zarządzanie środowiskiem

1
ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM
WYKŁAD 1. 04.03.00r
W jaki sposób uwarunkowania ekologiczne warunkują rozwój gospodarczy
ROZWÓJ GOSPODARCZY. Proces zmian w gospodarce dotyczący przekształceń
jakościowo-strukturalnych w gospodarce narodowej, który wywołany jest zmianami sił
wytwórczych zapewniających odpowiedni wzrost produkcji.
ROZWÓJ SPOŁECZNY. Należy utożsamiać z systematyczną poprawą wzrostu świadczeń
socjalnych i kulturalnych opartych na wszechstronnym dostępie do infrastruktury społecznej.
Brak harmonii pomiędzy r. gospodarczym a r. społecznym prowadzi do podnoszenia
postępowości i rozwoju społeczno-gospodarczego.
REGION to administracyjna jednostka, niższa szczeblem od szczebla krajowego. Jest to
podmiot gospodarujący.
ZASOBY MIEJSCOWE to zasoby naturalne i ludzkie.
Zasoby naturalne są mobilne, nie można ich przenosić w przestrzeni
Zasoby ludzkie to zasoby mobilne.
Koncentracja działań gospodarczych jest z punktu widzenia gospodarki określona
pozytywnie – korzyści zewnętrzne:

Możliwość dostępu do infrastruktury technicznej(nowo powstałe zakłady nie muszą
budować dróg, oczyszczalni ścieków, są to duże oszczędności),

Dostęp do wykwalifikowanej kadry.
Nadkoncentracja działań gospodarczych jest negatywna. Suma korzyści zewnętrznych jest
mniejsza od sumy niekorzyści. Niebezpieczne tendencje:

Stopniowy spadek efektywności działań systemu gospodarczego,

Stopniowy spadek warunków życia ludzkości
Te dwa czynniki powodowane są drastyczną zmianą uwarunkowań ekonomicznych. Rozwój
społeczno – gospodarczych jest rozwojem celowym. Głównym celem jest stały wzrost poziomu
dochodów realnych oraz poprawa socjalna jego mieszkańców. Ten cel jest trudny do oceny. Są
też cele konkretne:

Cele ekonomiczne,

Cele społeczne,

Cele ekologiczne.
Realizacja celów ekologicznych warunkuje osiąganie celów społecznych i ekonomicznych, ich
pomijanie prowadzi do stanu gospodarki, który jest zaprzeczeniem rozwoju gospodarczego.
2
CELE EKONOMICZNE to zapewnienie takiego wykorzystania w danym czasie warunków i
zasobów umiejscowionych w regionie, które zapewnia osiąganie maksymalnej wydajności
czynników wytwórczych. Cechą niezbędną dla rozwoju gospodarczego jest zmienność struktur
gospodarczych .
Wzrost bez rozwoju – sytuacja w woj. Katowickim.
Środowisko przyrodnicze wywiera wpływ na struktury gospodarcze w sposób bierny i w sposób
aktywny.
Sposób bierny wynika z faktu, iż czynnik środowiskowy stanowi ograniczenie o charakterze
surowcowym, technologicznym i lokalizacyjnym (lata 70) rozwój naszego regionu hamowany był
przez degradację środowiska. W każdej działalności wykorzystywana jest woda. Przemysł
ciężki mógł funkcjonować dzięki wodzie(Dzięćkowice).
Ważna jest też jakość wody (są III klasy czystości)
I – nadająca się do picia i dla życia ryb - 2-3%,
II – użytkowanie rolne, rekreacyjne – 11%,
III – tylko do procesów technologicznych – 16%.
Woda pozaklasowa – do niczego się nie nadaje – 70%
Innym surowcem jest węgiel – mamy go za dużo, kopalnie w centrum aglomeracji już go nie
mają ( lata60-80-) było szybkie wydobycie i dużo węgla zostało zniszczone.
BARIERA LOKALIZACYJNA.
Możliwości lokalizacyjne są ograniczone przez degradacje powierzchni ziemi. Nieużytki
przemysłowe, tereny zdegradowane zajmują dużą powierzchnię miasta (np. w bytomiu jest to
11%).
BARIERA TECHNOLOGICZNA.
Odejście od przemysłu ciężkiego na rzecz nowoczesnego (elektronika, farmaceutyka,
informatyka) zapewniającego siłę motoryczną.
Środowisko przyrodnicze zdegradowane wpływa aktywnie na :

Sprzyja
tworzeniu
nowych
działów
gospodarki
związanych
z
eliminacją
barier
ekonomicznych,

Gospodarcze wykorzystanie odpadów.
CELE SPOŁECZNE

Cele wyższego rzędu – jakość życia, poczucie estetyki otoczenia, zasób czasu wolnego
będącego do dyspozycji,

Cele podstawowe – zagwarantowanie mieszkania, dochodów z pracy, ochrony zdrowia,
rekreacji, oświaty, rozwoju kultury.
3
ISTOTA ZARZĄDZANIA. Przekształcenie ewentualnych konfliktów we współpracę, która
zmierza do zapewnienia współpracy i rozwoju.
Podstawowe decyzje, które wiążą się z ustaleniem długofalowych celów strategicznych i
sposobów ich realizacji:
1. Ustalenie długofalowych celów.
2. Planowanie – określenie sekwencji przyszłych działań oraz środków niezbędnych do ich
realizacji.
3. Ustalenie zakresu, przedmiotu i metod kontroli.
4. Zorganizowanie, czyli grupowanie zasobów materiałowych i ustalenie relacji między nimi.
5. Kierowanie zasobami ludzkimi, czyli wyborem sposobu oddziaływania na uczestników
procesu – system motywacyjny w stosunku do organizacji, kreują go władze publiczne:

