Tezy do komentarza do wartości

Przed Zjazdem Programowym ZHP
Prawo Harcerskie i nasze wartości
— materiał do dyskusji instruktorskich na temat wartości wynikających
z Prawa Harcerskiego
hm. Andrzej Borodzik
hm. Marcin Binasiak
Nie zapominaj o tym.
Nie zapominaj o Prawie.
To jest wola twego sumienia.
Sumienie jest tym, co najlepsze w człowieku. (…)
Tym, co pozostaje w nas.
Aimée Martin
WPROWADZENIE
Merytoryczna dyskusja o Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim ma kluczowe
znaczenie dla przyszłości Związku Harcerstwa Polskiego. Dlatego tak ważne jest, by
przeprowadzić ją w sposób dojrzały i odpowiedzialny oraz być do niej dobrze
przygotowanym. Nie można w niej ograniczyć się do ustalania, jakie wymogi
zawierają zapisy poszczególnych punktów Prawa i z jakimi wartościami są
związane. Należy znaleźć odpowiedź na zasadnicze pytania: które wartości zawarte
w Prawie są dziś najistotniejsze, a które najbardziej zagrożone i powinny być
przedmiotem szczególnej troski w naszych działaniach wychowawczych i jak
kształtować osobowość członków ZHP, by przygotować ją do sprostania wyzwaniom
współczesności. Być może, że efektem dyskusji będą wnioski o zmianach w
przyjętych przez XXXIII Zjazd ZHP „Podstawach wychowawczych ZHP”, o czym
zadecyduje Zjazd Programowy ZHP (XXXIV Nadzwyczajny Zjazd ZHP). Myślę jednak,
że podsumowaniem dyskusji o aktualnym rozumieniu i o ewentualnych zmianach w
tekście Prawa Harcerskiego powinien zadecydować ostatecznie XXXV Zjazd ZHP.
Decyzje powyższe będą miały ogromne znaczenie, zaważą na naszej przyszłości,
zatem nie mogą być podejmowane „w biegu” i „po łebkach”, ale muszą być
rezultatem głębokich przemyśleń i rozwagi. Muszą być również wynikiem dyskusji
wszystkich kręgów i wspólnot instruktorskich.
W poprzedniej części materiału „Przed Zjazdem Programowym ZHP”
postawiliśmy tezy do dyskusji o rozumieniu i zapisach poszczególnych punktów
Prawa Harcerskiego. Dyskusja nad powyższymi tezami ma nam dać odpowiedź, czy
konieczne są zmiany w redakcji naszego Prawa.
W drugiej części materiału znajdują się tezy do dyskusji o tym, czym jest Prawo
Harcerskie. Przedstawiamy tu rozważania wybitnych instruktorów harcerskich na
ten temat, mając na celu wprowadzenie i przygotowanie korpusu instruktorskiego
do dyskusji. Być może pojawią się inne tezy, wynikające z doświadczeń środowisk
harcerskich. Nie bójmy się ich stawiać do dyskusji.
Niniejszy materiał ma na celu skierowanie instruktorskich dyskusji na wartości
zawarte w Prawie Harcerskim. Spróbujmy zastanowić się, które z wartości, wpisane
w Prawo są istotne dla harcerstwa i z tego powodu wymagają podkreślenia i
szczególnego skomentowania. Zakładamy, że wartości, zawarte w Prawie są
1
podstawą harcerskiego systemu wychowawczego, a ujęcie ich w konkretne punkty
— tylko ich zewnętrzną formą. Dlatego — mimo wielu zmian, jakie na przestrzeni
lat dokonywały się w zapisach Prawa Harcerskiego — nasze wartości i harcerski
system wychowawczy nie uległy zmianie.
Układ tej części jest następujący: dla porządku i ułatwienia dyskusji tezy
dotyczące wartości ujęte są w kolejności takiej, jak w Prawie. Każdy punkt
rozpoczyna cytat z Księgi Jaszczurki, autorstwa szwajcarskiej instruktorki
skautowej, Aimée Martin w tłumaczeniu Krystyny Krzewskiej, harcerki 14
Warszawskiej Drużyny Harcerek z Hufca ZHP Grzybów i jej matki, Laury Krzewskiej.
Następnie prezentowane są tezy do wartości opracowane przez Przewodniczącego
ZHP, hm. Andrzeja Borodzika. Szerzej są one omawiane na łamach miesięcznika
instruktorów ZHP „Czuwaj”.
TEZY DO DYSKUSJI
1. Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z Przyrzeczenia
Harcerskiego.
