1 marca- Światowy Dzień Walki z Otyłością DIAGNOZA PROBLEMU ZDROWOTNEGO Występowanie nadwagi i otyłości stanowi istotny problem w zakresie zdrowia publicznego, dotyczy on przede wszystkim osób dorosłych, jednak niepokój budzi również wzrastająca liczba otyłych wśród dzieci i młodzieży. Badania wskazują, że 70-80% młodzieży z otyłością stwierdzoną w okresie dojrzewania stanie się otyłymi dorosłymi. Dziecko otyłe w wieku 10-13 lat jest 6-7 krotnie bardziej zagrożone wystąpieniem otyłości w dorosłym życiu niż jego rówieśnik z prawidłową masą ciała (4,5). Poważne następstwa zdrowotne otyłości, a także szybki wzrost częstości jej występowania sprawiły, iż określa się ją mianem epidemii XXI wieku. Szybkość, z jaką narasta w wielu współczesnych społeczeństwach wśród młodzieży, wydaje się wskazywać na zmiany zachodzące w stylu życia i zachowaniach zdrowotnych młodych ludzi, dotyczących głównie sposobu odżywiania i braku aktywności fizycznej (4). Zachowania żywieniowe oraz niska aktywność fizyczna stanowią w etiologii otyłości zespół czynników zewnętrznych, a więc poddających się zmianie. Właściwa ich modyfikacja jest więc szansą na realną pomoc otyłym lub zagrożonym otyłością nastolatkom. Działania w kierunku redukcji masy ciała mogą doprowadzić nie tylko do zmniejszenia częstości występowania nadwagi i otyłości w tej grupie populacji, ale także do zmniejszenia częstości występowania związanych z tym problemem powikłań zdrowotnych (4). EPIDEMIOLOGIA NADWAGI I OTYŁOŚCI . Według badań przeprowadzonych w ramach Projektu WOBASZ (Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności) nadwaga występuje u 40,4% mężczyzn i 27,9% kobiet, natomiast problem otyłości dotyczył 21,2% mężczyzn i 22,4% kobiet (6). Wyniki badań prowadzonych na populacji dzieci i młodzieży w Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie w 2000 roku wykazały, że nadwaga występowała u 8,0% chłopców oraz u 7,2% dziewcząt, natomiast odsetek dzieci otyłych zarówno wśród chłopców i dziewcząt wynosił 4,6% (6). Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych w Zakładzie Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie w 2005 roku odsetek polskich gimnazjalistów z nadmiarem masy ciała wynosił ponad 13,3%. Stwierdzono, że otyłość występowała u 4,5% badanych, częściej u dziewcząt niż u chłopców (odpowiednio 5,7% oraz 3,3%), natomiast nadwaga została stwierdzona u 9% młodzieży. Największy odsetek uczniów z nadwagą i otyłością zarejestrowano w grupie 14-latków, wyniósł on 12% dla chłopców i 16% dla dziewcząt. W porównaniu do roku 1995 uzyskane w badaniu dane pozwalają stwierdzić, że częstość występowania nadmiaru masy ciała w grupie wiekowej 14-15 lat zwiększyła się o około 2% w roku 2005 (6). Tendencję wzrostową odnośnie ilości osób z problemem otyłości można zaobserwować także na terenie województwa łódzkiego. W roku 2004 wskaźnik dotyczący liczby osób w wieku 0-18 lat (wskaźnik na 10 tys. ludności) będących pod opieką lekarza POZ z powodu otyłości wynosił 152,0, natomiast cztery lata później wzrósł do 217,2. Także w powiecie miasta Łodzi w analizowanym okresie wskaźnik wzrósł z 147,4 do 218,0. Ogółem w województwie łódzkim w roku 2008 otyłość (E65-E68) zdiagnozowano u 10 608 dzieci w wieku 0-18 lat, a w mieście Łodzi u 2 452 dzieci (1). Wykres 1 Według danych Łódzkiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w 2009 roku na terenie województwa łódzkiego z powodu otyłości leczonych było 492 dzieci w wieku gimnazjalnym (roczniki 1994, 1995, 1996). Dane dotyczą osób leczonych w podstawowej opiece zdrowotnej oraz ambulatoryjnej opiece specjalistycznej. NASTĘPSTWA ZDROWOTNE NADWAGI I OTYŁOŚCI. Otyłość stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia. Osoby otyłe częściej chorują na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, mają podwyższony poziom lipidów w surowicy krwi. Otyłość zwiększa zagrożenie miażdżycą i chorobą wieńcową, prowadzi do niewydolności krążenia