Pedosfera - Szkolnictwo.pl
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. PEDOSFERA Justyna Drop pedosfera • • • • • • • • • • • Pedosfera to inaczej sfera gleb. powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej ( do 2 m), składająca się z części mineralnych i organicznych powstałych w wyniku oddziaływania czynników glebotwórczych. Do głównych czynników glebotwórczych zaliczamy: klimat, woda, drobnoustroje glebowe ( bakterie i drobne zwierzęta, np. wije i dżdżownice) rośliny, zwierzęta skały macierzyste, (materiał skalny, z którego, i w obrębie którego tworzy się gleba. Skały, w wyniku wietrzenia fizycznego, chemicznego, biologicznego, podlegają przemianom, których rezultatem może być rozdrobnienie skały, powstanie nowych minerałów, zmiana właściwości powietrznych i wodnych. Od rodzaju skały macierzystej zależy skład mineralny gleby. Wpływa on także na ważne właściwości fizyczne i chemiczne). czas, ( do powstania 1 cm warstwy glebowej potrzeba od 200 – 500 lat!) rzeźba terenu, działalność człowieka. Gleba • • • • • • • Gleba – biologicznie czynna wierzchnia warstwa skorupy ziemskiej, będąca podłożem niezbędnym do życia roślin. Badaniem gleb zajmuje się gleboznawstwo, a ich rozmieszczeniem przestrzennym - geografia gleb. Przy powstawaniu gleby ważną rolę odgrywa czas trwania procesów ją kształtujących. Wśród nich wyróżnia się: a) procesy przygotowawcze – wietrzenie powodujące rozdrabnianie tych skał, a także tworzenie się nowych minerałów, grunt staje się porowaty, charakteryzuje się przepuszczalnością wody i przewiewnością, zawiera pewne ilości wody, korzenie roślin mogą swobodnie się w nim rozwijać; b) właściwe procesy glebotwórcze – wpływ makroflory i towarzyszącej jej mikroflory oraz fauny glebowej; na powierzchni zwietrzałej skały, gromadzone są resztki organiczne i wytwarzana jest próchnica, zachodzi koncentracja rozmaitych składników i materiałów energetycznych c) procesy przemieszczania produktów wietrzenia i humifikacji, które mogą prowadzić do koncentracji pewnych składników gleby w jednym miejscu, a ich ubytków w innym; występuje mechaniczne mieszanie pionowe, przemieszczanie chemiczne wywołane przede wszystkim przemywaniem pionowym i poziomym. Na podstawie ilości właściwości tych składników wyróżni się określony typ gleby, który charakteryzuje się mniejszym lub większym zróżnicowaniem profilu glebowego. Kompleks tych procesów, zwanych glebotwórczymi, prowadzi do wytworzenia charakterystycznych dla danego środowiska gleb. Geograficzne rozmieszczenie gleb podlega następującym regułom: Strefowości – dotyczy klimatycznie uwarunkowanego „pasowego” układu gleb; strefy gleb zazębiają się bardziej niż strefy klimatyczne, dopiero w środkowych ich obszarach występują gleby właściwe dla danej strefy. Piętrowości – dotyczy zróżnicowania gleb w zależności od wysokości Mikrostref – obszarów gleb różniących się od gleb dominujących w danej strefie, np. gleby kotlin górskich Astrefowości – chodzi tu głównie o gleby dolin rzecznych, które swym układem często przecinają różne strefy. • Żyzność podstawową właściwością gleby jest jej – zdolność do zaopatrywania roślin w wodę, składniki pokarmowe i tlen zapewniając roślinom odpowiednie warunki wzrostu. Miarą żyzności jest liczba gatunków roślin na danym areale. Naturalna żyzność gleby jest wynikiem procesu glebotwórczego i zależy od zawartości w glebie m.in. koloidów glebowych, związków mineralnych, próchnicy, drobnoustrojów. • Urodzajność gleb - na obszarach użytkowanych przez człowieka można zwiększyć żyzność gleby poprzez odpowiednie zabiegi agrotechniczne m.in. poprzez odpowiednie nawożenie, uprawę, stosowanie