Są małe obowiązki i duże. Trzeba spełniać swój mały obowiązek albo duży,
dzień po dniu, nic nie mówiąc, po prostu
— ponieważ tak trzeba i ponieważ się tego chce.
Na początku dygresja. Zapis pierwszego punktu Prawa jest jedynym, który został
inaczej sformułowany niż jego tradycyjny tekst obowiązujący w latach 1932—1945.
Tekst ten brzmiał następująco: „Harcerz służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia
swoje obowiązki”. Tekst „Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z
Przyrzeczenia Harcerskiego” został uchwalony na XXVIII Zjeździe ZHP w roku 1990
razem z podwójną rotą Przyrzeczenia, jedną o treści takiej, jak dziś obowiązująca i
drugiej, w której w miejsce słów „służyć Bogu i Polsce…” wprowadzone zostały
słowa „służyć Polsce, dążyć do prawdy i sprawiedliwości…”. Dziś, gdy od ponad
dziesięciu mamy znów jedną rotę Przyrzeczenia, wydaje mi się, że należałoby
powrócić też do tradycyjnej formuły pierwszego punktu Prawa Harcerskiego.
1. Służyć Bogu
Służbę Bogu Należy więc widzieć w trzech wymiarach:
a. sprawy bardzo osobistej, wewnętrznej — religijności i wiary w Boga
b. ideowości, stałej pracy nad sobą, kształtowania swojej osobowości i
postępowania zgodnie z zasadami etyki chrześcijańskiej,
c. opartego na tych zasadach etycznych stosunku do wszystkich ludzi.
2. Służyć Polsce
Inspiracją do służby Polsce powinien być patriotyzm, uczucie przywiązania i
szacunku do ojczyzny, połączone z poczuciem więzi społecznej i gotowością do
poświęceń dla dobra kraju i rodaków. Służba Polsce ma bardzo różne formy i jest
realizowana w różnorodnych obszarach, z których największe znaczenie mają dziś:
a. znalezienie swojego miejsca w „dorosłym życiu”,
b. dbałość o naszą tożsamość narodową,
c. działanie na rzecz rozwoju kraju i troska o jego rangę międzynarodową,
2
d. podejmowanie, z największym nawet poświęceniem, działań dla ochrony i
ratowania ludzi i mienia w chwilach zagrożeń.
3. Nieść chętną pomoc bliźnim
Należy zwrócić tu szczególną uwagę na:
a. niesienie pomoc słabszym, chorym, bezbronnym,
b. pamiętanie o wykonaniu czegoś pożytecznego i potrzebnego innym
każdego dnia,
c. zdobywanie wiedzy, uczenie się odpowiedzialności i zaangażowania, by
móc efektywnie działać w sytuacjach kryzysowych.
2. Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy.
Obiecuj tylko to, co możesz zrobić, nie obiecuj tego, czego zrobić nie możesz.
I pamiętaj, żeby zawsze można było na ciebie liczyć,
żeby twoje słowa były odbiciem twoich myśli.
1. Należy zwrócić tu szczególną uwagę na mówienie prawdy w każdych
okolicznościach.
2. Istotne jest zajmowanie stanowiska czy wyrażanie swojej opinii w
konkretnych sprawach na możliwie pełnej znajomości faktów i zdarzeń.
3. Powinno się wymagać pełnej zgodności słów z czynami.
4. Niezwykle ważne są: punktualność, realizowanie na co dzień zasady „fair
play” oraz przestrzegania obowiązującego prawa, przepisów
administracyjnych czy regulaminów wewnętrznych obowiązujących w ZHP.
3. Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim.
Nie myśleć o sobie. Odwrócić się od siebie i patrzeć na innych.
Możliwe, że oni nie potrzebują ciebie, ale tyle jest rzeczy do zrobienia. (…)
Oddać przysługę i wprowadzić piękno do życia tych, którzy nie maja czasu myśleć
o pięknie, którzy nie wiedzą, gdzie go szukać i którzy nie wiedzą,
że ono może przemienić zwykłe dni pracy w nieustanne święto.
1. Należy podkreślać rolę nauki, zdobywanie kompetencji i dążenie do
mistrzostwa w tym wszystkim, co chce się robić.
2. Realizacja tego punktu Prawa Harcerskiego w codziennym życiu powinna
zakładać nieustanne „bycie potrzebnym” i niesienie pomocy innym nawet w
sprawach drobnych.
3. Pomoc bliźniemu może mieć także inny wymiar, jakim jest ratowanie innych
w chwilach zagrożenia.
4. Pomóc to umieć odnaleźć się w sytuacjach, w których ludzie nie z własnej
winy znajdują się w trudnym położeniu.
