astronomia k.qxd

astro
nomia
Z
TEKST
ŁATWY
!! !
jawiska zaæmieñ S³oñca
w przesz³oœci wielokrotnie budzi³y grozê, zaœ zaæmienia Ksiê¿yca mo¿e trochê mniej. Zaæmienie
Ksiê¿yca jest mniej widowiskowe
a dodatkowo mo¿na je obserwowaæ
jedynie noc¹. W przesz³oœci nocnymi obserwacjami zajmowali siê tylko ludzie wykszta³ceni, a zatem
z „wy¿szych stanów”. Bardzo obrazowym jest opis zaæmienia S³oñca
pochodz¹cy z powieœci „Faraon”
Boles³awa Prusa:
„Odwracam oblicze moje od
przeklêtego ludu i niech na ziemiê
spadnie ciemnoœæ... I sta³a siê rzecz
okropna: w miarê jak g³os mówi³,
s³oñce traci³o blask. A wraz z ostatnim s³owem zrobi³o siê ciemno jak
w nocy. Na niebie zaiskrzy³y siê
gwiazdy, a zamiast s³oñca sta³
czarny kr¹g otoczony obr¹czk¹ p³omieni.” I dalej czytamy: „Takie same sceny, z pewnymi odmianami,
mia³y miejsce w ca³ym Dolnym
Egipcie. W ka¿dym mieœcie, dwudziestego Paofi, lud od rana zbiera³
siê pod œwi¹tyniami i w ka¿dym
mieœcie oko³o po³udnia jakaœ banda
szturmowa³a do bramy œwiêtej.
g¹ wyst¹piæ
3 zaæmienia
Ksiê¿yca i a¿ 5
zaæmieñ S³oñca. Je¿eli chodzi o minimalne liczby zaæmieñ, to zaæmienie S³oñca
musi wyst¹piæ
co najmniej
2 razy w roku,
a zaæmieñ
Ksiê¿yca mo¿e
nie byæ wcale.
Wspomniany
Oppolzer
w 1887 roku
opublikowa³
„kanon” zaæKsiężyc w czasie całkowitego zaćmienia
mieñ od 208
p.n.e. do 2163 r. Jak do tej pory
zachodzi zaæmienie S³oñca.
wszystko siê zgadza. Dzisiaj doœæ
Wbrew powszechnie panuj¹cej
dok³adnie mo¿emy policzyæ moopinii zaæmienie S³oñca zdarza siê
menty zaæmieñ, ale warto podznacznie czêœciej ni¿ zaæmienie
kreœliæ, ¿e obecnie mamy do dyKsiê¿yca, wed³ug katalogu zaspozycji komputery. Kiedyœ oczyæmieñ Theodora von Oppolzera
wiœcie by³o zupe³nie inaczej, tym
na 3000 zaæmieñ Ksiê¿yca przypabardziej nale¿y mieæ szacunek do
da 5000 zaæmieñ S³oñca. Maksyówczesnych rachmistrzów.
malnie w ci¹gu jednego roku moZaæmienie
Ksiê¿yca widoczne
jest z ca³ej tej czêœci kuli ziemskiej, na
której panuje noc.
Z obserwacji ¿ycia
wiemy, ¿e je¿eli do
jakiegoœ przedmiotu
dociera œwiat³o, to
Jacek Szczepanik
jest on oœwietlony,
Zaćmienia Słońca
i Księżyca
M ŁODY TECHNIK
50
Wszêdzie nad bram¹ oko³o pierwszej, ukazywa³ siê arcykap³an
œwi¹tyni z orszakiem, przeklina³
bezbo¿ników i robi³ ciemnoœæ”. Posiadanie takiej wiedzy istotnie
sprawia³o, ¿e osoba ta by³a na pozycji uprzywilejowanej.
Omówmy zatem zjawiska
zaæmieñ i sposoby ich obserwacji.
Kiedy dochodzi do zaæmieñ S³oñca
lub Ksiê¿yca? Wtedy, gdy te trzy
obiekty (S³oñce–Ziemia–Ksiê¿yc)
znajd¹ siê w jednej linii. Kiedy
w œrodku znajdzie siê Ziemia,
wystêpuje zaæmienie Ksiê¿yca,
gdy w œrodku znajdzie siê Ksiê¿yc,
10/2005
Słońce w czasie zaćmienia obrączkowego
Zaćmienia Księżyca widzimy częściej,
choć zdarzają się rzadziej
zaœ za nim tworzy siê cieñ. Z uwagi na kulistoœæ Ziemi cieñ ma
kszta³t sto¿ka. Je¿eli teraz Ksiê¿yc
znajdzie siê w tym sto¿ku cienia,
wystêpuje zaæmienie Ksiê¿yca.
