koda 2014 - Radom.oaza.pl
advertisement
KODA FORMACJA BIBLIJNA Pismo Święte jest to zbiór ksiąg Starego i Nowego Testamentu, uznanych przez Kościół za natchnione, i stanowiące wraz z Tradycją jeden depozyt wiary i jedną regułę. I. WIADOMOŚCI WSTĘPNE 1. Pismo Święte księgą Objawienia Bożego Pismo Święte zawiera ludzkie słowa, które na różne sposoby przekazują jedyne Słowo Boga. Księgi Pisma Świętego zawierają pełne objawienie potrzebne człowiekowi, aby mógł zrealizować swoje człowieczeństwo i osiągnąć życie wieczne. Nauczanie Starego Testamentu (dalej: ST) jest częścią objawienia, które osiąga swój punkt kulminacyjny w życiu i nauczaniu Jezusa Chrystusa, poprzedza je i przygotowuje, aby mogło zostać prawidłowo zrozumiane i przyjęte. Z tych powodów poznanie Chrystusa nie może być pełne lektury ST. 2. Pismo Święte księgą Boga Pismo Święte rodziło się w łonie wspólnoty wierzących, którzy dzielili się swoim doświadczeniem obecności Boga i opowiadali o swoim niezwykłym spotkaniu z Panem. Początkowo przekazywanie Objawienia dokonywało się ustnie, później przekazywane tradycje były utrwalane na piśmie. Autorzy tych tekstów czasami przystępowali do tej pracy z własnej inicjatywy, ale często też na wyraźne polecenie Boga. Słowo spisane i rozpowszechnione w wielu egzemplarzach trwało nawet wtedy, gdy ludzka pamięć okazywała się zawodna. Bóg jednak nie tylko nakazywał spisywać dzieje swojego objawiania się ludziom oraz skierowane do nich orędzie, ale też sam uczestniczył w procesie przekazywania słowa i powstawania ksiąg biblijnych. Towarzyszenie Boga głosicielom Jego słowa i pisarzom nazywamy natchnieniem biblijnym. W szczególny sposób przypisujemy je Duchowi Świętemu. Jego moc sprawiła, że słowo, które Bóg skierował do człowieka, wcieliło się w szatę ludzkich słów. Bóg uczynił słowo ludzkie swoim własnym słowem, dzięki czemu księgi biblijne w sposób pewny, wiernie i bez błędu uczą prawdy, jaka z woli Bożej miała być utrwalona dla naszego zbawienia. Pismo Święte zawiera wszystko, co ludziom jest potrzebne do pełnego życia duchowego. 3. Pismo Święte księgą człowieka Pisarze doświadczający w sobie działania Ducha Świętego, pozostali do końca prawdziwymi autorami i współpracownikami Boga w urzeczywistnianiu Jego dzieła zbawienia. Duch Święty nie zniszczył ich osobowości twórczej i nie wykorzenił ich ze środowiska, w którym żyli. Tak więc do nich należały wybór i ocena dostępnych źródeł, dobór materiału i gatunku literackiego oraz kompozycja dzieła. Posługiwali się oni własnym językiem i stylem, a swój przekaz dostosowali do potrzeb i poziomu swoich adresatów. Z tej przyczyny podczas czytania ksiąg biblijnych należy brać pod uwagę mentalność ich autorów, kulturę, sposób mówienia i rozumienia świata oraz bogatą symbolikę, którą się posługiwali. Obraz świata autorów biblijnych oparty był o ówczesną wiedzę. Trzeba więc wiedzieć na przykład, jak w ich czasach wyjaśniano zjawiska przyrodnicze, jakie panowały normy społeczne, jaką prowadzono działalność gospodarczą, jakie zasady obowiązywały przy pisaniu utworów literackich i z jaką literaturą mogli się stykać. Historia, jaką autorzy biblijni opowiadają jest dla nich przede wszystkim nośnikiem przesłania o spotkaniu człowieka z Bogiem. Dlatego przedstawiali wydarzenia mające konkretne znaczenie dla wspólnoty, do której kierowali swoje pisma. Pomijali natomiast te fakty, które mogły być ważne z historycznego punktu widzenia, ale były drugorzędne dla wiary adresatów i wypływających z niej postaw. Autorzy biblijni korzystali często z istniejących w ich czasach źródeł pisanych, dostosowując ich treść do refleksji, którą chcieli przekazać. Zestawiali ze sobą teksty, które uzupełniały się co do treści, na przekazaniu której im zależało, nawet jeśli 1 same wydarzenia były w nich przedstawione zupełnie odmiennie z punktu widzenia faktograficznego. 