ODRA – INFORMACJE OGÓLNE Opracowano na podstawie

ODRA – INFORMACJE OGÓLNE
Opracowano na podstawie informacji WHO i CDC
Odra jest jedną z najbardziej zaraźliwych chorób wirusowych, wywoływaną przez
paramyxowirusy. Prawie wszystkie nie uodpornione dzieci ulegają zakażeniu, jeśli są
narażone na kontakt z wirusem. Choroba ta nie występuje u zwierząt.
Szczepienia przeciwko odrze mają duży wpływ na ograniczenie liczby zachorowań i zgonów
z powodu tej choroby na całym świecie.
OBJAWY ODRY
Pierwszym objawem odry jest wysoka gorączka, która rozpoczyna się około 8-13 dni od
zakażenia i trwa od 1 do 7 dni. We wstępnej fazie choroby, osoba chora może mieć objawy
ostrego nieżytu górnych dróg oddechowych tj. katar, kaszel, zapalenie spojówek ze
światłowstrętem i małe plamki po wewnętrznej stronie policzków oraz na języku. Po kilku
dniach, na twarzy i karku pojawia się plamisto-grudkowa wysypka. Przez kolejne 3 dni,
rozprzestrzenia się (zstępuje) ona z głowy na tułów, a następnie na ręce i nogi. Wysypka
utrzymuje się przez 3 do 7 dni, potem ustępuje, pozostawiając brunatne przebarwienia i
delikatne złuszczanie naskórka.
POWIKŁANIA PO ODRZE
Odra zwykle jest chorobą o łagodnym lub umiarkowanie ciężkim przebiegu. Szczególnie
ciężki przebieg odry występuje zwykle u źle odżywionych małych dzieci, szczególnie tych z
niedoborami witaminy A lub tych, których układ odpornościowy został osłabiony przez
HIV/AIDS lub inną chorobę.
Przyczyną zgonów dzieci są zwykle powikłania po odrze. Występują one najczęściej u dzieci
poniżej 5 roku życia oraz u dorosłych w wieku powyżej 20 lat.
Najcięższe powikłania po odrze to ślepota, zapalenie mózgu, ostra biegunka (prowadząca do
odwodnienia), zapalenie uszu i ostre zapalenie układu oddechowego, w tym zapalenie płuc,
które jest najczęstszą przyczyną śmierci w wyniku zakażenia wirusem odry. Zapalenie mózgu
występuję u 1 na 1000 przypadków, zapalenie ucha środkowego u 5-15% przypadków, a
zapalenie płuc u 5-10%. Wskaźnik śmiertelności może wahać się od 1-5%, ale może osiągać
również 25% (m.in. w populacjach z dużym odsetkiem osób niedożywionych i słabym
dostępem do opieki zdrowotnej).
Rzadkim powikłaniem odry jest podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE) którego
objawy ujawniają się po kilku – kilkunastu latach od zachorowania na odrę, która to choroba
ma śmiertelny przebieg. Osoby, które przechorowały odrę są przeciw niej uodpornione do
końca życia.
GRUPY RYZYKA
Nie uodpornione dzieci są najbardziej narażone na odrę i powikłania po tej chorobie, w tym
również zgon. Istnieje ryzyko, że każda osoba, która nie była szczepiona lub nie przechodziła
odry może ulec zakażeniu.
DROGI PRZENOSZENIA ODRY
Wysoce zaraźliwy wirus odry rozprzestrzenia się podczas kaszlu lub kichania, przez bliski lub
bezpośredni kontakt z wydzielinami z nosa i gardła osoby zakażonej.
Wirus pozostaje aktywny i zakaźny w powietrzu lub na skażonych powierzchniach do 2
godzin. Może być rozprzestrzeniany przez zakażone osoby od 3 dni przed wystąpieniem
wstępnych objawów nieżytowych i gorączki (5 dni przed wystąpieniem wysypki), do 3 dni od
wystąpienia wysypki.
LECZENIE
Ciężkich powikłań po odrze można uniknąć. Niezbędna jest terapia wzmacniająca i
likwidacja odwodnienia. Antybiotyki powinny być stosowane w leczeniu zapaleń uszu i
spojówek oraz przy zapaleniu płuc. Dzieci chorujące na odrę powinny być właściwie
odżywiane i nawadniane.
ŚMIERTELNOŚĆ
Odra występuje rzadko w krajach rozwiniętych, ale pozostaje częstą chorobą w krajach
rozwijających się. Ponad 20 mln osób choruje na odrę każdego roku na świecie. W 2006 r.
wystąpiło 242 000 zgonów z powodu odry. Ponad 95% zgonów z powodu odry występuje w
krajach o bardzo niskim poziomie rozwoju ekonomicznego, w których systemy ochrony
zdrowia są bardzo słabe. Podstawowym powodem wysokiej zachorowalności i śmiertelności
na odrę u dzieci jest brak nawet jednej dawki szczepionki dla niemowląt. W krajach, gdzie
odra została wyeliminowana, źródłem zakażeń pozostają przypadki importowane z innych
krajów.
ZAPOBIEGANIE: KOSZTY, BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIONEK
Szczepienia zapobiegają zakażeniom, powikłaniom i zgonom powodowanym przez odrę.
Szczepionka przeciwko odrze jest bezpieczna, skuteczna i tania. Koszt zaszczepienia jednego
dziecka wynosi mniej niż 1 USD (koszt szczepionki, strzykawki i wykonania szczepienia –
szacunki UNICEF), co powoduje, że jest to najtańsza szczepionka, która zapobiega nie tylko
samej chorobie, ale również zgonom z jej powodu.
