje przykłady izolacji oraz integracji i dezintegracji państw na świecie (wskazuje na mapie) – charakteryzuje przyczyny i ocenia skutki zjawiska izolacji państw – identyfikuje i ocenia korzyści wynikające z integracji gospodarczej i polityczno-wojskowej na świecie, ocenia wpływ organizacji integracyjnych na rozwiązanie problemów globalnych, regionalnych i lokalnych – wyjaśnia pojęcia: globalizacja, organizacje ponadnarodowe – charakteryzuje przejawy procesów – określa znaczenie procesów globalizacji globalizacji w przemianach – wyjaśnia rolę środków masowego przekazu w procesach – podaje przykłady przejawów społecznych i gospodarczych globalizacyjnych współczesnego świata globalizacji wybranych regionów na świecie – charakteryzuje konsekwencje negatywne i pozytywne – wymienia pozytywne i negatywne – uzasadnia wpływ procesów procesów globalizacyjnych dla gospodarek światowych skutki procesów globalizacji na globalizacji na życie i gospodarkę – wyjaśnia rolę globalizacji w tworzeniu wielkich świecie poszczególnych krajów międzynarodowych organizacji, przedsiębiorstw i korporacji – podaje przykłady skutków – ocenia skutki globalizacji dla krajów oraz ich wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą globalizacji dla krajów o różnym o różnym poziomie rozwoju regionów poziomie rozwoju – identyfikuje pozytywne i negatywne – uzasadnia tezę, że globalizacja sprzyja koncentracji skutki procesów globalizacji produkcji, bogactwa i władzy gospodarczej w miejscu swojego zamieszkania – dokonuje waloryzacji procesów globalizacyjnych, ocenia skutki globalizacji dla życia ludzi – ocenia wpływ globalizacji kulturowej (np. wzrost znaczenia języka angielskiego, swobodny przepływ informacji, nowy kształt rynku pracy, zmianę zachowań konsumpcyjnych, ujednolicenie wzorców kultury i rozrywki itp.) na środowisko społeczne państw świata – wyjaśnia wpływ globalizacji na proces tworzenia się nowego podziału społecznego 37 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej – 9.15 50. Czynniki stabilizujące i destabilizujące sytuację polityczną na świecie – 9.15 51. Główne obszary współczesnych konfliktów zbrojnych Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – wymienia czynniki stabilizujące – wykazuje i wyjaśnia zmiany i destabilizujące sytuację polityczną czynników stabilizujących na świecie i destabilizujących sytuację – podaje przykłady wyżej polityczną w różnych regionach wymienionych czynników świata – wskazuje obszary współczesnych – wyjaśnia przyczyny i przebieg konfliktów i napięć na świecie konfliktów zbrojnych w wybranych – wyróżnia przyczyny i skutki regionach współczesnego świata konfliktów zbrojnych Planowane osiągnięcia ucznia – opisuje wpływ globalizacji na rozwiązanie problemów społecznych w skali globalnej i lokalnej (np. zagrożenia równowagi ekologicznej, głodu, ubóstwa, braku poszanowania swobód obywatelskich) – ocenia skutki działania czynników destabilizujących i stabilizujących na funkcjonowanie państw – charakteryzuje i ocenia działania organizacji międzynarodowych na rzecz stabilizacji sytuacji politycznej w różnych regionach świata – wyjaśnia pojęcie terroryzm – charakteryzuje przyczyny konfliktów zbrojnych i napięć w Europie, Azji, Afryce, wymienia strony konfliktów, lokalizuje na mapie politycznej obszary objęte konfliktami – wyjaśnia powody częstych wojen domowych w Afryce; – ocenia skuteczność i zasadność interwencji międzynarodowej w Iraku i Afganistanie – wyjaśnia przyczyny i opisuje formy współczesnego terroryzmu – ocenia skutki działań terrorystycznych na świecie – uzasadnia konieczność współpracy międzynarodowej w zwalczaniu terroryzmu światowego Uwagi: 1. Umiejętności pracy z mapą oznaczone * są rozwijane w ciągu całego cyklu kształcenia. 2. Treści kształcenia i cele edukacyjne przedstawione w jednym wierszu tabeli nie są równoznaczne z tematem lekcji, mogą być realizowane na jednej lub dwóch lekcjach w zależności od decyzji nauczyciela. 38 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Ewa Wilczyńska Geografia Polski Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: I. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski (26 godzin lekcyjnych + 2 na powtórzenie) – opisuje zmiany terytorialne w ujęciu historycznym 1. Położenie Polski w Europie – Treści wykraczające poza – podaje współrzędne geograficzne skrajnie położonych podstawę programową punktów Polski – oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową (poszerzające wiedzę – wymienia cechy położenia fizycznogeograficznego terytorium Polski i doskonalące umiejętności) i geopolitycznego Polski – ocenia wpływ położenia na środowisko przyrodnicze – podaje przykłady konsekwencji przyrodniczych i gospodarkę Polski (korzyści i zagrożenia wynikające i pozaprzyrodniczych położenia Polski z geopolitycznego położenia Polski) – opisuje przebieg granic Polski – wyjaśnia pojęcia: terytorium, obszar lądowy, morskie wody wewnętrzne 2, 3. Budowa geologiczna Polski – 10.1 – wymienia i opisuje najważniejsze wydarzenia z przeszłości – analizuje i interpretuje mapy i przekroje geologiczne geologicznej Polski w nawiązaniu do budowy geologicznej – odtwarza przeszłość geologiczną wybranych regionów na Europy podstawie przekrojów geologicznych – prezentuje etapy rozwoju geologicznego Polski (w tym – wyjaśnia wpływ orogenez na ukształtowanie powierzchni sposób powstawania gór fałdowych i zrębowych) kraju – wyjaśnia sposób powstawania płaszczowin – przedstawia cechy budowy geologicznej Polski – analizuje mapy tektoniczne Europy i Polski 4. Jednostki tektoniczne Polski – 10.1 – opisuje położenie Polski na tle głównych jednostek tektonicznych Europy – wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych struktur – wymienia jednostki tektoniczne Polski geologicznych Europy i jednostek tektonicznych Polski – charakteryzuje poszczególne jednostki tektoniczne Polski – rozpoznaje jednostki tektoniczne Polski na podstawie opisu ich charakterystycznych cech, porównuje cechy budowy platformy wschodnioeuropejskiej zachodnioeuropejskiej 5. Surowce mineralne – 10.1, 12.3 – wskazuje na mapie surowce mineralne występujące na – wykazuje związek między budową geologiczną Polski platformie wschodnioeuropejskiej, zachodnioeuropejskiej a występowaniem surowców mineralnych i w obrębie alpejskich struktur fałdowych – ocenia znaczenie surowców mineralnych dla gospodarki – opisuje proces powstania surowców mineralnych na i rozwoju kraju – ocenia wpływ eksploatacji surowców na stan środowiska obszarze Polski (wyjaśnia ich powstanie wydarzeniami geologicznymi w poszczególnych erach) – podaje zasoby głównych surowców 6,7. Wpływ zlodowaceń na rzeźbę – 10.1, 10.2 – opisuje przebieg zlodowaceń czwartorzędowych Polski na – wskazuje na mapie zasięgi wybranych plejstoceńskich powierzchni Polski tle zlodowaceń Europy zlodowaceń (np. Wisły, Warty, Odry, Sanu lub zlodowacenia południowopolskiego, środkowopolskiego i północnopolskiego) 39 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 8. Ukształtowanie powierzchni Polski – 10.1, 10.2 9. Czynniki kształtujące klimat Polski – 10.3 10. Cechy klimatu Polski – 10.3 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – charakteryzuje cechy form powstałych w wyniku działalności erozyjnej i akumulacyjnej lądolodów i lodowców górskich (prezentuje wpływ lodowców na rzeźbę gór) – opisuje cechy rzeźby staro- i młodoglacjalnej Uczeń: – wyjaśnia układ form polodowcowych w stosunku do czoła lądolodu – lokalizuje na mapie obszary o krajobrazie stroglacjalnym i młodoglacjalnym, porównuje cechy rzeźby staroi młodoglacjalnej – wykazuje wpływ zlodowaceń na jeziorność Polski – omawia wpływ przebiegu pradolin na układ współczesnej sieci rzecznej – wyjaśnia genezę pokryw lessowych – wyjaśnia zróżnicowanie grubości osadów plejstoceńskich na obszarze Polski – opisuje charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ukształtowania Polski powierzchni Polski – charakteryzuje procesy rzeźbotwórcze wpływające na – formułuje zależność miedzy budową geologiczną zróżnicowanie ukształtowania terenu młodych gór i a ukształtowaniem powierzchni Polski pogórzy, kotlin podkarpackich, starych gór, wyżyn i nizin – wyjaśnia wpływ zlodowaceń czwartorzędowych na – lokalizuje na mapie najniżej i najwyżej położone punkty ukształtowanie powierzchni Polski kraju – identyfikuje i ocenia wpływ człowieka i jego działalności na modyfikację rzeźby kraju – wskazuje na mapie pasy rzeźby, wyjaśnia pasowość – rozpoznaje typ krajobrazu na fotografii, odczytuje cechy rzeźby występujące w danym krajobrazie – interpretuje krzywą hipsograficzną Polski – omawia wpływ położenia Polski w Europie na klimat – wymienia czynniki kształtujące klimat Polski i wyjaśnia ich wpływ na poszczególne elementy klimatu – na podstawie opisu stanu pogody rozpoznaje masy – wyjaśnia pojęcia: czynniki meteorologiczne, czynniki powietrza napływające nad Polskę – wyjaśnia przyczyny częstych zmian stanów pogody niemeteorologiczne – podaje obszary źródłowe i nazwy mas powietrza