4. Jeden plan Boży w Piśmie Świętym Chrześcijańskie Pismo Święte dzieli się na Stary i Nowy Testament. ST, który jest Biblią narodu żydowskiego, powstawał przez wiele wieków i historyczny proces jego formowania zakończył się dopiero przed samymi narodzinami Jezusa. NT powstał w ciągu pierwszego wieku po Chrystusie. ST jest świadectwem życia ludu, który kształtował się wokół Bożej obietnicy zbawienia. Istnienie tego ludu związane było z konkretnym doświadczeniem wyzwolenia z niewoli i obdarowania ziemią, na której mógł żyć i rozwijać się w wolności. Księgi ST opowiadają o tym wyzwoleniu, a potem o historii, w której prorocy wciąż przypominali Izraelitom o fundamencie ich wiary i starali się ukazać jej konsekwencje dla życia jednostek i całego narodu w zmieniających się okolicznościach. Autorzy NT koncentrują się w swoim dziele na osobie Jezusa Chrystusa, który jest ukazany jako wypełnienie zapowiedzi prorockich. Pismo Święte jest zbiorem różnorodnych tekstów. Podkreśla to nazwa „Biblia”, która jest greckim słowem oznaczającym wielość ksiąg. Są one dziełem różnych, najczęściej nieznanych nam z imienia autorów. Swoją wiarę przekazali oni w postaci opowiadań, listów, wypisów z kronik, legend, zbiorów praw, przysłów, przypowieści, mów, hymnów, poematów, pieśni weselnych, proroctw, lamentacji, modlitw, wizji itd. WIARA KOŚCIOŁA STANOWI PODSTAWĘ INTERPRETACJI PISMA ŚWIĘTEGO, PONIEWAŻ TO DUCH ŚWIĘTY PROWADZI WSPÓLNOTĘ WIERZĄCYCH I POZWALA JEJ WNIKAĆ W TAJEMNICE BOŻEGO OBJAWIENIA. ON TAKŻE POMÓGŁ KOŚCIOŁOWI OKRESLIĆ, KTÓRE KSIĘGI WŁĄCZYĆ DO KANONU PISMA ŚWIĘTEGO. II. STARY TESTAMENT 1. Nazwa „Stary Testament” i jego podział Nazwą „Stary Testament” określa się Biblię żydowską, czyli zbiór ksiąg, które powstały w wierze i tradycji Izraela. Chrześcijanie przejęli go w wersji, jakiej używano w czasach Jezusa i apostołów w greckojęzycznej diasporze, czyli żydowskich wspólnotach poza Palestyną. Zbiór ten zwany jest Septuagintą (LXX). Zawiera on 46 ksiąg, a więc więcej niż Biblia hebrajska, z której korzystali Żydzi w Palestynie. Współczesna Biblia Żydów ma 39 ksiąg i nie obejmuje ksiąg: Tb, Jdt, Ba, Mdr, Syr i 1 i 2 Mch. Księgi te nazywa się deuterokanonicznymi. Żydzi wyróżniają w Biblii trzy części: Pięcioksiąg (Tora), Prorocy (Newiim), Pisma (Ketuwim). Pierwsza część, którą określa się jako „Prawo”, jest dla Żydów podstawowa. Zawarto w niej świadectwo o wydarzeniach, które utworzyły naród izraelski. Chrześcijański podział ST wyróżnia cztery części: Pięcioksiąg, księgi historyczne, księgi mądrościowe i księgi prorockie. 2. Proces powstawania Księgi ST powstawały w ciągu stuleci, aż do czasów Jezusa. Zasadnicze znaczenie dla gromadzenia i zapisywania narodowych i religijnych tradycji posiadała władza królewska i związana z instytucjami państwowymi grupa pisarzy, którzy byli odpowiedzialni nie tylko za prowadzenie urzędowej dokumentacji, ale także za poznawanie i przechowywanie tradycji. W ST łatwo zauważyć wielką różnorodność nurtów myśli związanych z podstawowymi wydarzeniami historii Izraela. Różnorodność ta była związana z wielością grup plemiennych, sanktuariów oraz ośrodków władzy państwowej. Różne tradycje zaczęto łączyć w jedną całość dopiero po upadku Królestwa północnego (722 r. przed Chr.), kiedy wielu jego wykształconych mieszkańców przybyło do Jerozolimy, oraz w następnych latach, kiedy Jerozolima stała się jedynym ośrodkiem kultu Izraela (626 r. przed Chr.). Pracę tę kontynuowano następnie w Babilonii, gdzie po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. zostały przesiedlone elity narodu izraelskiego. Dopiero jednak po powrocie z wygnania Pięcioksiąg otrzymał kształt zbliżony do obecnego. W tym też okresie zredagowana została większość innych ksiąg. W III-I w. przed Chr. 2 w Palestynie znane były i czytane wszystkie księgi ST, chociaż istniały one jeszcze w kilku wersjach. Począwszy od I w. po Chr., Żydzi wszędzie używali już tego samego tekstu. 