płodozmianu i meliorację. zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin. Urodzajność jest to cecha określająca wartość produkcyjną gleby. Jej miarą jest plon (urodzaj). • Melioracja - zabiegi mające na celu trwałe polepszenie rolniczych zdolności produkcyjnych gleb wykonywane za pomocą zabiegów melioracyjnych. Do zabiegów tych zaliczamy: wykonywanie rowów nawadniająco-odwadniających, budowę zbiorników retencyjnych, regulację rzek, ochronę przeciwpowodziową, nasadzenia roślinnością terenów zalewowych i nieużytków rolnych Występowanie głównych gleb na świecie Nazwa gleby Formacja roślinna Występowanie Gleby tundrowe tundra Alaska, północna Kanada, Islandia, północne krańce Euroazji. Gleby bielicowe Lasy iglaste ( tajga) Większość obszaru Kanady, Skandynawii, Niziny Wschodnioeuropejskiej i Syberii Gleby brunatne i płowe Lasy liściaste i mieszane Dorzecze rzeki Kolumbia w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, na południe od Wielkich Jezior, Równiny Centralne, Europa Zachodnia i Środkowa bez basenu Morza Śródziemnego, Mandżuria, Korea i Japonia. Czarnoziemy, czarne ziemie Lasostepy, stepy, preria Od wideł Missisipi i Missouri, obszar międzyrzecza obu rzek, aż do górnego biegu rzeki Saskatchewan w Kanadzie. W Ameryce Południowej zajmują zwarty obszar u ujścia Parany u Urugwaju i we wschodniej części Pampy w Argentynie. W Eurazji ciągną się od wschodnich granic Polski, Węgier przez Ukrainę, środkowe dorzecze Wołgi, północny Kazachstan, dorzecze górnego Irtyszu i Jeniseju, okolice Bajkału i dorzecze górnego Amuru, aż do Mandżurii i Mongolii Wewnętrznej w Chinach. Czerwonożółte gleby laterytowe Wiecznie zielone lasy równikowe Kotlina Kongo, Nizina Amazonki, Archipelag Malajski Buroziemy, szaroziemy, gleby pustynne Pustynie i półpustynie Sahara, Półwysep Arabski, W Ameryce Płd : Atacama, Patagonia, Ameryka Płn: Płw. Kalifornijski, Wielka Kotlina, Wyżyna Colorado, Azja Centralna, Australia – centralna, Czerwonoziemy i żółtoziemy Wilgotne lasy równikowe Chiny południowo-wschodnie i Korea Południowa, południowo-wschodnia część Wyżyny Brazylijskiej oraz połudnjowo-wschodnia Australia, Nizina Atlantycka, Nizina Zatokowa, Płw. Floryda Gleby Europy glejowe kasztanoziemy Gleby bielicowe, bielice Gleby pustynne, słone Gleby płowe, brunatne Gleby wulkaniczne Czarnoziemy i zdegradowane szaroziemy Gleby górskie Profile glebowe • • • • • • Profil glebowy – pionowy przekrój, odsłaniający morfologię (budowę) danej gleby, a w szczególności rodzaj, miąższość i wzajemny układ poziomów genetycznych. Występujące w danej glebie poziomy mówią o jej pochodzeniu i pozwalają na klasyfikację gleb. Poziomy te różnią się barwą, stopniem koncentracji składników, miąższośią itp. Najwyższy poziom gleby to poziom akumulacji – poziom nie rozłożonej lub słabo rozłożonej substancji organicznej. Zwykle na powierzchni gleby występuje złożona z obumarłych szczątek roślinnych i zwierzęcych niejednolita gąbczasta masa ( poziom ściółki A0 ). Niżej znajduje się poziom o ciemnym zabarwieniu, zbudowany z rozłożonej substancji organicznej ( poziom akumulacji próchniczej A1 ). Poniżej wytwarza się poziom wymywania – eluwialny (A2 ). Bardzo charakterystyczny jest dla gleb bielicowych. Zwykle odznacza się jasnoszarym lub jasnobrązowym, a nawet białym zabarwieniem. Jasne zabarwienie daje nierozpuszczalna krzemionka. Poziom przemywania (A3) – charakterystyczny dla gleb płowych. Powstaje on w wyniku wymywania i przemieszczania w głąb profilu żelaza, glinu i krzemionki oraz nie rozłożonych cząstek ilastych. Poziom ma płowe jasnoszarożółte zabarwienie. Poziom wmywania (iluwialny). Posiada