kształtujących pogodę w Polsce – charakteryzuje przestrzenne zróżnicowanie wybranych – interpretuje i analizuje mapy klimatyczne oraz dane elementów klimatu Polski zapisane w postaci tabel i wykresów – wyjaśnia pojęcie termiczna pora roku – wyjaśnia rozkład temperatur i opadów czynnikami – wyróżnia i charakteryzuje klimatyczne pory roku, kształtującymi klimat Polski – wymienia cechy klimatu Polski świadczące o jego – rozpoznaje stacje meteorologiczne na podstawie przejściowości pomiędzy morskim a kontynentalnym klimatogramów i danych statystycznych klimatem strefy umiarkowanej – uzasadnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu kraju 40 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: 11. Zasoby wodne Polski – 10.5, 10.7 – wymienia elementy zasobów wodnych oraz bilansu wodnego Polski – opisuje przyczyny niskich zasobów wodnych Polski 12. Sieć rzeczna Polski – 10.4, 10.5, 10.7 – przedstawia główne cechy układów sieci rzecznej – opisuje dorzecza głównych rzek Polski – charakteryzuje ustroje polskich rzek 13. Rozmieszczenie jezior w Polsce – 10.6 14. Morze Bałtyckie – Treści wykraczające poza podstawę programową (poszerzające wiedzę i doskonalące umiejętności) – wymienia typy genetyczne jezior w Polsce – wyjaśnia pojęcia: jeziorność, typ genetyczny jezior – przedstawia główne cechy rozmieszczenia jezior w Polsce – wymienia i lokalizuje na mapie sztuczne zbiorniki wodne i kanały – lokalizuje Morze Bałtyckie na mapie, wskazuje państwa nadbałtyckie – prezentuje kolejne etapy rozwoju Morza Bałtyckiego – podaje cechy fizyczne i chemiczne wód Bałtyku – wymienia przyczyny zanieczyszczenia Bałtyku 41 Uczeń: – porównuje cechy klimatu występujące w poszczególnych regionach klimatycznych Polski – wyjaśnia gospodarcze skutki zróżnicowania długości okresu wegetacyjnego w Polsce – ocenia zasoby wodne Polski na tle państw Unii Europejskiej – proponuje działania zmierzające do oszczędnego wykorzystania zasobów wodnych Polski (zmniejszenia zużycia wody i zwiększenia zasobów wodnych) – formułuje zależność bilansu wodnego od warunków klimatycznych i hydrologicznych – wskazuje na mapie obszary zagrożone deficytem wody – wskazuje na mapie obszary dorzeczy głównych rzek Polski, wyznacza działy wodne pomiędzy Wisłą, Odrą i rzekami pobrzeża – lokalizuje na mapie rzeki należące do zlewiska Morza Czarnego i Północnego – porównuje gęstość sieci rzecznej obszarów gór, nizin i wyżyn: wyjaśnia zaobserwowane różnice – wyjaśnia asymetrię dorzeczy Wisły i Odry – na podstawie mapy, schematów i rycin rozpoznaje układy sieci rzecznych – wykazuje zależność między rodzajem zasilania a wahaniami stanów wody w rzekach w ciągu roku – podaje przyczyny powodzi, ocenia ich skutki – proponuje działania zmniejszające skutki powodzi lub zapobiegające powodziom – wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie jeziorności w Polsce – rozpoznaje typy genetyczne mis jeziornych na podstawie opisu lub rysunku poziomicowego i batymetrycznego – charakteryzuje funkcje sztucznych zbiorników wodnych – wykazuje przyrodnicze i gospodarcze znaczenie jezior – na podstawie schematów, animacji, rysunków, map prezentuje fazy formowania się Morza Bałtyckiego – analizuje ukształtowanie dna morskiego i linii brzegowej Morza Bałtyckiego, wskazuje na mapie Morza Bałtyckiego głębie, ławice, wybrzeża szkierowe, fiordowe, wyrównane, klifowe i mierzejowo-zalewowe Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 15, 16. Zróżnicowanie glebowe Polski – 10.9 17. Naturalne zbiorowiska roślinne – 10.8 18, 19. Ochrona środowiska przyrodniczego – 6.4–6.6, 10.7, 10.11 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – podaje przykłady działań międzynarodowych na rzecz ochrony wód Bałtyku – wymienia rodzaje wybrzeży morskich i opisuje ich genezę Uczeń: – rozpoznaje rodzaje wybrzeży na podstawie mapy, zdjęcia, rysunku lub opisu – formułuje i wyjaśnia zależność między położeniem Morza Bałtyckiego i jego typem a wielkością zasolenia wód powierzchniowych (analizuje mapę izohalin) – analizuje mapę rozkładu średniej rocznej temperatury wód powierzchniowych Bałtyku, wyjaśnia różnice – identyfikuje i opisuje przyczyny i skutki zanieczyszczenia wód Morza Bałtyckiego; proponuje działania zmniejszające poziom zanieczyszczeń – opisuje gospodarcze znaczenia Morza Bałtyckiego – wymienia typy gleb strefowych, śródstrefowych i astrefowych – opisuje czynniki glebotwórcze decydujące o typie gleb występujących w Polsce w poszczególnych obszarach kraju – opisuje rozmieszczenie