3. Kwestie literackie, językowe i teologiczne W odniesieniu do Pisma Świętego nie da się bez problemów zastosować tradycyjnego podziału na rodzaje: epikę, lirykę i dramat. Najwięcej tekstów w Biblii ma charakter narracji. Zdecydowana większość ksiąg ST została napisana w języku hebrajskim. W przeciwieństwie do języka greckiego, w którym napisano NT, język hebrajski nie należy do grupy języków indoeuropejskich. Posiada on specyficzne formy wyrazu, czasem możliwe do przełożenia na język polski tylko w niewielkim stopniu. Ponadto starożytna kultura Bliskiego Wschodu, w której powstawał ST, chętniej niż abstrakcją posługiwała się obrazami i symbolami. Charakterystyczną cechą jej kompozycji był paralelizm, polegający na dwukrotnym wypowiedzeniu myśli. Wielość i rozmaitość ksiąg ST wiąże się z bogactwem zawartych w nich treści. Po osiedleniu się Izraelitów w Kanaanie życie toczyło się w oddalonych od siebie, nie tylko przestrzennie, plemionach. O tych samych doświadczeniach i wydarzeniach mówiono w sposób zróżnicowany. Te same tradycje były pielęgnowane przez różne instytucje czy środowiska, które z racji swej odmienności wyrażały je inaczej. Odmienność funkcji, a także różnica interesów powodowała, że w zróżnicowany sposób interpretowano poszczególne wydarzenia, wskutek czego rodziły się i rozwijały różne teologie. Autorzy, którzy dokonali końcowej redakcji poszczególnych ksiąg ST, nie starali się ujednolicić różnych przekazów. Nawet przepisy wyraźnie ze sobą sprzeczne lub dawno odrzucone były dla nich ważnym słowem Boga, ponieważ stanowiły świadectwo Jego obecności w historii narodu wybranego. 4. Pięcioksiąg (Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt) Księgi te różnią się tematyką i stylem, ale uważane są za całość, ponieważ są zbiorem tekstów, które definiują lud Izraela jako naród wybrany przez Boga i określają podstawowe normy jego życia. Stąd pochodzi inna nazwa tego zbioru, a mianowicie Prawo. A) Etapy formowania się Opowiadania składające się na treść Pięcioksięgu pochodzą z bardzo bogatego skarbca tradycji ustnych poszczególnych plemion Izraela, które potem, w różnych momentach historycznych, były spisywane w formie mniej lub bardziej obszernych dokumentów. Następnie podlegały wieloetapowej redakcji, która aktualizowała je w odpowiedzi na zmieniającą się sytuację społeczną, polityczną i religijną. Szacunek dla tradycji już spisanych sprawiał jednak, że nowe teksty raczej nie zastępowały starych, lecz dołączane były do nich jako ich uaktualnienie i uzupełnienie. Pięcioksiąg zawiera więc w sobie teksty archaiczne i teksty o wiele od nich młodsze. Znajduje się w nim wiele powtórzeń. Niektóre prawa powtarzają się, a zarazem różnią od siebie, ponieważ poruszają ten sam problem w perspektywie odmiennych realiów życia społecznego. Swoją dzisiejszą formę Pięcioksiąg osiągnął prawdopodobnie w drugiej połowie V w. przed Chr., w czasach kapłana Ezdrasza. B) Treść od początku świata do Abrahama od Abrahama do pobytu w Egipcie od wyjścia z niewoli egipskiej do śmierci Mojżesza 5. Księgi historyczne A) Treść Opowiadają o bardzo długim okresie, obejmującym przynajmniej tysiąc lat historii Izraela. Pierwsza z nich (Joz) opowiada o zajęciu Kanaanu, które miało miejsce w XIII w. przed Chr., natomiast Ostatnia (1 Mch) doprowadza dzieje Izraela do 134 r. przed Chr. (początek rządów Jana Hirkana). B) Grupy ksiąg historycznych Historia deuteronomiczna (Joz, Sdz, 1 i 2 Sm, 1 i 2 Krl). Zaczynając od Jozuego (połowa XIII w. przed Chr.) doprowadza dzieje Izraela do króla Judzkiego Jojakina 3 (połowa VI w. przed Chr.). Nazwa „Historia deuteronomiczna” nawiązuje