5. Wszystkie podejmowane działania — aby mogły być uznane jako niesienie
pomocy bliźnim — muszą być podejmowane w pełni dobrowolnie.
6. Konieczne jest podejmowanie służby innym jako przezwyciężanie własnego
egoizmu.
3
4. Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego
harcerza.
Przywiązanie, przyjaźń, miłość to pojęcia bliskoznaczne.
Wielka siła, która przyszła do mnie i która idzie do ciebie.
Rzeka, która wypłynęła z głębi mojej istoty i sączy się ku tobie. (…)
Mogę pracować dla wszystkich.
Mogę pomagać wszystkim.
I to jest to, co chcę robić najlepiej jak umiem.
1. Podstawowe zagadnienie to praca nad empatią i widzenie w każdym
bliźniego.
2. Określenie „za brata uważa każdego innego harcerza” powinno odnosić się do
wszystkich skautów i harcerzy.
3. Zrealizować ideę braterstwa na co dzień to oprzeć podejmowane działania na
wzajemnym zaufaniu i prawidłowych relacjach międzyludzkich.
4. Ważną sprawą jest, by rzetelnie wykonywać zadania i wywiązywać się z
obowiązków podejmowanych na rzecz naszej wspólnoty (rodzina, szkoła,
harcerstwo itd.).
5. Harcerz postępuje po rycersku.
Rycerskość jest cnotą, którą przypisują sobie mężczyźni,
ale narodziła się z kobiety.
Mężczyźni są często zbyt surowi w obejściu. Brakuje im uprzejmości,
słodyczy, wdzięku i elegancji. (…)
Mężczyzna dzięki kobiecie zaczął odczuwać słodycz i szacunek dla niej.
Starał się opanować siłę, gwałtowność, zbyt wielkie natężenie głosu
oraz surowe obyczaje wojownika i myśliwego (…).
1. Formuła postępowania po rycersku stawia przed nami bardzo wysokie
wymagania w odniesieniu do sposobu bycia, postępowania, zasad działania a
nawet wyglądu. Dziś zasady rycerskiego zachowania to:
a. męstwo, odwaga, sprawność w działaniu, lojalność w stosunku do
przełożonych i współtowarzyszy,
b. bezinteresowność, uczciwość, prawość i prawdomówność;
c. opiekuńczy stosunek do słabszych, bezbronnych i dzieci oraz szczególny
stosunek do kobiet dodatkowo pełen szacunku, uwielbienia, elegancji i
kurtuazji, życzliwości, wyrozumiałości i delikatności w postępowaniu,
d. zachowywanie się zawsze z osobistą godnością, z wyglądem, ubiorem i
postawą dostosowaną do okoliczności.
2. Rycerskość powinna się przejawiać w umiejętności rzeczowej, merytorycznej
i kulturalnej wymianie poglądów (pięknie się różnić).
3. Należy umieć odróżniać dobro od zła.
4
6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać.
Bądź dobra dla wróbli, które kąpią się w kurzu, dla chudego konia,
dla kota wypędzanego przez wszystkich, ponieważ nie należy do nikogo
i dla ślimaka, i dla kreta, i dla chrabąszcza, i dla wszystkich wzgardzonych
na świecie, dla tych, którzy się robią całkiem mali ze strachu,
aby ich nie odkryto i nie kazano cierpieć.
1. Wiadomo, że my jako ludzie jesteśmy integralną częścią całego ziemskiego
ekosystemu i że trwałe zakłócenie go przez działalność ludzką będzie dla nas
tragiczne. Pożądane działania, konieczne do podejmowania to przede
wszystkim:
a. odkrywanie piękna otaczającego nas świata,
b. poznawanie praw i współzależności rządzących przyrodą,
c. uczenie się korzystania z dobrodziejstw i zasobów przyrody,
d. przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska naturalnego,
e. dbałość i troska o wszystkie zwierzęta,
f. różnorodne działania na rzecz zachowania i rozwoju obszarów leśnych i
terenów zielonych,
g. nieniszczenie bez uzasadnionej potrzeby roślin i drzew,
h. pozostawianie po obozie czy biwaku miejsca w stanie takim, jak je
zastaliśmy.
2. Istotną sprawą, na którą należy zwrócić uwagę są różnorodne działania
zmniejszające negatywny wpływ ludzkiego oddziaływania na nasz ekosystem.