strefowych, śródstrefowych – rozpoznaje po opisie, profilu glebowym typy genetyczne i astrefowych gleb w Polsce gleb na obszarze Polski, ocenia ich przydatność rolniczą – opisuje zróżnicowanie żyzności gleb – charakteryzuje działania prowadzące do zwiększania – podaje przykłady obszarów gleb zdegradowanych przydatności gleb dla rolnictwa – opisuje sposoby zapobiegania degradacji gleb – na podstawie danych statystycznych ocenia wartość – prezentuje podział gleb Polski na klasy bonitacyjne użytkową polskich gleb – ocenia zasadność wykorzystania gleb pod uprawy różnych typów zbóż, roślin okopowych i pastewnych, analizuje wpływ zróżnicowania glebowego Polski na strukturę użytkowania gruntów ornych – wyjaśnia przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny degradacji gleb – wymienia i charakteryzuje naturalne zbiorowiska roślinne – formułuje i wyjaśnia zależność między położeniem Polski, wymienia piętra roślinne w górach geograficznym Polski a granicą występowania drzew – podaje przykłady gatunków charakterystycznych dla iglastych i liściastych poszczególnych zbiorowisk – wyjaśnia przyczyny zmniejszania się powierzchni lasów w – wyjaśnia pojęcia: endemit, relikt, grąd, ols, łęg, bór kraju – odczytuje z diagramów skład gatunkowy lasów – wymienia i lokalizuje na mapie zasięgi największych – uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej roślin kompleksów leśnych Polski – opisuje stan środowiska przyrodniczego i lokalizuje na – charakteryzuje i ocenia skutki degradacji i dewastacji mapie obszary ekologicznego zagrożenia środowiska – wymienia i opisuje formy ochrony przyrody w Polsce – identyfikuje problemy ekologiczne Polski, wyjaśnia ich (w ramach krajowego systemu obszarów chronionych przyczyny i indywidualnych form ochrony przyrody) 42 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia 20. Rozwój demograficzny Polski 21. Struktura demograficzna ludności Polski Zapis w podstawie programowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – charakteryzuje rozmieszczenie obszarów chronionych, wskazuje na mapie różne formy ochrony przyrody w Polsce – wymienia główne źródła zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego w Polsce – przedstawia główne założenia idei rozwoju zrównoważonego – wskazuje formy współpracy międzynarodowej na rzecz środowiska Uczeń: – uzasadnia konieczność działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska przyrodniczego w Polsce – proponuje działania mogące wpłynąć na poprawę stanu środowiska przyrodniczego w Polsce – ocenia znaczenie parków narodowych, rezerwatów przyrody i innych form ochrony dla zachowania naturalnych elementów środowiska Polski – uzasadnia stwierdzenie, że ochrona przyrody stanowi element zrównoważonego rozwoju przyrody, społeczeństw i gospodarki – uzasadnia konieczność współpracy państw w celu ochrony i poprawy jakości środowiska przyrodniczego II. Procesy demograficzne i osadnicze w Polsce (10 godzin lekcyjnych + 1 na powtórzenie) – 11.1 – przedstawia zmiany liczby ludności Polski po II wojnie – na podstawie wykresów, tabel i map charakteryzuje zmiany światowej liczby ludności w Polsce od zakończenia II wojny światowej, – podaje okresy występowania wyżów i niżów podaje aktualną liczbę ludności (korzysta z zasobów Internetu) demograficznych – korzystając z rocznika statystycznego i Internetu, porównuje liczbę ludności Polski z innymi państwami europejskimi, odczytuje miejsce Polski w Europie i na świecie pod względem liczby ludności i przyrostu rzeczywistego – formułuje prawidłowości dotyczące kształtowania się przyrostu naturalnego Polski w okresie powojennym – wyjaśnia różnice w przyroście naturalnym między wsią a miastem – prognozuje tendencje zmian procesów demograficznych w Polsce wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym – podaje główne cechy struktury płci i wieku ludności – 11.1 – analizuje piramidę wieku i płci ludności Polski, wyjaśnia – wymienia przyczyny i skutki starzenia się społeczeństwa przyczyny zmiany jej kształtu wraz z rozwojem polskiego gospodarczym, prognozuje zmiany struktury wiekowej ludności Polski do 2030 roku – porównuje strukturę wieku i płci ludności kraju ze strukturą innych państw (europejskich i pozaeuropejskich) – wnioskuje o zmianach cech demograficznych na podstawie piramidy płci i wieku z różnych lat i ustala etap cyklu demograficznego – wykazuje zależność między spadkiem przyrostu naturalnego a starzeniem się społeczeństwa 43 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia – 11.1–11.3 22. Struktura zatrudnienia i wykształcenia ludności Polski 23. Rozmieszczenie ludności w Polsce – Treści wykraczające poza podstawę programową (poszerzające wiedzę i doskonalące umiejętności) 24. Migracje wewnętrzne i zewnętrzne – 11.4 25. Sieć osadnicza w Polsce – 11.5 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – podaje zmiany w wykształceniu ludności w ciągu ostatnich – ocenia zmiany w wykształceniu ludności i wyjaśnia wpływ dziesięcioleci wykształcenia na rozwój gospodarczy kraju – wyjaśnia przyczyny zmian w strukturze zatrudnienia – opisuje strukturę zatrudnienia ludności i zachodzące w niej zmiany – wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie struktury zawodowej – wymienia problemy wynikające z bezrobocia i podaje ludności Polski, wskazuje na mapie województwa przykłady ich rozwiązywania o wysokim stopniu zatrudnienia w rolnictwie, przemyśle i usługach – charakteryzuje regionalne zróżnicowanie bezrobocia w Polsce, analizuje zmiany stopy bezrobocia od 1989 roku (korzysta z danych statystycznych i Internetu) – ocenia poziom wykształcenia ludności kraju na tle innych państw Unii Europejskiej – opisuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia – analizuje mapę gęstości zaludnienia Polski, wyjaśnia ludności w Polsce zaobserwowane dysproporcje – podaje średnią gęstość zaludnienia – charakteryzuje związki między gęstością zaludnienia – wskazuje obszary o największej i najmniejszej gęstości a warunkami przyrodniczymi i zagospodarowaniem terenu zaludnienia – wyjaśnia przyczyny wewnętrznych migracji ludności – wymienia przyczyny migracji wewnętrznych i podaje ich główne kierunki – ocenia wpływ migracji wewnętrznych na gęstość – podaje główne przyczyny, kierunki i wielkość współczesnych zaludnienia w różnych częściach Polski migracji zewnętrznych – wyjaśnia wpływ salda migracji zewnętrznych na liczbę – opisuje społeczne i gospodarcze skutki migracji ludności kraju – analizuje okresowe zmiany salda migracji zewnętrznych zewnętrznych – ocenia skutki współczesnej emigracji Polaków do innych krajów – opisuje rozwój sieci osadniczej – wyjaśnia czynniki wpływające na zróżnicowanie cech – charakteryzuje układy urbanistyczne, typy fizjonomiczne osadnictwa w poszczególnych regionach Polski miast Polski oraz układów przestrzennych i funkcji wsi – analizuje diagramy przedstawiające strukturę wielkościową – wymienia główne cechy systemu osadniczego Polski wsi w Polsce – opisuje największe zespoły miejskie w Polsce – wykazuje związek między czynnikami miastotwórczymi – podaje przykłady miast pełniących określone funkcje a rozmieszczeniem miast – podaje przykłady zmienności funkcji miejskich w czasie – wyjaśnia genezę miast w Polsce i zróżnicowanie ich układów urbanistycznych, podaje przykłady miast średniowiecznych, renesansowych, barokowych, przemysłowych i lokalizuje je na mapie – na podstawie diagramów, wykresów, danych statystycznych opisuje współczesną miejską sieć osadniczą, wskazuje przykłady aglomeracji i porównuje ich cechy 44 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 26. Procesy urbanizacyjne – 11.5 27. Warunki rozwoju rolnictwa – 12.1 28, 29. Rozmieszczenie produkcji – 12.2 roślinnej i zwierzęcej 30. Rolnictwo Polski w Unii Europejskiej – 12.2 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – prezentuje zmiany zachodzące w przestrzeni miast, wsi i stref podmiejskich wraz z rozwojem społecznogospodarczym kraju – omawia związek między okresem powstania miasta a pełnioną przez nie funkcją – wskazuje na mapie obszary o najwyższym i najniższym – analizuje regionalne zróżnicowanie poziomu urbanizacji poziomie urbanizacji w Polsce i wyjaśnia przyczyny dysproporcji – podaje główne cechy urbanizacji Polski – przyporządkowuje zachodzące w Polsce procesy – określa zmiany zachodzące współcześnie w procesach urbanizacyjne i przyporządkowuje je do odpowiedniego urbanizacji kraju etapu urbanizacji – na podstawie danych statystycznych analizuje i wyjaśnia zmiany wielkości wskaźnika urbanizacji w Polsce po II wojnie światowej III. Gospodarka Polski (24 godziny lekcyjne + 2 na powtórzenie) – charakteryzuje przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki – analizuje środowisko przyrodnicze pod kątem jego rozwoju rolnictwa Polski przydatności dla rozwoju rolnictwa, wskazuje na mapie – wyjaśnia pojęcie struktura agrarna obszary o najkorzystniejszych i najmniej korzystnych – opisuje strukturę użytkowania ziem w Polsce warunkach dla rozwoju rolnictwa, wyjaśnia