do faktu, że należące do tego bloku księgi wykazują duże podobieństwa do Księgi Powtórzonego Prawa (łac. Deuteronomium). Odnosi się to zarówno do ich słownictwa i stylu, jak i do sposobu prowadzenia narracji oraz interpretacji wydarzeń. Księgi te nie powstały w jednym czasie. Pierwsza redakcja historii mogła mieć miejsce za czasów króla Jozjasza i jego religijnej reformy (622 r. przed Chr.). Podczas Wygnania Babilońskiego (586 – 538 r. przed Chr.) pierwsza wersja dzieła historycznego została uzupełniona o nowe fakty oraz przeredagowana, aby odpowiedzieć wygnańcom na pytania dotyczące znaczenia przymierza z Bogiem w ich nowej sytuacji. Joz – osiedlenie się narodu wybranego w Ziemi Kanaan Sdz – kolejne odstępstwa i nawrócenia Narodu Wybranego po osiedleniu się w Ziemi Kanaan 1 i 2 Sm – okres teokracji za czasów Dawida 1 i 2 Krl – czasy monarchii Salomona, upadek i podział królestwa, początki niewoli babilońskiej Dzieło kronikarskie (1 i 2 Krn, Ezd, Neh). Zakres czasowy tych ksiąg jest jeszcze szerszy, gdyż opowiadają dzieje od początku ludzkości (od Adama), kończąc je na V w. przed Chr. Dzieło kronikarskie powstało znacznie później niż historia deuteronomiczna, tj. w epoce rozwiniętego judaizmu (V/IV w. przed Chr.). Kronikarz (tak zwykło się nazywać autora tych ksiąg) przejmuje wiele materiału z poprzedniego dzieła ( szczególnie z 1-2 Sm i 1-2 Krl), czasem nawet powtarza go dosłownie. Różny kontekst historyczny oraz większy dystans czasowy sprawia jednak, że ta sama lub lekko zmieniona opowieść nabiera nieco odmiennego znaczenia. Ponadto kronikarz korzysta także z innych źródeł, których nie uwzględnili poprzedni autorzy. Niektóre wydarzenia pomija (np. całe dzieje Królestwa Północnego), czasem też puszcza wodze fantazji, wyolbrzymiając np. dane liczbowe. Opowiadania dydaktyczne (Tb, Jdt, Est, Rt). Są one niezależne od siebie. Powstały późno. Łączy je zbliżona forma literacka, którą można nazwać „historią budującą”. Poświęcone są dziejom pojedynczych osób i rodzin. Przechodzą one różne próby, które zostają przezwyciężane dzięki wytrwałości, odważnemu podejmowaniu działania zgodnego z wolą Bożą oraz dążeniu do sprawiedliwości. Pierwsza i Druga Księga Machabejska. Opowiadają o walce Judejczyków o wolność narodową i religijną w II w. przed Chr. przeciwko syryjskiej dynastii Seleucydów. 6. Księgi mądrościowe (Hi, Ps, Prz, Koh, Pnp, Mdr, Syr). W przeciwieństwie do pozostałych pism ST, które poświęcone są przede wszystkim szczególnemu powołaniu narodu wybranego oraz wydarzeniom tworzącym historię zbawienia, księgi mądrościowe zajmują się refleksją nad światem. Ich przesłanie ma więc z założenia charakter ponadczasowy. Mędrcami w starożytnym Izraelu byli wykształceni ludzie z elity dworskiej (pisarze, doradcy królewscy), nauczyciele mądrości w szkołach. Służyli oni swoim doświadczeniem i mądrością swoim rodakom. Księgi mądrościowe wpisują się w wielki nurt myśli mądrościowej starożytnego Izraela, za którego autora uważa się króla Salomona. Nurt ten miał początek w X w. przed Chr. i trwał aż do II w. przed Chr. Na ten czas należy też przypisywać powstawanie ksiąg mądrościowych. Księga Psalmów – od Dawida (X w. przed Chr.) zaczęto ustne przekazywanie psalmów. Pierwsze psalmy były spisywane za Salomona i trwało do ok. III w. przed Chr. Według najstarszej tradycji Izraela Dawid jest Ojcem psalmodii hebrajskiej. W Septuagincie imię Dawida znajduje w 84 psalmach; imię w tytule psalmu może oznaczać autorstwo lub dedykację. Resztę psalmów ułożyli kapłani i ich pomocnicy dla potrzeb kultu. 