symbol B. tworzy go strefa osadzania składników wymytych powyżej. Osadzane są tu tlenki żelaza, glinu i minerały ilaste. Poziom wymycia zwykle odznacza się rdzawoszarym lub jasnobrunatnym zabarwieniem • Poziom brunatnienia, także oznaczony symbolem B, rozwija się podczas procesu glebowego, prowadząc do powstania otoczek związków żelaza wokół poszczególnych cząstek glebowych bezpośrednio poniżej poziomu A1. Podstawową cechą jest brunatne zabarwienie. • Poziom glejowy ( G) wytwarza się w warunkach nawilgotnienia gruntu i słabego dostępu tlenu bądź jego braku. Poziom ten odznacza się popielatym, zielonkawym lub niebieskawym zabarwieniem. Jest skutkiem redukcji związków żelaza i manganu pod wpływem długotrwałego oddziaływania wody gruntowej. Poziom glejowy zwykle znajduje się w dolnej części profilu • Poziom skały macierzystej ( C) występuje poniżej zasadniczego zespołu genetycznego poziomów gleb. Wyraźne są skutki wietrzenia. Kiedy poniżej tego poziomu płytko zalega nie zwietrzała skała podścielająca, oznacza się ją symbolem D Ao poziom ściółki A1 poziom próchniczy A2 poziom wymywania A3 poziom przemywania B poziom osadzania składników z górnej części profilu C poziom skał macierzystej D poziom skały podścielającej Gleby bielicowe – powstają głównie na piaskach, w pasie borealnym; występują w podłożu lasów iglastych; na ogół nie są urodzajne; Charakteryzują się bardzo kwaśnym odczynem oraz małą zawartością próchnicy. Posiadają bardzo mało wilgoci. Gleby brunatne - tworzą się przeważnie na glinach, w wilgotnym klimacie strefy umiarkowanej; występują w podłożu lasów liściastych i mieszanych; zaliczają się do gleb urodzajnych; charakteryzują się odczynem obojętnym Profil gleby bielicowej Profil gleby brunatnej Czarnoziemy - to bardzo żyzne gleby wytworzone na podłożu lessowym; są charakterystyczne dla obszarów suchych – trawiastych stepów strefy umiarkowanej; Czarnoziemy mają odczyn słabo kwaśny, dużą miąższość poziomu próchniczego (50-60 cm) i znaczną zawartość próchnicy (ok 3%), powstałej z butwiejących szczątków roślin zielnych, która nadaje jej czarną barwę. Do najważniejszych gleb czarnoziemnych należą: szare gleby leśne, czarnoziemy, czarne gleby tropikalne. Żółtoziemy i czerwonoziemy - tworzą się w wilgotnym klimacie zwrotnikowym (monsunowym) i równikowym; mają charkterystyczną rdzawą barwę (na skutek silnego wymywania krzemionki w glebie pozostają głównie związki żelaza); są urodzajne; czarnoziem, profil, duża zawartość próchnicy, brak poziomu B Czerwonoziem, profil glebowy Gleby strefowe • Gleby laterytowe – pochodzą z różnych skał macierzystych i mają różny skład chemiczny, ale łączy je jedna cecha: kolor cegły ( po łacinie later znaczy cegła). Dzielą się na żółte i czerwone. Powstają w klimacie gorącym i wilgotnym, gdzie jest dużo roślinności . Gleby laterytowe charakteryzują się silnym kwaśnym odczynem i małą żyznością ze względu na wymywanie składników odżywczych przez obfite deszcze. Profil gleby laterytowej • Lasy eukaliptusowe na glebach laterytowych Gleby brązowe, cynamonowe, terra rosa – powstają w klimacie śródziemnomorskim, dość suchym. Rosną na nich kolczaste zarośla ( makia). Wymagają nawodnienia pod uprawy, ale są dość urodzajne. Gleby strefowe • • • Gleby szare i szarobure, gleby pustynne – są charakterystyczne dla terenów o małych opadach i dużych amplitudach temperatur, zwłaszcza dla pustyń i półpustyń. Prawie nie mają warstwy próchniczej, są bardzo nieurodzajne Gleby kasztanowe – tworzą się na podłożu lessowym, w klimacie kontynentalnym o małej ilości opadów: umiarkowanym ciepłym i podzwrotnikowym. Mają odczyn zasadowy. Kolor kasztanowy