dysproporcje – formułuje zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a zmianami w strukturze agrarnej i poziomie zatrudnienia ludności w I sektorze gospodarki – wymienia główne obszary upraw zbóż, roślin – wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych przemysłowych, ziemniaków, warzyw i owoców i pozaprzyrodniczych na przestrzenne zróżnicowanie upraw – wskazuje najważniejsze obszary hodowli bydła i trzody pszenicy, żyta, buraków cukrowych, ziemniaków, rzepaku chlewnej oraz hodowli bydła, trzody chlewnej i owiec w Polsce – porównuje wielkość plonów i zbiorów najważniejszych upraw w Polsce z innymi krajami europejskimi – analizuje dane przedstawiające produkcję zwierzęcą w Polsce na tle państw Unii Europejskiej – podaje podobieństwa i różnice między rolnictwem w – charakteryzuje zasady i cele Wspólnej Polityki Rolnej Polsce i w krajach UE w krajach Unii Europejskiej – przedstawia zasady polityki rolnej w UE i opisuje ich wpływ – na podstawie danych statystycznych porównuje cechy na zmiany w polskim rolnictwie społeczno-ekonomiczne rolnictwa Polski na tle wybranych państw UE – proponuje zmiany w polskim rolnictwie prowadzące do wzrostu jego efektywności, konkurencyjności i intensywności 45 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 31. Baza surowcowa dla przemysłu – 12.3 32. Produkcja energii – 12.4 33. Zmiany w strukturze produkcji – 12.5, 12.6 przemysłowej Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – prezentuje przestrzenne rozmieszczenie surowców dla przemysłu przetwórczego i paliwowo-energetycznego i lokalizuje na mapie obszary wydobycia surowców energetycznych, metalicznych, chemicznych i skalnych – podaje zmiany wielkości eksploatacji podstawowych surowców – opisuje bilans energetyczny Polski – podaje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i wybranych krajach świata – lokalizuje elektrownie cieplne, wodne i wiatrowe na mapie Uczeń: – na podstawie danych statystycznych, wykresów, informacji z Internetu wyjaśnia zmiany w wydobyciu niektórych surowców mineralnych w Polsce od lat 60. XX wieku – ocenia wpływ eksploatacji surowców mineralnych różnymi metodami (głębinową, odkrywkową, otworową) na stan środowiska przyrodniczego Polski – ocenia zasoby złóż surowców energetycznych Polski – uzasadnia potrzebę dywersyfikacji źródeł energii, wyjaśnia konieczność poszukiwania nowych źródeł energii w kontekście bezpieczeństwa energetycznego kraju – na podstawie danych statystycznych, wykresów i zasobów sieci informatycznej charakteryzuje i ocenia strukturę produkcji energii elektrycznej Polski – ocenia wpływ wykorzystania paliw kopalnych na środowisko przyrodnicze Polski – na podstawie danych statystycznych i innych źródeł porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej Polski z innymi krajami europejskimi – wyjaśnia czynniki decydujące o spadku zużycia energii elektrycznej w Polsce – korzystając z mapy i danych statystycznych wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie produkcji energii elektrycznej na 1 mieszkańca w Polsce – ocenia stopień wykorzystania alternatywnych źródeł energii do produkcji energii elektrycznej i cieplnej – charakteryzuje główne czynniki lokalizacji w rejonach – wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia koncentracji przemysłu przemysłu w Polsce – opisuje zmiany zachodzące w polskim przemyśle po 1990 – porównuje i analizuje stan polskiego przemysłu roku z przemysłem krajów europejskich – podaje przykłady zmian w strukturze produkcji i lokalizacji – ocenia przemiany okresu transformacji polskiej gospodarki zakładów przemysłowych – prezentuje zmiany w gospodarce i środowisku wynikające z restrukturyzacji i modernizacji przemysłu po roku 1990; na podstawie danych statystycznych porównuje obecną strukturę gałęziową produkcji globalnej w przemyśle ze strukturą sprzed lat 90. XX wieku 46 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 34. Nowoczesne gałęzie przemysłu – 12.5 35. Rozwój sektora usług w Polsce – 12.8, 12.9 36., 37. Badania terenowe 38. Zaspokojenie potrzeb ludności – 12.9 w zakresie usług 39., 40. Komunikacja w Polsce – 12.8 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – wymienia gałęzie przemysłu rozwijające się najszybciej – przedstawia wpływ nowoczesnych gałęzi przemysłu na inne – przedstawia przykłady świadczące o nowoczesności działy gospodarki kraju polskiego przemysłu – ocenia poziom rozwoju nowoczesnych gałęzi przemysłu – podaje główne cechy rozmieszczenia przemysłu wysokich