7. Księgi prorockie A) Prorocy w Izraelu 4 Księgi prorockie przekazują nam wypowiedzi proroków, których autorytet został powszechnie uznany i potwierdzony przez wspólnotę Izraela. Często następowało to jednak wiele lat po ich śmierci. Prorocy w ST głosili prawdy religijno-moralne w Imieniu Boga, strzegli czystości wiary i obyczajów, bronili sprawiedliwości społecznej, przepowiadali przyszłość, czynili cuda. Księgi prorockie zbierają wypowiedzi wygłoszone przy różnych okazjach, uzupełnione często przez uczniów proroków o adnotacje biograficzne, a także aktualizowane w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby i okoliczności, które stawiały przed Izraelem nowe wyzwania. Proroctwa były bowiem przez wiele wieków od ich wypowiedzenia traktowane jako słowo żywe, które domaga się twórczego uzupełniania, tak aby słowo proroka dawało konkretne wskazania wspólnocie, która je czyta. B) Okresy powstawania ksiąg prorockich Okres przed wygnaniem babilońskim (VIII w. – 586 r. przed Chr.). Pismo Święte zachowuje z tego okresu wypowiedzi proroków Amosa i Ozeasza, którzy działali w Królestwie północnym (Izrael), oraz proroków Izajasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza i Jeremiasza, którzy działali w Królestwie południowym (Juda); ponadto słowa Ezehiela, który obserwuje i komentuje ostanie lata niepodległości Królestwa Judy z Babilonii, do której został uprowadzony w 597 r. przed Chr. Okres wygnania do Babilonii (586-538 przed Chr.). Z tego czasu pochodzą liczne wypowiedzi proroka Ezehiela oraz duga część Księgi Izajasza (Iz 40 – 55), w której nieznany prorok, zwany umownie Drugim Izajaszem, rozwinął i uaktualnił przesłanie proroka z VIII w. przed Chr. Wśród tych, którzy pozostali w Judzie działał prorok Abdiasz. Prawdopodobnie niedługo po upadku Jerozolimy powstała Księga Lamentacji, która zasadniczo nie należy do ksiąg prorockich, ale która w chrześcijańskich wydaniach Pisma Świętego umieszczana jest zazwyczaj po Księdze Jeremiasza, ze względu na starożytną tradycję przypisującą jej autorstwo temu prorokowi. Czas powrotu i odbudowy (538 – ok. 450 przed Chr.). W tym czasie działalność podejmują prorocy: Aggeusz, Zahariasz, Malachiasz i Joel. Z tego okresu pochodzi również Księga Jonasza oraz trzecia część Księgi Izajasza (Iz 56 – 66). Okres panowania greckiego (II-I w. przed Chr.). Z tego czasu pochodzą: Księga Daniela i Księga Barucha. III. NOWY TESTAMENT 1. Ustne przekazywanie Ewangelii o Chrystusie Nauka Jezusa, potwierdzona licznymi znakami i cudami, nie mogła popaść w zapomnienie. Dzięki działalności apostołów orędzie o Jezusie bardzo szybko usłyszała cała Judea. Po wybuchu prześladowań w Jerozolimie gorliwi członkowie Kościoła musieli opuścić stolicę, a tym samym zanieśli Ewangelię do Żydów mieszkających poza ziemią judzką. Wkrótce potem nauka o Chrystusie Zbawicielu dotarła także do pogan, którzy w tym czasie coraz bardziej odchodzili od tradycyjnego kultu bogów, a poszukiwali takiej religii, która ukazałaby prawdziwy sens życia, i dlatego przyjmowali Ewangelię z wielką otwartością. 2. Powstanie pism chrześcijańskich Z biegiem czasu zaczęły powstawać w Kościele pierwsze własne teksty chrześcijańskie, do których należały przede wszystkim listy św. Pawła, wyjaśniające naukę Jezusa i podtrzymujące wiernych w wierze. Prawdopodobnie w tym samym czasie chrześcijanie zaczęli spisywać niektóre hymny używane w czasie liturgii i wyznania wiary, jak też zaczęli tworzyć pierwsze opisy Męki, opis ustanowienia Eucharystii konieczny do celów liturgicznych, zbiory przypowieści Jezusa i dokonanych przez Niego cudów. Niektóre z pierwotnych hymnów i wyznań wiary zostały włączone do listów św. Pawła i innych pisarzy nowotestamentowych, z pierwszych zaś zbiorów mów i czynów Jezusa skorzystali ewangeliści przy tworzeniu swoich dzieł, ukazujących publiczną działalność Chrystusa w uporządkowany sposób. 