pochodzi od zawartości związków żelaza. Są porośnięte stepami; jako gleby znacznie wysuszone wymagają nawadniania w czasie uprawy; Czarnoziemy – typowe dla klimatu umiarkowanego i kontynentalnego suchego. Są najżyźniejszymi glebami ze względu na najgrubszą warstwę próchnicy ( 50 -60cm); powstałe na podłożach lessowych i lessopodobnych. Czarnoziemy mają odczyn słabo kwaśny, znaczną zawartość próchnicy (ok 3%), powstałej z butwiejących szczątków roślin zielnych, która nadaje jej czarną barwę. Gleby strefowe Gleby brunatne i płowe – występują w klimacie umiarkowanym ciepłym i morskim, również na obszarze Polski. Rosną na nich lasy liściaste i mieszane. Przy nawożeniu są bardzo urodzajne. Brunatna barwa gleb pochodzi od związków żelaza a gleby płowe są koloru jasnego. Są dość żyzne i zasobne w próchnicę. Gleby bielicowe – ubogie gleby, wytworzone na piaskach; powstają w klimacie umiarkowanym chłodnym i są porośnięte drzewami iglastymi. Charakterystyczną cechą gleb bielicowych jest białawy górny poziom gleby ubogi w próchnicę, zwany poziomem wymywania. Są nie urodzajne i wymagają intensywnego nawożenia. Gleby tundrowe charakterystyczne dla klimatów subpolarnych. Są skrajnie nie urodzajne ze względu na nie wielką zawartość próchnicy i wieczną zmarzlinę. Gleba bielicowa Gleby strefowe Nazwa gleby strefowej Żyzność Typ klimatu Nazwa strefy roślinnej żółte i czerwone gleby laterytowe mała Równikowy wiecznie zielone lasy równikowe czerwone gleby laterytowe mała i średnia Podrównikowy sawanny żółte i czerwone gleby laterytowe mała Zwrotnikowy morski wiecznie zielone lasy zwrotnikowe szare i szarobure, gleby pustynne mała Zwrotnikowy suchy i wybitnie suchy pustynie i półpustynie brązowe, cynamonowe, terra rosa średnia Podzwrotnikowy morski roślinność typu śródziemnomorskiego makia kasztanowe średnia i mała czarnoziemy duża Podzwrotnikowy kontynentalny oraz umiarkowany ciepły kontynentalny brunatne średnia Umiarkowany ciepły morski i przejściowy lasy liściaste i mieszane bielicowe mała Umiarkowany chłodny lasy iglaste strefy umiarkowanej – tajga tundrowe mała subpolarny tundra stepy Gleby astrefowe • • Gleby występujące niezależnie od warunków klimatycznych nazywamy astrefowymi. Mady - tworzą się wzdłuż dolin rzecznych w obrębie terasy zalewowej. Wylewy wód rzecznych powodują ciągłe nagromadzanie się materiału na powierzchni gleby. Przewarstwienia pochodzą od frakcji pylastych i piaszczystych. Ponieważ mają różną wagę wytrącają się w zależności od siły nurtu rzeki. Są na ogół żyzne i bogate w próchnicę. • Rędziny - tworzą się na skałach wapiennych dlatego bogate są w wapń i próchnicę wytworzona w procesie wietrzenia skał wapniowych, węglanowych i gipsowych. Są żyzne, ale trudne do uprawy • Gleby bagienne powstają na bagnach. Charakteryzują się dużą ilością substancji organicznej, najczęściej słabo rozłożone. Niedostatek tlenu hamuje rozkład resztek organicznych i powoduje powstanie torfu. Są mało urodzajne, nawet po osuszeniu. • Czarne ziemie występują na obszarach płaskich obniżeń, obszarach pojeziernych, starych aluwiach, obrzeżeniach torfowisk. Czarne ziemie powstają na utworach mineralnych zasobnych w materię organiczną, oraz węglan wapnia. Są bardzo zasobne w próchnicę, ich odczyn jest obojętny lub zasadowy. • Gleby górskie występują na obszarach górskich. Silna erozja glebowa, związana ze zmywaniem wierzchniej warstwy, nie pozwala na dojrzałe wykształcenie gleby. Wykazują ogromne zróżnicowanie, będąc zależne od typu podłoża, nachylenia stoków, warunków klimatycznych, charakteru roślinności. Nie posiadają wykształconego profilu glebowego, są płytkie i mało żyzne. Gleba