Instr. Prawne,

-‘’- ekonomiczne,

-‘’- organizacyjne – instytucjonalne.
6. kształtowanie potencjału społecznego organizacji, czyli wybór kierunku i sposobu tworzenia
ilościowych i jakościowych osób pracujących w tej organizacji i współpracujących z nią.
7. Specyficzne decyzje, które wymusza umiędzynarodowienie i globalizacja procesów
zarządzania.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PROCESU ZARZĄDZANIA
1. Zarządzanie dotyczy przede wszystkim ludzi – prawidłowy dobór pracowników.
2. Zarządzanie jest głęboko osadzone w kulturze – umie w odpowiedni sposób kształtować
kulturę.
3. Zarządzanie wymaga prostych i zrozumiałych wartości, celów działania i zadań
jednoczących wszystkich pracowników organizacji.
Nie określa się misji, ale określa się WIZJĘ PRZEDSIĘBIORSTWA.
4. Zarządzanie powinno prowadzić do tego, by organizacja była zdolna do uczenia się –
adaptacji nowych warunków.
5. Zarządzanie wymaga komunikowania się, musi istnieć swobodny przepływ informacji od
społeczności do przedsiębiorstwa i odwrotnie, oraz swobodny dostęp do informacji
ekologicznych.
6. Zarządzanie wymaga rozbudowanego systemu wskaźników pozwalających monitorować i
oceniać. Należy określać do realizacji cele ilościowe.
7. Zarządzanie musi być jednoznacznie zorientowane na podstawowy i najważniejszy rezultat.
Zarządzanie środowiskiem oznacza: zarządzanie, użytkowanie i odnawianie środowiska.
Występuje w organizacjach gospodarczych oraz w układach terytorialnych (regiony, powiaty,
4
gminy,). Występuje pełna integracja zarządzania środowiskiem z ogólnym systemem
zarządzania
w
organizacji.
Taką
integrację
można
uzyskać
w
wyniku
wdrożenia
formalizowanych systemów zarządzania środowiskiem.
Podejście systemowe zarządzania środowiskiem obejmuje celowo wyodrębnioną część
rzeczywistości. Tworzą go elementy i powiązania między tymi elementami:

Systemy proste – mała liczba elementów i powiązań między nimi,

Systemy złożone – duża liczba elementów i powiązań między nimi,

Systemy szczegółowo złożone – bardzo duża liczba, że nie jesteśmy w stanie tego opisać.
Sfera procesów realnych to działanie skierowane bezpośrednio na podmiot materii. Sfera
regulacji, która utożsamiana jest z systemem sterującym, stanowiącym nadbudowę nad sferą
realną.
System, który podlega oddziaływaniu to system zarządzany. Sfera regulacji to system
zarządzający.
System zarządzania środowiskiem to odpowiednio uporządkowana część, która związana
jest z zarządzaniem procesami użytkowania, ochrony, kształtowania środowiska przyrodniczego
w skali państwa, regionu i organizacji.
Działania te umożliwiają:
1. Zapobieganie niewłaściwemu użytkowaniu środowiska drogą nakazów, zakazów, wskazań.
2. Konserwatorska ochrona gatunków i okazów.
3. Redukcja powstających zanieczyszczeń.
KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA oddziaływanie na środowisko mające na celu uzyskanie
zamierzonych efektów społecznych lub gospodarczych z równoczesnym zachowaniem
równowagi przyrodniczej.
POZYTYWNA FORMA KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA:
1. Ciągłość przepływów układów,
2. Redukcja niektórych elementów systemu nadmiernie rozwiniętych ze względu na
wcześniejszą ingerencję człowieka
3. Rekultywacja, odtworzenie zdegradowanych ekosystemów przez wyeliminowanie czynników
powodujących degradację środowiska.
Użytkowanie środowiska:

Bezpośrednie – korzystanie ze środków zapewniających przeżycie człowieka np.
oddychanie,

Pośrednie – użytkowanie w procesie gospodarowania
Do pojęcia użytkowanie środowiska używa się zamiennie pojęcia korzystania ze środowiska.
Gospodarką korzystania ze środowiska jest korzystanie z elementów środowiska i
wprowadzanie w nim zmian w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej (
5
wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, pobór wody powierzchniowej i wód podziemnych,
wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, składowanie odpadów, usuwanie drzew i krzewów)
WYKŁAD 2
19.03.00
EKOLOGIA – jest dyscypliną nauki zajmującą się dynamiką środowiska przyrodniczego, a
jej przedmiotem są dynamika i związki między organizacjami a ich żywym i martwym
środowiskiem, we wszystkich poziomach biologii, łącznie ze sferą antropogeniczną.
Powstała w XIX w a jej twórcą był HEKEL.
SOZOLOGIA – to nauka o ochronie środowiska z greckiego sozo – chronić, logos –
nauka. Twórcą był prof. GETTER –przyrodnik.
ŚRODOWISKO NATURALNE – środowisko pierwotne nietknięte przez człowieka –
cywilizację.
ŚRODOWISKO CZŁOWIEKA – całokształt czynników żywych i martwych, które wpływają
na zmiany środowiska przez człowieka w sposób pośredni i bezpośredni.
BIOCENOZA – zespół organizmów roślinnych i zwierzęcy, w których stosunki ilościowe
utrzymują się na tym samym poziomie oraz producentów, konsumentów i reducentów.
EKOSYSTEM – organizmy tworzące biocenozę i zachodzące między nimi związki i ich
interakcje z otoczeniem.
Środowisko w ujęciu ekonomicznym to zbiór przyrodniczych i przyrodniczo-autopogennych
elementów tworzących na przestrzeni ograniczonej terytorium, wzajemnie powiązanych i
zmieniający się układ, który umożliwia prowadzenie działalności gospodarczej oraz
stwarza pozamaterialne warunki życia ludności.
Dla procesów zarządzania ważne jest:
1. Środowisko prawnie chronione – to środowisko, które obowiązujące przepisy prawa
uznają za podlegające regulacji prawnej, mającej na celu jego ochronę,
2. Znaczenie środowiska z punktu widzenia gospodarowania – przesłanki:

Pojemność środowiska – to zdolność środowiska do przenoszenia obciążeń
autropogennych, a szczególnie obciążeń technogennych, ta zdolność wyznaczana jest
stanem równowagi przyrodniczej,

Potencjał środowiska – oznacza istniejące na danym obszarze zapasy zasobów
naturalnych o odpowiedniej strukturze i jakości oraz trwałość ukształtowanych
warunków przyrodniczych decydujących o sile reprodukcji ekosystemów i odporności
środowiska na obciążenia autropogenne. Potencjał środowiska jest większy od
pojemności środowiska.
6

Zasoby naturalne – składniki przyrody tworzące środki życia człowieka i jednocześnie
stanowiące czynniki, procesów produkcyjnych.
Zasoby naturalne można podzielić na:

Przestrzeń geograficzna wraz z kompleksem glebowo fizjologicznym,

Zasoby mineralne,

Zasoby wodne,

Zasoby biotyczne.
ORAZ

Zasoby wyczerpywalne,

Zasoby niewyczerpywalne.
Zasoby występują w dwóch skupieniach : Atmosfera i Hydrografia.
W polskiej gospodarce docenia się w coraz większym stopniu trudno mierzalne zasoby
naturalne jak np. czyste powietrze, wartość zdrowotna lokalnego klimatu czy wartość
estetyczna krajobrazu.
Negatywne przemiany skutku działania człowieka:

Pogarszanie zasobów naturalnych, zmniejszanie się pojemności ekologii,

Naruszanie równowagi środowiska.
Wyróżniamy cztery typy marnotrawstwa:
1. Eksploatacja rabunkowa – polega na niewłaściwej kolejności zużywania zasobów
naturalnych np. górnictwo.
2. Niedostateczne wykorzystanie zasobów odnawialnych.
3. Nieracjonalna gospodarka zasobami nieodnawialnymi.
4. Marnotrawstwo
wynikające
z
nieoszczędnej
eksploatacji
surowców
i
złego
zastosowania produktów końcowych.
HOMEOSTOZA – samoregulacja
WARUNKI PRZYRODNICZE – to pojęcie takich aspektów środowiska, które są istotne dla
życia człowieka, ale które nie są bezpośrednio wykorzystywane. To określony zbiór i
usytuowanie elementów środowiska, które w pewnych okolicznościach sprzyjają, chociaż
czasami ograniczają konkretne procesy.
Społeczne czynniki decydujące o ochronie środowiska
ŚWIADOMOŚĆ EKOLOGICZNA – jest ona bardzo istotna w zarządzaniu środowiskiem.
Jest to stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi o roli środowiska w życiu człowieka, jego
zanieczyszczeniu, innych zagrożeniach, ale także stan wiedzy o sposobach i
instrumentach zarządzania środowiskiem – ochrony środowiska.
Komponenty środowiska przyrodniczego to elementy środowiska geograficznego:
7

Powietrze atmosferyczne,

Hydrosfera,

Powierzchnia ziemi,

Zasoby biotyczne.
Diagnoza stanu komponentów
Powietrze atmosferyczne ma swoją strukturę w układzie gazów. Zanieczyszczenie
środowiska pochodzi nie tylko od człowieka. Zanieczyszczenie naturalne pochodzi np. z
erupcji wulkanów, rozkładu substancji organicznych. Zanieczyszczenie sztuczne – pyły,
mgły, gazy – pochodzą z działalności człowieka. Typowe zanieczyszczenia to : pyły, tlenki
węgla, tlenki siarki, tlenki azotu, węglowodory aromatyczne.
Źródła emisji zanieczyszczeń: przemysł a zwłaszcza przemysł ciężki – hutnictwo,
chemiczny. Następuje zmiana i coraz większe znaczenie ma emisja z transportu, jest to
emisja niska mająca bezpośredni wpływ na człowieka.
Dwutlenek siarki – emitowany z procesów spalania (0,6-4% siarki), emitowany przez duże
siłownie elektryczne ok.12 ton dwutlenku siarki. W Polsce emituje się od 10 mln ton.
Dwutlenek węgla – prowadzi do efektu cieplarnianego.
Tlenek węgla – emitowany przez samochody 0,3% jest niebezpieczne dla człowieka.
Dwutlenek azotu – jest punktem wyjścia do tworzenia się innych zanieczyszczeń np.
ozonu
Pyły dzielimy na:

Toksyczne – związki ołowiu,

Wyjątkowo szkodliwe – azbest, wolna krzemionka,

Mniej szkodliwe – węgiel, gips.
Skutkiem zanieczyszczeń jest pył opadający na ziemię oraz unoszący się w powietrzu.
Skład pyłu: ołów, kadm, azbest, inne metale, a zwłaszcza metale ciężkie unoszące się w
powietrzu. Istnieje duże zagrożenie związane ze zwiększeniem procesu promieniowania,
którego nie można powstrzymać.
IMISJA – stężenie zanieczyszczeń unoszących się w powietrzu np. pyły
HYDROSFERA – można wyróżnić dwa aspekty:

Ilość wody,

Jakość wody
Podstawą oceny ilości wody jest jej odpływ stały. Zasobność wód powierzchniowych –
odpływ stały – odpływ nienaruszalny.
Oprócz wód powierzchniowych mamy także wody podziemne. Zasobność wód
podziemnych określa się w związku z ich odnowialnością..
8
Polska:
Średni odpływ roczny – 1963 m3 wody /s, zasoby dyspozycyjne 7 /rok
Zasada racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi – należy wykorzystać istniejące
zasoby jak najpełniej w stosunku do potrzeb ale jednocześnie nie powodować
niekorzystnych zmian w hydrosferze.
Uregulowanie rzeki i potoków:
1. Prowadzi do przyspieszenia odpływu wody, którego efektem jest wzrost siły rzeki.
2. Zmienia warunki życia roślin i zwierząt – odcięcie dostępu do rzeki.
Zbiorniki retencyjne sprzyjają ochronie przed powodzią, ale zmieniają warunki przebiegu
zjawisk lodowych. Odpływ wody 65m2/s.
Jakość wód powierzchniowych ocenia się za pomocą klas czystości:
I klasa – wody nadające się do zaopatrzenia ludności w wodę do picia i bytowaniu w
warunkach naturalnych ryb łososiowatych.
II klasa – wody nadające się do bytowania w warunkach naturalnych innych ryb niż
łososiowate, do hodowli zwierząt gospodarskich, do celów rekreacyjnych, organizowania
kąpielisk, sporty wodne.
Zanieczyszczenia tradycyjne mikrozanieczyszcenia: metale, kompleksy metaloorganiczne,
związki organiczne, substancje mineralne np.azbest. Stanowią bardzo poważne
zagrożenie dla zdrowia, powodują ostre i chromiczne schorzenia.
Rzeka: Rawa, Przemsza, Brynica, Bytomska, Kłodnica, Olza
Do rzek województwa katowickiego wprowadza się rocznie 753 mln m3 ścieków z czego
333 mln to ścieki komunalne a 420 mln to ścieki przemysłowe. Z ogólnej ilości ścieków
komunalnych tylko 57% przechodzi przez urządzenia oczyszczające.
Ścieki przemysłowe – oczyszczane w 80%, w stopniu zadawalającym oczyszcza się tylko
20% ścieków. Wody dołowe przekazywane z kopalń do rzek ok. 5700 ton skażenia.
Wody głębinowe – zbiornik Olkusko Zawierciański.
Degradację ziemi stanowią modyfikacje fizycznych, chemicznych i biologicznych
właściwości, które pogarszają biologiczną aktywność środowiska ze szczególnym
uwzględnianiem produkcji środków żywności, warunków ekologiczno – sanitarnych
populacji ludzkich i estetyki krajobrazów.
Powierzchnia ziemi to kontynent. Przekształcenie powoduje naruszenie górotwórcze to
procesy wywołujące zmiany typu geomechanicznego w ukształtowaniu powierzchni ziemi i
jej przypowierzchniowej warstwie, w której prowadzone są roboty eksploatacyjne
surowców mineralnych.
Eksploatacja górnicza W latach 1970-80 nastąpił wzrost eksploatacji górniczej o ponad
58%. Eksploatacja górnicza działa na powierzchnie ziemi w sposób:
9