5 Spisanie działalności i nauczania Jezusa wynikło z potrzeb czysto praktycznych: liturgicznych, katechetycznych i apologetycznych. Ponadto ważną okolicznością było to, że pokolenie naocznych świadków z upływem czasu powoli wymierało. Po nich kierowniczą rolę we wspólnocie wierzących zajmowali uczniowie apostołów. Choć ludzie ufali wiernemu przekazowi ich orędzia, to jednak chcieli mieć autentyczne świadectwa naocznych świadków, tylko one bowiem zasługiwały na miano bezbłędnych i obowiązujących. Chrześcijanie drugiego pokolenia po Chrystusie, których liczba szybko wzrastała, domagali się pisemnej relacji o tym, co naoczni świadkowie wiedzieli o Jezusie i co o Nim głosili, aby także następne pokolenia miały niezmienny i pewny fundament wiary, oparty na słowach samego Chrystusa. Apostołowie i ich uczniowie, kierowani przez Ducha Świętego, starali się wiernie spisywać prawdy objawione przez Jezusa, dzięki czemu uchronili Jego naukę od zapomnienia lub zdeformowania. Jednakże obok wspomnień i osobistego świadectwa zawarli w swych dziełach także własne przemyślenia, mające na celu wyjaśnienie znaczenia słów Nauczyciela oraz ich zastosowanie w konkretnej wspólnocie, dla której tworzyli swe dzieła. Pisali do różnych adresatów: Żydów, Greków, Rzymian, musieli więc brać pod uwagę ich język, przekonania i wyobrażenia religijne, sytuację polityczną (panowanie Cesarstwa Rzymskiego nad całym basenem Morza Śródziemnego), jak również kulturę i obowiązujące wówczas obyczaje. Uwzględniając to wszystko spełnili bardzo ważne zadanie, ponieważ z jednej strony pozostali wierni nauce Chrystusa, a z drugiej – dostosowali uniwersalne orędzie zbawcze do mentalności i pojęć swoich odbiorców. Wszystkie księgi, spisane przez apostołów albo przez ich uczniów, powstawały w drugiej połowie I w.: od ok. 50 r. (1 Tes) do ok. 100 r. po Chr. Zostały one napisane w języku koine, którym na co dzień posługiwała się mówiąca po grecku ludność wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. 3. Powstanie kanonu ksiąg Nowego Testamentu Kościół od początku wierzył, że apostołom w sposób szczególny towarzyszy Duch Święty, który zstąpił na nich w dniu Pięćdziesiątnicy. Istniało przekonanie, że apostołowie w swym nauczaniu w sposób wolny od błędu przekazują prawdy objawione przez Jezusa. Na tej samej podstawie wierzący byli pewni, że również dzieła NT zostały spisane pod natchnieniem Ducha Świętego i dlatego można je postawić na równi ze świętymi księgami ST. Najstarsze znane nam pełne spisy (czyli kanony) 27 ksiąg nowotestamentowych pochodzą z IV w. 4. Wprowadzenie do Ewangelii A) Znaczenie terminu Termin ewangelia wywodzi się z greki klasycznej, gdzie używany w liczbie mnogiej rzeczownik eu-angelia (‘dobre wiadomości’) oznaczał nagrodę za przyniesienie radosnej nowiny. Ewangelista Marek na początku swego dzieła daje tytuł: Początek Ewangelii Jezusa Chrystusa, Syna Bożego (Mk 1,1). W ten sposób tworzy zupełnie nowy gatunek literacki, nazwany ewangelią. B) Charakterystyczne cechy Ewangelii jako gatunku literackiego Ewangelie nie są dziełami historycznymi we współczesnym rozumieniu tego określenia. Żadna z nich nie przekazuje też wszystkiego, co Jezus czynił i mówił. Są one zbiorem oraz wyborem słów i czynów Jezusa, mającym za zadanie ukazać Go jako Chrystusa, Pana i Zbawiciela. Ich celem jest obudzenie wiary w Jezusa u ludzi, którzy Go jeszcze nie znali, oraz utrwalenie wiary u tych, którzy już przyjęli nowinę o Nim. Są świadectwem uczestników wydarzeń z życia i działalności Jezusa. Autorzy Ewangelii nie byli zawodowymi pisarzami, dlatego czasem w ich dzieła wkradał się brak precyzji w opisie faktów historycznych lub logicznej ciągłości w planie. Ewangelie są bowiem przede wszystkim wyrazem wiary i rozumienia czynu zbawczego, dokonanego przez Chrystusa. Są one uroczystym orędziem głoszącym zbawienie, które ludzie zawdzięczają Chrystusowi. Każdy z ewangelistów miał inny styl pisania, jak również musiał brać pod uwagę mentalność