w Polsce, wskazuje możliwość powstania technopolii technologii (wskazuje na mapie przykłady parków technologicznych i przemysłowych), wyjaśnia lokalizację zakładów przemysłu wysokich technologii – dostrzega i opisuje wpływ przemysłu zaawansowanej technologii na jakość życia – wymienia rodzaje usług i opisuje ich znaczenie dla – formułuje zależność poziomu zatrudnienia w usługach od ludności i gospodarki Polski i innych krajów UE stopnia rozwoju gospodarczego – podaje przyczyny szybkiego rozwoju usług w Polsce po – wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia usług w Polsce, 1990 roku porównuje cechy usług w kraju przed rokiem 1990 i w czasach współczesnych – uzasadnia stwierdzenie, że wzrost znaczenia usług zaspokajających potrzeby wyższego rzędu uzależniony jest od tempa rozwoju społeczno-gospodarczego państwa – na podstawie map i danych statystycznych opisuje zróżnicowanie sektora usług w Polsce na tle państw Unii Europejskiej – wyjaśnia i ocenia poziom zróżnicowania usług w miejscu zamieszkania (prowadzi badania terenowe) – opisuje stopień zaspokojenia potrzeb ludności w zakresie – wyjaśnia zróżnicowanie stopnia zaspokojenia potrzeb podstawowych usług na różnych obszarach Polski ludności na różnorodne usługi w poszczególnych regionach kraju – ocenia stopień rozwoju podstawowych usług w różnych regionach kraju, wyjaśnia szybszy rozwój usług w Polsce Zachodniej i województwie mazowieckim – wymienia podstawowe rodzaje komunikacji – wyjaśnia różnice w przestrzennym zagospodarowaniu – podaje czynniki wpływające na rozwój środków transportu transportowym Polski w Polsce – wyjaśnia wzrost znaczenia dróg kołowych w sieci – wyjaśnia pojęcia: sieć transportowa, węzeł transportowy transportowej kraju – opisuje rodzaje łączności – analizuje przyczyny wzrostu znaczenia transportu lotniczego – wymienia i wskazuje na mapie główne szlaki i węzły – charakteryzuje zmianę gęstości sieci transportu kolejowego transportowe w Polsce, wyjaśnia przyczyny spadku długości linii kolejowych 47 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia 41. Zagospodarowanie turystyczne – 12.8 Polski 42. Inwestycje zagraniczne w polskiej gospodarce – 12.7 43. Struktura handlu zagranicznego – 12.10 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: Uczeń: – porównuje gęstość sieci transportowej Polski z innymi krajami Unii Europejskiej (korzysta z map, danych statystycznych, Internetu), ocenia stan sieci transportowej Polski, charakteryzuje czynniki wpływające na współczesne zróżnicowanie infrastruktury transportowej – ocenia wpływ środków transportu na środowisko Polski – analizuje wzrost znaczenia łączności we współczesnych powiązaniach komunikacyjnych – porównuje dostępność sieci internetowej w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej – ocenia wpływ zmian społeczno-gospodarczych na tempo rozwoju nowoczesnych środków łączności – podaje przykłady walorów turystycznych – ocenia walory Polski z punktu widzenia rozwoju różnych rodzajów turystyki – charakteryzuje infrastrukturę turystyczną różnych regionów Polski – ocenia zagospodarowanie turystyczne różnych obszarów kraju (w tym regionu zamieszkania) – przedstawia wpływ turystyki na rozwój gospodarczy regionu i kraju – wymienia gałęzie przemysłu, w które inwestuje kapitał – charakteryzuje wpływ bezpośrednich i portfelowych zagraniczny (kapitałowych) inwestycji zagranicznych na zrównoważony – charakteryzuje wpływ inwestycji zagranicznych na rozwój poprzez m.in. transfer innowacji i poprawę rozwój społeczno-gospodarczy Polski konkurencyjności gospodarczej – korzystając z informacji zaczerpniętych z Internetu i innych źródeł wskazuje na mapie regiony atrakcyjne dla inwestorów zagranicznych, ocenia szanse rozwoju regionów Polski Wschodniej – wymienia i ocenia pozytywne i negatywne skutki zagranicznych inwestycji w Polsce – wyjaśnia pojęcia: bilans handlowy, bilans płatniczy, saldo – ocenia pozycję Polski w światowej wymianie towarów bilansu handlowego i płatniczego – wyjaśnia przyczyny ujemnego bilansu handlu – opisuje zmiany geograficznych kierunków handlu zagranicznego Polski i ocenia jego znaczenie dla rozwoju zagranicznego Polski od lat 90. XX wieku gospodarczego kraju – podaje udział Polski w światowym obrocie towarowym – analizuje zmianę struktury towarowej importu i eksportu od końca lat 90. XX wieku – wymienia główne towary importowane i eksportowane, wskazuje najważniejszych partnerów Polski w handlu – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania struktury towarowej zagranicznym handlu z poszczególnymi krajami 48 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Zapis w podstawie programowej Treści kształcenia IV. Zróżnicowanie regionalne Polski – 10.10 44. Dominanty w środowisku przyrodniczym krain geograficznych Polski 46. Pobrzeże Bałtyku – 10.2, 10.10 47. Pojezierze Mazurskie – 10.2, 10.10 48. Nizina Mazowiecka – 10.2, 10.10 49. Wyżyna Lubelska – 10.2, 10.10 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – wskazuje na mapie regiony geograficzne w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni – charakteryzuje elementy środowiska świadczące o indywidualności poszczególnych krain geograficznych Uczeń: – korzystając z różnych źródeł informacji wyjaśnia związki pomiędzy warunkami przyrodniczymi a gospodarką poszczególnych regionów Polski – opisuje dominujące cechy wybranych krain geograficznych (w pasie pobrzeży, pojezierzy, nizin, wyżyn i gór), charakteryzuje czynnik decydujące o ich powstaniu – wskazuje na mapie położenie pasa pobrzeży – wyjaśnia wpływ morza na modelowanie typów wybrzeży – wymienia cechy środowiska naturalnego decydujące i cech klimatu o odrębności krainy – ocenia walory przyrodnicze i zabytki z punktu widzenia – opisuje walory turystyczne regionu rozwoju turystyki wypoczynkowej i krajoznawczej – podaje przykłady zabytków kultury materialnej – wyjaśnia związek między gospodarką obszaru a jego nadmorskim położeniem – wskazuje na mapie położenie Pojezierza Mazurskiego – ocenia środowisko przyrodnicze Pojezierza Mazurskiego – opisuje cechy krajobrazu młodoglacjalnego z punktu widzenia rozwoju turystyki – wymienia walory turystyczne Pojezierza Mazurskiego – wyjaśnia problemy ochrony środowiska na terenie Pojezierza Mazurskiego – analizuje zależność gospodarki od środowiska – wymienia główne cechy środowiska, ze szczególnym – korzystając z map charakteryzuje środowisko przyrodnicze uwzględnieniem Kotliny Warszawskiej krainy – omawia wpływ ukształtowania powierzchni na sieć rzeczną – podaje przykłady dominacji gospodarczej i społecznej Warszawy nad pozostałą częścią krainy – uzasadnia dominującą rolę Warszawy w gospodarce Niziny – wskazuje na mapie położenie Niziny Mazowieckiej Mazowieckiej – wykazuje różnice w poziomie zagospodarowania aglomeracji warszawskiej i pozostałych obszarów regionu – wskazuje na mapie położenie Wyżyny Lubelskiej – wyjaśnia wpływ zlodowaceń na powstanie pokryw – opisuje główne cechy środowiska przyrodniczego Wyżyny lessowych Lubelskiej – ocenia wpływ środowiska przyrodniczego Wyżyny Lubelskiej – wymienia przyrodnicze i antropogeniczne walory na gospodarkę regionu turystyczne regionu – uzasadnia twierdzenie, że Wyżyna Lubelska jest najbardziej rozwiniętym rolniczo regionem Polski – ocenia walory turystyczne i zabytki regionu pod kątem rozwoju turystyki wypoczynkowej, krajoznawczej i uzdrowiskowej 49 Geografia dla maturzysty. Zakres rozszerzony. Proponowany rozkład materiału. Klasa II i III Treści kształcenia Zapis w podstawie programowej 50. Wyżyna Śląska – 10.2, 10.10 51. Karpaty – 10.2, 10.10 Ewa Wilczyńska Szczegółowe cele edukacyjne w zakresie wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętności Uczeń: – opisuje przekształcenia środowiska w wyniku działalności gospodarczej – wymienia gałęzie przemysłu rozwinięte na Górnym Śląsku – podaje przykłady degradacji środowiska Uczeń: – omawia wpływ budowy geologicznej na rozwój gospodarki – charakteryzuje problemy górnictwa i przemysłu ciężkiego wynikające ze zmian w gospodarce po 1990 roku – wyjaśnia przyczyny koncentracji przemysłu i dużej gęstości zaludnienia – ocenia stan środowiska przyrodniczego na podstawie danych statystycznych – wskazuje na mapie Karpaty oraz krainy geograficzne – omawia wpływ budowy geologicznej na zróżnicowanie wchodzące w skład łańcucha karpackiego: Beskidy, Pieniny, rzeźby Tatr, Pienin i Beskidów Podhale i Tary – wyjaśnia wpływ wysokości bezwzględnej na zróżnicowanie – podaje główne cechy budowy geologicznej Karpat klimatu i roślinności – opisuje cechy rzeźby wysokogórskiej i przedstawia jej genezę – porównuje rzeźbę Tatr Zachodnich i Tatr Wysokich – ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze Tatr Uwagi: 3. Umiejętności pracy z mapą oznaczone * są rozwijane w ciągu całego cyklu kształcenia. 4. Treści kształcenia i cele edukacyjne przedstawione w jednym wierszu tabeli nie są równoznaczne z tematem lekcji, mogą być realizowane na jednej lub dwóch lekcjach w zależności od decyzji nauczyciela. 50