Rozmiary Ziemi przewy¿szaj¹ rozmiary Ksiê¿yca, dlatego ca³y mo¿e
siê kilkadziesi¹t minut pogr¹¿yæ
w cieniu. Zaæmienie jednak rozpoczyna siê od tzw. zaæmienia pó³cieniowego, kiedy nasz satelita znajdzie siê w pó³cieniu, jest to jednak
zaæmienie ma³o efektowne i w zasadzie bez odpowiedniego sprzêtu
nie da siê go zobaczyæ. W czasie
ca³kowitego zaæmienia powierzchnia Ksiê¿yca jest widoczna, ale
w czerwonobrunatnej barwie. Jest
to efekt istnienia wokó³ Ziemi atmosfery, która zachowuje siê jak
doœæ skomplikowany uk³ad optyczny. Œwiat³o s³oneczne ulega dyspersji, a czerwone promienie uginaj¹ siê znacznie bardziej.
Zaæmienie S³oñca widoczne
jest tylko z niewielkiego obszaru
na kuli ziemskiej. To w³aœnie jest
przyczyn¹, dla której zaæmienia
nych instrumentów optycznych taKsiê¿yca widzimy czêœciej, choæ
kich jak lornetki czy teleskopy bez
zdarzaj¹ siê rzadziej. Zaæmienia
odpowiedniego zabezpieczenia
S³oñca widzimy rzadziej, poniewa¿
w postaci filtrów zalecanych przez
nale¿a³oby za nimi podró¿owaæ po
producenta!
ca³ej Ziemi. Zale¿nie teraz od wzaW tym roku jeszcze 2 zaæjemnych odleg³oœci S³oñca i Ksiê¿ymienia:
ca od Ziemi mo¿na obserwowaæ
– obr¹czkowe zaæmienie S³oñca
zjawisko zaæmienia S³oñca czêœcio3.10. br., w Polsce widoczne jako
we, ca³kowite lub obr¹czkowe. To
czêœciowe do 54% œrednicy tarpierwsze wystêpuje wtedy, gdy
czy S³oñca,
tarcza Ksiê¿yca ca³kowicie przes³a– pocz¹tek 10:43,
nia S³oñce, drugie gdy jego frag– centralne zaæmienie w po³udnie
ment, zaœ obr¹czkowe gdy Ksiê¿yc
12:32,
jest na tyle daleko, ¿e nie zas³oni
– koniec 14:20,
ca³ej tarczy s³onecznej i widaæ tylko obwódkê S³oñca.
– czêœciowe zaæmienie Ksiê¿yca
Jednoczeœnie nale¿y zwró17.10. !
ciæ uwagê na zachowanie szczególnej ostro¿noœci
Przebieg zaćmienia Słońca w Polsce w dniu 3.10 br.
podczas obmiasto
początek
maksimum
koniec
serwacji
S³oñca. Nie
Warszawa
10:13
11:22
12:31
wolno pod
Gdańsk
10:12
11:19
12:27
¿adnym poKraków
10:10
11:21
12:35
zorem kieroSzczecin
10:05
11:15
12:25
waæ na
Lublin
10:14
11:23
12:34
S³oñce ¿adChorzów
10:09
11:22
12:35
ASTROSERWIS – PAŹDZIERNIK
S³oñce:
dzieñ
do 23
godzina
10
23
10
31
7
Ksiê¿yc:
dzieñ
godzina
3
12.28
10
21.01
17
14.14
25
03.17
w gwiazdozbiorze Panny,
w znaku Wagi
w gwiazdozbiorze Panny,
w znaku Skorpiona
w gwiazdozbiorze Wagi,
w znaku Skorpiona
nów
pierwsza kwadra
pe³nia
ostatnia kwadra
S³oñce:
dzieñ
do 22
godzina
7
22
7
23
9
29
22
Ksiê¿yc:
dzieñ
godzina
2
02.25
9
02.57
16
01.57
23
23.11
w gwiazdozbiorze Wagi,
w znaku Skorpiona
w gwiazdozbiorze Wagi,
w znaku Strzelca
w gwiazdozbiorze Skorpiona,
w znaku Strzelca
w gwiazdozbiorze Wê¿ownika,
w znaku Strzelca
nów
pierwsza kwadra
pe³nia
ostatnia kwadra
Ponadto:
3 Merkury w maksymalnej elongacji wschodniej,
23° od S³oñca,
3 Wenus w maksymalnej elongacji wschodniej,
47° od S³oñca,
7 Mars w opozycji do S³oñca, 70 mln km od Ziemi,
17 maksimum aktywnoœci roju meteorów Leonidy.
Wszystkie momenty podano w czasie urzêdowym
M ŁODY TECHNIK
Ponadto:
3 obr¹czkowe zaæmienie S³oñca, w Polsce
czêœciowe, do 54%,
17 czêœciowe zaæmienie Ksiê¿yca, w Europie
niewidoczne,
21 maksimum aktywnoœci roju meteorów Orionidy,
22 Jowisz w koniunkcji ze S³oñcem,
30 zmiana czasu z letniego wschodnioeuropejskiego
(CWE) na zimowy œrodkowoeuropejski (CSE), z godziny 3.00 przesuwamy zegary na godzinê 2.00.
ASTROSERWIS – LISTOPAD
Wszystkie momenty podano w czasie urzêdowym
51
10/2005