i niewydolności oddechowej. Ryzyko wystąpienia chorób związanych z otyłością zależy w dużej mierze nie tylko od stopnia otyłości, ale również od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie. Bardzo niekorzystny dla zdrowia jest brzuszny typ otyłości, często współistniejący z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, podwyższonym poziomem trójglicerydów i obniżonym poziomem HDL cholesterolu we krwi, tworzących razem zespół metaboliczny. Umieralność z powodu niektórych rodzajów nowotworów u osób otyłych jest wyższa niż u osób z prawidłową masą ciała. U mężczyzn dotyczy to raka jelita grubego oraz raka gruczołu krokowego. U kobiet nadmierna masa ciała jest związana z wyższą umieralnością z powodu raka piersi, szyjki macicy, endometrium, raka jajników i pęcherzyka żółciowego (2,3,4). Do powikłań otyłości należą m.in.: choroby zwyrodnieniowe stawów, kamica pęcherzyka żółciowego, zespół obturacyjny bezdechu nocnego oraz zaburzenia funkcjonowania układu rozrodczego u kobiet. Niezwykle istotną konsekwencją otyłości jest obniżenie jakości życia związanej z jednej strony z ww. problemami zdrowotnymi, z drugiej zaś z niską samooceną, brakiem akceptacji własnego wyglądu, izolacją społeczną. Osoby z otyłością częściej cierpią na zaburzenia lękowe i depresję, mają problemy z zatrudnieniem i wcześniej przechodzą na rentę (2,4). KONSEKWENCJE DLA MŁODEGO POKOLENIA Otyłość jest zaburzeniem, które wpływa na sposób postrzegania otyłego dziecka, zarówno przez siebie samego, jak i przez otoczenie. Dlatego właśnie bardzo częstym powikłaniem otyłości u dzieci i młodzieży są problemy psychospołeczne (4). Otyłe dzieci mają poczucie małej atrakcyjności fizycznej, negatywnie oceniają swój wygląd, czują się nielubiane i nieakceptowane przez innych. Poczucie odrzucenia, osamotnienia, smutku, żalu oraz depresji znajduje swoje odzwierciedlenie w braku wiary we własne siły i w konsekwencji przyjęciu postawy pasywnej. Dzieci otyłe bardzo często stają się obiektami przezwisk i żartów. Brak akceptacji ze strony otoczenia może doprowadzić do agresywnego zachowania, co rodzi wiele konfliktów (4). Odrzucenie przez rówieśników oraz zawstydzenie własnym wyglądem powodują niechęć do uczestniczenia w zajęciach sportowych oraz do spędzania wolnego czasu z rówieśnikami. Tworzy się w ten sposób błędne koło, skutkujące poczuciem osamotnienia. Jego dopełnieniem jest spędzanie przez samotnych otyłych większości czasu przed telewizorem i komputerem, co dodatkowo pogłębia problem otyłości. Otyli nastolatkowie, sfrustrowani i zniechęceni, albo izolują się coraz bardziej od rówieśników, albo też szukają za wszelką cenę akceptacji przez jakąkolwiek grupę – nawet przestępczą (4). PIŚMIENNICTWO 1. Wojewódzkie Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi: “Informator Statystyczny Ochrony Zdrowia” za lata 2004-2008. 2. Jodkowska M., Wojnarowska B., Oblacińska A.: „Test przesiewowy do wykrywania zaburzeń w rozwoju fizycznym u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym”, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2007, s. 5, 13-14. 3. Zahorska-Markiewicz B: „Otyłość – poradnik dla lekarzy”, ARCHI plus, Kraków 2002, s. 8-11. 4. Oblacińska A., Tabak I.: „Jak pomóc otyłemu nastolatkowi?”, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2006. 5. Oblacińska A., Jodkowska M., Palczewska I., Tabak I.: „Wartość i przydatność zmodyfikowanego testu przesiewowego do wykrywania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży w weiku szkolnym”, Medycyna Wieku Rozwojowego, nr 3, część 1, tom XI, 2007, s. 275-280. 6. Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L.: „Otyłość –zapobieganie i leczenie”, zalecenia Instytut Żywności i Żywienia, PZWL, Warszawa 2006, 2009. Opracowały: Izabela Borczyk, Wioletta Krakała; Dział Promocji Zdrowia, Nadzoru Świadczeń Medycznych i Kontroli ZOZ Źródło INTERNET: http://www.wczp-lodz.pl/Dokumenty/swiatowy_dzien_walki_z_otyloscia.pdf