swoich czytelników, ich konkretne problemy i zainteresowania. Dlatego autorzy wybierali z mów Jezusa różne treści, odpowiadające potrzebom słuchaczy. Każda Ewangelia inaczej więc świadczy o Jezusie i przedstawia Go w nieco inny sposób, a w konsekwencji zawiera 6 C) D) E) F) własną teologię. Te cztery relacje porównane ze sobą nie są jednak sprzeczne, lecz wzajemnie się uzupełniają, przekazując bogaty obraz Jezusa Chrystusa oraz treść Jego nauczania. Ewangelie synoptyczne (Mt, Mk, Łk) Różnią się od Ewangelii Janowej w sposobie ujęcia wydarzeń. Przede wszystkim całą działalność publiczną Jezusa zamykają w jednym roku, podczas gdy Ewangelia Janowa sugeruje trzy lata. Różnią się także stylem i mają z nią niewiele tekstów wspólnych. Między Ewangeliami synoptycznymi można zaobserwować znamienne różnice i podobieństwa. W epizodach wspólnych dla trzech Ewangelii można zauważyć wiele różnic, np. w sformułowaniach lub w kolejności niektórych wydarzeń. Z drugiej jednak strony w Ewangeliach synoptycznych zauważa się ten sam ogólny schemat życia i działalności Jezusa: dzieciństwo (poza Mk), chrzest, początek publicznego nauczania w Galilei, entuzjazm tłumów, rozczarowanie faryzeuszów i nauczycieli Pisma, objawienie się uczniom (w tym Przemienienie), podróż do Jerozolimy, triumfalny wjazd, działalność w świątyni, uczta paschalna, aresztowanie, ukrzyżowanie i śmierć, Zmartwychwstanie i ukazanie się apostołom. Ewangelie synoptyczne zawierają ponadto bardzo podobne, a często wręcz identyczne opisy wydarzeń z działalności Jezusa. Z tego porównania można wyciągnąć wniosek, że każdy z ewangelistów pisał na podstawie własnych wspomnień lub przekazu dostępnych mu świadków, ale przynajmniej niektórzy z nich korzystali z istniejących już dzieł spisanych. Jest rzeczą prawdopodobną, ze Mateusz i Łukasz mieli do dyspozycji Ewangelię według św. Marka oraz jakąś inną spisaną ewangelię, która nie zachowała się do naszych czasów, i z tych dwóch źródeł przejęli wiele tekstów, włączając je do swoich opisów. Adresaci Mt – Żydzi i chrześcijanie nawróceni z judaizmu Mk – Chrześcijanie nawróceni z pogaństwa i mieszkający w Rzymie Łk - Chrześcijanie nawróceni z pogaństwa Ewangelia wg św. Jana Powstała ok. 90 – 100 r. w Efezie. Jest dziełem jednego autora (umiłowanego ucznia – Jana), choć widoczna jest także praca redaktora. Odbiega od schematu zawartego w ewangeliach synoptycznych. Różnice dotyczą przede wszystkim ilości pobytów Jezusa w Jerozolimie, mów Jezusa, a także cudów i egzorcyzmów. Są też podobieństwa (działalność Jana Chrzciciela, podróż do Galilei, nakarmienie pięciu tysięcy). Ścisła analogia występuje w relacjach o ukrzyżowaniu. Charakterystyczne dla tej ewangelii jest nasycenie jej elementami teologicznymi, duchowymi oraz symboliką (światłość, ciemność, prawda, mądrość wcielona, Odwieczne Słowo). Dzieje Apostolskie Autorem jest św. Łukasz. Na kartach tej księgi ukazuje obraz rodzącego się Kościoła, szerzącego zbawienie poprzez misje i przygotowującego wiernych na powtórne przyjście Pana. Zbawienie głoszone przez Kościół realizuje się przez przepowiadanie słowa i ma charakter powszechny: dostępne jest dla każdego, kto się nawraca. Początek oficjalnej inauguracyjnej działalności Kościoła Chrystusowego rozpoczyna się w Dniu Pięćdziesiątnicy w Jerozolimie. Apostołowie łącznie ze św. Piotrem i Pawłem stanowią pierwszą komórkę Kościoła. Historia Kościoła rozpoczyna się w Jerozolimie i sięga poprzez Judeę, Samarię, Antiochię, kraje Azji Mniejszej, aż po Europę i Rzym. Dzieje Apostolskie ukazują, że źródłem dynamizmu i ekspansji Kościoła pierwotnego był Duch Święty, który wciąż na nowo udziela wiary i ujawnia swoją działalność w życiu pierwszych gmin chrześcijańskich. Św. Łukasz opisuje te wydarzenia ok. 50 lat później, znając bogate doświadczenia