W wielu krajach, gdzie występuje również różyczka i/lub świnka stosuje się szczepionkę
żywą lub atenuowaną, skojarzoną przeciwko odrze i różyczce (MR) lub odrze-świnceróżyczce (MMR). W Polsce dostępna jest szczepionka MMR.
Wyszczepialność przeciwko odrze różni się znacznie pomiędzy regionami. WHO i UNICEF
szacują, że w 2006 r. poziom wyszczepialności na świecie wyniósł 80% i wzrósł w stosunku
do roku 2000 o 8%.
ŚWIATOWE CELE W ZAKRESIE OBNIŻENIA ŚMIERTELNOŚCI Z POWODU
ODRY
W maju 2005 r. podczas 58 Światowego Zgromadzenia Zdrowia zaakceptowano Światową
Wizję i Strategię Szczepień WHO/UNICEF (Global Innunizatoin Vision and Strategy
(GIVS)). Wzywa ona kraje do zredukowania liczby zgonów z powodu odry na świecie o 90%
do
2010 r.
Również Deklaracja Milenijna ONZ uwzględnia cel zredukowania śmiertelności z powodu
odry u dzieci do 5 r.ż. o 2/3 do roku 2015, w porównaniu z liczbą zgonów z 1990 r.
Wyszczepialność przeciwko odrze jest wskaźnikiem dla osiągnięcia tego celu.
STRATEGIA WHO/UNICEF
WHO/UNICEF opracowały strategię redukcji zgonów z powodu odry. Strategia ta zawiera 4
komponenty:
1. Realizacja szczepień podstawowych – pierwsza dawka szczepionki przeciwko odrze jest
podawana dzieciom w 9 miesiącu życia lub krótko po. Jest to podstawa podtrzymania
redukcji śmiertelności z powodu odry. Każdego roku, w każdym regionie powinno zostać
zaszczepionych co najmniej 90% dzieci.
2. Szczepienia przypominające – są przeznaczone dla wszystkich dzieci do 15 r.ż., co
zapewnia odporność przeciwko odrze u tych dzieci, które nie uzyskały odporności po
szczepieniu pierwotnym (jest to ok. 15% dzieci), ale także u dzieci, które z różnych powodów
nie otrzymały szczepienia pierwszą dawką. Drugie szczepienie pozwala na
zminimalizowanie liczby dzieci wrażliwych na zakażenie, gdyż obecnie wiele dzieci, które
nie zostały zaszczepione i nie miały kontaktu z wirusem odry jest na niego nieodpornych.
3. Nadzór – opracowano i wdrożono wytyczne dotyczące nadzoru nad odrą. Obejmuje on
pobór próbek krwi od osób podejrzanych o zakażenie oraz ich diagnostykę w laboratoriach
akredytowanych, a także szybkie rozpoznanie i dochodzenie epidemiologiczne w ogniskach
odry. Dostarcza to ważnych informacji o wpływie programu i zapewnia wdrożenie
odpowiednich działań w ognisku.
4. Poprawa opieki medycznej nad chorymi na odrę, w tym odpowiednie leczenie powikłań
(jeśli to konieczne to z użyciem antybiotyku), uzupełnianie niedoborów witaminy A
KRAJE PRIORYTETOWE
W planie WHO/UNICEF na lata 2006-2010 zidentyfikowano 47 priorytetowych krajów.
Występuje w nich ponad 95% zgonów z powodu odry w skali świata. Są to:
- kraje regionu afrykańskiego – Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Kamerun, Republika
Środkowej Afryki, Czad, Kongo, Wyspy Zielonego Przylądka, Demokratyczna Republika
Kongo, Erytrea, Gwinea, Gwinea Równikowa, Etiopia, Gabon, Ghana, Gwinea – Bissau,
Kenia, Liberia, Madagaskar, Mali, Mozambik, Niger, Nigeria, Ruanda, Senegal, Sierra Leone,
Tanzania, Togo, Uganda, Zambia,
- kraje regionu śródziemnomorskiego – Afganistan, Dżibuti, Pakistan, Somalia, Sudan,
Jemen,
- kraje regionu Azji Południowo-Wschodniej – Bangladesz, Indie, Indonezja, Myanmar,
Nepal, Timor – Leste,
- kraje regionu zachodniego Pacyfiku – Kambodża, Laos, Papua Nowa Gwinea, Wietnam.
WYZWANIA
Aby osiągnąć w 2010 r. obniżenie poziomu śmiertelności z powodu odry, na świecie, o 90%
w porównaniu z rokiem 2000 trzeba zrealizować kilka wyzwań:




kraje takie jak Indie i Pakistan, w których śmiertelność z powodu odry jest wysoka,
powinny podjąć działania w celu jej redukcji,
w 47 krajach priorytetowych, szczególnie w Afryce, niezbędne są działania w celu
zapewnienia szczepień u ponad 90% niemowląt przed pierwszym rokiem życia,
kraje priorytetowe muszą kontynuować kampanie szczepień w stosunku do dzieci w
wieku do 4 r.ż. urodzonych w czasie od ostatniej kampanii,
nadzór epidemiologiczny z potwierdzeniem laboratoryjnym w ogniskach odry
powinien być rozszerzony na wszystkie kraje priorytetowe w celu zapewnienia
skutecznego monitoringu zachorowań.