Przykładowo:
a. sortowanie zbieranie makulatury, przedmiotów metalowych, szklanych
czy plastikowych
b. rozsądna gospodarka ciepłem, światłem czy wodą,
c. mniejsza ilość zużywanych środków chemicznych,
d. zachowanie kultury i odpowiedzialności przy pozbywaniu się zbędnych
surowców (np. wyrzucane w lesie: guma do żucia, plastikowa butelka,
konserwy).
7. Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym.
Życie nie daje wszystkiego.
Ono odmawia wieli rzeczy.
Często zakazuje, ale wie dlaczego.
Wie, dokąd nas prowadzi i co nam przystoi.
Przyjmij więc to i bądź posłuszna. Z tego wielkiego wysiłku nad sobą
wyjdziesz silniejsza. Z tego wyrzeczenie, z tej milczącej zgody,
z tego przyjmowania wyjdziesz lepsza.
A czy nie dlatego żyjemy, by stawać się coraz lepszymi?
1. Należy zwrócić szczególną uwagę na samodyscyplinę.
2. Istotne zagadnienie to przestrzeganie przepisów państwowych i
administracyjnych, regulaminów i przyjętych zasad postępowania.
5
3. Kluczową sprawą jest karność i posłuszeństwo wobec rodziców, a także
wychowawców i przełożonych (np. w harcerstwie).
4. Ważnym zagadnieniem jest szacunek dla osób starszych.
8. Harcerz jest zawsze pogodny.
Życie nie składa się z samych tylko radości i przyjemności,
nie ominą cię smutki, tak jak wszystkich.
Trzeba je przezwyciężyć. I jeszcze się uśmiechnąć do ludzi,
bo oni nic na to nie poradzą.
1. Wszystkie zadania i obowiązki należy realizować z uśmiechem i
optymistycznym podejściem.
2. Warto być miłym, życzliwym i uczynnym, a żartem, uśmiechem i przyjaznym
zachowaniem zjednywać sobie przyjaciół, jak również rozładowywać
najbardziej nawet napiętą sytuację.
3. Dobrze jest uczyć się wiary we własne siły.
4. Należy umieć traktować siebie samego nie zawsze poważnie, umieć spojrzeć
na siebie w krzywym zwierciadle.
5. Warto pamiętać, by w ślad za poczuciem humoru szło poczucie taktu.
6. W kontaktach z innymi ludźmi pożyteczne jest wprowadzanie pogodnego
nastroju, życzliwości wzajemnej i przyjaznej atmosfery.
9. Harcerz jest oszczędny i ofiarny.
Trzeba trzymać się dobrze, nie ustępować, iść aż do końca.
To czasami jest trudne. Ale trud jest potrzebny, bo stajesz się silniejsza,
walcząc o to, co jest ciężkie i trudne.
1. Istotny jest tu wymóg przezorności w gospodarowaniu własnymi zasobami
finansowymi.
2. Warta szczególnego podkreślenia jest troska jest wszystko, co znajduje się
we wspólnym użytkowaniu.
3. Konieczne jest zwrócenie uwagi na unikanie beztroskich i bezmyślnych
zachowań czy działań, które narażą nas lub innych na dodatkową pracę,
koszty czy wydatki.
4. Konieczne są: dbałość i działania na rzecz zasobności i gospodarności różnych
wspólnot, w których przyszło (przyjdzie) nam funkcjonować.
5. Ważną rolę odgrywa umiejętność gospodarowania własnym czasem.
6. Istotne są tu zagadnienia stronienia od gier hazardowych oraz ofiarność na
rzecz potrzebujących pomocy oraz ofiarność w działaniu w sytuacjach
kryzysowych.
6
10. Harcerz jest czysty w myśli, mowie i uczynkach; nie pali tytoniu i nie pije
napojów alkoholowych.
Kiedy twoja dusza jest czysta, twoje oczy są jasne, a spojrzenie proste,
przychodzi do ciebie spokój, siła, która pomaga ci żyć.
Kiedy twoja dusz jest czysta, twoje ciało jest także czyste.
Czystość to białość duszy (…), słodkie światło poranka i doskonałość istnienia.
1. Należy unikać wulgarnych rozmów, zachowań i dowcipów, które świadczą o
braku osobistej kultury.
2. Należy zaznaczyć sprawę odpowiedzialności w stosunkach damsko — męskich.
3. Szczególnie ważny jest tu rozsądek, rozwaga i takt.
4. Zapis „nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych” winien być
interpretowany jako bezwzględny nakaz abstynencji, nakaz nieulegania
wszelkim nałogom, nie tylko tym, które są tu wyszczególnione.
Główna Kwatera ZHP
Warszawa, styczeń 2007 r.
7