działalności misyjnej św. Pawła, św. Piotra i innych naocznych świadków publicznej działalności Jezusa. Listy św. Pawła Są odpowiedzią na konkretne problemy powstałe w danym Kościele. W większości nie są listami prywatnymi, lecz pismami urzędowymi, przeznaczonymi do publicznego odczytania 7 w danej wspólnocie. Listy Pawłowe są najstarszymi znanymi nam tekstami pierwotnego chrześcijaństwa. Wielki autorytet Apostoła Narodów sprawił, że poszczególne wspólnoty starały się sprowadzać jego pisma z innych wspólnot, przepisywały je i przechowywały jako wykład wiary i moralności. Mimo to kilka jego listów zaginęło. Paweł według ówczesnego zwyczaju na pierwszym miejscu podaje nadawcę listu, a na drugim adresatów. Trzecie miejsce wypełnia pozdrowienie, które posiada charakter religijny. Po wstępie następuje główna część listu, zajmująca się problemami zarówno doktrynalnymi, jak i życiowymi danej gminy. Stąd też zasadnicza część listów posiada dwie części: doktrynalno-dogmatyczną i pouczająco-parenetyczną zachęcającą do życia chrześcijańskiego. Na zakończenie listu składają się często krótkie, osobiste wiadomości nadawcy, pozdrowienia i życzenia błogosławieństwa dla poszczególnych członków gminy. G) Listy Katolickie (1 i 2 P, Jk, Jud, 1, 2 i 3 J) Ukazują one rozwinięty Kościół, zajmujący stanowisko wobec otaczającego świata i wobec próby, jaką miała być rozpoczynająca się epoka wielkich herezji. Przekazują one naukę i tradycję apostolską odnośnie do depozytu wiary i wykładnię moralności chrześcijańskiej. H) Apokalipsa św. Jana Nazwa apokalipsa w języku greckim apokalipsis oznacza objawienie, odsłonięcie czegoś. Podstawowym założeniem apokaliptyki biblijnej jest wiara w Boga i w Jego rządy we wszechświecie. Stawia sobie za cele: poznanie i zgłębienie Bożych tajemnic, dotyczących losu ludzkości i świata, losu narodów; zgłębienie tajemnic historii, określenie znaków końca świata; wzbudzenie zainteresowania czytelnika przyszłością eschatologiczną, Bogiem jako ostatecznym celem wszystkiego, służy pocieszeniu i pokrzepieniu serc w czasie cierpienia i prześladowań. Celem Apokalipsy św. Jana wyrażonym we wstępie jest objawienie i wyjaśnienie Bożego sensu dziejów Kościoła na tle dziejów ludzkości. Objawia ona zbawcze fakty Jezusa Chrystusa tak, by Kościół mógł w nich wyczytać, jak ma postępować w czasach prześladowań i cierpień. Jej orędzie jest skierowane do Kościoła wszystkich czasów. 8 IV. DODATEK 1. Najważniejsze wydarzenia historii biblijnej (zbawienia) 1800 – 1750 Abraham udaje się do Ziemi Kanaan z Ur Chaldejskiego 1250 – 1230 Wyjście z niewoli egipskiej pod wodzą Mojżesza 1220 – 1200 Wejście do Kanaanu pod wodzą Jozuego 1010 – 970 Okres panowania Dawida 970 – 931 Okres panowania Salomona 929 Podział na dwa królestwa 721 Upadek Samarii i Królestwa Izraelskiego. Niewola asyryjska 622 Znalezienie Księgi Prawa. Reforma religijna za Jozjasza 612 Zburzenie Niniwy 587/6 Zdobycie Jerozolimy 538 Edykt Cyrusa. Cyrus pozwala Izraelitom na powrót do Palestyny. Palestyna prowincją perską 167 – 160 Prześladowania religijne Żydów. Powstania machabejskie 37 – 10 po Chr. Panowanie Heroda Wielkiego 6 – 7 przed Chr. Narodzenie Pana Jezusa 49/50 Pierwszy Sobór Jerozolimski 70 Zburzenie Jerozolimy i świątyni jerozolimskiej przez Tytusa 2. Tezy 1. Okres powstawania, treść, liczba i podział ksiąg, języki biblijne 2. Natchnienie (autorzy natchnieni, oddziaływanie Ducha Świętego, zakres i skutki natchnienia) 3. Kanon i kanoniczność; apokryfy 4. Rodzaje i style literackie; przekłady; krytyka tekstu 5. Najważniejsze wydarzenia historii zbawienia (biblijnej) 6. Pięcioksiąg 7. Dzieło Deuteronomistyczne 8. Księgi prorockie 9. Księgi mądrościowe 10. Ewangelie synoptyczne 11. Ewangelia św. Jana 12. Dzieje Apostolskie 13. Listy św. Pawła 14. Listy Katolickie i Apokalipsa 9