Bezpośrednio polega na zajmowaniu terenu przez wyrobiska i zwałowiska odpadów
oraz budowa górotworów,

Pośrednio przejawia się w kolejno następujących przekształceniach powierzchni ziemi
typu geomechanicznego, biologicznego, hydrogeograficznego.
W Bełchatowie prąd urabiania się
przesuwa się rocznie o 700m. Powierzchnia
zdegradowana przez górnictwo przekracza 45 tys. Ha, górnictwo powoduje powstanie leja
depresyjnego gromadzenia nadkładów na dużych powierzchniach. Składowiska odpadów
ok. 4000 ha – woj. Katowickie. Wyrobiska to tereny w postaci nieużytków.
WYKŁAD 3
15.04.00
Szkody górnicze wynikają pośrednio od działalności górnictwa, które w szczególnym stopniu
robi straty. Muszą być robione pewne wzmocnienia, które powodują wzrost kosztów inwestycji,
dodatkowe wzmocnienia budynków. Z uwagi na szkody również często są zmieniane plany
zagospodarowania przestrzennego. O wartości danej powierzchni decyduje nie tylko problem
infrastruktury, ale również szkody górnicze. W wyniku szkód górniczych spowodowanych
eksploatacją węgla na terenie województwa katowickiego dokonano rozbiórki 25600 mieszkań.
Szkody górnicze powodują bardzo duże zniszczenie w infrastrukturze – drogi, koleje. Wielkość
szkód zależy od przyjętych metod eksploatacji. Najlepsze metody wydobycia to:

Filary ochronne,

Wydobycie podsadkowe.
W chwil obecnej zaczęto wydobywać nawet z filarów ochronnych bez podsadzenia – ok.70%.
W latach 80 niektóre gwarectwa (Zebrzeńskie, Bytomskie), stosowały podsadzkę ok.2%. Takie
postępowanie
jest
przykładem
występowania
efektów
wewnętrznych,
gdyż
decyzje
gospodarcze kopalń polegające na pomijaniu zasad profilaktyki górniczej prowadziły do
bezpośredniego oddziaływania na funkcje kosztów bądź funkcję użyteczności odbiorców
efektów zewnętrznych.
Eksploatacja piasku podsadzkowego doprowadziła do tego, iż między B.... a Szczawiną
występuje wyrobisko o dł. 3 km i szer. 14km. Obecnie kopalnie swoje odpady składają na tym
terenie. O utrzymaniu się kopalni w dużej mierze decyduje przyjęte założenie ochrony
środowiska np. są zamontowane obiekty do zwiększania efektywności węgla.
Powierzchnia ziemi składa się z wielu komponentów. Najważniejszy – gleba. Przyjmuje ona
zanieczyszczenie z wód i powietrza. Ma duży wpływ na wartości pokarmowe, na rośliny. Metale
ciężkie:

Kadm,

Ołów,
10

Środki chemiczne ochrony roślin,

Węglowodory aromatyczne np. ropopochodne.
W woj. Katowickim występuje silna presja na jakość gleb. Główne przyczyny zmiany jakości
gleb:

Emisja z zakładów metali kolorowych,

Emisja z transportu.
W przypadku metali ciężkich zanieczyszczenie gleb utrzymywało by się okresie kilkutysięcy lat.
Zanieczyszczenie organizmu ludzkiego to przede wszystkim rośliny zarówno w liściach jak i
korzeniach. Na zawartość metali ciężkich w glebie wpływa:

Rodzaj gleby,

Ilość metali ciężkich,

Zawartość substancji organicznych,

Zawartość wapnia i fosforu.
Ponad 50% terenów województwa katowickiego jest przeznaczone pod uprawę. Badania
przeprowadzone wykazały, iż zawartość ołowiu w glebach przekracza dopuszczalne normy o
ok. 18 razy. W stosunku do warzyw w częściach nadziemnych dopuszczalne stężenie ołowiu 30
razy, kadm 90 razy. W podziemnych częściach warzyw przekraczamy ołów 18 razy, kadm 60
razy.
Podział gleb
1. Na danym obszarze można uprawiać rośliny bez ograniczeń,
2. Można uprawiać wybraną strukturę roślin i należy stosować odpowiednią profilaktykę,
3. Wykluczenie upraw roślin spożywanych przez człowieka i zwierzęta.
O ok. 10% powierzchni gruntów rolnych jest zakwalifikowanych do kategorii „3”. Około 60% do
kategorii”2” – dla roślin przemysłowych.
Działania profilaktyczne:
1. Istotne znaczenie ma kwasowość gleby, dużo próchnicy.
2. Należy ograniczyć uprawę roślin, które mają tendencję kumulowania metali ciężkich:
marchew, buraki, seler, pietruszka.
3. Można ograniczyć metale ciężkie np. spożywając soki.
Na równowagę rolniczą mają wpływ lasy. Na terenie województwa katowickiego występuje
przede wszystkim sosna i świerk 80%. Lasy spełniają dwie role:
1. Gospodarczą – dostarczają drewna na potrzeby gospodarcze,
2. Pozagospodarczą – oddziaływanie lasów na środowisko na stosunki wodne, również na
równowagę przyrodniczą.
11
Występuje tendencja na odtwarzanie lasów. Gleby o b klasie mają być zalesiane. Szczególne
znaczenie ma emisja zanieczyszczeń w powietrzu. Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem
węgla wpływa niekorzystnie na lasy. Jest pewna prawidłowość. Im większe zanieczyszczenie
powietrza atmosferycznego tym niższe są rośliny. Przy dużych stężeniach dwutlenku węgla
następuje obumieranie lasów. Działanie dwutlenku węgla polega na rozkładzie chlorofili i
jednocześnie uniemożliwia jego regeneracje. Takie oddziaływanie jest szczególnie ważne dla
drzew iglastych.
Rodzaje uszkodzenia drzewostanu:

Uszkodzenie ostre w postaci odparzeń,

Uszkodzenie chroniczne spowodowane długotrwałym oddziaływaniem.
Wyróżniamy trzy strefy:
1. Strefa
słabego
zagrożenia
–
obserwuje
się
początkowe
objawy
utraty
aparatu
asymilacyjnego. Występowanie posuszu.
2. Strefa średniego zagrożenia – występują zaawansowane objawy uszkodzenia aparatu
asymilacyjnego, nikną wrażliwe gatunki roślin np. jodła, występuje silne wydzielanie się
posuszu.
3. Strefa silnego zagrożenia – występują ostre odparzenia drzewostanu.
Strefa „O” – nie występuje nic.
Emisja – to co wyrzucamy do powietrza.
Immisja – to co nas dotyczy – opady zanieczyszczeń.
TRZY KATEGORIE ORGANIZOWANIA GMIN:
1. Na obszarze gmin wielokrotnie jest przekroczone dopuszczalne stężenie max 12 pkt. min
1pkt.
2. Gminy, gdzie obserwuje się stałe ponadnormatywne zanieczyszczenie.
3. Gminy, gdzie występuje ponadnormatywne zanieczyszczenie, ale nie dotyczy wszystkich
komponentów środowiska.
Straty mogą występować jako:

Straty zdrowia,

Straty ekologiczne,

Straty gospodarcze.
12
WYKŁAD 4
16.04.2000
W 19991 roku Polska przyjęła politykę ekologiczną . Celem tej polityki jest wdrożenie
ekorozwoju. Równocześnie w polityce tej określono zbiór zasad, które należy przestrzegać w
zarządzaniu środowiskiem:
1. Zasada praworządności – oznacza konieczność przebudowy prawa ekologicznego.
Wyeliminowanie możliwości omijania prawa ekologicznego w imię wyższych zasad.
2. Zasada likwidacji zanieczyszczeń u źródła – oznacza, że przy wyborze środków
zapobiegawczych i sposobie likwidacji negatywnych skutków należy preferować działania w
odpowiednim układzie hierarchicznym:

Unikanie wytwarzania zanieczyszczeń, co oznacza przebudowę systemu wytwarzania,
zmianę modelu konsumpcji,

Recycling – zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzyskiwanie energii a także
oczyszczanie ścieków i odpadów,

Neutralizacja zanieczyszczeń – oczyszczanie ścieków a także składowanie odpadów w
składowiskach.
3. zasada uspołeczniania – polega na tworzeniu instytucjonalnych i prasowych warunków dla
udziału
obywateli,
organizacji
społecznych
w
pracach
decyzyjnych
dotyczących
gospodarowania środowiskiem.
4. Zasada ekonomizacji – zakłada maxymalne wykorzystanie mechanizmu rynkowego w
pracach użytkowania zasobów przyrodniczych. Max. Zastosowanie mechanizmu rynkowego
nie może zastąpić wpływu władzy państwa.
Wprowadzanie mechanizmu rynkowego w proces działań związanych z ograniczeniami barier
ekologicznych. Kroki:
1. Wprowadzanie mechanizmu rynkowego do struktury związanej z wyborem urządzeń
ekologicznych.
2. Analiza strat i analiza stygholderów – buduje się scenariusze „gry aktorów” dla osób które
będą popierały i (nie) nasze działanie.
3. Podjęcie decyzji ułatwia mechanizm rynkowy.
4. Zasada zanieczyszczający płaci – składa się na pełną odpowiedzialność w tym materialną
za skutki zanieczyszczenia i innych zagrożeń środowiska na sprawcę tych zanieczyszczeń.
Należy podnieść opłaty do 80%. OECD przyjęła tą zasadę, a także UE. To ważny element
prawa ochrony środowiska w UE.
5. Zasada racjonalizacji – akcentuje rozwój w układzie regionalnym:
13

Rozszerzenie uprawnień dla samorządów terytorialnych i terenowej administracji rządowej
do ustalania regionalnych instrumentów zarządzania środowiskiem w stosunku do jednostek
działających na tym terenie,

Zregionalizowanie ogólnokrajowych mechanizmów i polityki ekologicznej.
Wyróżniamy następujące rodzaje obszarów:

Obszar ekologicznego zagrożenia ( zurbanizowany i uprzemysłowiony),

Obszar o dużych walorach przyrodniczych ( z przewagą funduszy ochronnych, naukowych i
rekreacyjnych oraz znaczącą rolą leśnictwa i ekologicznego rolnictwa),

Obszar o pośrednim charakterze – dominacja intensywnego rolnictwa i umiarkowanego
przemysłu przetwórczego.
6. zasada etapowania działań – określenie układu priorytetów, które będą wyznaczać
pierwszeństwo pewnych działań. FUNDUSZ EKOLOGICZNY – pilnuje zachowania
priorytetów.
7. Zasada wspólnego rozwiązywania problemów racjonalnych – na styku regionów rozwiązuje
się wspólne problemy, które są wspólne dla tych regionów (euroregiony).
CEL NADRZĘDNY POLITYKI REGIONALNEJ: wykorzystanie zróżnicowania regionalnego
zasobów, szans i predyspozycji w poszczególnych regionach dla przyspieszenia transformacji
ustrojowej i łagodzenia społecznych skutków przekształceń.. Z jednej strony najtrudniejszym
problemem
przekształceń
polskiej
przestrzeni
jest
restrukturyzacja
megastruktury
aglomeracyjnej na obszarze woj.. katowickiego . Z drugiej strony w polityce regionalnej
określono rangę imperatyw ochrony środowiska oraz stopniowego wdrażania rozwoju
zrównoważonego.
Przyjmuje się zasadę konkurencyjności regionu. Przesłanki decydujące o konkurencyjności
regionu:
1. Stopień innowacyjności.
2. Uwarunkowania ekologiczne.
3. Zasoby prawne.
4. Rozwój regionalnego systemu logistycznego.
Innowacyjność ma znaczenie dla starych regionów (Katowice). Decyduje ona o niezależności
politycznej i rozwojowej. Decyduje ona o efektywności procesów eliminowania barier
ekologicznych – woj. Katowickie. Procesy innowacji sprzyjają strategii likwidacji zanieczyszczeń
u
źródła. W
sferze
małoodpadkowych.
realnej oznacza
to
stosowanie
technologii bezodpadkowych
i
14
System logistyczny to rozwój infrastruktury transportu, który musi uwzględniać warunki
ekologiczne.
Strukturę zapewnić mają:

Optymalne podejmowanie decyzji,

Struktury muszą być tak ukształtowane, aby prowadziły do minimalizacji kosztów przy
podejmowaniu decyzji.
Dotyczy to wszystkich organów administracji politycznej i podmiotów ochrony środowiska.
Działania w zakresie zarządzania środowiskiem mają charakter administracyjno-prawny.
Charakter ten związany jest z istnieniem struktur wyróżnionych w administracji państwowej.
Struktury rządowe i samorządowe wpisane są w proces zarządzania środowiskiem. 01.01.1999
r., - reforma administracji publicznej. Wyróżniamy trzy segmenty władz publicznych:
1. Segment interesu ogólnego: rząd, administracja centralna, administracja rządowa w
województwie.
2. Segment regionalny – tworzony przez samorząd województwa zajmujący się kształtowaniem
uwarunkowań rozwoju na obszarze tego województwa.
3. Segment lokalny – samorząd gminny, miejski, powiatowy.
Na szczeblu centralnym struktury podmiotu systemu zarządzania środowiskiem tworzą
podmioty tj.:

Organy decyzyjne państwa: sejm, senat, prezydent, rząd,

Centralne organy administracji rządowej: premier, ministrowie, kierownicy urzędów
centralnych, urzędy centralne.
MINISTER ŚRODOWISKA – od 1999 roku naczelny organ administracji rządowej
odpowiedzialny za kształtowanie i realizację polityki ekologicznej państwa.
ZAKRES PRZEDMIOTOWY:

Ochrona i kształtowanie środowiska,

Ochrona przyrody,

Gospodarka zasobami naturalnymi,

Gospodarka wodna i ochrona przeciwpowodziowa,

Gospodarka leśna i ochrona gatunków leśnych,

Meteorologia i hydrologia.
ZAKRES FUNKCJONALNY:

Koordynowanie działań w zakresie zarządzania środowiskiem prowadzonych przez
wszelkie podmioty administracji państwowej,

Legislacja – wydawanie przepisów,

Nadzór nad gospodarką realizowaną przez jednostki podporządkowane ministrowi,
15

Nadzór nad kontrolą w zakresie ochrony środowiska prowadzonej przez podległych
ministrów /OŚ,

Pełnienie funkcji organu drugiej instancji w postępowaniu administracyjnym, rozpatrującego
odwołania od orzeczeń niższych szczebli.
Minister korzysta z organów opiniodawczych i doradczych:

Główny ekolog,

GIOŚ

Komitety – Główny Komitet Przeciwpowodziowy, Komitet Gospodarki Leśnej.
Jednostkami operacyjnymi są też komisje:

Komisja zasobów kopalni,

Komisja dokumentacji hydrogeologicznej,

Komisja dokumentacji inżynierskich.
Podstawowymi komórkami obsługującymi działalność ministrów są departamenty.
W procesie zarządzania środowiskiem duże znaczenie ma:

Inspekcja ochrony środowiska,

Regionalne zarządy gospodarki wodnej (RZGW),

Krajowy Zarząd Parków Narodowych.
Wzrasta rola RZGW Gdańsk, Katowice, Kraków, Poznań, Szczecin, Warszawa, Wrocław.
Zarządzają gospodarką wodną w układzie zlewniowym. Zadania:

Bilansowanie zasobów wód,

Opracowanie programów i planów gospodarowania zasobami wodnymi,

Opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza,

Koordynacja przedsięwzięcia gospodarki wodnej,

Opiniowanie rozwiązań projektowych dotyczących lokalizacji inwestycji mających wpływ na
gospodarkę wodną.
INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA
Nazwa od 1999 roku, kiedyś PIOŚ w latach 80. Od 1991 roku IOŚ uzależniona jest od
wojewody. Do 1999 roku inspektorzy działali niezależnie od wojewody.
Struktura podmiotowa – centralnym organem administracji rządowej odpowiedzialnym za
kontrolę jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska – w randze wiceministra.
Zakres przedmiotowy:
1. Kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska,

Kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki użytkowania środowiska,

Udział w postępowaniu lokalizacyjnym, włącznie z przekazywaniem obiektów do
eksploatacji,
16

Podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymogów
ochrony środowiska.
2. Organizowanie państwowego monitorowania środowiska.
3. Inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom
środowiska oraz usuwanie ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego.
Struktura podmiotowa:

GIOŚ,

wojewoda, przy pomocy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska.
WIOŚ – kierownik WIOŚ. Wojewoda jest podmiotem, który może prowadzić do rozwoju
struktury ochrony środowiska, może tworzyć delegatury WIOŚ.
Kompetencje Inspektora Ochrony środowiska:

wstęp na teren obiektu na którym prowadzona jest działalność gospodarcza przez całą
dobę,

pobieranie próbek i przeprowadzanie niezbędnych badań a także innych czynności
kontrolnych umożliwiających przestrzeganie przepisów ochrony środowiska,

ocenianie procesów technologicznych stosowanych w danej organizacji gospodarczej, a
także do oceny urządzeń służących do ochrony środowiska.
W zależności od wyników kontroli inspektor może:

nałożyć zarządzenie pokontrolne obligujące do działań ochronny środowiska,

nałożyć kary pieniężne,

wstrzymać działalność gospodarczą – po usunięciu przyczyn można ponowić działalność.
WIOŚ podporządkowany jest wojewodzie, a także władzy regionalnej. Aktualnie wojewoda jest
organem właściwym do wydawania decyzji reglamentacyjnych w zakresie:

użytkowania środowiska dla inwestycji szczególnie szkodliwych dla zdrowia i życia ludzi,

wykorzystywania gospodarczych odpadów przemysłowych zawierających substancje
promieniotwórcze,

określa dla terenu całego województwa lub jego części jakość i rodzaj paliw dopuszczanych
do stosowania oraz ogłasza w przypuszczeniu przekroczenia alarmowych poziomów stężeń
zanieczyszczeń stanu alarmowego.
SEJMIKI WOJEWÓDZKIE I URZĄD MARSZAŁKOWSKI
Samorząd wojewódzki odpowiada za strategię rozwoju regionalnego. Sejmiki wojewódzkie
zobowiązane są do opracowania programów zrównoważonego rozwoju wynikających z polityki
ekologicznej państwa. Sejmiki wojewódzkie wykonują zadania o charakterze wojewódzkim w
zakresie:

zagospodarowania przestrzennego,
17

ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
URZĄD MARSZAŁKOWSKI – prowadzi wyodrębnione rachunki bankowe służące do
gromadzenia i redystrybucji wpływów z tytułu opłat i kar związanych z gospodarczym
korzystaniem ze środowiska. Redystrybucja na Fundusze Ochrony Środowiska i gospodarki
wodnej. Opłaty nalicza i określa wojewoda a ściąga Urząd Marszałkowski.
POWIAT – wykonuje zadania w zakresie ochrony środowiska. Starosta uprawniony jest min. do
wydawania decyzji reglamentacji w zakresie użytkowania środowiska dla obiektów zaliczanych
do inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska. Do kompetencji starosty należy też:

udzielenie zezwoleń na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych w ilości powyżej 1 tysiąca
ton.,

udzielenie zezwoleń na składowanie odpadów niebezpiecznych,

rozstrzyganie spraw związanych z korzystaniem z zasobów wodnych także wykonywaniem i
użytkowaniem urządzeń wodnych,

wydawanie koncesji dotyczących eksploatacji małych złóż kopalni pospolitych,

realizacja zadań dotyczących gospodarki leśnej i ochrony przyrody.
Rozwiązania legislacyjne uznały, że do zadań własnych gmin należą:

sprawy dotyczące ładu przestrzennego gospodarki i ochrony środowiska,

wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie i oczyszczanie ścieków
komunalnych, utrzymanie czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i
unieszkodliwianie odpadów komunikacji, także zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną,

organizowanie ruchu drogowego i lokalnego transportu zbiorowego.
EKOLOGIA MIASTA.
Oznacza kierunek działania (rodzaj rozwoju lokalnego) zmierzający do powiązania miejskiej
gospodarki ludzkiej z przyrodą w sposób zrównoważony, wprowadzenia człowieka do
systemów ekologicznych i traktowania środowiska zurbanizowanego jako ekologicznego
systemu osadniczego w którym występuje zjawisko o charakterze ekologicznym.
Do elementów ekologicznego systemu osadniczego zaliczamy:

biocenozę – tworzona przez populację ludzką, roślinną i zwierzęcą,

biotop – składniki przyrody nieożywionej ( klimat, rzeźba terenu),

gospodarka miejska i kultura.
Zasady kształtowania siedlisk ludzkich:

zdecentralizowana – samowystarczalne zaopatrzenie w żywność,

konieczność dostosowania struktur miasta do cech biotopu.
W przestrzeni siedlisk ekologicznych należy zmierzać do realizacji dwóch celów:
18
1. uzyskanie optymalnych warunków biotycznych i abiotycznych dla populacji ludzkiej,
2. uzyskanie optymalnych warunków dla funkcjonowania systemu przyrodniczego.
WYKŁAD 5
30.04.2000.
GMINA
Jest ona wspólnotą samorządową. O jej ustroju decyduje jej statut. Kompetencje gminy w
zakresie ochrony środowiska:
1. o charakterze ogólnym – polegają na :

sprawdzanie kontroli w zakresie ochrony środowiska wspólnie z organami administracji
publicznej,

zapewnienie warunków niezbędnych do realizacji przepisów ekologicznych wspólnie z
organami administracji rządowej,

zapewnienie warunków ochrony lasów i zieleni miejskiej.
2. o wyższym stopniu konkretyzacji:

wydawanie zezwoleń na wycinanie drzew,

wymierzanie opłat i kar pieniężnych za niszczenie drzew,

ustanawianie ograniczeń co do czasu pracy urządzeń technicznych stwarzających
zagrożenia w zakresie hałasu i wibracji,

nakazywanie użytkownikowi maszyny lub innego urządzenia technicznego wykonywania
odpowiednich czynności zmierzających do ograniczenia uciążliwości dla środowiska,

ustanowienie kar miejskich i wiejskich,

nakazywanie właścicielowi gruntu wykonania niezbędnych urządzeń zabezpieczających
wodę przed zanieczyszczeniami.
3. zadania związane ze współdziałaniem gminy z organizacjami społecznymi:

gmina zobowiązana jest do udzielania pomocy organizacjom społecznym w ich działalności
w zakresie ochrony środowiska,

powierzenie funkcji społecznych opiekunowi środowiska.
4. uprawnienia gminy związane z wystąpieniem nadzwyczajnego zagrożenia środowiska:

zarządzanie ewakuacją ludności z terenów zagrożonych,

przyjmuje zawiadomienia o wystąpieniu nadzwyczajnego zagrożenia i wykonuje obowiązki
własne i zlecone przez wojewodę,

może wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz organizowanej
akcji.
19
PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
Gmina uprawniona jest do stymulowania wielu działań z zakresu problematyki ochrony
środowiska tzn. organy gminy mogą podejmować określone działania w kształtowaniu takich
form ochrony przyrody jak:
5. tworzenie obszaru chronionego krajobrazu.
6. Uznawanie tworów przyrody za pomniki przyrody.
7. Tworzenie użytków ekologicznych.
Obszary chronionego krajobrazu obejmują wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych
typach ekosystemu (musi być bogactwo ekosystemu). Zagospodarowanie tych ekosystemów
powinno zapewniać stan względnej równowagi ekologicznej.
Pomnikami przyrody – są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o
szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno – pamiątkowej i krajobrazowej.
Rada gminy ustala nazwę pomnika przyrody, zlokalizowanie, nakazy i zakazy. Ochrona
gatunkowa ma na celu zabezpieczenie
dziko występujących roślin i zwierząt, a w
szczególności gatunków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem.
Użytki ekologiczne – są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemu mające znaczenie
dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowiska (zbiorniki wodne,
torfowiska, kępy drzew i krzewów śródpolnych, wydmy).
Zespół przyrodniczo krajobrazowy tworzony jest w celu ochrony wyjątkowo cennych
fragmentów krajobrazu przyrodniczego i krajobrazowego dla zachowania formy estetycznej.
Zespół roślinności znajdującej się na terenach przeznaczonych w planach zagospodarowania
przestrzennego na cele wypoczynkowe, zdrowotne i estetyczne w szczególności są to: parki,
zieleńce, zieleń na ulicach i w lasach, pracownie i ogródki działkowe.
W stosunku do instrumentów zarządzania środowiskiem zostały określone dwa podstawowe
zadania:
1. Muszą być skuteczne.
2. Muszą zapewniać osiąganie pożądanych celów przy minimalnym koszcie społecznym.
Ochrona środowiska zależna jest od stopnia internalizacji celów ekologicznych w działalności
związanej z użytkowaniem środowiska przyrodniczego. Uznaje się że stosowany w jednostkach
gospodarczych rachunek ekonomiczny umożliwia uwzględnianie racjonalizacji użytkowania
środowiska w skali mikroekonomii, równocześnie uznaje się, że integracja celów ekologicznych
może być zapewniona poprzez wymuszanie albo przez promowanie przestrzegania
określonych wymogów. Tworząc strukturę instrumentów zarządzania środowiskiem rozpatrzyć
należy układ dwóch sił:
1. Władza.
2. Rynek.
20
Państwo dążące do realizacji ustalonej polityki ekologicznej wykorzystuje zróżnicowaną
strukturę instrumentów. W strukturze instrumentów tych wyróżnia się:
1. Instrumenty prawne – bezpośredniego oddziaływania.
2. Instrumenty ekonomiczne – pośredniego oddziaływania,
3. Instrumenty organizacyjne – tworzenia specjalistycznych organizacji.
Struktura instrumentów w danym kraju zależy od systemu gospodarki państwowej.
Wraz z transformacją ustrojową następowała zasadnicza zmiana procesów ochrony
środowiska. Państwo regulacyjne ustępowało miejsca państwu profesjonalnemu zajmującemu
się
przede
wszystkim
tworzeniem
prawno
instytucjonalnych
warunków
sprawnego
funkcjonowania mechanizmu rynkowej koordynacji działań podmiotów użytkujących środowisko.
Mamy dwa rodzaje przymusu: bezpośredni i pośredni. Przymus prowadzi do eliminowania
uznawania przez podmioty zanieczyszczające poszczególne elementy środowiska za
dobrowolne.
Kategoria dobra wolnego oznacza dobro, które posiada wartości użytkowe, ale którego zasoby
są nieograniczone w stosunku do potrzeb.
Zasoby naturalne nie mogą być jedynie chronione poprzez stosowanie mechanizmu rynkowego
ponieważ charakteryzują się określonymi niedoskonałościami rynkowymi, tzn.:
1. Brak jest precyzyjnie określonego systemu praw prywatnej własności w zakresie zasobów
środowiska.
2. Wiele zasobów środowiska wykazuje cechy właściwe dobrom publicznym (np. powietrze).
3. Występuje niedoskonała informacja w zakresie funkcji kosztów i kosztów związanych z
gospodarczym użytkowaniem środowiska.
Uznaje się, że państwo nie może zastępować mechanizmów rynkowych w procesach ochrony
środowiska, zadaniem państwa jest natomiast tworzenie warunków do powstawania nowych
rynków służących procesom regulacji gospodarczego korzystania ze środowiska.
Efekty zewnętrzne występują wówczas gdy decyzja podejmowane przez jeden lub więcej
podmiotów
gospodarczych
oddziałują
bezpośrednio
na
możliwości
produkcyjne
lub
konsumpcyjne innych podmiotów gospodarczych, a tym samym oddziałują bezpośrednio na
funkcje kosztów lub użyteczności odbiorców efektów zewnętrznych.
Zasadniczą przesłanką efektywności poszczególnych metod zarządzania środowiskiem jest
możliwość
podporządkowania
ekologicznych
negatywnych
efektów
zewnętrznych
ich
sprawcom. Stwarza to wtedy możliwość internalizacji tych efektów w wewnętrzne koszty
funkcjonowania
tych
sprawców
co
niewątpliwie
jest
warunkiem
stosowania
zasady
zanieczyszczenia gospodarki. Ograniczenie efektów zewnętrznych możliwe jest dzięki
instrumentom bezpośrednim i pośrednim.
21
We wszystkich krajach europejskich typowym rozwiązaniem jest stosowanie systemu
pozwoleń(instrumentów bezpośrednich) kontrolowanych za pomocą monitoringu środowiska,
który umożliwia wychwytywanie momentów przekraczania dopuszczalnych emisji z czego
wynikają dość ostre konsekwencje finansowe w stosunku do sprawców. Takie podejście określa
się mianem filozofii dyrektywnej.
NADZWYCZAJNE ZAGROŻENIA EKOLOGICZNE.
Za istotnym udziałem państwa w ochronie środowiska przemawia także możliwość
występowania
nadzwyczajnych
zagrożeń
środowiska,
w
takiej
sytuacji
instrumenty
ekonomiczne są nieefektywne.
Instrumenty bezpośrednie to środki instytucjonalne, których celem jest bezpośrednie
oddziaływanie na postawę podmiotów użytkujących środowisko. Instrumenty te są formą
administracyjno – prawną ochrony środowiska, która obejmuje:
1. Standardy jakości określone dla konkretnych elementów środowiska.
2. Standardy emisji.
3. Standardy produktowe i procesowe.
4. Przepisy użytkowe.
5. Standardy technologiczne.
6. Koncesjonowanie.
7. Ograniczenia obszarowe.
8. Przepisy bezpieczeństwa.
Standardy jakości występują w postaci wskaźników określających dopuszczalne stężenie
poszczególnych zanieczyszczeń, dotrzymywanie tych norm emisji powinno gwarantować
odpowiednią jakość danego komponentu środowiska.
Standardy jakości powietrza określa się osobno dla obszarów specjalnie chronionych (parki,
krajobrazy, uzdrowiska).
Standardy produktowe i procesowe mają na celu ograniczenie zagrożeń zewnętrznych dla
jakości środowiska na danym obszarze np. wyznaczają dopuszczalną zawartość szkodliwych
substancji w wykorzystywanych produktach.
Przepisy użytkowe wprowadzane są za zwyczaj ze względu na specyfikę użytkową danego
obszaru.
Standardy technologiczne nakazują stosowanie w działalności gospodarczej określonego
rodzaju technologię produkcji. Stosowanie tego instrumentu sprzyja wdrażaniu strat
zapobiegania zanieczyszczeniu.
Koncesjonowanie oznacza wydawanie zezwoleń na prowadzenie konkretnej działalności dba
się o to żeby zabezpieczyć środowisko.
22
Ograniczenia obszarowe stosowane są zazwyczaj w przypadku urządzeń stacjonarnych,
których lokalizacja może negatywnie oddziaływać na otoczenie.