górska • • • n Przydatność rolnicza gleb wiąże się ze strefowością bioklimatyczno – glebową. Prawie 50% powierzchni Ziemi nie nadaje się do użytkowania rolniczego. Do tych obszarów należą powierzchnie Ziemi objęte przez tundrę, suche pustynie, wieloletnią zmarzlinę, pokrywy lodowe i tereny wysokogórskie. Do tych gleb możemy zaliczyć: tundrowe, buroziemy, szaroziemy, gleby słone Pozostałe tereny można podzielić według użytkowania typu gleb od klimatu: Rodzaj klimatu Nazwa gleby Co się na nich uprawia Umiarkowany chłodny i umiarkowany wilgotny Bielice, gleby bielicowe Żyto, owies, jęczmień, ziemniaki i rośliny pastewne, pszenica w południowej części Umiarkowany ciepły wilgotny Brunatne, płowe, bielicowe Ziemniaki, żyto, jęczmień, owies, kukurydza, len Klimat Kontynentalny i umiarkowany suchy, klimat podzwrotnikowy Czarnoziemy, gleby kasztanowe Pszenica, kukurydza, buraki cukrowe, słoneczniki, konopie Śródziemnomorski Czerwone, brązowe, cynamonowe Winorośla, drzewa oliwkowe i cytrusowe, bawełna, warzywa Klimat morski i monsunowy stref y zwrotnikowej i podzwrotnikowej żółtoziemy, czerwonoziemy Ryż, trzcina cukrowa, maniok, kawa, orzeszki ziemne, sezam, herbata, soja Równikowy wybitnie wilgotny i wilgotny Czerwonożółte gleby laterytowe kawy, kakao, drzew kauczukowych, trzciny cukrowej, bananów, palmy oleistej, sizalu Podzwrotnikowy i równikowy (sawanny i zimnozielone lasy równikowe Czerwonoziemy, żółtoziemy, gleby laterytowe Kawa, kakao, banany, drzewa kauczukowe Klasy przydatności rolniczej w Polsce • • • • • • • • • Klasa I – gleby najlepsze, zasobne w składniki odżywcze, gleby o dobrych warunkach fizycznych, tj. o odpowiedniej strukturze, przepuszczalne i przewiewne, o grubej warstwie próchnicznej, równocześnie wilgotne i łatwe w uprawie, uzyskuje się na nich wysokie plony pszenicy, warzyw, buraków cukrowych. Należą do nich najlepsze czarnoziemy, czarne ziemie, gleby brunatne i kasztanoziemy Klasa II – gleby bardzo dobre, zbliżone do poprzednich, ale trudniejsze w uprawie i o nieco gorszych warunkach fizycznych . Należy do nich większość gleb brunatnych oraz dobre czarnoziemy i mady, a także bardzo dobre rędziny i czarne ziemie Klasa III a) Gleby dobre o gorszych warunkach fizycznych i chemicznych (np. wahania poziomu wód gruntowych) niż gleby klasy II. Należą do nich zdegradowane czamoziemy, piaszczyste mady, niektóre gleby brunatne i rędziny; dają wysokie plony żyta, jęczmienia, owsa i ziemniaków Klasa III b) Podobne do gleb klasy III a), lecz o mniej korzystnych warunkach uprawy. Wymagają umiejętnej uprawy. Najczęściej uprawia się na nich zboża i rośliny pastewne. Należą do nich średnio dobre gleby brunatne, płowe, mady, rędziny i gleby osuszone gleby bagienne Klasa IV a) Gleby średniej jakości o mniejszej zasobności w składniki pokarmowe, wymagające odwodnienia. Należą do nich podmokłe gleby brunatne i płowe, mady ciężkie, bielice. Dają średnie plony żyta i ziemniaków. Klasa IV b) Gorsze gleby średniej jakości, zbyt suche lub zbyt wilgotne. Należą do nich gleby wytworzone na piaskach i żwirach oraz podmokłe i oglejone mady Klasa V Gleby słabe, ubogie w składniki mineralne i organiczne, przesuszone lub nadmiernie zawilgocone. Należą do nich gleby o słabo zróżnicowanym profilu, czyli płytkie, kamieniste, nadmiernie zawilgocone lub suche gleby brunatne, rdzawe i bielicowe nadające się do uprawy żyta i ziemniaków Klasa VI Gleby najsłabsze, piaszczyste lub kamieniste o bardzo płytkim profilu glebowym. Mają bardzo słabo zaznaczony poziom próchniczny. Dają niskie plony mało wymagających roślin. Klasa VI Z To nieużytki rolnicze, są wykorzystywane pod zalesienia.
